Wdrażanie zarządzania jakością w programach kształcenia oraz

Wdrożenie zarządzania jakością w programach kształcenia oraz zarządzanie jakością na wydziale i w uczelni Marek Frankowicz
Ekspert Boloński
SEMINARIUM BOLOŃSKIE „BUDOWANIE KULTURY JAKOŚCI NIEZBĘDNYM WARUNKIEM EFEKTYWNEGO FUNKCJONOWANIA WEWNĘTRZNEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ KSZTAŁCENIA”
Ą
Ą
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, 7 czerwca 2013 r.
Cztery podstawowe pytania
•
(EUA Institutional Evaluation Programme)
(EUA
Institutional Evaluation Programme)
What are you trying to do?
–
•
How are you trying to do it?
–
•
jak to chcesz robić?
How do you know it works?
y
–
•
co próbujesz robić?
skąd wiesz, że to działa?
How do you change in order to improve?
y
g
p
–
co zmieniasz, aby było lepiej?
Porządkowanie pojęć: Jakość jako
Jakość jako… Doskonałość – w tym podejściu szczególny nacisk jest położony na działania projakościowe powiązane z podnoszeniem kwalifikacji kadry dydaktycznej,
projakościowe powiązane z podnoszeniem kwalifikacji kadry dydaktycznej, doskonaleniem metod nauczania, środków dydaktycznych i oceny, unowocześnianiem programów, rozwojem zasobów wspierających kształcenie. Spełnianie przypisanych funkcji (fitness for purpose) Spełnianie przypisanych funkcji
(fitness for purpose) – w tym podejściu szczególny w tym podejściu szczególny
nacisk jest położony na działania projakościowe powiązane z zaspokojeniem potrzeb zewnętrznych interesariuszy Korzystny stosunek efektów do nakładów (value for money) w tym podejściu Korzystny stosunek efektów do nakładów (value for money) w tym podejściu
szczególny nacisk jest położony jest na działania projakościowe powiązane z racjonalnym gospodarowaniem nakładami materialnymi (zwłaszcza w przypadku uczelni publicznych)
przypadku uczelni publicznych)
Transformacja – w tym podejściu szczególny nacisk jest położony na działania projakościowe powiązane z zarządzaniem zmianami przyczyniającymi się do ciągłej poprawy jakości
ciągłej poprawy jakości. Wyjątkowość – w tym podejściu szczególny nacisk jest położony na działania projakościowe powiązanie z realizacją celów strategicznych uczelni, wiążących się często z dążeniem do budowania jej szczególnej wyróżniającej pozycji np
się często z dążeniem do budowania jej szczególnej, wyróżniającej pozycji np. jako jednej z najlepszych uczelni w regionie, kraju, Europie.
ENQA “European Standards and Guidelines” /ESG/
1. Polityka
Polityka oraz procedury zapewnienia jakości
oraz procedury zapewnienia jakości
2. Zatwierdzanie, monitoring oraz okresowy przegląd p g
programów oraz ich efektów
3. Ocenianie studentów
4. Zapewnienie jakości kadry dydaktycznej
p
j
y y
y
j
5. Zasoby do nauki oraz środki wsparcia dla studentów
6. Systemy informacyjne
y
y
yj
7. Publikowanie informacji
W skrócie:
Jakość procesu kształcenia – Jakość kadry – Jakość informacji
Standardy i wskazówki ENQA (1)
1.Polityka oraz procedury zapewnienia jakości: Instytucje powinny posiadać politykę oraz związane z nią procedury w zakresie jakości oraz standardy oferowanych przez siebie programów i ich efektów. Powinny także przyjąć na siebie wyraźne zobowiązanie do rozwoju kultury, która uznaje znaczenie jakości oraz jej zapewnienia w ich funkcjonowaniu W tym celu instytucje powinny opracować i wprowadzić w życie
funkcjonowaniu. W tym celu, instytucje powinny opracować i wprowadzić w życie strategię na rzecz ciągłej poprawy jakości. Strategia, polityka oraz procedury powinny posiadać formalny status i być powszechnie dostępne. Powinny równie przewidywać określone funkcje dla studentów oraz innych zainteresowanych stron.
