PEDAGOGIKA W SZKOLE LWOWSKO

UNIWERSYTET KAZIMIERZA WIELKIEGO
WYDZIAŁ PEDAGOGIKI I PSYCHOLOGII
Instytut Pedagogiki
Zakład Filozofii Edukacji
85-064 Bydgoszcz, ul. Chodkiewicza 30, tel. (0-52) 34-19-308
zaprasza na
I KONFERENCJĘ NAUKOWĄ
PEDAGOGIKA W SZKOLE
LWOWSKO-WARSZAWSKIEJ.
Źródła – kontynuacje - uczeni
która odbędzie się 16 -17 października 2013 roku
Komitet Naukowy Konferencji
Prof. zw. dr hab. Teresa Hejnicka-Bezwińska
Prof. zw. dr hab. Urszula Ostrowska
Prof. zw. dr hab. Władysława Szulakiewicz
Dr hab. Piotr Kostyło, prof. UKW
Niniejsza konferencja sytuuje się w obszarze filozofii edukacji. To znaczy, że z jednej strony
jej zadaniem jest podjęcie klasycznych pytań filozoficznych, mieszczących się w nurcie
rozważań ontologicznych, epistemologicznych i aksjologicznych, z drugiej natomiast namysł
nad praktyką edukacyjną, jej faktycznym stanem, mocnymi i słabymi stronami, a także
możliwymi lub koniecznymi zmianami, zarówno w wymiarze historycznym, jak i
współczesnym. Z problematyką filozofii edukacji łączy się problematyka pedagogiki ogólnej,
a zwłaszcza centralne dla niej pytanie o przedmiot pedagogiki jako dyscypliny naukowej.
Wreszcie, w związku z podjętymi rozważaniami pojawia się kwestii związanych z historią
wychowania. Po pierwsze dlatego, że koncepcje wychowawcze tworzone w okresie istnienia
szkoły mają z dzisiejszego punktu widzenia głównie walor historyczny, a po drugie zaś
dlatego, że wśród bliskich i dalszych uczniów Kazimierza Twardowskiego znajdowali się
wybitni polscy historycy wychowania.
Podtytuł niniejszej konferencji brzmi: Źródła – kontynuacje - uczeni
Źródła
Chodzi tu przede wszystkim o filozoficzne źródła koncepcji pedagogicznych tworzonych w
szkole lwowsko-warszawskiej. Pedagogika wyłoniła się z filozofii - jest to jedno z
oczywistych stwierdzeń, prawdziwych w odniesieniu nie tylko do szkoły lwowskowarszawskiej, ale także do innych szkół filozoficznych. Istotne poznawczo jest natomiast inne
pytanie: z jakiej konkretnie filozofii wyłoniła się pedagogika w tej szkole, a także rozwinięcie
tego pytania: w jakim stopniu założenia filozoficzne tej szkoły znalazły odzwierciedlenie w
tworzonych i rozwijanych koncepcjach pedagogicznych? Charakteryzując szkołę lwowskowarszawską, Jan Woleński wskazuje na następujące cechy rozwijanego w niej myślenia:
antysceptycyzm, antynaturalizm w naukach humanistycznych i aksjologii, realizm w
epistemologii i filozofii nauki, absolutyzm w epistemologii i aksjologii, oraz empiryzm.
Natomiast Ryszard Jadczak opisując nastawienie filozoficzne Kazimierza Twardowskiego
zauważa, że cechowały je: realizm, antyirracjonalizm, obiektywistyczna teoria prawdy,
metoda analityczna, minimalizm poznawczy, intelektualizm, jasność i ścisłość językowa oraz
przekonanie o znaczeniu kształcenia filozoficznego dla kultury umysłowej narodu.
Uogólniając, można powiedzieć, że te postawy składają się na model analitycznego
uprawiania filozofii, zaś samego filozofa definiują jako osobę zaangażowaną społecznie.
Należy również pamiętać, że preferencje dla wymienionych tu postaw oznaczały nieufność
czy wręcz wyraźne odrzucenie postaw im przeciwnych.
Źródła odnoszą się także do przedmiotu pedagogiki jako dyscypliny naukowej. Teresa
Hejnicka-Bezwińska zauważa, że polska pedagogika u swoich początków zwróciła się w
stronę dwóch istotnych dla rozwoju kraju obszarów problemowych: kształcenia nauczycieli
oraz kwestii społecznych. Wydaje się, że w szkole lwowsko-warszawskiej dominowała
problematyka pedeutologiczna. Kazimierz Twardowski w swoich tekstach pedagogicznych
uwypukla trzy rodzaje kompetencji wymaganych od nauczycieli: dydaktyczne,
psychologiczne i logiczne. Analiza każdej z nich, zgodnie z ich ówczesnym rozumieniem,
będzie znaczącym wkładem do adekwatnej rekonstrukcji przedmiotu polskiej pedagogiki u jej
początków.
