docStanowisko Komisji w sprawie opracowania umowy
download 
Reklamacja Transkrypt
Stanowisko Komisji w sprawie opracowania umowy
Stanowisko słuŜb Komisji w sprawie opracowania umowy o partnerstwie i programów w POLSCE na lata 2014–2020 Spis treści WPROWADZENIE........................................................................................................ 3 1. GŁÓWNE WYZWANIA............................................................................................ 5 2. PRIORYTETY W ZAKRESIE FINANSOWANIA .................................................... 9 2.1 Nowoczesna infrastruktura sieciowa w zakresie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia..................................................................................................10 2.2 Otoczenie biznesu sprzyjające innowacjom ......................................................11 2.3 Zwiększenie współczynnika aktywności zawodowej poprzez dzialania w ramach polityki zatrudnienia, włączenia społecznego i edukacji ...................13 2.4 Gospodarka przyjazna dla środowiska i zasobooszczędna ................................15 3. CZYNNIKI DECYDUJĄCE O POWODZENIU W SKUTECZNEJ REALIZACJI.........................................................................................................16 4. PRIORYTETY W ODNIESIENIU DO EUROPEJSKIEJ WSPÓŁPRACY TERYTORIALNEJ................................................................................................17 ZAŁĄCZNIK ................................................................................................................18 A. MAKSYMALIZACJA SUKCESU – USTALENIA MAJĄCE NA CELU SKUTECZNE PROGRAMOWANIE I REALIZACJĘ ...........................................18 B. OCENA POTRZEB FINANSOWYCH W ODNIESIENIU DO CELÓW TEMATYCZNYCH ...............................................................................................20 C. USTALENIA ADMINISTRACYJNE ................................................................46 2 WPROWADZENIE Przed Unią Europejską stoi przytłaczające wyzwanie związane z wyjściem z kryzysu i z powrotem gospodarek na ścieŜkę trwałego wzrostu. Strategia wyjścia obejmuje przywrócenie zdrowych finansów publicznych, reformy strukturalne pobudzające wzrost gospodarczy oraz ukierunkowane inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. W przypadku wspomnianych inwestycji fundusze objęte zakresem wspólnych ram strategicznych1 (WRS) mogą w znacznym stopniu przyczyniać się do zrównowaŜonego wzrostu, zatrudnienia i konkurencyjności oraz spowodować zwiększenie konwergencji mniej rozwiniętych państw członkowskich i regionów w stosunku do pozostałej części Unii. Aby zapewnić długotrwałe skutki gospodarcze i społeczne funduszy objętych WRS, Komisja zaproponowała nowe podejście do wykorzystywania tych funduszy w swojej propozycji dotyczącej wieloletnich ram finansowych na lata 2014–20202. Oczekuje się, Ŝe ścisłe dostosowanie do priorytetów polityki w ramach strategii „Europa 2020”, warunki makroekonomiczne i warunki ex ante, koncentracja tematyczna oraz środki zachęty mające na celu poprawę wydajności spowodują zwiększenie skuteczności wydatkowania środków. Jest to podejście, w którym podkreśla się potrzebę ustalania ścisłych priorytetów i osiągania wyników, odchodząc od postawy opartej na uprawnieniach/roszczeniach. W ten sposób fundusze objęte WRS będą stanowić waŜne źródło inwestycji publicznych oraz słuŜyć jako katalizator wzrostu gospodarczego i zatrudnienia poprzez efekt dźwigni w stosunku do inwestycji w środki trwałe i kapitał ludzki, a jednocześnie będą stanowić skuteczny środek wsparcia słuŜący wdraŜaniu zaleceń dla poszczególnych państw wydanych w ramach tzw. Semestru Europejskiego. To podejście jest zgodne z apelem Rady Europejskiej z dnia 29 czerwca 2012 r. w sprawie wykorzystania budŜetu Unii3. Celem funduszy objętych WRS powinno być wspólne sprzyjanie konkurencyjności i konwergencji poprzez wyznaczanie właściwych priorytetów inwestycyjnych dotyczących poszczególnych krajów. Koniecznością jest ogólne ukierunkowanie wydatków na rzecz badań i innowacji, wsparcia MŚP, wysokiej jakości kształcenia i szkolenia, rynków pracy sprzyjających włączeniu społecznemu, wysokiej jakości zatrudnieniu oraz spójności społecznej, zapewnienia najwyŜszego przyrostu wydajności oraz przejścia na zasobooszczędną gospodarkę niskoemisyjną. Aby tego dokonać, w planowaniu i wdraŜaniu funduszy objętych WRS naleŜy przezwycięŜać sztuczne ograniczenia biurokratyczne w kolejnym okresie programowania oraz opracować solidne zintegrowane podejście, pozwalające na zmobilizowanie działań synergicznych i osiągnięcie optymalnych skutków zarówno wewnątrz państw, jak i w wymiarze transgranicznym. Cele strategii „Europa 2020” naleŜy uwzględnić we wszystkich funduszach objętych WRS, aby kaŜdy z nich przyczyniał się do inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Ponadto fundusze objęte WRS mają odgrywać kluczową rolę we wspieraniu instrumentów finansowych, dzięki 1 Fundusze UE objęte wspólnymi ramami strategicznymi (WRS), tj. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Fundusz Spójności (FS), Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz Europejski Fundusz Morski i Rybacki (EFMR). 2 COM (2011) 500 final, COM (2011) 398 final oraz COM (2012) 388 final. 3 Konkluzje Rady Europejskiej z dnia 29 czerwca 2012 r. (EUCO 76/12), http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/131388.pdf 3 którym moŜliwy jest efekt dźwigni w stosunku do inwestycji prywatnych i w ten sposób zwielokrotnienie efektu finansowania publicznego. Krótko rzecz ujmując, wykorzystanie funduszy objętych WRS naleŜy oprzeć na starannie wyznaczonych celach i ukierunkować na wyniki, co pozwoli na maksymalizację ich łącznego wpływu. Celem niniejszego stanowiska jest określenie ram dialogu, który rozpocznie się jesienią 2012 r., pomiędzy słuŜbami Komisji a Polską w sprawie przygotowania umowy o partnerstwie i programów. W dokumencie określono kluczowe wyzwania dla poszczególnych państw i przedstawiono wstępne opinie słuŜb Komisji na temat głównych priorytetów finansowania w Polsce w zakresie wydatków publicznych pobudzających wzrost gospodarczy. Wzywa się w nim do optymalizacji wykorzystania funduszy objętych WRS poprzez ustanowienie wyraźnego powiązania z reformami mającymi na celu poprawę wydajności i konkurencyjności, uzyskanie efektu dźwigni w stosunku do zasobów prywatnych oraz pobudzanie sektorów charakteryzujących się moŜliwością duŜego wzrostu, podkreślając jednocześnie potrzebę zachowania solidarności w Unii i zapewniając zrównowaŜone wykorzystywanie zasobów naturalnych z myślą o przyszłych pokoleniach. NaleŜy takŜe skoncentrować przyszłe wydatki UE na obszarach priorytetowych, aby zmaksymalizować zamierzone rezultaty, zamiast nadmiernie rozdrabniać finansowanie. Środki finansowe UE naleŜy równieŜ wykorzystywać w celu finansowania priorytetów na szczeblu unijnym i zapewnienia moŜliwości czerpania przez Polskę pełnych korzyści z jej członkostwa w UE. W związku z tym Komisja proponuje połączenie środków finansowych UE i ograniczenie ich do głównych wyzwań określonych w niniejszym stanowisku. Państwowe wydatki publiczne mogą być wykorzystywane nie tylko w celu współfinansowania, lecz takŜe w celu finansowania inwestycji komplementarnych w stosunku do projektów finansowanych ze środków UE i z nimi powiązanych, w szczególności na szczeblu regionalnym i lokalnym. Punkt wyjścia rozwaŜań Komisji stanowią: ocena postępów Polski w realizacji celów określonych w strategii „Europa 2020” zawarta w dokumencie roboczym słuŜb Komisji dotyczącym krajowego programu reform z 2012 r. i programu konwergencji4, poparta zaleceniami dla poszczególnych państw wystosowanymi przez Radę ostatnio dnia 6 lipca 2012 r., a takŜe wyzwania rozwojowe dla poszczególnych państw. W stanowisku uwzględnia się doświadczenia zdobyte podczas okresu programowania 2007-2013 oraz wnioski ustawodawcze Komisji na lata 2014-2020. W kontekście dyscypliny fiskalnej w niniejszym stanowisku zachęca się Polskę i jej regiony do opracowywania i wdraŜania średniookresowych strategii, które umoŜliwią sprostanie przyszłym wyzwaniom, w szczególności globalizacji, a jednocześnie pomogą zachować europejski model społeczny. Ponadto w dokumencie określono elastyczne ramy dla Polski i jej regionów umoŜliwiające reagowanie i ukierunkowanie zasobów europejskich, krajowych i lokalnych na pobudzanie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, tak aby zsynchronizować politykę stabilności finansów publicznych i politykę sprzyjającą wzrostowi gospodarczemu, a takŜe uwzględniono strukturalne i instytucjonalne problemy w Polsce i jej regionach oraz poza jej granicami krajowymi, w jej otoczeniu terytorialnym i geograficznym, łącznie aspektami związanymi ze strategią Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego, w celu osiągnięcia maksymalnych skutków. 4 Odpowiednie dokumenty są dostępne na stronie internetowej strategii „Europa 2020”: http://ec.europa.eu/europe2020/making-it-happen/country-specific-recommendations/index_pl.htm 4 Ponadto w stanowisku zachęca się Polskę i jej regiony, aby w jak największym stopniu wykorzystywały moŜliwą synergię funduszy objętych WRS i innych źródeł finansowania UE w ramach strategicznego i zintegrowanego podejścia. 