recenzja 1 - Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

Prof. zw. dr hab. inż. arch. Elżbieta Trocka- Leszczyńska
Katedra Projektowania Budynków Użyteczności Publicznej
i Projektowania Wstępnego
Wydział Architektury
Politechnika Wrocławska
Ul. B. Prusa 53/55 Wrocław
RECENZJA
Pracy doktorskiej pt.: Architektura współczesnych budynków biurowych w Polsce, ze
szczególnym uwzględnieniem Krakowa i Warszawy. Aspekt środowiska miejsc pracy na
tle tendencji europejskich, opracowanej przez mgr inż. arch. Annę Taczalską, na
Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej, pod kierunkiem prof. dr hab. inż.
arch. Macieja Złowodzkiego.
Podstawa opracowania recenzji:
 Zlecenie Dziekana Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej z dnia 23
czerwca 2016 roku.
 Praca doktorska.
1. Opis formalny pracy doktorskiej
Przedłożona
do
recenzji
praca
doktorska
zatytułowana
Architektura
współczesnych budynków biurowych w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem
Krakowa i Warszawy. Aspekt środowiska miejsc pracy na tle tendencji europejskich –
opracowana została przez mgr inż. arch. Annę Taczalską, pod kierunkiem prof. dr hab.
inż. arch. Macieja Złowodzkiego, na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej.
Jednotomowa dysertacja zawiera 247 stron numerowanych. Praca jest podzielona
na V części, z których pierwsza zawiera Wprowadzenie, następne rozwijają podjętą w
dysertacji tematykę, całość kończy rozdział V. – Podsumowanie. Dysertację uzupełniają:
Literatura, zawierająca 457 pozycji (w tym Publikacje, Akty normatywne, Raporty i
sprawozdania, Witryny internetowe), spisy (wraz z podaniem ich źródeł): Ilustracji – 32
pozycje, Tablic – 11 pozycji, Tabel – 44 pozycje,.
1
2. Temat, zakres badań i ich aktualność
Autorka wybrała aktualny temat badań, związany z rozwojem gospodarczym
dużych miast w Polsce i zwiększającym się zapotrzebowaniem na nowocześnie
kształtowane budynki biurowe i komfortowe miejsca pracy. Znaczna liczba wznoszonych
współcześnie obiektów tego typu, zwłaszcza w konfrontacji z obiektami wybudowanymi
w latach 80-90. XX wieku, jest doskonałym polem badawczym wybranym przez
Doktorantkę, która nie angażuje się w kolejne klasyfikacje, czy opisy funkcjonowania
budynków biurowych, ale stara się je oceniać i porównywać z obiektami powstającymi w
Europie Zachodniej.
We
Wstępie
Doktorantka,
przedstawia,
na
tle
powojennego
rozwoju
ekonomicznego Europy, pozycję Polski, m.in. jej tempo rozwoju gospodarczego, czy
zamożność. Tu Autorka stwierdza, że wraz ze wzrostem gospodarczym, wzrastać będzie
poziom życia w naszym kraju, w tym także standard i kultura pracy biurowej (s. 5) – co
wskazała także, jako przedmiot opracowania.
W części tej szczegółowo analizuje strukturę zatrudnienia, zmiany społeczne
związane ze wzrostem poziomu świadomości społecznej, wykształcenia i zamożności
wpływających na potrzebę kształtowania komfortowego otoczenia, w tym także w
miejscu pracy, m.in. w związku z ujednolicaniem standardów obowiązujących w Unii
Europejskiej.
Tu Autorka wskazuje na szereg systemów wielokryterialnej oceny
budynków, powszechnie stosowanych w Europie Zachodniej, którymi objęte są również
w znaczącej części budynki biurowe wzniesione w kraju.
Następnie Doktorantka określa temat badań (cyt. s. 10), którym jest – środowisko
pracy biurowej w Polsce, jego wieloaspektowa analiza i ocena w odniesieniu do
tendencji europejskich. Zakresem badań Autorka obejmuje (cyt. s. 10): problematykę
kształtowania się rynków biurowych w poszczególnych miastach, a w odniesieniu do
samych budynków biurowych – kwestie lokalizacji, aspektów estetyczno-wrażeniowych,
rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych oraz konstrukcyjno-materiałowych. Wybór tego
zakresu Doktorantka motywuje brakiem podobnych opracowań.
W efekcie prowadzonych badań Doktorantka chce uzyskać odpowiedź na pytanie
(cyt. s. 10) o obecny, faktyczny, stan środowiska pracy biurowej w Polsce oraz jej miejsce
w odniesieniu do standardu zachodnioeuropejskiego.