Wreszcie, źródła wskazują na określoną sytuację historyczną przełomu XIX i XX wieku. Ten
okres charakteryzował się wzmagającym się napięciem między państwami zaborczymi, a
także towarzyszyła mu coraz wyraźniejsza wizja odzyskania niepodległości i odbudowy
suwerennego państwa przez Polaków. Przygotowując się do nadchodzących zmian
szczególną rolę wyznaczano nauce i edukacji. Jednym z kluczowych wyzwań
pedagogicznych stała się wówczas należyta formacja nauczycieli, a następnie dzięki ich
zaangażowaniu wdrożenie programów kształcenia i wychowania narodowego. Zarówno
Kazimierz Twardowski, jak i jego uczniowie mieli głęboką świadomość potrzeb związanych
z tymi sprawami. W tym punkcie interesującą kwestią będzie także zbadanie stosunku
przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej do polskiej tradycji pedagogicznej XIX wieku,
zarówno w jej nurcie romantycznym, jak i pozytywistycznym.
Kontynuacje
Mówiąc o kontynuacjach pedagogiki w szkole lwowsko-warszawskiej należy wspomnieć po
pierwsze o powstawaniu i rozwijaniu się instytucji, w których pedagogika była nauczana, a
także o krystalizowaniu się przedmiotu dyscypliny. Ten etap rozwoju pedagogiki za Teresą
Hejnicką-Bezwińską można nazwać z jednej strony instytucjonalizacją, z drugiej zaś
dyscyplinaryzacją. Pierwsze instytucje tego rodzaju, powstające zarówno w uczelniach
publicznych, jak i niepublicznych, były ukierunkowane na kształcenie nauczycieli.
Prześledzenie udziału przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej w tworzeniu i
prowadzeniu tych instytucji, ze szczególnym uwzględnieniem tworzenia programów
nauczania w nich obowiązujących, będzie ważnym przyczynkiem do badań nad rozwojem
nurtu pedagogicznego w szkole lwowsko-warszawskiej. Równie interesującą kwestią byłoby
zbadanie związków przedstawicieli szkoły z państwowymi instytucjami oświatowymi, a
zwłaszcza podejmowania przez nich pracy w tych instytucjach.
W nurcie zinstytucjonalizowanej i zdyscyplinaryzowanej pedagogiki sytuują się pedagodzy bezpośredni uczniowie Kazimierza Twardowskiego, Kazimierz Sośnicki i Bogdan
Nawroczyński. Zbadanie kierunków, jakie w ich tekstach i działalności akademickiej przyjęły
dociekania pedagogiczne, oraz odpowiedź na pytanie, co wyróżniało ich myślenie jako
przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej na tle innych ówczesnych polskich pedagogów,
będzie ważne poznawczo, zarówno z punktu widzenia filozofii edukacji, pedagogiki ogólnej,
jak i historii wychowania. Podobne pytania warto by zadać odnośnie do tekstów i działalności
akademickiej kolejnych pokoleń pedagogów wywodzących się z tradycji szkoły lwowskowarszawskiej. Sądzę, że bardzo korzystną rzeczą byłoby skonstruowanie czegoś w rodzaju
drzewa genealogicznego pedagogów wywodzących się ze szkoły lwowsko-warszawskiej
Mówiąc o kontynuacjach tradycji szkoły lwowsko-warszawskiej w pedagogice należy
zwrócić się także do licznych tekstów nie-pedagogów (w sensie instytucjonalnym), którzy
podejmowali kwestie kształcenia i wychowania. Przykładem są Logiczne podstawy nauczania
Kazimierza Ajdukiewicza z 1934 r., ze wstępem zatytułowanym Stosunek logiki do dydaktyki.
Innym przykładem jest książka Tadeusza Kotarbińskiego Sprawność i błąd z 1956 r., nosząca
podtytuł Z myślą o dobrej robocie nauczyciela. Teksty Kotarbińskiego są pod tym względem
szczególnie bogate. Jedną z ważnych kwestii przez niego poruszanych była nieodzowność
nauczania logiki na studiach pedagogicznych. W związku z tym pouczające byłoby
prześledzenie procesu odchodzenia przez pedagogów od problematyki logicznej oraz
postawienie pytania, jakie skutki miało to dla pedagogiki. W tym punkcie warto zauważyć, że
również w tekstach wielu psychologów wywodzących się ze szkoły lwowsko-warszawskiej,
np. Stefana Błachowskiego czy Tadeusza Tomaszewskiego, pojawiały się wątki
pedagogiczne, przede wszystkim w kontekście dydaktycznym.
Mówiąc o kontynuacjach należałoby także wnikliwie przeanalizować spotkanie w polskiej
pedagogice tradycji szkoły lwowsko-warszawskiej z myślą marksistowską. Jan Woleński
omawiając relacje szkoły lwowsko-warszawskiej do innych szkół filozoficznych przywołuje
dwie szkoły - neopozytywistyczną oraz marksistowską. Z punktu widzenia polskiej
pedagogiki nieporównanie ważniejszą kwestią była relacja szkoły lwowsko-warszawskiej do
marksizmu. Interesująca byłaby np. kwestia oceny marksizmu przez pedagogów lwowskowarszawskich. Podobnie warto byłoby się zastanowić, w jakiej mierze, o ile w ogóle,
pojawienie się tzw. pedagogiki socjalistycznej w latach 70-tych ubiegłego wieku było
związane z definitywną utratą wpływów w dyscyplinie przez pedagogów przedwojennych, w
tym lwowsko-warszawskich.