1. GŁÓWNE WYZWANIA W ostatnich latach Polska konsekwentnie zmniejszała róŜnice w rozwoju w stosunku do średniej UE. W 2011 r. Polska osiągnęła poziom 65 % średniej UE pod względem PKB na mieszkańca. Pomimo kryzysu gospodarczego Polsce udało się utrzymać dodatni wzrost PKB w ostatnich latach. Dzięki pręŜnemu popytowi krajowemu i silnemu popytowi zewnętrznemu, który napędzał produkcję i inwestycje prywatne, państwo to było w stanie utrzymać wzrost gospodarczy podczas kryzysu finansowego, przy zwiększeniu realnego PKB o 1,7 % w 2009 r., o 3,9 % w 2010 r. i o 4,3 % w 2011 r. Istnieją jednak powaŜne czynniki ryzyka na przyszłość. Rosnące napięcie na globalnych rynkach finansowych i zaostrzona konsolidacja fiskalna prawdopodobnie osłabią zarówno prywatne, jak i publiczne spoŜycie i skutkować będą bardziej pesymistycznymi perspektywami na rynku pracy. Jednym z głównych wyzwań pozostaje współczynnik aktywności zawodowej, w szczególności w odniesieniu do kobiet, osób młodych i starszych. Pogorszenie sytuacji na rynku pracy moŜe odbić się w szczególności na słabszych grupach społecznych i w dalszym ciągu zwiększać poziom ubóstwa i wykluczenia społecznego. Obecny wzrost gospodarczy opiera się do pewnego stopnia na konkurencyjnej cenowo sile roboczej oraz coraz większej integracji polskich podwykonawców i ośrodków przemysłowych z globalnym łańcuchem wartości. W perspektywie średniookresowej konieczne jest jednak przestawienie się na gospodarkę opartą na innowacjach, aby wykorzystać potencjał wzrostu gospodarczego, m.in. w sektorach niebieskiej gospodarki. Poza rozwojem kluczowej infrastruktury (takiej jak transport, sieci szerokopasmowe, system energetyczny), która nadal stanowi powaŜną barierę wzrostu gospodarczego, proces ten wymaga poprawy niezwiązanych z cenami czynników konkurencyjności, wzrostu wydajności i zapewniania efektywnego gospodarowania zasobami. Nie moŜna rozwijać gospodarki opartej na innowacjach bez wykwalifikowanego kapitału ludzkiego, promowania przedsiębiorczości, a takŜe odpowiedniej infrastruktury badań i innowacji oraz infrastruktury technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK). Aby przeprowadzić zmiany strukturalne w gospodarce, naleŜy sprostać wyzwaniom rynku pracy i brakom w systemach edukacji i uczenia się przez całe Ŝycie. Ponadto utrzymanie zrównowaŜonego wzrostu gospodarczego wymaga właściwego zarządzania zasobami naturalnymi. RóŜnice rozwojowe wewnątrz regionów i między regionami są w Polsce niezwykle powaŜne, poniewaŜ wzrost gospodarczy koncentruje się w głównych aglomeracjach. Ponad połowę polskiego PKB generują cztery regiony. Podczas gdy region stołeczny, województwo mazowieckie, z PKB na mieszkańca wynoszącym 97,2 % średniej dla 27 państw członkowskich UE (w 2009 r.) będzie pierwszym polskim regionem, który opuści „cele konwergencji”, pięć regionów Polski Wschodniej, w większości obszarów wiejskich, zalicza się wciąŜ do najuboŜszych regionów UE. W dalszym ciągu istnieje takŜe potrzeba dywersyfikacji gospodarczej obszarów wiejskich i obszarów zaleŜnych od rybołówstwa. Pomimo ogólnego postępu gospodarczego istnieją powaŜne wyzwania strukturalne, którymi naleŜy się zająć, aby polska gospodarka stała się inteligentniejsza, bardziej zrównowaŜona i bardziej sprzyjająca włączeniu społecznemu. Analiza postępów Polski w zakresie realizacji krajowych celów na rok 2020 ukazuje znaczne braki w prawie 5 wszystkich obszarach, w szczególności jeŜeli chodzi o zwiększanie wydatków na badania i innowację, podnoszenie stopy zatrudnienia i ograniczanie ubóstwa. Główne cele strategii „Europa 2020” Przeznaczenie 3 % PKB UE na inwestycje w badania i rozwój Obecna sytuacja w Polsce Cel krajowej strategii 2020 w KPR 0,74 % (2010 r.) 1,7 % Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o -4,5 % (prognozy na rok 14 % 20 % w porównaniu z 1990 r. 2020 w porównaniu z 2005 (krajowy wiąŜący cel dla r.) sektorów nieobjętych +12 % (emisje w 2010 r. w ETS, w porównaniu z porównaniu z 2005 r.) 2005 r.) Uzyskiwanie 20 % energii z odnawialnych źródeł energii Wzrost efektywności energetycznej o 20 % 9,4 % (2010 r.) 15 % 96,9 Mtoe (2010 r.) 96 Mtoe Zmniejszenie o 13,6 Mtoe Osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 20–64 lat wynoszącego 75 % 64,8 % (2011 r.) 71 % Zmniejszenie odsetka osób przedwcześnie kończących naukę do poziomu poniŜej 10 % 5,4 % (2010 r.) 4,5 % Co najmniej 40 % osób w wieku 30–34 lat zdobywa wykształcenie wyŜsze lub równowaŜne 35,3 % (2010 r.) 45 % Zmniejszenie liczby osób zagroŜonych 10,4 mln osób zagroŜonych Zmniejszenie o 1,5 mln ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w ubóstwem (2010 r.) liczby osób zagroŜonych UE o co najmniej 20 mln (w porównaniu do ubóstwem w stosunku do poziomów z 2008 r.) poziomu z 2010 r. Sytuacja ta znajduje odzwierciedlenie w Zaleceniach przyjętych przez Radę dnia 6 lipca 2012 r. Zalecenia te odnoszą się do kwestii rynku pracy, uwzględniając współczynnik aktywności zawodowej kobiet, osób starszych, osób młodych oraz do działań dotyczących jakości kształcenia, w tym dostępności opieki nad dziećmi, a takŜe sprzyjającego innowacji otoczenia biznesu, efektywności energetycznej oraz inwestycji w infrastrukturę. W związku z tym najbardziej naglące wyzwania dla Polski dotyczą rozwoju infrastruktury, otoczenia biznesu sprzyjającego innowacji, rynku pracy oraz efektywnego gospodarowania zasobami. Słabo rozwinięta infrastruktura Słabo rozwinięty transport, infrastruktura TIK i infrastruktura energetyczna w Polsce stanowią barierę dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Sieć kolejowa, chociaŜ jest gęsta, jest przystosowana do rozwijania tylko niskich prędkości z powodu złego stanu technicznego i posiada przestarzały tabor. Sieć kolejowa jest mocno niedoinwestowana. Pomimo znacznych inwestycji w sektorze drogowym, gęstość autostrad wciąŜ jest jedną z najmniejszych w UE, a infrastruktura nie tworzy pełnej i rozległej sieci. Biorąc pod uwagę tranzytową lokalizację państwa i znaczny wzrost ruchu w transporcie towarów, jego międzynarodowa dostępność i połączenia 6 międzyregionalne – w tym między ośrodkami wzrostu – są niewystarczające. Słabo rozwinięta infrastruktura utrudnia rozwój obszarów metropolitalnych i ogranicza efekt mnoŜnikowy. Ponadto sieć energetyczna jest przestarzała i wymaga poprawy. Pomimo szybkiego wzrostu sektora TIK obecne nasycenie usługami szerokopasmowego dostępu do internetu jest znacznie poniŜej średniej UE, a oferowana prędkość internetu jest niska, w szczególności na obszarach wiejskich, gdzie mniej niŜ 60 % ludności ma dostęp do sieci szerokopasmowych. Nadal istnieją znaczne róŜnice pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi, a zasięg sieci DSL w tych drugich jest znacznie poniŜej średniej UE. WdraŜanie TIK jest powolne. Nieatrakcyjny system badań i innowacji oraz słaba konkurencyjność przedsiębiorstw Restrukturyzacja sektora badań i rozwoju nie została jeszcze zakończona, a wydatki na badania są wciąŜ na bardzo niskim poziomie (0,74 % PKB w 2010 r.). Szczególnie niepokojące jest wszechobecne niewystarczające inwestowanie sektora prywatnego (tylko 7 % przedsiębiorstw prowadzi działalność badawczo-rozwojową). Niskie poziomy inwestycji znajdują takŜe odzwierciedlenie w słabych wynikach w dziedzinie nauki i technologii. Wyniki Polski w zakresie innowacji są jednymi z najsłabszych w UE – Polska zajmuje 23. miejsce w rankingu Unii w zakresie badań i innowacji za 2011 r. Słabe punkty dotyczą w szczególności braku kreatywnych wyników (zgłaszania patentów, rejestracji znaków towarowych lub modeli biznesowych i organizacyjnych), nieatrakcyjnego systemu badań oraz ogólnego braku jakości otoczenia biznesu. Niewiele MŚP wprowadza wewnątrzzakładowe innowacje lub współpracuje z innymi przedsiębiorstwami. Współpraca transgraniczna i międzynarodowa jest niedostatecznie rozwinięta. Oznacza to, Ŝe nie wykorzystuje się w pełni potencjału wysokiej jakości trwałego zatrudnienia. Polska zmaga się z problemami dotyczącymi niskiego poziomu wydatków publicznych na działania badawczo-rozwojowe, słabych powiązań pomiędzy środowiskiem naukowym i przemysłem oraz powaŜnego niedoinwestowania badań i innowacji w sektorze prywatnym. Istniejące środki zachęty są niewystarczające, aby zapewnić skuteczne wsparcie poprzez finansowanie ze środków publicznych, w tym większą współpracę publiczno-prywatną. NaleŜy podjąć znaczne wysiłki, aby krajowe cele Polski zostały osiągnięte. Ostatnie reformy systemu nauki i szkolnictwa wyŜszego zainicjowały zmianę na rzecz bardziej wydajnego i konkurencyjnego systemu, nadal istnieją jednak problemy strukturalne dotyczące funkcjonowania środowiska przyjaznego innowacji, któremu obecnie nie udaje się napędzać współpracy prywatno-publicznej i które nie stymuluje rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw. Fragmentaryczność, powielanie i rozproszenie działań badawczo-rozwojowych uniemoŜliwiają realizację efektywnego systemu innowacji. Polityka w dziedzinach nauki i innowacji nie jest koordynowana, co podwaŜa znaczenie priorytetów badawczych w polityce w dotyczącej dziedzin innowacji i przemysłu. Niskie zdolności innowacyjne i ograniczona zdolność polskich MŚP do prowadzenia działalności na rynku wewnętrznym to dwa najwaŜniejsze wyzwania, którymi naleŜy się zająć, aby zwiększyć korzyści niezwiązane z kosztami i reagować na rosnącą konkurencję ze strony rynków wschodzących. Dostępność kapitału wysokiego ryzyka jest ograniczona. JeŜeli chodzi o poŜyczki dla sektora przedsiębiorstw, nadal istnieją bariery dla określonych segmentów rynku, w szczególności dla innowacyjnych MŚP oraz przedsiębiorstw rozpoczynających działalność starających się o fundusze. Nie wykorzystuje się w pełni potencjału TIK dla potrzeb innowacji i rozwoju e-gospodarki. Niska wydajność pracy wpływa równieŜ na konkurencyjność w polskiej gospodarce, w 7 szczególności w sektorach takich jak rolnictwo i rybołówstwo. Sektory rolnictwa i rybołówstwa zmagają się równieŜ z wyzwaniami strukturalnymi oraz brakiem ukierunkowania rynkowego. Ponadto niska efektywność administracji publicznej, ograniczona dostępność usług elektronicznych, nieprzewidywalność przepisów podatkowych i prawnych oraz przewlekłe postępowania sądowe nie są korzystne dla biznesu i powodują bariery w prowadzeniu działalności gospodarczej. Niski współczynnik aktywności zawodowej Jedno z głównych wyzwań odnosi się do niskiego współczynnika aktywności zawodowej. W ostatnich latach w Polsce odnotowywano coroczny wzrost wskaźnika zatrudnienia, niezbędne są jednak dalsze starania, aby osiągnąć wytyczony cel krajowy wynoszący 71 %, szczególnie ze względu na bardzo niski współczynnik aktywności zawodowej poszczególnych grup. Polska ma drugi najniŜszy w Europie wskaźnik zatrudnienia wśród pracowników w starszym wieku (w szczególności wśród starszych kobiet) oraz zaliczany do jednego z najniŜszych wiek dezaktywizacji zawodowej. Ponadto współczynnik aktywności zawodowej kobiet jest bardzo niski, czego częściową przyczyną jest brak przystępnych cenowo usług opieki nad dziećmi. RównieŜ młodzieŜ zmaga się ze szczególnymi wyzwaniami: rosnącą stopą bezrobocia, rosnącym odsetkiem osób młodych, które nie