2.Zatwierdzanie, monitoring oraz okresowy przegląd programów oraz ich efektów: Instytucje powinny dysponować oficjalnymi mechanizmami zatwierdzania, okresowego przeglądu oraz monitorowania swoich programów oraz ich efektów.
3.Ocenianie studentów: Studenci powinni być oceniani według opublikowanych oraz konsekwentnie stosowanych kryteriów, przepisów i procedur.
4.Zapewnienie jakości kadry dydaktycznej: Instytucje powinny posiadać metody gwarantujące, że kadra prowadząca zajęcia dla studentów dysponuje odpowiednimi t j
ż k d
d
j i dl t d tó d
j d
i d i i
kwalifikacjami i kompetencjami. Powyższe metody powinny być dostępne dla osób prowadzących zewnętrzne przeglądy i stanowić przedmiot komentarza w raportach.
Standardy i wskazówki ENQA (2)
5. Zasoby do nauki oraz środki wsparcia dla studentów: Instytucje winny zagwarantować, by zasoby wspomagające naukę studentów były wystarczające i odpowiednie dla każdego z oferowanych programów.
6. Systemy informacyjne: Instytucje powinny gromadzić, analizować i wykorzystywać stosowne informacje dotyczące skutecznego zarządzania oferowanymi programami studiów oraz innymi działaniami.
7. Publikowanie informacji: Instytucje powinny w regularnych odstępach czasu publikować aktualne, bezstronne i obiektywne informacje – zarówno w ujęciu ilościowym, jak i jakościowym –
y j
j
y
na temat oferowanych przez siebie programów y p
p g
oraz ich efektów”. „Siedem grzechów głównych” w kontekście Standardów i wskazówek ENQA k ó k ENQA
1. Uczelnia nie ma polityki oraz procedur zapewnienia jakości
2 Brak mechanizmów modyfikacji i optymalizacji programów 2.
k
h i ó
d fik ji i
li ji
ó
studiów
3. Subiektywne ocenianie studentów, brak wyraźnych reguł
y
,
y
y
g
4. Brak mechanizmów motywacyjnych dla kadry dydaktycznej
5. Nieadekwatne zasoby do nauki, brak wystarczających ś dkó
środków wsparcia dla studentów
i dl t d tó
6. Niesprawne systemy informacyjne
7 Brak przejrzystej informacji o studiach
7.
Brak przejrzystej informacji o studiach
Porządkowanie pojęć
Porządkowanie pojęć
• Kontrola jakości (quality control)
• Zapewnianie jakości (quality assurance)
• Doskonalenie jakości (quality enhancement) Ich suma to zarządzanie jakością (quality management)
Systemy zarządzania jakością
Systemy zarządzania jakością • Jak budować kulturę jakości?
• „„Niech zakwitnie sto kwiatów,,
niech współzawodniczy sto szkół”
• „Samorozpakowujący się system zarządzania j k ś i ” system żywy, rozwijający się
jakością” –
t
ż
ij j
i
(Self‐extracting Quality Management ‐ SEx‐QM)
Uczelniany/Wewnętrzny System Zapewniania Jakości
System Zapewniania y
p
Efektywnej Jakości Kształcenia
System Zapewniania Wysoce y
p
y
Efektywnej Jakości Kształcenia
Pytania:
y
• Jaki system?
Przykłady: Lund, Göteborg
y
y
g
• Jakie funkcje?
– Wymagania zewnętrzne (PKA etc.)
Wymagania zewnętrzne (PKA etc )
– Wymagania wewnętrzne
• Jaka struktura?
Jaka struktura?
– W Polsce: poziom uczelni i poziom kierunku studiów
M żli ść t kt
ś d i h( d i ł i t t t )
– Możliwość struktur pośrednich (wydziały, instytuty…)
UWAGA: Jest dobrą praktyką, gdy wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia jest dopasowany do i i j k ś ik
ł i j d
d
aktualnych potrzeb uczelni. Stąd lepiej „uwzględniać” różne zewnętrzne wzorce a nie kierować się” zewnętrznymi zewnętrznymi
zewnętrzne wzorce, a nie „kierować się
wzorcami
Przepisy prawne
• Prawo o Szkolnictwie Wyższym
• Rozporządzenia MNiSW
Rozporządzenia MNiSW
• Uchwały i decyzje PKA
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia z dnia 5
prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia z dnia 5 października 2011 r.