2
Autorka dokonała również przeglądu stanu badań, analizując zarówno publikacje
w czasopismach, jak też w opracowaniach krajowych i zagranicznych. Zwróciła również
uwagę na akty prawne, normy i systemy ocen dotyczące kształtowania miejsc pracy
biurowej.
Na tej podstawie Autorka wymieniła cele badawcze: cel ogólny – wspomniany
wyżej, a dotyczący określenia jakości pracy biurowej realizowanej w obiektach
krajowych i porównanie ich ze standardami obiektów wznoszonych w Europie
Zachodniej. Do badań tych wyszczególniła kryteria oceny, wśród których znajdują się:
typologia budynków, aspekty estetyczno-wrażeniowe, lokalizacja, dane ilościowe –
dotyczące
analizowanych
obiektów,
rozwiązania
funkcjonalno-przestrzenne
i
konstrukcyjno-materiałowe oraz ocenę wg metod wielokryterialnych, o czym już Autorka
wspominała wcześniej.
Jako obszar badań Autorka wybrała dwa reprezentatywne miasta w Polsce –
Kraków i Warszawę, w których obiekty będzie porównywać z biurowcami w Austrii i
Niemczech. O ile wybór krajowych ośrodków nie budzi zastrzeżeń to porównywanie ich
wyłącznie z dwoma krajami europejskimi wydaje się zbyt ograniczone, zwłaszcza, że
wiele znaczących budynków biurowych powstaje we Francji, Anglii, czy w Finlandii,
gdzie wypracowano specjalistyczne metody badawcze dotyczące ich projektowania i
oceny.
Doktorantka zajmować się będzie głównie budynkami wznoszonymi w XXI
wieku, ukończonymi w większości do 2014-2015 roku, wybranymi wg określonych
kryteriów, zlokalizowanych w wyznaczonych obszarach badawczych.
Metody badań nie budzą zastrzeżeń. W celu porównania analizowanych obiektów
Autorka opracowała karty ankietowe, w których zawarła wszystkie elementy oceny
wskazane w celach szczegółowych badań.
W rozdziale II Doktorantka zajmując się Europejskim budownictwem biurowym –
aktualnymi rozwiązaniami, tworzy typologię budynków biurowych ze względu na ich, jak
pisze mono-funkcjonalność i multi-funkcjonalność. Tu mała uwaga – wydaje się, że
prostszymi określeniami i powszechniej stosowanymi są – mono-funkcyjność i multifunkcyjność.
A z problemami mono-funkcyjności i związanej z tym
„pustki” po
godzinach pracy biur, zetknęły się m.in. londyńskie City, czy biurowa dzielnica Paryża –
La Defense.
3
Kolejno Doktorantka dzieli biurowce na należące do firm i budowane „pod
wynajem”, które to typy omawia szczegółowo wskazując ich cechy charakterystyczne,
podbudowując opis przykładami. Tak, jak Autorka zapisała w celach badawczych,
zajmuje się kolejno: aspektami estetyczno-wrażeniowymi, do których odnosi się
skrótowo, następnie rozwija zagadnienia lokalizacji biurowców w strukturach
urbanistycznych, zwracając uwagę na stopień skomunikowania łączący się z łatwą ich
dostępnością. Bada tu również możliwości: dojazdu komunikacja zbiorową, dojazdów
indywidualnych, jak też usytuowania i wielkości parkingów, dostępności parkingów dla
osób niepełnosprawnych i rowerzystów, decydujących o komforcie użytkowania
budynków.
W kolejnej części tego rozdziału Doktorantka analizuje dane ilościowe dotyczące
budynków biurowych, zwracając uwagę na powierzchnie zajmowane przez biura, na
wysokość i liczbę kondygnacji budynków, jak też na sposób rozwiązania komunikacji
pionowej.
Następnym
krokiem
badawczym
jest
przeanalizowanie
rozwiązań
funkcjonalno-przestrzennych, w obrębie których Autorka – powołując się na dostępne
źródła – wymienia układy: punktowe, punktowo-liniowe, liniowe typu: ”U”, „H”, „L”,
„O” i grzebieniowe. Omawiając następnie każde z tych rozwiązań wskazuje ich
mankamenty i zalety, ilustrując te opisy wybranymi przykładami pochodzącymi nie tylko
z Warszawy i Krakowa.
Następnie Doktorantka zajmuje się możliwością adaptacji budynków do
zmiennych potrzeb użytkowników, nazywając ten proces – wg recenzenta niezbyt
fortunnym – określeniem „adaptowalności”, gdzie powszechnie stosuje się pojęcia
elastyczności funkcjonalnej i technicznej, czy użytkowej, oddających proces zdolności
przekształceń obiektów w różnych zakresach i w czasie.