są ani zatrudnione, ani w trakcie kształcenia i szkolenia, oraz niską jakością pracy wynikającą z powszechnego stosowania umów tymczasowych, któremu towarzyszy niski współczynnik przechodzenia do stałego zatrudnienia. Wreszcie, restrukturyzacja tradycyjnych sektorów gospodarki, w tym rolnictwa z ukrytym bezrobociem oraz nieskutecznym systemem zabezpieczenia społecznego, który utrudnia transfer zasobów siły roboczej poza ten sektor, będzie w dalszym ciągu stawiać dodatkowe wyzwania przed rynkiem pracy. Sytuacja na rynku pracy nie ulegnie długoterminowej poprawie, jeŜeli nie zostanie rozwiązany problem barier w systemie kształcenia. Pomimo pozytywnego rozwoju sytuacji w odniesieniu do celów strategii „Europa 2020” dotyczących wczesnego kończenia nauki i liczby osób podejmujących studia wyŜsze, Polska zmaga się z niedopasowaniem między potrzebami rynku pracy a umiejętnościami zawodowymi, czego powodem jest niewystarczająca jakość i adekwatność oferty edukacyjnej. Ponadto pomimo wzrostu gospodarczego wciąŜ wysoki jest odsetek ludności zagroŜonej ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, zarówno na obszarach wiejskich, jak i miejskich. Szybkie ograniczenie ubóstwa będzie wyzwaniem równieŜ w kontekście segmentacji rynku pracy, ubóstwa pracujących oraz dysproporcji terytorialnych. Nieefektywne gospodarowanie zasobami Znaczne wyzwania występują w obszarze zrównowaŜonego wykorzystywania surowców, a w szczególności energii, a takŜe w obszarze ochrony środowiska i odporności na zmianę klimatu. Polska gospodarka jest wciąŜ ponad dwukrotnie bardziej energochłonna niŜ średnia UE, co wpływa na jej konkurencyjność. W systemie energetycznym występują braki na wszystkich szczeblach: produkcji, przesyłu i dystrybucji, zarówno w kraju i w ramach szerszej integracji regionalnej, jak i na szczeblu uŜytkownika końcowego. W analizach wskazuje się gospodarczy i techniczny potencjał wprowadzenia ograniczeń zuŜycia energii, zwłaszcza w budynkach mieszkalnych i budynkach uŜytku publicznego, w MŚP, w lokalnej gospodarce energetycznej, w oświetleniu ulic oraz w produkcji energii elektrycznej. Polska musi jeszcze podjąć istotny wysiłek, aby uwolnić swój potencjał w 8 zakresie odnawialnych źródeł energii oraz osiągnąć prawnie wiąŜące cele w zakresie odnawialnych źródeł energii na 2020 r. Regiony i miasta powinny inwestować w odnawialne źródła energii zgodnie z lokalnym potencjałem energetycznym, aby wspierać lokalny rozwój. Postęp w kierunku gospodarki niskoemisyjnej we wszystkich sektorach jest zbyt powolny, aby pobudzić potencjał zwiększania konwergencji gospodarczej i tworzenia miejsc pracy. Polska zmaga się z ciągłymi brakami w zakresie oczyszczania ścieków, a między obszarami miejskimi i wiejskimi występują znaczne róŜnice, co utrudnia osiągnięcie spójności terytorialnej. Zarządzanie odpadami jest nieefektywne: nadmierne wykorzystanie składowisk odpadów oraz niewystarczający recykling odpadów świadczą o tym, Ŝe państwo nie wykorzystuje potencjału tego sektora. Emisje do atmosfery są wciąŜ jednymi z najwyŜszych w UE. Państwo zmaga się z deficytem zasobów wodnych. Niewystarczające środki przeciwpowodziowe oraz zapobieganie ryzyku powodzi wraz z wysokim naraŜeniem obszarów wiejskich na ulewy, powodzie i osuwanie się ziemi stanowią wyzwanie w odniesieniu do osiągania odporności na zmianę klimatu. Problem ten naleŜy rozwiązać w kontekście transnarodowym. Ponadto ochrona zasobów naturalnych (powietrza, wody i gleby) oraz zabezpieczenie bioróŜnorodności stanowią ciągłe wyzwania, takŜe w regionie Morza Bałtyckiego. ZrównowaŜone wykorzystywanie zasobów morskich, w tym zapobieganie przełowieniu, jest waŜne dla dalszego rozwoju niebieskiej gospodarki państwa. 2. PRIORYTETY W ZAKRESIE FINANSOWANIA Fundusze objęte WRS będą jednymi z najwaŜniejszych instrumentów radzenia sobie z głównymi wyzwaniami rozwojowymi, jakie stoją przed Polską, i wdraŜania strategii „Europa 2020”. KaŜdy fundusz powinien w stosownych przypadkach traktować priorytetowo obszary polityki, do których odnoszą się Zalecenia Rady i Krajowe Programy Reform. W odniesieniu do rozwoju obszarów wiejskich i rybołówstwa priorytety w zakresie finansowania będą się takŜe przyczyniać do wspólnej polityki rolnej i wspólnej polityki rybołówstwa. Ukierunkowane finansowanie powinno wykorzystywać wzrost niebieskiej gospodarki w Polsce, zgodnie z „ZałoŜeniami polityki morskiej Rzeczpospolitej Polskiej do roku 2020”. W tym celu interwencja w ramach funduszy objętych WRS musi koncentrować się na ograniczonej liczbie priorytetów. Z doświadczenia wynika, Ŝe koncentracja tematyczna pozwala na zwiększenie skuteczności interwencji publicznych poprzez osiągnięcie masy krytycznej wywierającej realny wpływ na sytuację społeczno-ekonomiczną danego państwa i jego regionów. Ustalanie priorytetów jest jeszcze waŜniejsze w czasach konsolidacji fiskalnej. PoniŜej zaproponowano cztery komplementarne i wzajemnie się umacniające priorytety finansowania zgodnie z wyzwaniami specyficznymi dla danego państwa5. Odzwierciedlają one wagę potrzeb w zakresie finansowania i potencjalny wkład we wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Kolejność prezentacji priorytetów finansowania nie oznacza rankingu tych priorytetów. Są to priorytety, które Komisja chciałaby współfinansować w Polsce w następnym okresie programowania na lata 2014–2020. Aby sprostać nowym wyzwaniom i nieoczekiwanym wydarzeniom, w nową architekturę programowania wbudowana jest 5 Cele tematyczne w projektach rozporządzeń oraz ich związek z obszarami objętymi finansowaniem przedstawiono w załączniku I. 9 wystarczająca elastyczność, która umoŜliwia przeprogramowanie w uzasadnionych przypadkach. 2.1 Nowoczesna infrastruktura sieciowa na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia Fundusze objęte WRS powinny stać się częścią składową nowych działań na rzecz wzrostu gospodarczego, dostarczając niezbędną nowoczesną infrastrukturę w zakresie transportu, energii i TIK. Nowoczesna infrastruktura zwiększa dostępność i łączność regionów oraz ich atrakcyjność dla inwestorów, tworząc w ten sposób podstawy do zwiększonej konkurencyjności, rozwoju przedsiębiorstw i wzrostu gospodarczego oraz tworzenia nowych miejsc pracy. Inwestycje będą koncentrować się na wypełnianiu luk i brakujących ogniw w polskiej infrastrukturze podstawowej z tendencją w kierunku bardziej zrównowaŜonych i przyjaznych dla środowiska rozwiązań. ChociaŜ oczekuje się, iŜ pod względem wyłącznie finansowym ten obszar finansowania pozostanie dla Polski najwaŜniejszy, w porównaniu do okresu programowania na lata 2007–2013 jego względny udział w całkowitym finansowaniu ulegnie zmniejszeniu. Poprawa dostępności W inwestycjach naleŜy skoncentrować się na zwiększaniu międzynarodowej dostępności Polski i dostępności regionów peryferyjnych, rozwoju sieci transportowej między aglomeracjami oraz rozwoju systemów transportu w obszarach metropolitalnych. Ukierunkowanie inwestycji naleŜy przesunąć w stronę bardziej zrównowaŜonych i przyjaznych dla środowiska rodzajów transportu, aby pomóc Polsce osiągnąć jej cele określone w strategii „Europa 2020” związane z emisjami i efektywnością energetyczną oraz energią odnawialną. NaleŜy przyznać priorytet finansowy sektorowi kolejowemu, zwłaszcza w zakresie ukończenia podstawowej sieci kolejowej TEN-T. W odniesieniu do transportu drogowego najwaŜniejszym priorytetem jest ukończenie systemu autostrad i dróg ekspresowych, zwracając naleŜytą uwagę na poprawę dostępności regionów peryferyjnych i stworzenie połączeń między aglomeracjami. W porównaniu z okresem 2007–2013 bilans inwestycji w róŜne rodzaje transportu powinien zmienić się na korzyść kolei (w tym czystego transportu miejskiego). Znaczące inwestycje w rozszerzenie i modernizację jakości infrastruktury transportowej, zwłaszcza w zakresie kolei i czystego transportu miejskiego, umoŜliwiają stworzenie otoczenia biznesu, które przyczyni się do dalszego wzmocnienia polskiej gospodarki, zwiększając jednocześnie zrównowaŜony charakter transportu zgodnie z przejściem na gospodarkę niskoemisyjną. Lepsze połączenia między ośrodkami wzrostu sprzyjają rozpowszechnianiu wiedzy i stymulują handel oraz wzmacniają konkurencyjność przedsiębiorstw (ograniczenie kosztów transportu), wywierając pozytywny wpływ na rynek pracy. Systemy transportu w metropoliach ułatwiają dojazdy do pracy zarówno pod względem kosztów, jak i czasu. Modernizacja sieci energetycznych Inwestycje w sieci dystrybucyjne są kluczowe, aby zwiększyć zrównowaŜony charakter i niezawodność dostaw energii, podnieść efektywność energetyczną i skutecznie umoŜliwić wykorzystanie potencjału odnawialnych źródeł energii z pozytywnym wpływem na konkurencyjność polskiej gospodarki. Modernizacja dystrybucji systemów energetycznych prowadzi do długoterminowych oszczędności w gospodarce. W ramach funduszy objętych WRS naleŜy inwestować przede wszystkim w rozwój i modernizację sieci dystrybucji niskiego napięcia, w tym inteligentnych sieci, w celu uzyskania oszczędności w energii. 10 Poszerzenie korzystania z TIK Potencjał TIK w zakresie wzrostu, konkurencyjności i innowacji powinno się mobilizować poprzez rozwój sieci i sektorów usług elektronicznych. Polska nadal potrzebuje duŜych inwestycji, aby ukończyć tworzenie swojej infrastruktury podstawowej do celów rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Inwestycje w ramach funduszy objętych WRS naleŜy koncentrować na obszarach, w których brak jest zainteresowania ze strony sektora prywatnego lub jest ono niewystarczające. Zgodnie z celami określonymi w agendzie cyfrowej zwiększanie dostępu do TIK w Polsce naleŜy ukierunkować na inwestycje w sieci zapewniające dostęp nowej generacji (NGA), natomiast zwykły dostęp szerokopasmowy naleŜy promować na obszarach odległych, słabo zaludnionych lub wiejskich. Lepszy dostęp do sieci TIK stworzy warunki dla wzrostu gospodarczego bardziej sprzyjającego włączeniu społecznemu. 