§9. 1. Jednostka organizacyjna uczelni może prowadzić studia pierwszego stopnia lub studia drugiego stopnia jeżeli spełnia następujące warunki:
studia drugiego stopnia, jeżeli spełnia następujące warunki:
…….
2) wskazała związek kierunku studiów ze strategią rozwoju, w tym misją uczelni, …….
9) wdrożyła wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia, uwzględniający działania na rzecz doskonalenia programu kształcenia na prowadzonym kierunku studiów.
2. Jednostka organizacyjna uczelni, która rozpoczyna kształcenie na nowym kierunku studiów, powinna
………
2) wdrażać wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia, uwzględniający działania na rzecz doskonalenia programu kształcenia na prowadzonym kierunku studiów, od dnia rozpoczęcia kształcenia na danym kierunku studiów.
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia z dnia 5 października 2011 r
października 2011 r.
§11. Wewnętrzny system zapewnienia jakości, odnoszący się do wszystkich etapów i aspektów procesu dydaktycznego, uwzględnia w szczególności wszystkie formy weryfikowania efektów kształcenia na poszczególnych tki f
fik
i f któ k t ł i
ól h
kierunkach studiów, osiąganych przez studenta w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych oraz oceny dokonywane przez studentów, o których mowa w art. 132 us. 3 ustawy, oraz wnioski z monitorowania kariery zawodowej absolwentów uczelni.
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie oceny programowej i instytucjonalnej z dnia 29 września 2011 r.
§1. Rozporządzenie określa warunki
1) oceny programowej na określonym kierunku studiów, poziomie i profilu kształcenia, 2) oceny instytucjonalnej w podstawowej jednostce organizacyjnej uczelni, zwanej dalej „jednostką”
‐ dokonywanej przez Polską Komisję Akredytacyjną.
§2. Ocena programowa obejmuje ocenę 1) spełniania warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku poziomie i
1) spełniania warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu kształcenia określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 3 pkt. 1, 2 i 5 ustawy z dnia 27 lipca 2005r. , w tym ocenę
a) związku kierunku studiów e strategią rozwoju uczelni w tym jej misją
a) związku kierunku studiów e strategią rozwoju uczelni, w tym jej misją
b) opracowanych przez jednostkę zakładanych efektów kształcenia w odniesieniu do efektów kształcenia opisanych w Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego
c) programu studiów, w tym realizacji zakładanych efektów, kształcenia oraz sposobów weryfikacji osiągniętych efektów kształcenia
d) sposobu przypisania punktów ECTS do poszczególnych modułów kształcenia –
) p
p yp
p
p
g y
zajęć ję
lub grupy zajęć – w programie studiów
e) spełniania wymagań dotyczących minimum kadrowego i kwalifikacji nauczycieli akademickich prowadzących zajęcia dydaktyczne na kierunku studiów
f) infrastruktury dydaktycznej, w tym dostępu do literatury zalecanej w ramach kształcenia na kierunku studiów
§2. Ocena programowa obejmuje ocenę (c.d.)