Analizując następnie cechy przestrzeni biurowych Autorka słusznie zajmuje się:
wysokościami kondygnacji, niezbędnymi do podwieszenia odpowiednio wysokiego sufitu
technicznego, jak też zagadnieniami oświetlenia światłem dziennym przestrzeni pracy, na
co zwraca się coraz powszechniej uwagę w kształtowaniu komfortowych miejsc pracy.
Analizuje także funkcje uzupełniające występujące w budynku, a następnie rozwiązania
konstrukcyjno-materiałowe.
Kolejno Doktorantka bada kryteria oceny i możliwości porównania budynków
biurowych (klasyfikowanych, jako A, B C) zaliczanych do klasy powyżej C. Wobec
niejednoznaczności ocen i różnego rodzaju podejścia do oceny, czy klasyfikacji obiektów,
4
Doktorantka stwierdza, że najskuteczniejsza będzie metoda wielokryterialnych systemów,
w której brane będą pod uwagę te same, tj. możliwe do porównania, istotne dla oceny
cechy lub parametry przestrzeni biurowych, w tym: ochrona środowiska, dóbr i zasobów
naturalnych, oszczędność kosztów eksploatacji, komfort środowiska pracy, jak też
podniesienie wartości rynkowej obiektu, poprzez certyfikację, gdyż jakość budynku
certyfikowanego jest gwarantowana i rośnie.
W celu dokonania takiej oceny Doktorantka dokonuje przeglądu najważniejszych
systemów, jak: Building Research Establishment Assessment Methodology (BREM)
(s. 44-45), w której ocena punktowa prowadzona jest w 10 kategoriach (energia,
zarzadzanie budynkiem, zdrowie i komfort, transport, gospodarka wodna, materiały
budowlane, gospodarka odpadami, zanieczyszczenie, zagospodarowanie terenu i
ekologia), a wyliczona suma punktów bezpośrednio wpływa na ocenę budynku, która
mieści się w 5-ciu przedziałach.
Kolejno analizuje system Leadership in Energy and Environmental Design
(LEED), (s. 46-48), następnie Deutsche Gesellshaft für Nachhaltiges Bauen (DGNB),
(ang. German Sustainable Building Council), stanowiący udoskonalenie systemów
wcześniejszych i porównuje ich wymagania na rysunku, wskazując na występujące
między nimi rozbieżności w ocenach. W efekcie analiz Autorka przyjęła, że dokonana
analiza opierać się będzie w granicach ocen o oryginalnych nazwach – Outstanding i
Excellent – przyznawanych w systemie BREEM.
Należy tu podkreślić rzeczowe podejście Autorki do omawianych zagadnień,
dobrą znajomość omawianych metod i dużą skuteczność w wyborze własnego sposobu
oceny budynków biurowych.
W celu przybliżenia omawianych zagadnień Autorka szczegółowo omawia
oceniane walory obiektów. Analizuje rozwiązania i projektowe działania proekologiczne
– w tym zrównoważone budownictwo (s. 50-51), zwracając uwagę na to, że w zakresie
zagospodarowania działki istotne w ocenie będą: zielone tereny rekreacyjne na działce,
zbiorniki wodne, zielone dachy i tarasy, zieleń we wnętrzach. W zakresie gospodarki
wodnej oceniane podane będą takie elementy jak: zbiorniki wody deszczowej i szarej,
studnie głębinowe, oszczędna armatura i bezwodne pisuary. Kolejno w zakresie ochrony
przeciwsłonecznej oceniane jest: występowanie podwójnych fasad, zestawy potrójnego
szklenia, stałe i ruchome elementy zacieniające występujące na elewacjach, związane z
ochroną budynków przed przegrzaniem i odzyskiem energii słonecznej. Ocenie
5
poddawane jest też zarządzanie energią (czujniki ruchu i obecności, system kontroli
światła dziennego, systemy oświetleniowe, odzysk energii z urządzeń wewnętrznych,
kolektory słoneczne, panele fotowoltaiczne), jak też systemy HVAC (aktywizacja
termiczna przegród masywnych w budynkach, system biernego chłodzenia, naturalna
wentylacja, wykorzystanie energii geotermalnej, chłodzenie wodą z rzeki/kanału,
gruntowe zbiorniki ciepła, pompy ciepła).