2.2 Otoczenie biznesu sprzyjające innowacjom Jakość systemu innowacji w Polsce określi długotrwałą konkurencyjność biznesu, a tym samym perspektywy wzrostu oraz zdolność tworzenia trwałych miejsc pracy w dłuŜszej perspektywie. W porównaniu z okresem programowania na lata 2007–2013 przedmiotowy priorytet finansowania naleŜy wspierać w znacznie większym stopniu zarówno w bezwzględnym, jak i we względnym ujęciu finansowym, a w szczególności naleŜy zmobilizować znaczne środki, aby osiągnąć cel określony w strategii „Europa 2020” polegający na przeznaczaniu 1,7 % wydatków brutto na badania i rozwój. Zwiększanie prywatnych inwestycji w badania i innowacje Priorytetem w tym obszarze powinno być stworzenie otoczenia biznesu sprzyjającego innowacjom, aby umoŜliwić zmianę w kierunku gospodarki opartej na innowacjach zdolnej tworzyć miejsca pracy w kontekście zmniejszającej się przewagi kosztowej. Główne elementy powinny obejmować wzmacnianie prywatnej działalności w zakresie badań i innowacji oraz poprawę transferu wiedzy między sektorem publicznym i prywatnym. Wsparcie na rzecz badań i innowacji powinno obejmować cały cykl innowacji: od badań do komercjalizacji. Polskę zachęca się w pierwszej kolejności poprzez tworzenie ram prawnych i administracyjnych, w których sektor biznesowy moŜe podejmować inicjatywy innowacyjne i rozwijać się. Inwestycje w ramach funduszy objętych WRS naleŜy koncentrować na poprawie infrastruktury i narzędzi wsparcia umoŜliwiających ośrodkom badawczym współpracę z biznesem, poprawie jakości i ukierunkowania publicznych badań na potrzeby rynku, finansowaniu demonstracji, weryfikacji poprawności projektu, linii pilotaŜowych lub walidacji produktów na wczesnym etapie, skutecznym przekazywaniu technologii i wiedzy z ośrodków badawczych do przedsiębiorstw, wspieraniu innowacji poprzez zamówienia publiczne. Inwestycjom powinien towarzyszyć rozwój umiejętności potrzebnych w wysokiej jakości miejscach pracy w obszarze badań i innowacji. Zwiększanie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw Konkurencyjność (i co za tym idzie długotrwały wzrost gospodarczy) opiera się na poprawie wydajności dzięki nowym technologiom oraz na rozwoju w zakresie know-how i organizacji. Wsparcie z funduszy objętych WRS powinno być lepiej ukierunkowane, stymulować inwestycje w innowacje, koncentrować się na MŚP, w tym na przedsiębiorstwach społecznych, a takŜe powinno przechodzić z klasycznych systemów dotacji na bardziej innowacyjne instrumenty inŜynierii finansowej tam, gdzie to moŜliwe, zwiększając efekt dźwigni. Konkurencyjne MŚP są głównym źródłem tworzenia miejsc pracy. W ramach funduszy objętych WRS priorytetem powinno być zwiększanie konkurencyjności i stabilności MŚP, w tym przedsiębiorstw działających na obszarach 11 wiejskich i przygranicznych oraz przedsiębiorstw w sektorze rolnictwa, sektorze spoŜywczym, sektorze rybołówstwa i akwakultury. Inwestycje naleŜy ukierunkować na środki prowadzące do innowacyjności, wyŜszej wartości dodanej (w tym w łańcuchu Ŝywnościowym w odniesieniu do przedsiębiorstw rolniczych), dostarczania innowacyjnych wyników w ramach całego łańcucha wartości oraz zwiększania wydajności, a w ten sposób do rozszerzenia i internacjonalizacji działalności gospodarczej oraz zwiększonego zatrudnienia. Inwestycje naleŜy skoncentrować na obszarach, w których moŜna osiągnąć przewagę konkurencyjną i dokonać transformacji gospodarczej zgodnie z inteligentną specjalizacją. W szczególności w obszarze wzmacniania bazy produkcyjnej. PoniewaŜ jakość sieci przedsiębiorstw jest czynnikiem konkurencyjności, który nabiera coraz większego znaczenia, tworzenie i rozwój klastrów oraz nowych sieci łańcucha wartości są niezbędne, aby przełoŜyć wzmocnione zdolności w zakresie innowacji i przedsiębiorczości na miejsca pracy i wzrost gospodarczy. Fundusze objęte WRS powinny traktować priorytetowo działania słuŜące uwolnieniu potencjału przedsiębiorczości, promowaniu samozatrudnienia i rozwoju przedsiębiorstw poprzez skoncentrowanie się na jasno zidentyfikowanych umiejętnościami deficytowymi, w tym takŜe wśród badaczy i pracowników akademickich. Wsparcie inwestycyjne okazało się sukcesem pod względem wzrostu zatrudnienia. Fundusze objęte WRS powinny pomagać w zwiększaniu skutecznego bezpośredniego i pośredniego wsparcia finansowego dla MŚP, w szczególności poprzez instrumenty inŜynierii finansowej dostosowane do potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw na róŜnych etapach rozwoju i w róŜnych sektorach. Celem wsparcia finansowego powinno być takŜe stymulowanie efektywności ekonomicznej oraz integracji rynkowej małych gospodarstw rolnych poprzez odpowiednie finansowanie inwestycji wspierających gospodarność. Wsparcie takie powinno być skierowane do beneficjentów, którzy nie osiągają jeszcze odpowiedniego poziomu dochodów, naleŜy takŜe unikać efektu jałowej straty przy interwencji publicznej. W przypadku sektorów rolnictwa i rybołówstwa odpowiednie wsparcie powinny otrzymać niewystarczająco skonsolidowane struktury dostaw w celu tworzenia nowych i wzmocnienia istniejących grup producentów. Rozwój e-gospodarki E-gospodarka ma coraz większy udział w polskiej gospodarce i naleŜy wzmacniać jej potencjał poprzez rozwój i stosowanie handlu elektronicznego i usług elektronicznych świadczonych pomiędzy przedsiębiorstwami (B2B). Rozwiązania w zakresie administracji elektronicznej, w tym elektroniczne zamówienia publiczne, powinny umacniać otoczenie biznesu sprzyjające innowacjom oraz wspierać zatrudnienie. NaleŜy dalej rozwijać umiejętności w dziedzinie TIK w celu uwolnienia potencjału usług elektronicznych w zakresie wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Wsparcie z funduszy objętych WRS trzeba będzie skupić zarówno na tym, by polski sektor prywatny i publiczny w jak największym zakresie korzystał z moŜliwości oferowanych przez egospodarkę, jak i na bardziej innowacyjnych inicjatywach, nowych dla rynku w Polsce. Dostęp do finansowania i zaawansowanych usług dla przedsiębiorstw Mimo niedawnych inwestycji dostęp do finansowania dla polskich MŚP pozostaje ograniczony i fundusze objęte WRS powinny przyczyniać się do dalszego rozwoju instrumentów inŜynierii finansowej, oferując istotne usługi uzupełniające w stosunku do sektora bankowego. MoŜna zastosować szeroką gamę instrumentów finansowych, w tym poŜyczki, gwarancje, kapitał własny, kapitał zaląŜkowy, mikrokredyty itp. W takie 12 instrumenty mogą być zaangaŜowane róŜne podmioty, banki, fundusze podwyŜszonego ryzyka, anioły biznesu itp. Biorąc pod uwagę ograniczenia budŜetowe i ograniczenia akcji kredytowej oraz stosunkowo niewielkie wykorzystanie niektórych z tych instrumentów w Polsce, istnieje jeszcze stosunkowo wiele moŜliwości, aby rozszerzyć ich zastosowanie w nadchodzących latach. Oprócz wsparcia finansowego na rzecz przedsiębiorstw waŜna jest teŜ poprawa otoczenia biznesu pod względem jakości usług odpowiadających na potrzeby przedsiębiorstw oraz struktur instytucjonalnych. Wymaga to rozwoju skutecznego i dostosowanego do indywidualnych potrzeb wsparcia, szczególnie poprzez zaawansowane usługi doradcze dla przedsiębiorstw, w tym wsparcie w zakresie tworzenia nowych przedsiębiorstw, przenoszenia własności przedsiębiorstw, dostępu do nowych rynków, rozwoju nowych modeli działalności, zarządzania własnością intelektualną, ulepszonego efektywnego gospodarowania zasobami, strategii biznesowej i monitorowania biznesu, przyjaznych dla uŜytkownika i napędzanych wzornictwem innowacji i współtworzenia, a takŜe zwiększania zdolności innowacyjnych i zainteresowania wśród MŚP. NaleŜy stosować innowacje zarówno w publicznych, jak i prywatnych usługach dla przedsiębiorstw (np. poprzez systemy bonów). Ponadto naleŜy wspierać przedsiębiorstwa społeczne za pomocą rozszerzonego dostępu do usług finansowych i usług w zakresie rozwoju przedsiębiorstw. Efektywna administracja sprzyjająca prowadzeniu działalności gospodarczej Innowacyjna administracja publiczna ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia wzrostu gospodarczego bogatego w nowe miejsca pracy zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym. Potrzeby inwestycyjne w tej dziedzinie naleŜy określić na podstawie jasnej strategii, w ramach której powinno się sporządzać ocenę aktualnej sytuacji. Ponadto inwestycje z funduszy objętych WRS powinny wspierać bardzo konkretne cele przekładające się na poprawę warunków prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, uwalniając potencjał tworzenia miejsc pracy. Priorytetem finansowania w ramach WRS powinny być działania zmniejszające obciąŜenia administracyjne, zwiększające dostęp i efektywność sądownictwa oraz oferujące systemowe podejście do rozwoju administracji elektronicznej. NaleŜy wzmocnić koordynację reform sektora administracji publicznej w Polsce przy zastosowaniu jednych spójnych ram strategicznych w porównaniu z okresem programowania na lata 2007–2013. 2.3 Zwiększanie współczynnika aktywności zawodowej poprzez poprawę polityki w dziedzinie zatrudnienia, włączenia społecznego i edukacji Zatrudnienie i spójność społeczna powinny pozostać dla Polski przedmiotem głównego zainteresowania. Fundusze objęte zakresem WRS powinny przyczyniać się do wzrostu gospodarczego sprzyjającego zatrudnieniu, a ich wpływ na zatrudnienie powinien być jak największy. Wymaga to zintensyfikowania wysiłków, aby skoncentrować inwestycje na celach tematycznych dotyczących zatrudnienia i edukacji zgodnie z zaleceniami dla poszczególnych krajów. Względny udział inwestycji w ramach funduszy objętych zakresem WRS w tej dziedzinie powinien zostać zwiększony w porównaniu do okresu programowania na lata 2007–2013. Ograniczanie ubóstwa takŜe pozostaje bardzo waŜnym priorytetem dla Polski i znaczna część dostępnych zasobów powinna być przeznaczona na promowanie aktywnego włączenia. Integracja najsłabszych grup społecznych na rynku pracy Inwestycje w dziedzinie zatrudnienia i włączenia społecznego powinny skupiać się na integracji najsłabszych grup społecznych na rynku pracy: osób starszych, kobiet, młodzieŜy oraz osób naraŜonych na ryzyko dyskryminacji i wykluczenia społecznego. Inwestycjom tym powinny towarzyszyć w miarę moŜliwości konkretne działania na 13 rzecz niedyskryminacji, które zwiększą skuteczność wszystkich działań na rynku pracy skierowanych do tych grup. Polska jako państwo z drugim najniŜszym w Europie wskaźnikiem zatrudnienia starszych pracowników i z jedną z najniŜszych średnich wieku dezaktywizacji zawodowej powinna przeznaczyć odpowiednie fundusze