2) warunków prowadzenia kształcenia na odległość, jeżeli program kształcenia przewiduje prowadzenie zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość;
3) funkcjonowania wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia ‐
)
w zakresie analizy efektów kształcenia i jego działania na rzecz doskonalenia programu kształcenia;
4) D t
4) Dostosowania efektów kształcenia do potrzeb rynku pracy, w tym:
i f któ k t ł i d
t b
k
t
a) wykorzystanie wyników monitorowania karier zawodowych absolwentów,
b) wykorzystania opinii pracodawców przy tworzeniu programów kształcenia,
kształcenia
c) organizacji praktyk oraz wyników analizy zakładanych i uzyskanych efektów z realizacji tych praktyk;
5) zarządzania procesem dydaktycznym w zakresie kierunku studiów w tym zmian
5) zarządzania procesem dydaktycznym w zakresie kierunku studiów, w tym zmian dokonywanych w programie kształcenia wynikających z jego doskonalenia
§6. Polska Komisja Akredytacyjna dokonuje oceny instytucjonalnej działalności jednostki, jeżeli jednostka ta prowadzi studia doktoranckie lub spełnia łącznie następujące warunki:
1) w ciągu 5 lat poprzedzających ocenę instytucjonalną jednostka ta w zakresie oceny programowej nie uzyskała oceny negatywnej, a w przypadku oceny warunkowej ‐
uzasadnienia jej wydania nie stanowiły zastrzeżenia dotyczące konstrukcji i funkcjonowania wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia;
………
§8. Ocena instytucjonalna obejmuje ocenę:
1) związku strategii rozwoju jednostki ze strategią rozwoju uczelni
2) funkcjonowanie wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia w tym
2) funkcjonowanie wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia, w tym jego konstrukcji i oddziaływania na doskonalenie jakości kształcenia
3) jakości kształcenia na studiach podyplomowych prowadzonych w jednostce
4) jakości procesu kształcenia na studiach doktoranckich prowadzonych w jednostce
4) jakości procesu kształcenia na studiach doktoranckich prowadzonych w jednostce
5) współpracy z otoczeniem społeczno‐gospodarczym
§8. Dokonując oceny programowej i instytucjonalnej, Polska Komisja Akredytacyjna uwzględnia:
1) stopień umiędzynarodowienia studiów, w tym współpracę międzynarodową w zakresie kształcenia, wymianę studentów i nauczycieli akademickich, a także proporcje liczby studentów z zagranicy do ogólnej liczby studentów oraz prowadzenie zajęć w
liczby studentów z zagranicy do ogólnej liczby studentów oraz prowadzenie zajęć w językach obcych;
2) współpracę międzynarodową w zakresie badań naukowych, jeżeli jednostka p
prowadzi w ramach kierunku studia drugiego stopnia, jednolite studia magisterskie lub g g
p ,j
g
prowadzi studia doktoranckie
3) wyniki poprzednich ocen programowych dokonanych przez Polska Komisję Akredytacyjną , akredytacje i certyfikaty uzyskane w wyniku oceny przeprowadzonej przez międzynarodowe i krajowe komisje branżowe dokonujące ocen w wybranych obszarach kształcenia oraz przez agencje akredytacyjne zarejestrowane w Europejskim Rejestrze Agencji Akredytacyjnych (EQAR) lub agencje, z którymi Polska Komisja Akredytacyjna zawarła umowy o uznawalności ocen akredytacyjnych.
§9. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 października 2011
Kryteria PKA dla oceny instytucjonalnej
2. Jednostka stosuje skuteczny wewnętrzny system 2. Jednostka stosuje skuteczny wewnętrzny system
zapewniania jakości kształcenia
‐ Struktura podejmowania decyzji w zarządzaniu jakością jest p
j
yj
ą
j
ąj
przejrzysta i zapewnia udział pracowników, studentów, doktorantów, słuchaczy oraz interesariuszy zewnętrznych
• Wewnętrzne procedury zapewniania jakości przeciwdziałają powstawaniu zjawisk patologicznych i zapewniają ocenę wszystkich czynników wpływających na jakość kształcenia a w szczególności umożliwiają:
szczególności umożliwiają:
Kryteria PKA dla oceny instytucjonalnej cd.
‐ ocenę realizacji efektów kształcenia (!)