Część III pracy poświęcona została prezentacji wybranych obiektów: w Polsce –
18 budynków w Warszawie i 11 w Krakowie, następnie w Niemczech – 7 obiektów we
Frankfurcie, 4 w Hamburgu, 5 w Monachium i wreszcie w Austrii – 4
budynki
wiedeńskie. Jest to obszerny katalog, zawarty na 135 stronach (s. 54-189), w którym
każdy zbiór obiektów poprzedza opis rozwoju budownictwa biurowego w omawianych
krajach i miastach a na mapach miejscowości wskazano lokalizacją analizowanych
obiektów. Na kartach zamieszczone zostały dane o obiekcie, jak też rzuty i widoki. Karty
opracowane zostały starannie, wyszczególniono dane niezbędne do porównania obiektów.
W efekcie powstało zestawienie danych charakteryzujących budynki biurowe w
omawianych lokalizacjach, które to zestawienie Autorka przedstawia w tabeli 13,
wskazując na liczbę mieszkańców miast, występujące tam zasoby biurowe, oblicza
zasoby biurowe przypadające na mieszkańca, określa następnie wzrost powierzchni
biurowej w 2014 roku, wskazuje na powierzchnię biurową w budowie, określa
współczynnik pustostanów, wreszcie podaje cenę najmu.
Kolejno rozwinięciem prowadzonych analiz jest rozdział IV, w którym Autorka
dokonuje analizy i porównania wybranych obiektów biurowych. Jest to podsumowanie
pracochłonnych analiz przedstawianych w zbiorczych tabelach pokazujących w jaki
sposób dokonano typologii analizowanych budynków, wśród których znaczącą liczbę
stanowią obiekty mono-funkcyjne. Sumując analizy dotyczące zagadnień estetycznowrażeniowych Autorka przypisuje analizowane obiekty stylom architektonicznym,
obliczając, jaki one stanowią procent w ogólnej liczbie wznoszonych obiektów i
stwierdza, że np. w Polsce, w architekturze obiektów biurowych badanego okresu,
dominuje neomodernizm – 79 % przebadanych obiektów w Warszawie i 89 % w
Krakowie. Natomiast w ocenie Autorki budynki biurowe wznoszone w Niemczech i
Austrii można w znaczącej liczbie przypisać do nurtu high-tech i jak wynika to z analiz
występuje w tych krajach znacznie większa różnorodność stylów, w których architektura
ta powstaje.
6
Przystępując do analizy lokalizacji analizowanych obiektów Autorka, na
podstawie zestawienia tabelarycznego stwierdza, że nie ma jednorodności w ich
lokalizacji. Większość jednak obiektów sytuowana jest w centrach biznesowych. Pod
względem dojazdów i dostępności też nie zaobserwowano jednorodności.
Kolejno analiza wysokości i liczby kondygnacji wykazała większą liczbę
obiektów wysokich wznoszonych na terenie Austrii i Niemiec – pojawia się tu pytanie,
czy może być to uznane za obiektywną ocenę, ponieważ nie przebadano wszystkich
budynków w wybranych miastach. Pod względem układów funkcjonalnych Doktorantka
spostrzega
przewagę
budynków
biurowych
punktowych
i
punktowo-liniowych
wznoszonych we współczesnym budownictwie biurowym. Zauważa też przystosowanie
budynków do zmienności funkcjonalnej, m.in. ze względu na występowanie liczby
pionów sanitarnych i zwiększenie powierzchni wynajmowanej różnym użytkownikom.
Kolejno szczegółowo bada obiekty spełniające wymogi oświetlenia miejsc pracy
światłem dziennym, jak też wysokości kondygnacji. Wśród funkcji uzupełniających w
budynku najczęściej wymienia gastronomię i handel. Wśród rozwiązań konstrukcyjnomateriałowych wyróżnia przeważającą liczbę obiektów wznoszonych w konstrukcji
żelbetowej, a w zakresie projektowania elewacji stwierdza znaczne zróżnicowanie ich
technik.
Rozdział uzupełniają bardzo precyzyjnie wykonane tabele, w których Autorka
szczegółowo analizuje wszystkie porównywalne parametry badanych obiektów (tab.1-11)
i na ich podstawie sporządza kolejne zbiorcze tabele i wyciąga ostateczne syntetyczne
wnioski.
Podsumowując przeprowadzone w dysertacji badania, w rozdziale V, Autorka
przedstawia
wnioski
sumujące
wcześniejsze
wyniki
analiz.