na wsparcie działań na rzecz aktywnego i zdrowego starzenia się, mających na celu zwiększanie wskaźnika zatrudnienia starszych pracowników i poprawianie ich zdolności do zatrudnienia (np. uczenie się przez całe Ŝycie). Aby działania te były skuteczne w dalszej perspektywie, muszą im towarzyszyć reformy w sektorze opieki zdrowotnej mające na celu poprawę zdrowia osób zatrudnionych i odpowiadające potrzebom starzejącego się społeczeństwa, przy jednoczesnej poprawie stabilności i gospodarności systemu opieki zdrowotnej. Młodzi ludzie stoją przed szczególnymi wyzwaniami: pogarszającą się sytuacją na rynku pracy i obawami o jakość miejsc pracy. Z tego względu uzasadnione jest uznanie za priorytet integracji na rynku pracy młodzieŜy niepracującej, która nie kształci się ani nie szkoli. To z kolei wymaga inwestycji w bardziej zindywidualizowane, aktywne instrumenty rynku pracy, w tym w zwiększony dostęp do wysokiej jakości staŜy i uczenia się poprzez praktykę. Ponadto udział kobiet w rynku pracy powinien się znacząco zwiększyć, a promowanie równości męŜczyzn i kobiet oraz godzenia Ŝycia zawodowego i prywatnego powinny stać się waŜnym priorytetem dla inwestycji w ramach funduszy objętych zakresem WRS. Z tego powodu naleŜy szczególnie promować dostęp kobiet do instrumentów aktywizacji zawodowej. Inwestycje w ramach funduszy naleŜy takŜe koncentrować na poprawie jakości i dostępu do przystępnych cenowo placówek opieki nad najmłodszymi dziećmi i placówek przedszkolnych poprzez inwestycje w infrastrukturę publiczną oraz zapewnianie wykwalifikowanego personelu. Wreszcie, priorytetem inwestycji powinno być aktywne włączenie osób, które z róŜnych powodów są naraŜone na ryzyko wykluczenia społecznego. W tym względzie naleŜy dać pierwszeństwo osobom niepełnosprawnym i innym osobom naraŜonym na szczególne ryzyko, w tym mieszkańcom ubogich obszarów dotkniętych rosnącymi róŜnicami terytorialnymi. W przypadku obszarów dotkniętych restrukturyzacją sektora rolnictwa i rybołówstwa z funduszy objętych zakresem WRS naleŜy wspierać róŜnicowanie w kierunku działalności nierolniczej bądź w kierunku działalności przybrzeŜnej lub morskiej (zgodnie ze zintegrowaną polityką morską) w celu tworzenia nowych źródeł zatrudnienia. Wspieranie rozwoju lokalnego na obszarach wiejskich powinno być teŜ w stosownych przypadkach wykorzystywane do promowania włączenia społecznego. NaleŜy w szczególności uwzględnić inwestowanie w umiejętności wymagane w zielonej gospodarce, tzw. białym sektorze, sektorze usług osobistych i w sektorze TIK. Poprawa jakości edukacji Aby zwiększyć wpływ inwestycji z funduszy objętych zakresem WRS na rynek pracy, naleŜy zwiększyć ich koncentrację w obszarze edukacji. Inwestycje powinny koncentrować się na poprawie jakości edukacji, zwłaszcza w odniesieniu do systemu kształcenia zawodowego i szkolnictwa wyŜszego ze szczególnym naciskiem na poprawę jakości nauczania poprzez doskonalenie zawodowe nauczycieli i na zwiększanie liczby staŜy, a takŜe powinny słuŜyć upowszechnieniu szkoleń praktycznych. Modernizacja systemu kształcenia i szkolenia zawodowego moŜe wymagać niezbędnych inwestycji w infrastrukturę. Fundusze objęte WRS powinny takŜe wspierać wdraŜanie w Polsce Strategii uczenia się przez całe Ŝycie, zapewniając w szczególności większy udział osób o niskich kwalifikacjach i osób starszych w programach uczenia się przez całe Ŝycie. Fundusze powinny teŜ pomóc w przezwycięŜeniu barier, które skutkują 14 niedopasowaniem rezultatów kształcenia do potrzeb rynku pracy, zwracając szczególną uwagę na pręŜne sektory gospodarki: sektor zielony, sektor biały, TIK i sektor usług osobistych. Promując równy dostęp do wysokiej jakości edukacji wczesnoszkolnej, fundusze objęte WRS powinny nie tylko zwiększać udział kobiet w rynku pracy, ale takŜe zwiększać szanse dzieci ze środowisk znajdujących się w niekorzystnej sytuacji na nadrobienie zaległości w umiejętnościach społecznych i uczenia się, tak aby miały one równy start z innymi uczniami w szkole. NaleŜy wspierać inwestycje w infrastrukturę przedszkolną na słabiej rozwiniętych obszarach oraz na obszarach miejskich, w których liczba placówek przedszkolnych jest niewystarczająca. 2.4 Gospodarka przyjazna dla środowiska i zasobooszczędna Racjonalne zarządzanie zasobami jest jednym z najwaŜniejszych wyzwań w zakresie ochrony środowiska i wyzwań gospodarczych. Efektywne gospodarowanie zasobami podnosi konkurencyjność i umoŜliwia tworzenie nowych miejsc pracy, jednocześnie chroniąc zasoby naturalne. ZuŜycie energii ma w tej chwili duŜy wpływ na konkurencyjność polskiej gospodarki. Z tego powodu oczekuje się, Ŝe inwestycje z funduszy objętych zakresem WRS zwiększą się w porównaniu do okresu programowania na lata 2007–2013 ze szczególnym uwzględnieniem inwestycji w efektywność energetyczną i odnawialne źródła energii. Przejście na energooszczędną gospodarkę niskoemisyjną Przejście na bardziej efektywne gospodarowanie zasobami i na gospodarkę niskoemisyjną jest kluczem do średnioterminowej konkurencyjności polskiej gospodarki. Takie przejście we wszystkich sektorach daje moŜliwość zwiększenia konwergencji gospodarczej i tworzenie miejsc pracy. NaleŜy traktować priorytetowo zwiększanie efektywności energetycznej i zdolności wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych. Efektywność energetyczną moŜna osiągnąć poprzez inwestowanie w modernizację energetyczną w budynkach uŜyteczności publicznej i budynkach mieszkalnych oraz poprzez środki na rzecz efektywności energetycznej w sektorze biznesu, w tym w rolnictwie i przetwórstwie spoŜywczym (w usługach, w sektorach nieobjętych systemem handlu uprawnieniami do emisji i w rolnictwie). Udział odnawialnych źródeł energii, w tym przybrzeŜnej energii morskiej i wiatrowej, w polskim koszyku energetycznym powinien się zwiększać w sposób zasobooszczędny i przyjazny dla środowiska, zwłaszcza biorąc pod uwagę potencjał technologii innowacyjnych. Ten rodzaj inwestycji stworzy wysokiej jakości miejsca pracy, zwłaszcza w sektorze budowlanym i przedsiębiorstwach innowacyjnych. Aby ułatwić wywieranie pozytywnego wpływu na rynek pracy inwestycje te naleŜy wspierać poprzez rozwijanie odpowiednich umiejętności u osób aktywnych zawodowo. Ochrona środowiska i usprawnione zarządzanie zasobami naturalnymi Usprawnione gospodarka odpadami oraz gospodarka wodna stanowią jeden z najwaŜniejszych priorytetów w sektorze środowiska. Inwestycje naleŜy skoncentrować na działalności o najwyŜszej wartości dodanej w zakresie spełniania wymogów UE, zwłaszcza w sektorze ścieków i odpadów stałych. Kompleksowy system zaopatrzenia w wodę i oczyszczania ścieków poprawia obszary inwestycji i przyczynia się do tworzenia miejsc pracy. Oszczędne gospodarowanie zasobami naleŜy umacniać poprzez promowanie zrównowaŜonego gospodarowania gruntami i gospodarki wodnej, w tym zapobieganie 15 powodziom, efektywne wykorzystanie wody, ochronę zasobów naturalnych (powietrza, wody, gleby), róŜnorodność biologiczną (w tym programu Natura 2000), zapewnianie odporności na zmianę klimatu, a takŜe poprzez zrównowaŜone zarządzanie strefą przybrzeŜną. Jest to szczególnie waŜne w odniesieniu do Morza Bałtyckiego. Fundusze na rzecz rozwoju obszarów wiejskich będą miały kluczowe znaczenie dla realizacji polityki w dziedzinie środowiska i zmiany klimatu oraz priorytetów związanych ze zrównowaŜonym gospodarowaniem gruntami, dzięki tworzeniu miejsc pracy i warunków do wzrostu gospodarczego. Reforma wspólnej polityki rybołówstwa powinna umoŜliwić zrównowaŜone rybołówstwo sektorowi gospodarki morskiej i rybnej oraz sprzyjać rozwojowi gospodarczemu społeczności utrzymujących się z rybołówstwa. W ramach inwestycji naleŜy wykorzystać potencjał morza i wybrzeŜa, aby rozwijać niebieską gospodarkę oraz promować wzrost gospodarczy i trwałe miejsca pracy, jednocześnie chroniąc róŜnorodność biologiczną, chroniąc środowisko i przyczyniając się do walki ze zmianą klimatu. 3. CZYNNIKI DECYDUJĄCE O POWODZENIU W SKUTECZNEJ REALIZACJI Reformy strukturalne wraz z konsolidacją finansową odgrywają kluczową rolę w zwiększaniu ogólnej skuteczności, a tym samym potencjału wzrostu polskiej gospodarki. Są takŜe kluczowym warunkiem pomyślnego wdroŜenia funduszy objętych zakresem WRS, których wpływ będzie optymalny jedynie w przypadku obowiązywania stosownych ram politycznych, prawnych i administracyjnych. Dlatego nowe rozporządzenie w sprawie wspólnych przepisów określi uwarunkowania ex-ante stanowiące wstępne warunki skutecznego i efektywnego korzystania z funduszy UE, które naleŜy spełnić przed przyjęciem danego programu. Komisja formalnie oceni spójność i adekwatność informacji przedstawionych przez Polskę w ramach umowy partnerskiej i programów. W oparciu o doświadczenia z obecnego okresu programowania i WRS słuŜby Komisji zidentyfikowały szereg uwarunkowań ex-ante o kluczowym znaczeniu dla pomyślnego wdroŜenia powyŜszych priorytetów finansowania. Przed rozpoczęciem następnego okresu programowania władze polskie muszą podjąć działania w celu spełnienia warunków ex ante w odniesieniu do kaŜdego z przedmiotowych obszarów: • opracowanie kompleksowego krajowego planu transportu (obejmującego w szczególności transport kolejowy i drogowy); • opracowanie krajowej lub regionalnej strategii na rzecz inteligentnej specjalizacji w dziedzinie badań i innowacji (w tym rozdziału na temat TIK) oraz krajowego planu dostępu nowej generacji (ang. NGA); • przeprowadzenie działań w celu skutecznej realizacji programu „Small Business Act”; • opracowanie krajowej strategii ograniczania ubóstwa; • opracowanie krajowej lub regionalnych strategii na rzecz zwiększania uczestnictwa w szkolnictwie wyŜszym; • zapewnienie skutecznego wdroŜenia dorobku prawnego UE w dziedzinie ochrony środowiska w sektorach gospodarki odpadami (dyrektywa 2009/98/WE) i gospodarki wodnej (dyrektywa 2000/60/WE) oraz przepisów horyzontalnych dotyczących oceny oddziaływania na środowisko i strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (dyrektywy 85/337/EWG; 2001/42/WE); 16 • dokonanie transpozycji dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii (2009/28/WE) do prawa krajowego; • zapewnienie strategii podnoszenia skuteczności administracyjnej, w tym reform administracji publicznej; • zapewnienie krajowej lub regionalnej strategii dla sektora zdrowia gwarantującej dostęp do wysokiej jakości świadczeń zdrowotnych i stabilność finansowa; • w sektorze rybołówstwa, poprawa gromadzenia danych na potrzeby zarządzania rybołówstwem (w celu zapewnienia niezakłóconego przejścia z zarządzania bezpośredniego na zarządzanie dzielone) oraz wdroŜenie unijnego systemu kontroli, inspekcji i egzekwowania. Spełnienie tych specyficznych dla poszczególnych sektorów uwarunkowań wymaga znaczących wysiłków mających na celu uniknięcie niedoborów w terminowym wdroŜeniu funduszy objętych zakresem WRS. Zapewnienie skutecznego wdroŜenia funduszy objętych zakresem WRS (w tym spełnienia uwarunkowań ex-ante) wymaga dalszej poprawy potencjału administracyjnego w szczególności w odniesieniu do skutecznego stosowania prawodawstwa UE (w zakresie środowiska, pomocy państwa i zamówień publicznych oraz zarządzania finansami, a takŜe zarządzania i kontroli), przygotowania odpowiedniej selekcji innowacyjnych projektów i przeprowadzenia dokładnej analizy rozbieŜności potrzeb finansowych MŚP w celu opracowania stosownych systemów wsparcia. 