‐ udział pracodawców
p
w określaniu i ocenie efektów
‐ monitorowanie losów absolwentów
‐ monitorowanie i okresowe przeglądy programów
‐ ocenę zasad oceniania studentów, doktorantów.. oraz weryfikację efektów kształcenia
‐ ocenę jakości kadry
j k ś ik d
‐ ocenę poziomu naukowego jednostki
‐ ocenę zasobów materialnych, w tym infrastrukturę ocenę zasobów materialnych w tym infrastrukturę
dydaktyczną i środki wsparcia dla studentów
funkcjonowanie systemu informacyjnego
‐ funkcjonowanie systemu informacyjnego
‐ publiczny dostęp do aktualnych i obiektywnie przedstawionych informacji o programach studiów, zakładanych efektach, organizacji studiów
Kryteria PKA dla oceny instytucjonalnej cd
2.3) Jednostka dokonuje systematycznej oceny efektywności WSZJ, a jej wyniki wykorzystuje do doskonalenia polityki jakości i budowy kultury jakości
j p j y p
3.Jednostka stosuje spójny opis celów i efektów kształcenia na studiach doktoranckich i podyplomowych oraz wiarygodny system weryfikujący ich osiągnięcie
4. Jednostka posiada wystarczające zasoby kadrowe, materialne i finansowe
5. Jednostka prowadzi badania naukowe
d
k
d ib d i
k
6. Jednostka uczestniczy w wymianie studentów
7. Jednostka zapewnia studentom wsparcie naukowe, dydaktyczne i materialne
8 Wj d t f k j
8. W jednostce funkcjonuje system wewnętrznych przepisów j
t
t
h
ió
normujących proces zapewniania jakości
Kohelet
Jaki pożytek ma ze sztuki Jaki
pożytek ma ze sztuki
zaklinania ten kto pozwolił się
zaklinania ten, kto pozwolił się ukąsić wę owi, anim ac ął go
ukąsić wężowi, zanim zaczął go zaklinać?
Na co należy zwrócić uwagę
Na co należy zwrócić uwagę
• Po przeanalizowaniu krajowej legislacji, wymogów PKA etc. •
•
•
•
zidentyfikowaliśmy 16 obszarów tematycznych
Każdy z tych obszarów może być przedmiotem zainteresowania określonej komisji/zespołu roboczego
Dl k żd
Dla każdego z tych obszarów można sporządzać periodyczne t h b
ó
ż
d ć
i d
raporty (do wykorzystywania w postępowaniu akredytacyjnym dyskusjach nad strategią etc )
akredytacyjnym, dyskusjach nad strategią etc.)
Dla każdego obszaru podaję 1‐2 przykłady dobrych i złych p
praktyk
y
Podany schemat można wykorzystywać podczas warsztatów, dyskusji wewnątrz uczelni etc.
Podstawowe funkcje Systemu (1)
• Nadzór nad ofertą dydaktyczną Uczelni: tworzenie i modyfikacja programów kształcenia dla studiów stacjonarnych, niestacjonarnych i podyplomowych, j
h i
j
hi d l
h
weryfikacja czy koncepcja kształcenia jest zgodna z misją i strategia Uczelni uwzględnianie opinii interesariuszy
strategia Uczelni, uwzględnianie opinii interesariuszy wewnętrznych i zewnętrznych
• Nadzór nad określaniem i weryfikacją
Nadzór nad określaniem i weryfikacją efektów kształcenia, z efektów kształcenia, z
uwzględnieniem wymogów rynku pracy, analiza zatrudnialności absolwentów
• Ocena spójności zakładanych efektów kształcenia, treści kształcenia i stosowanych metod dydaktycznych
Podstawowe funkcje Systemu (2)
• Monitorowanie, analiza i ocena sposobów oceniania studentów
• Analiza funkcjonowania systemu ECTS i ocena jego adekwatności oraz efektywności jako systemu transferu i akumulacji punktów zaliczeniowych
• Monitorowanie procesu rekrutacji i analiza trendów
• Monitorowanie procesu dyplomowania
• Monitorowanie, analiza i ewaluacja procesów związanych z tokiem studiów, w tym: organizacji procesu kształcenia (z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji) rozpatrywania
uwzględnieniem możliwości indywidualizacji), rozpatrywania spraw studenckich, opieki naukowej i dydaktycznej oraz uwzględnienia potrzeb studentów niepełnosprawnych
gę
p
p
p
y
Podstawowe funkcje Systemu (3)
• Nadzór nad systemem wsparcia dla studentów (pomoc materialna, doradztwo zawodowe, pomoc psychologiczna, opieka zdrowotna i inne sprawy bytowe)
i k d
ii
b
)
• Monitorowanie polityki kadrowej i systemu oceny pracowników
• Analiza sposobu wykorzystywania bazy dydaktycznej, jej jakości i adekwatności do potrzeb
• Monitorowanie aktualności i rzetelności różnych form publicznej M it
i kt l ś i i t l ś i óż h f
bli
j
informacji o studiach (materiały drukowane, strona internetowa etc.)