Uczeni
Ten punkt konkretyzujący problematykę niniejszej konferencji jest z pewnością lepiej
opracowany w polskiej pedagogice niż dwa poprzednie. Wiele ważnych tekstów, pisanych
zarówno przez filozofów, jak i pedagogów, dotyczy konkretnych przedstawicieli szkoły
lwowsko-warszawskiej. Takim tekstem jest np. książka Ryszarda Jadczaka z 1991 r.
Kazimierz Twardowski. Twórca szkoły lwowsko-warszawskiej, w której jeden z rozdziałów
jest poświęcony pedagogicznemu zaangażowaniu Kazimierza Twardowskiego. Podobny
charakter ma książka Wincentego Okonia Wizerunki sławnych pedagogów polskich z 1993 r.,
w której autor przedstawił m.in. pięciu pedagogów wywodzących się ze szkoły lwowskowarszawskiej: Kazimierza Twardowskiego, Tadeusza Kotarbińskiego, Stefana Szumana,
Kazimierza Sośnickiego oraz Bogdana Nawroczyńskiego. Postać Stanisława Łempickiego,
historyka wychowania, wykształconego we Lwowie pod kierunkiem Kazimierza
Twardowskiego, zaprezentowała ostatnio Władysława Szulakiewicz w książce Stanisław
Łempicki (1886-1947).
Teksty, w których podejmuje się kwestię pedagogicznego zaangażowania przedstawicieli
szkoły lwowsko-warszawskiej, przywołują bardzo często relację mistrz-uczeń, uwypuklając
fakt, że relacja między założycielem szkoły lwowsko-warszawskiej a jego uczniami, a także
między tymi uczniami i kolejnymi pokoleniami uczniów, opierała się na głębokim szacunku i
wdzięczności uczniów, a zatem na określonych cnotach, i nie odnosiła się tylko do wspólnych
zainteresowań merytorycznych. Problematyka relacji mistrz-uczeń należy do klasycznych
zagadnień pedagogiki, zwłaszcza tej jej subdyscypliny, która zajmuje się szkołą wyższą.
Zapraszam Państwa do wzięcia udziału w bydgoskiej konferencji. Miło mi poinformować, że
konferencja uzyskała patronat Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN. Jestem przekonany, że
wypowiedzi, które Państwo przedstawią oraz dyskusje, które w związku z nimi zostaną
podjęte, przybliżą naszemu środowisku liczne i bogate wątki pedagogiczne w szkole
lwowsko-warszawskiej.
Informacje organizacyjne
Organizatorzy przewidują na każde wystąpienie 30 minut (uczestnik może wykorzystać
ten czas według własnego uznania, np. 15 minut na wypowiedź + 15 minut na dyskusję).
Po konferencji jest planowana publikacja wystąpień. Przed publikacją teksty poddane
zostaną recenzji zewnętrznej. O szczegółowych zasadach i miejscu publikacji
organizatorzy poinformują w komunikacie nr 2.
Ważny termin:
 do 15 kwietnia 2013 r. – przyjmowanie zgłoszeń, streszczeń wypowiedzi (10001500 znaków) wraz z kopią opłaty konferencyjnej na rachunek bankowy UKW:
KREDYT BANK ODDZIAŁ KB SA W BYDGOSZCZY
92 1500 1360 1213 6001 8602 0000
z dopiskiem: Pedagogika w szkole lwowsko-warszawskiej
Komitet Organizacyjny
dr Ilona Błaszczyk
tel. 605472248
[email protected]
Kierownik Naukowy Konferencji
dr hab. Piotr Kostyło, prof. UKW
mgr Magdalena Wędzińska
tel. 790476104
[email protected]
Sekretariat konferencji (zgłoszenia):
Zakład Filozofii Edukacji
ul. Chodkiewicza 30, 85-064 Bydgoszcz (052) 34-19-115
Opłaty:
Pełna opłata konferencyjna (dwa obiady, materiały konferencyjne, serwisy kawowe,
uroczysta kolacja 16. października, publikacja) wynosi 300 zł.
Minimalna opłata konferencyjna (materiały konferencyjne oraz serwisy kawowe)
wynosi 100 zł.
[Uczestnicy pokrywają koszt noclegów i pozostałego wyżywienia we własnym zakresie. Jako miejsce
noclegowe organizatorzy proponują Hotel Zawisza. W kolejnym komunikacie znajdą Państwo szczegóły
dotyczące tej propozycji.]
Uczestnicy biorący udział bierny w konferencji pokrywają koszty według tych samych
zasad.
UWAGA: Faktura wystawiona zostanie tylko na osobę/instytucję dokonującą wpłaty!!!
KOMUNIKAT nr 2, zawierający szczegółowe informacje organizacyjne,
zostanie przesłany osobom deklarującym udział w konferencji