4. PRIORYTETY W ODNIESIENIU DO EUROPEJSKIEJ WSPÓŁPRACY TERYTORIALNEJ Wyzwania zidentyfikowane w odniesieniu do Polski mają waŜny wymiar transnarodowy i transgraniczny w szczególności w obszarach ochrony środowiska, zapobiegania ryzyku, współpracy w zakresie badań i innowacji lub migracji. Dokonując inwestycji opisanych w obszarach objętych finansowaniem, naleŜy w miarę moŜliwości dąŜyć do synergii z Europejską współpracą terytorialną i strategią Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego, umoŜliwiających uzyskanie jak największej europejskiej wartości dodanej. W ramach celu Europejskiej współpracy terytorialnej EFRR wspiera współpracę transgraniczną i transnarodową. Działania transgraniczne naleŜy koncentrować na usunięciu najwaŜniejszych niedoborów w transporcie, poprawie dostępności obszarów granicznych z uwzględnieniem usług publicznego transportu multimodalnego, usunięciu innych przeszkód dla mobilności pracowników, sprzyjaniu wymianie know-how i wspólnych projektów innowacyjnych, aby polskie regiony mogły czerpać korzyści z sąsiedztwa najbardziej innowacyjnych regionów, a takŜe na wzmocnieniu koordynacji działań mających na celu poprawę środowiska (w szczególności działań przeciwpowodziowych i odporności na zmianę klimatu). W ramach strategii Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego, o którą wniosła Rada i której przeglądu dokonano podczas niedawnej polskiej prezydencji, Polska powinna dąŜyć do synergii w dziedzinach transferu badań i technologii (szczególną uwagę naleŜy poświęcić inicjatywie BONUS), infrastruktury (z uwzględnieniem wsparcia modernizacji unijnej infrastruktury celnej, wyposaŜenia i systemów celnych), ochrony środowiska i zapobiegania ryzyku, zwłaszcza w odniesieniu do wody w zlewisku Morza Bałtyckiego, oraz stałego rozwoju gospodarczego na morzu i obszarach przybrzeŜnych. Polska powinna zapewnić niezbędne finansowanie w ramach programów dla poszczególnych państw członkowskich i regionów. 17 ZAŁĄCZNIK Załącznik zawiera ustalenia mające na celu skuteczne programowanie i realizację, ocenę potrzeb finansowych w odniesieniu do celów tematycznych i ocenę szczególnych aspektów potencjału administracyjnego. A. MAKSYMALIZACJA SUKCESU PROGRAMOWANIE I REALIZACJĘ – USTALENIA MAJĄCE NA CELU SKUTECZNE Doświadczenie z poprzednich okresów programowania wskazuje na szereg czynników wpływających na skuteczność inwestycji, w szczególności potrzebę ukierunkowania strategicznego i koncentracji oraz unikania rozdrobienia inwestycji, a takŜe na projekty niewystarczająco wpisane w systemy krajowe, niedostateczne uwzględnianie rzeczywistych potrzeb oraz niską europejską wartość dodaną. Konieczna jest ogólna zmiana w kierunku bardziej spójnego i innowacyjnego podejścia, aby wyraźnie wykazać wpływ na osiąganie celów strategii „Europa 2020”, jak to przedstawiono w następujących przykładach: – wsparcie na infrastrukturę sportową nie powinno być finansowe z EFRR ze względu na niską europejską wartość dodaną; – inwestycje w drogi lokalne (poziom powiatu lub gminy) mogą być wspierane z funduszy objętych zakresem WRS jedynie wtedy, gdy przyczyniają się do fizycznej, gospodarczej i społecznej regeneracji ubogich społeczności i obszarów miejskich i wiejskich, lub gdy zapewniają konieczne połączenie z siecią autostrad i dróg ekspresowych (nacisk na nowe drogi lub znaczące ulepszenia), bądź gdy uzupełniają luki w połączeniach transgranicznych. Wsparcie naleŜy przyznawać zgodnie z unijnymi zasadami pomocy państwa. Finansowanie powinno być przeznaczone na rozwiązywanie rzeczywistych niedoskonałości rynku i ograniczone do niezbędnego minimum, tak aby skutecznie wykorzystywać środki finansowe, unikać nadmiernej kompensacji i ograniczać zakłócenia konkurencji. Struktura programów operacyjnych (PO) powinna takŜe odzwierciedlać ukierunkowanie interwencji UE na cele strategii „Europa 2020”. Kwestie równowagi finansowania, liczby programów i najbardziej odpowiedniej architektury zostaną opracowane w partnerstwie z zainteresowanymi stronami w Polsce i w drodze negocjacji z Komisją. Dla osiągnięcia wysokiej jakości wykorzystania środków kluczowa jest współpraca na wszystkich poziomach. Proponowane przepisy dotyczące funduszy objętych zakresem WRS na lata 2014-2020 oferują dodatkową elastyczność w tworzeniu programów w kaŜdym z państw członkowskich, aby jak najlepiej dostosować je do struktury instytucjonalnej. W dokumencie roboczym słuŜb Komisji dotyczącym elementów wspólnych ram strategicznych6 dodatkowo określono róŜne warianty zintegrowanych podejść w zakresie programowania w celu osiągnięcia koordynacji i synergii w trakcie realizacji; Polskę 6 SWD(2012) 61 final – część 1 – sekcja 4; strona internetowa: http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/working/strategic_framework/csf_part1_pl.pdf 18 zachęca się do zbadania tych wariantów. W odniesieniu do rozwoju obszarów wiejskich wariant, który zakłada opracowanie podprogramów tematycznych w obrębie programu rozwoju obszarów wiejskich, zapewnia moŜliwość poświęcenia większej uwagi określonym potrzebom. Struktura programów powinna takŜe uwzględniać podział kompetencji w odniesieniu do właściwych polityk między poziomami regionalnym i krajowym. Podział odpowiedzialności między poziomami krajowym i regionalnym powinien zapewnić ogólną spójność, przy jednoczesnym poszanowaniu warunków lokalnych (naleŜy unikać podejścia „jeden rozmiar dla wszystkich”). Wcześniejsze doświadczenia w realizacji Funduszu Spójności i EFRR pozwalają na sformułowanie następujących zaleceń: - 16 zarządzanych regionalnie programów naleŜy kontynuować, lecz ze wzmocnionymi strategicznymi ramami polityki pozwalającymi na lepszą współpracę między regionami; - objęcie zbyt wielu sektorów pojedynczymi PO prowadziło do mankamentów w zarządzaniu. MoŜna rozwaŜyć oddzielne programy krajowe w dziedzinie: 1) środowiska, zmiany klimatu i energii; 2) transportu; 3) badań i innowacji; 4) społeczeństwa informacyjnego; - naleŜy przeprowadzić analizę rozwiązań organizacyjnych w celu zapewnienia w najbardziej skuteczny sposób konwergencji pięciu najsłabiej rozwiniętych regionów Polski Wschodniej; - osobny i mniejszy krajowy PO dotyczący pomocy technicznej moŜna kontynuować z większym niŜ w obecnym okresie programowania naciskiem na tematy stanowiące przedmiot wspólnego zainteresowania związane z ramami oceny, monitorowania i wyników; - naleŜy przeprowadzić dokładną analizę w celu zdefiniowania podziału środków finansowych między krajowe i regionalne PO, uwzględniając najwyŜsze priorytety finansowania w ramach EFRR. W kwestii doświadczenia we wdraŜaniu EFS wyraźnie widać, Ŝe konieczne jest zapewnienie silnej koordynacji polityki w celu dostosowania inwestycji do ram strategii „Europa 2020”. Obecny model wdraŜania zapewnia skuteczne mechanizmy zapewniające tę koordynację i wyraźne zachęty w postaci wyników finansowych i rzeczowych, więc zasadniczo naleŜy go utrzymać w odniesieniu do EFS po 2014 r. W odniesieniu do EFMR przygotowany zostanie pojedynczy PO, o strukturze uwzględniającej podział regionalny, co pozwoli na maksymalną synergię z interwencjami regionalnymi innych funduszy i poprawę skuteczności systemu realizacji. Koordynacja, komplementarność i synergia Koordynacja polityki i komplementarność interwencji jest kluczowym warunkiem pomyślnego wdroŜenia funduszy objętych WRS. Systemy zarządzania i kontroli na lata 2014–2020 powinny bazować na pozytywnych osiągnięciach okresu 2007–2013. Fundusze objęte WRS powinny wspólnie odnosić się do szeregu celów tematycznych. Ministerstwa i instytucje zarządzające odpowiedzialne za realizację funduszy objętych WRS powinny ściśle współpracować przy przygotowaniu, wdroŜeniu, monitorowaniu i ocenie umowy o partnerstwie i programów. Niezmiernie waŜne jest, aby na poziomie realizacji wszystkie fundusze działały w sposób zintegrowany. NaleŜy dalej usprawniać koordynację polityki. W tym celu zaleca się: 19 - zapewnienie solidnych ram polityki poprzez opracowanie wiąŜących dokumentów strategicznych; - utworzenie silnego centrum koordynacji w celu poprawy egzekwowania strategii rozwoju; - udoskonalenie struktury realizacji w celu zapewnienia wyraźnego podziału obowiązków i większej odpowiedzialności zaangaŜowanych instytucji, które powinny zapewnić rzeczywistą wartość dodaną w procesach zarządzania; - zapewnienie przez instytucje zarządzające wewnętrznej wiedzy eksperckiej w tych dziedzinach polityki, w których prowadzone są interwencje w ramach ich programów operacyjnych. Komplementarność między funduszami objętymi WRS naleŜy zaplanować na poziomie polityki i wdroŜyć w praktyce za pośrednictwem szczególnych rozwiązań, uwzględniając w stosownych przypadkach zintegrowane inwestycje terytorialne i rozwój kierowany przez lokalną społeczność. Zachęca się Polskę, aby przedstawiła swoje podejście i związane z nim instrumenty w odniesieniu do skoordynowanego wykorzystania funduszy w dziedzinach, w których komplementarność funduszy ma kluczowe znaczenie dla skutecznych inwestycji: zdrowia, edukacji (zwłaszcza placówek przedszkolnych i systemu kształcenia