We
wnioskach
szczegółowych odnosi się ponownie do założonych celów badawczych sumując wyniki
badań przeprowadzonych w zakresie określenia: typów budynków, aspektów estetycznowrażeniowych, lokalizacji, danych ilościowych, rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych,
konstukcyjno-materiałowych. Autorka stwierdza, że przebadane obiekty, należące do
klasy A, spełniają około 17 z 20 kryteriów oceny, choć ich jakość może w efekcie różnić
się między sobą. Ostateczne Podsumowanie zostało zawarte w zbiorczej tabeli
opisujących badane aspekty jakości środowiska pracy biurowej w Polsce na tle tendencji
europejskich.
7
3. Metody badań i warsztat pracy naukowej
Przechodząc do uwag ogólnych i oceny pracy należy wysoko ocenić jej logiczny
układ, z podziałem na V zasadniczych rozdziałów, w których Doktorantka realizuje
założone cele badawcze. W efekcie szczegółowych analiz udało się Autorce zbadać (cyt.
s. 10) obecny, faktyczny, stan środowiska pracy biurowej w Polsce oraz jej miejsce w
odniesieniu do standardu zachodnioeuropejskiego, w analizowanym okresie, w stosunku
do wybranych obiektów.
Na wysoką ocenę zasługują również zastosowane metody badań, które – poprzez
jasno ustalone na wstępie cele badawcze, jak też konsekwentnie prowadzoną analizę,
przy jasno wyodrębnionych kryteriach wyboru przykładów, doprowadziła do syntezy i
przejrzyście opisanych wniosków.
Należy docenić dobry układ graficzny całości z dobrze dobranymi ilustracjami.
Na wyróżnienie zasługuje niezmiernie pracochłonne opracowanie 44 tabel, niektórych
rozwiniętych do formatu A3, z których Autorka rzetelnie wyciąga dane i konstruuje
uzasadnione wnioski.
Doktorantka posługuje się prawidłowym warsztatem badawczym. Posiada
umiejętność doboru literatury, prowadzania analiz i wyprowadzania logicznych
wniosków. Biegle porusza się nie tylko w obrębie architektury związanej z
budownictwem biurowym, ale też w zagadnieniach związanych z oceną obiektów i
najnowszymi metodami związanymi z ich certyfikacją.
Praca napisana jest dobrym i zrozumiałym językiem naukowym, a wywód
prowadzony jest płynnie, dzięki czemu pracę czyta się z dużym zainteresowaniem,
chociaż
należałoby wprowadzić
większą,
standardową
czcionkę, co znacznie
przyspieszyłoby jej czytanie. Autorka stosuje podpisy pod ilustracjami nazywając je rys.
niezależnie od tego, czy jest to rysunek, czy fotografia. Wprowadzenie skrótu od
ilustracja (Il.) zniwelowałoby ten problem.
4. Ocena końcowa
Podjęty temat dysertacji jest bardzo aktualny, gdyż pokazał w jakich zakresach
projektowanie budynków biurowych w Polsce odbiega od norm i wymagań stawianych
tego typu obiektom w krajach Unii Europejskiej.
Autorka zajmowała się obiektami biurowymi wzniesionymi w ostatnich latach (do
2014 roku) a zebrana szeroka wiedza pozwoliła Jej zbadać wznoszone w kraju budynki
8
biurowe i ocenić je oraz porównać, wg wyznaczonych kryteriów, z obiektami
wzniesionymi w Niemczech i Austrii.
Logicznie i konsekwentnie zarysowany plan oceny nowo wznoszonych obiektów,
może być dobrą wskazówką dla projektantów, które z elementów nowo projektowanych
budynków biurowych odgrywają istotną rolę, w wysokiej ich ocenie, w trakcie
certyfikacji.
5. Wniosek końcowy
Po szczegółowej analizie recenzowanej dysertacji stwierdzam, że praca doktorska,
pt.: Architektura współczesnych budynków biurowych w Polsce, ze szczególnym
uwzględnieniem Krakowa i Warszawy. Aspekt środowiska miejsc pracy na tle tendencji
europejskich, opracowana przez mgr inż. arch. Annę Taczalską, na Wydziale
Architektury Politechniki Krakowskiej, pod kierunkiem prof. dr hab. inż. arch. Macieja
Złowodzkiego, w pełni odpowiada kryteriom i warunkom określonym w Ustawie o tytule
i stopniach naukowych, będąc wartościowych i oryginalnym osiągnięciem naukowym,
stanowiącym znaczący wkład w rozwój dziedziny architektura i urbanistyka, w zakresie
projektowania i oceny jakości budynków biurowych i występujących w nich miejsc pracy.
Powyższe stwierdzenia pozwalają wnioskować o dopuszczenie recenzowanej
dysertacji do publicznej obrony przed Radą Wydziału Architektury Politechniki
Krakowskiej.
Wrocław, 15 września 2016 roku
9