Podstawowe funkcje Systemu (4)
• Monitorowanie, analiza oraz ewaluacja efektywności współpracy międzynarodowej, w tym mobilności studentów i pracowników
• Monitorowanie, analiza oraz ewaluacja efektywności współpracy z podmiotami społeczno‐ekonomicznymi oraz z instytucjami edukacyjnymi i szkoleniowymi identyfikacja nowych obszarów
edukacyjnymi i szkoleniowymi, identyfikacja nowych obszarów tej współpracy
• Zapobieganie patologiom (plagiaryzm, mobbing etc.) przez Zapobieganie patologiom (plagiaryzm mobbing etc ) przez
identyfikację potencjalnych źródeł i obszarów zagrożenia
• Proponowanie działań naprawczych oraz mechanizmów Proponowanie działań naprawczych oraz mechanizmów
korygujących, nadzór nad ich wdrażaniem oraz analiza ich skuteczności
Kultura jakości i jakość informacji
Kultura jakości i jakość informacji
 Często „nie wie lewica co czyni prawica”
ę „
y p
 Nie wiemy, że „mówimy prozą” –że to, co robimy, tworzy nową jakość w naszej jednostce
 Trzy konieczności (bardzo ważne w kontekście akredytacji):
Trzy konieczności (bardzo ważne w kontekście akredytacji):



Przepływ informacji z góry na dół – pracownicy winni być regularnie informowani przez władze o bieżącym funkcjonowaniu systemu doskonalenia jakości w szczególności o możliwościach jakie ten
doskonalenia jakości, w szczególności o możliwościach, jakie ten system im stwarza
Przepływ informacji z dołu do góry – władze winny być regularnie informowane przez pracowników o działaniach, które przyczyniają się
informowane przez pracowników o działaniach, które przyczyniają się do polepszenia jakości Systematyczna rejestracja informacji związanych z działaniem systemu zapewniania jakości, jej przetwarzanie i publikowanie
 Świadomość, że jakość kosztuje, ale brak jakości kosztuje dużo więcej
Uwaga:
• Jest dobrą praktyką, gdy wewnętrzny system p
j
j
zapewniania jakości kształcenia jest dopasowany do aktualnych potrzeb uczelni
• Stąd lepiej „uwzględniać
Stąd lepiej uwzględniać” różne zewnętrzne różne zewnętrzne
wzorce, a nie „kierować się” zewnętrznymi wzorcami
Spójność systemu
Spójność systemu
• Jasno określone kompetencje różnych ciał j ją y
ęj
ą
zajmujących się jakością
• Jasny podział pracy, np.
– Zespół/Biuro ds. Jakości opracowuje
Z ół/Bi
d J k ś i
j procedury
d
– Komisja/Rada opiniuje procedury, ale ich sama nie zmienia (może sformułować zalecenia, ale nie powinna bezpośrednio ingerować w same treści)
根回し
• Nemawashi (jap. 根回し) oznacza nieformalny proces 根回し
dyskretnego wznoszenia fundamentów pod zaproponowaną zmianę albo projekt przez rozmawianie z zainteresowanymi
zmianę albo projekt przez rozmawianie z zainteresowanymi osobami, zbieranie poparcia i opinii, itd. Uważany jest za y
j ę
j
y, p p
ją y
ważny element każdej większej zmiany, poprzedzający jakiekolwiek formalne kroki, a udane nemawashi umożliwia przeprowadzenie zmian za zgodą wszystkich stron.
• Nemawashi w dosłownym tłumaczeniu to "okrążanie korzeni", od 根 (ne, korzeń) i 回す (mawasu, okrążać). Znaczenie oryginalne było dosłowne: kopanie dookoła korzeni drzewa, i l b ł d ł
k
i d k ł k
id
aby przygotować je do przesadzenia.
wg Wikipedii
wg Wikipedii
QA in Kyrgyzstan
QA in Kyrgyzstan
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo
Gutta
cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo
(Kropla drąży skałę nie siłą, lecz ciągłym padaniem)
(Owidiusz)
Dziękuję za uwagę!
Dziękuję za uwagę!
[email protected]