zawodowego), przedsiębiorczości, rozwoju obszarów miejskich i reform administracji publicznej. W przypadku funduszy objętych WRS w stosownych przypadkach naleŜy wykorzystać potencjał synergii z innymi instrumentami UE, takimi jak instrument „Łącząc Europę”; inicjatywa „Horyzont 2020”; COSME; Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT) wraz z jego wspólnotami wiedzy i innowacji (WWiI) z uwagi na zwiększanie zdolności innowacyjnych państw poprzez ściślejszą integrację trójkąta wiedzy; działania Maria Skłodowska-Curie; program LIFE; „Erasmus dla wszystkich”; program „Kreatywna Europa”, program na rzecz przemian i innowacji społecznych i Fundusz Migracji i Azylu. Rozwój kierowany przez lokalną społeczność pozwala na zintegrowane podejście oddolne w odpowiedzi na złoŜone wyzwania terytorialne i lokalne dzięki zaangaŜowaniu lokalnych społeczności. Polska jest proszona o przedstawienie swojego podejścia w odniesieniu do rozwoju kierowanego przez lokalne społeczności w funduszach objętych WRS ze wskazaniem głównych wyzwań, celów i priorytetów, rodzajów terytoriów, roli lokalnych grup działania oraz róŜnych funduszy objętych WRS, a takŜe mechanizmów koordynacyjnych. Polska powinna takŜe przewidzieć wsparcie przygotowawcze dla lokalnych podmiotów gospodarczych. NaleŜy dalej zwiększać proporcję funduszy przeznaczonych na inicjatywę LEADER, biorąc pod uwagę proponowane podejście polegające na finansowaniu rozwoju kierowanego przez lokalne społeczności z wielu funduszy. B. OCENA POTRZEB FINANSOWYCH W ODNIESIENIU DO CELÓW TEMATYCZNYCH W poniŜszych sekcjach przedstawiono opinię słuŜb Komisji na temat priorytetów funduszy objętych WRS w odniesieniu do Polski. Opracowano je na podstawie szczegółowej analizy sytuacji w kraju7 przeprowadzonej przez słuŜby Komisji i wybrano spośród 11 celów tematycznych wynikających z rozporządzenia w sprawie wspólnych 7 SWD(2012) 323 final; strona internetowa: http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/nd/swd2012_poland_pl.pdf. 20 przepisów8 dotyczących funduszy objętych WRS, przyjętego przez Komisję dnia 6 października 2011 r. Te 11 celów tematycznych przekłada strategię „Europa 2020” na cele operacyjne, które mają być wspierane z funduszy objętych WRS. Jedenaście celów tematycznych, wspólnych dla polityki spójności, rozwoju obszarów wiejskich oraz gospodarki morskiej i rybołówstwa, zapewnia dostosowanie interwencji prowadzonych w ramach tych polityk do osiągnięcia wspólnych celów określonych w strategii „Europa 2020”. Jest to wybór moŜliwych celów finansowania dla całej Unii Europejskiej. Następnie na podstawie konkretnej sytuacji kaŜdego z państw członkowskich dokonuje się dokładniejszej selekcji w porozumieniu z organami krajowymi. W przypadku Polski wyzwania i obszary objęte finansowaniem odnoszą się do następujących celów tematycznych: Priorytety finansowania Nowoczesna infrastruktura sieciowa na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia Powiązane cele tematyczne Promowanie zrównowaŜonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najwaŜniejszych infrastruktur sieciowych; Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach (infrastruktura sieciowa); Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych (infrastruktura sieciowa); Otoczenie biznesu sprzyjające innowacjom Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji; Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych (infrastruktura niesieciowa); Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, sektora rolnego oraz sektora rybołówstwa i akwakultury; Wzmacnianie potencjału instytucjonalnego i skuteczności administracji publicznej; Wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników; Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem, Inwestowanie w umiejętności, edukację i uczenie się przez całe Ŝycie; Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach (infrastruktura niesieciowa); Promowanie dostosowania do zmiany klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem; Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami. Zwiększenie współczynnika aktywności zawodowej poprzez poprawę polityki w dziedzinie zatrudnienia, włączenia społecznego i edukacji Gospodarka przyjazna zasobooszczędna dla środowiska i PRIORYTET FINANSOWANIA: NOWOCZESNA INFRASTRUKTURA SIECIOWA NA RZECZ WZROSTU I ZATRUDNIENIA Cele priorytetu finansowania „Nowoczesna infrastruktura sieciowa na rzecz wzrostu i zatrudnienia” zostaną osiągnięte głównie poprzez realizację celu tematycznego „Promowanie zrównowaŜonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najwaŜniejszych infrastruktur sieciowych”, a takŜe celów tematycznych 8 COM(2011) 615 final/2; http://ec.europa.eu/regional_policy/what/future/proposals_2014_2020_pl.cfm#1. 21 „Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjnokomunikacyjnych” oraz „Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach”. Cel tematyczny: Promowanie zrównowaŜonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najwaŜniejszych infrastruktur sieciowych Z Zalecenia Rady nr 6 z 2012 r.: Wzmocnienie roli i zasobów urzędu sprawującego nadzór nad rynkiem kolejowym oraz zapewnienie skutecznego i sprawnego wdroŜenia projektów inwestycyjnych w kolejnictwie. W przypadku tego celu tematycznego priorytet finansowania przekłada się na następujące priorytety i konkretne cele, które będą wspierane z funduszy objętych WRS, odzwierciedlające wyzwania specyficzne dla danego państwa. 1. Rozwijanie kompleksowych, wysokiej jakości i interoperacyjnych systemów kolejowych w szczególności poprzez inwestowanie w kolejową sieć TEN-T oraz łączenie drugorzędnych i trzeciorzędnych węzłów z infrastrukturą TEN-T: • modernizacja istniejących korytarzy9 w celu uzupełnienia powaŜnych luk w głównych korytarzach TEN-T10 w kraju, w tym wprowadzenie europejskich systemów zarządzania ruchem kolejowym i zapewnienie interoperacyjności; • modernizacja taboru połączona z modernizacją korytarzy. 2. Zwiększenie konkurencyjności gospodarki poprzez inwestowanie w drogową sieć TEN-T i łączenie drugorzędnych i trzeciorzędnych węzłów z infrastrukturą TEN-T: • usunięcie niedoborów transportowych i zatorów komunikacyjnych poprzez uzupełnianie luk w głównej sieci dróg podstawowej transeuropejskiej sieci transportowej (sieć TEN-T musi być dobrze zintegrowana z istniejącą siecią dróg drugorzędnych); • budowa i odbudowa głównych korytarzy drogowych w celu połączenia ośrodków wzrostu z regionami peryferyjnymi, uwzględniając połączenia między stolicami regionów, a takŜe odpowiednie środki bezpieczeństwa ruchu drogowego. 3. Opracowanie przyjaznych dla środowiska systemów transportu i promowanie zrównowaŜonej mobilności w miastach: • opracowanie inteligentnych systemów transportu miejskiego, planów zrównowaŜonej mobilności w miastach, rozwijanie przyjaznych dla środowiska i niskoemisyjnych systemów transportu, promowanie czystych ekologicznie pojazdów i wdraŜanie programów opłat dla uŜytkowników i ograniczeń dostępu w centrach miast. Inteligentny transport miejski powinien obejmować funkcjonalne obszary miejskie, aby usprawnić połączenia między obszarami miejskimi i wiejskimi oraz umoŜliwić dostęp do zatrudnienia i usług takŜe z obszarów wiejskich. Zharmonizowanie róŜnych rodzajów transportu i usługodawców; 9 Uwzględniając linie kolejowe i terminale przypisane do kolejowych korytarzy towarowych zgodnie z rozporządzeniem 913/2010. 10 W Polsce: Korytarz Bałtyk – Adriatyk (Korytarz Helsinki – Rawenna/Triest; Warszawa – Berlin – Rotterdam/Antwerpia – Felixstowe – Midlands). 22 • opracowanie dobrze funkcjonującego intermodalnego systemu transportu poprzez inwestowanie w budowę węzłów multimodalnych i interoperacyjnych (w tym połączenie lotnisk i portów z innymi rodzajami transportu, zwłaszcza z transportem kolejowym) oraz centrów logistycznych, uwzględniając kompleksowe systemy informacyjne, zwłaszcza wzdłuŜ głównych korytarzy TEN-T; • ułatwienie przejścia z drogowego transportu towarowego na inne rodzaje transportu, zwłaszcza transport kolejowy, za pomocą platform intermodalnych i inteligentnych systemów transportowych; • wspieranie rozwoju infrastruktury koniecznej do promowania alternatywnych paliw o niskiej zawartości węgla w transporcie drogowym i niedrogowym. Aby zapewnić realizację inwestycji z funduszy objętych WRS w ramach tego celu tematycznego, naleŜy spełnić właściwe uwarunkowania ex ante. Ponadto zarządzanie i realizację poprawiłyby następujące czynniki decydujące o powodzeniu: - poprawa podstawy informacyjnej strategicznego planowania infrastruktury transportowej poprzez uŜycie stosownego modelu ruchu, który uwzględnia rzeczywiste i przewidywane zapotrzebowanie wraz ze skuteczną i efektywną integracją roŜnych rodzajów transportu; - wprowadzenie sprawnego systemu oceny i ustalania priorytetów w odniesieniu do projektów i rozwaŜenie zgłoszenia się o wsparcie w ramach inicjatywy JASPERS; - poprawa potencjału administracyjnego głównego zarządcy infrastruktury kolejowej, przedsiębiorstwa PKP PLK S.A.; - zapewnienie stabilności finansowania inwestycji poprzez przygotowanie i wdroŜenie odpowiedniej strategii zarządzania (stosowanie zasad „zanieczyszczający płaci” i „uŜytkownik płaci”). Koszty utrzymania powinny być finansowane z dochodów z systemów cenowych i systemów opłat, a nie z funduszy UE; - przeprowadzenie przeglądu niekonkurencyjnego i nieskutecznego systemu taryf w sektorze kolejowym w celu zapewnienia odpowiednich zasobów na utrzymanie; znoszenie ograniczeń konkurencji i zwiększenie konkurencyjności transportu kolejowego. Działania określone w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celem tematycznym ukierunkowanym na gospodarkę niskoemisyjną i ochronę środowiska11. Cel tematyczny: Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych W przypadku tego celu tematycznego priorytet finansowania przekłada się na następujące priorytety i konkretne cele dotyczące infrastruktury sieciowej. 1. Rozszerzenie dostępu do usług szerokopasmowych oraz rozwój szybkich sieci: 11 Cele tematyczne 4 i 6 zgodnie z projektem rozporządzenia. 23 • rozwijanie sieci zapewniających dostęp nowej generacji (NGA); zwykłe sieci szerokopasmowe tylko na obszarach oddalonych, słabo zaludnionych lub wiejskich; • opracowanie kompletnych rozwiązań, w tym sieci dystrybucji i dostępu, uwzględniając inwestycje na etapie końcowym ze szczególnym naciskiem na obszary oddalone, słabo zaludnione lub wiejskie. Aby zapewnić realizację inwestycji z funduszy objętych WRS w ramach tego celu tematycznego, naleŜy spełnić właściwe uwarunkowania ex ante. Ponadto zarządzanie i realizację poprawiłyby następujące czynniki decydujące o powodzeniu: - poprawa i konsolidacja programów pomocy państwa; - wykorzystanie synergii, aby włączyć elementy TIK do innych projektów infrastruktury; - przeprowadzenie dokładnej analizy rozwoju rynku, aby zidentyfikować obszary niedoskonałości rynku, uniknąć wypierania inwestycji prywatnych i zapewnić neutralność pod względem technologicznym. Działania określone w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celami tematycznymi ukierunkowanymi na badania i innowacje, MŚP i rozwój kapitału ludzkiego12. Cel tematyczny: Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach W przypadku tego celu tematycznego priorytet finansowania przekłada się na następujące priorytety i konkretne cele dotyczące infrastruktury sieciowej. 1. Rozwój i modernizację systemów dystrybucji energii: • budowa i modernizacja sieci dystrybucji energii elektrycznej niskiego napięcia, w tym inteligentne sieci energetyczne i integracja wytwarzania rozproszonego energii z siecią; • rozwój i ulepszanie sieci ciepłowniczych w miastach. Zapewnienie realizowania inwestycji przez fundusze objęte WRS w ramach tego celu tematycznego wymaga spełnienia właściwych uwarunkowań ex-ante przed rokiem 2014. Ponadto zarządzanie i realizację poprawiłyby następujące czynniki decydujące o powodzeniu: - Większość inwestycji w tym obszarze powinien realizować sektor prywatny. Rząd polski i podlegające mu władze regionalne powinny zapewnić uzupełnienie inwestycji prywatnych w sposób wykorzystujący efekt dźwigni, a nie wypierać je. NaleŜy ponadto stworzyć skuteczne i stabilne ramy regulacyjne w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku usług energetycznych (np. umowa o poprawę efektywności energetycznej). - NaleŜy wspierać instrumenty finansowe w przypadkach, w których istnieje duŜy potencjał dochodu prywatnego lub oszczędności kosztów, w tym fundusze odnawialne i systemy gwarancji. 12 Cele tematyczne 1, 3, 8, 9, 10 i 11 zgodnie z projektem rozporządzenia. 24 - W przypadku inwestycji związanych z infrastrukturą dotacje powinny być przeznaczone przede wszystkim na rozwiązywanie problemów niedoskonałości rynku lub wspieranie innowacyjnych technologii i inwestycji wykraczających poza racjonalne pod względem kosztów wyniki efektywności energetycznej, zapewniając tym samym większe oszczędności energii i redukcję emisji gazów cieplarnianych od tych osiągalnych przy załoŜeniu dotychczasowego scenariusza postępowania. Działania określone w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celami tematycznymi ukierunkowanymi na badania i innowacje oraz MŚP13. PRIORYTET FINANSOWANIA: OTOCZENIE BIZNESU SPRZYJAJĄCE INNOWACJOM Cele priorytetu finansowania „Otoczenie biznesu sprzyjające innowacjom” zostaną osiągnięte głównie poprzez realizację celów tematycznych „Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji”, „Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, sektora rolnego oraz sektora rybołówstwa i akwakultury” oraz „Wzmacnianie potencjału instytucjonalnego i skuteczności administracji publicznej”. Cel tematyczny: Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji Główny cel strategii „Europa 2020” Obecna sytuacja Cel krajowej strategii 2020 w KPR Inwestowanie 3 % PKB UE w badania i rozwój 0,74 % (2010 r.) 1,7 % Z Zalecenia Rady nr 5 z 2012 r.: Podjęcie dodatkowych działań słuŜących zapewnieniu otoczenia biznesu sprzyjającego innowacjom poprzez zapewnienie lepszych powiązań między badaniami, innowacjami i przemysłem, a takŜe w drodze ustanowienia wspólnych obszarów priorytetowych oraz instrumentów wspierających cały cykl innowacji; poprawa dostępu do finansowania działań w zakresie badań i innowacji w postaci gwarancji i finansowania pomostowego. Cel tematyczny powinien być realizowany zgodnie z ramami strategii innowacji dla inteligentnej specjalizacji, opracowanej w ścisłej współpracy z sektorem prywatnym i właściwymi podmiotami krajowymi i regionalnymi w dziedzinie badań i innowacji. W przypadku tego celu tematycznego priorytet finansowania przekłada się na następujące priorytety i konkretne cele, które będą wspierane z funduszy objętych WRS, odzwierciedlające wyzwania specyficzne dla danego państwa. 1. Wspieranie prywatnych inwestycji w zakresie badań i rozwoju poprzez wspieranie badań technologicznych i stosowanych, linii pilotaŜowych, działań w zakresie wczesnej walidacji produktów, zaawansowanych zdolności produkcyjnych i pierwszej produkcji w dziedzinie kluczowych technologii wspomagających oraz rozpowszechnianie technologii o ogólnym przeznaczeniu: • 13 wspieranie innowacji, w szczególności w MŚP, poprzez wspieranie badań stosowanych, weryfikację poprawności projektu, inwestowanie w linie pilotaŜowe i działania w zakresie wczesnej walidacji produktów, w tym Cele tematyczne 1 i 3 zgodnie z projektem rozporządzenia. 25 zaawansowane zdolności produkcyjne, pierwszą produkcję w dziedzinie niskoemisyjnych technologii i rozwiązań energetycznych, kluczowe technologie wspomagające oraz rozpowszechnianie technologii o ogólnym przeznaczeniu, jednocześnie ograniczając projekty obejmujące czysty transfer technologii z zagranicy i wymianę linii/zakładów produkcyjnych; • wspieranie innowacji w usługach i innowacyjnych przedsiębiorstw rozpoczynających działalność, wymagane w celu wprowadzania technologii i współtworzenia innowacyjnych produktów i usług będących wynikiem badań stosowanych; • zwiększenie zdolności przedsiębiorstw w zakresie badań i innowacji oraz tworzenie nowych miejsc pracy dla badaczy z naciskiem na krajowe badania wyŜszego ryzyka. Wspieranie wspólnych wynalazków, które łączą polskie i zagraniczne działania z zakresu badań i innowacji, tworząc bazy wiedzy w Polsce. Stworzenie zachęt do współpracy badawczej duŜych przedsiębiorstw krajowych lub zagranicznych z innowacyjnymi przedsiębiorstwami rozpoczynającymi działalność i MŚP; • stworzenie wspólnych, łączących naukę i przemysł funduszy sektorowych lub specjalnie ukierunkowanych programów w celu finansowania inwestycji wynikających z potrzeb uŜytkowników w zakresie badań i innowacji w kluczowych dla polskiej konkurencyjności sektorach lub technologiach wskazanych w strategiach inteligentnej specjalizacji. Opracowanie dostosowanej do potrzeb oferty w zakresie instrumentów finansowych dla innowacyjnych przedsiębiorstw o duŜym wzroście, obejmującej poŜyczki i gwarancje, finansowanie kapitałowe inwestycji będących w fazie początkowej i fazie wzrostu, finansowanie pomostowe i zachęty do rozwoju funduszy podwyŜszonego ryzyka; • utworzenie krajowej sieci badań i innowacji finansowanej z pomocy technicznej w celu regularnej wymiany dobrych praktyk między administracjami krajowymi i regionalnymi we współpracy z właściwymi podmiotami w dziedzinie badań i innowacji. 2. Ulepszanie infrastruktury w zakresie badań i innowacji w celu osiągania wybitnych wyników w tej dziedzinie: • 3. Poprawa jakości ośrodków badawczych w Polsce w celu rozwijania doskonałości w zakresie badań i innowacji oraz wspieranie ośrodków kompetencji (w szczególności o europejskim znaczeniu), aby zwiększyć ich zdolność do podejmowania wspólnych projektów z przedsiębiorstwami i zagranicznymi ośrodkami badawczymi w celu stymulowania wspólnych wynalazków (w tym dzielenie się/udostępnianie wysokiej klasy infrastruktury i opracowywanie strategii ich uŜytkowania). Priorytetem powinna być poprawa jakości laboratoriów z nowoczesnym sprzętem i rozwój e-infrastruktur oraz infrastruktury badawczej zgodnie z powiązanym krajowym planem działania przyjętym w kontekście Europejskiego Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych (ESFRI). Inwestycje powinny przyczyniać się do swobodnego przepływu wiedzy wspierającej e-naukę i ukończenia prac nad stworzeniem cyfrowej europejskiej przestrzeni badawczej. Tworzenie środowiska przyjaznego innowacjom dla innowacyjnych przedsiębiorstw poprzez promowanie inwestycji przedsiębiorstw w badania i innowacje, rozwoju produktów i usług, transferu technologii, innowacji społecznych i aplikacji z 26 dziedziny usług publicznych, pobudzanie popytu, tworzenie sieci, tworzenie klastrów i otwartych innowacji: • wspieranie i rozszerzanie polityki w zakresie klastrów oraz poprawa jakości sieci biznesowych, m.in. przez korzystanie z istniejących parków technologicznych i naukowych oraz klastrów. Nacisk na wysokiej jakości usługi (pełny pakiet usług wymaganych przez innowacyjne przedsiębiorstwa, w tym pomoc we wprowadzaniu produktów na rynek, usługi techniczne, rachunkowość, opodatkowanie, usługi konsultingowe), strategie wieloklastrowe i współpracę z innymi klastrami i uczelniami krajowymi i międzynarodowymi w celu przyciągnięcia lub stworzenia innowacyjnych przedsiębiorstw i wspierania otwartej innowacji. W ramach klastrów i sieci wspieranie wspólnych działań innowacyjnych (zarówno w zakresie usług, jak i produkcji) w dziedzinach, w których Polska rozwija specjalizacje naukowe i technologiczne, np. w przemyśle rolno-spoŜywczym, energetycznym i morskim14; • opracowanie dostosowanej do potrzeb oferty w zakresie instrumentów finansowych dla innowacyjnych przedsiębiorstw o duŜym wzroście, obejmującej poŜyczki i gwarancje, finansowanie kapitałowe inwestycji będących w fazie początkowej i fazie wzrostu, finansowanie pomostowe i zachęty do rozwoju funduszy podwyŜszonego ryzyka; • poprawa zarządzania prawami własności intelektualnej w tym poprzez stosowanie zalecenia Komisji i Kodeksu postępowania z 2008 r.15 oraz skrócenie przedziału czasowego wymaganego w przypadku patentów. Poprawa komercjalizacji istniejących praw własności intelektualnej poprzez uruchomienie platform dla tych praw lub innych modeli odpowiadających prawom własności intelektualnej w sektorze publicznym z potencjalnym komercyjnym wykorzystaniem przez przedsiębiorstwa; • zachęcanie do finansowania oraz zapewnianie wystarczających funduszy na podejmowanie zamówień publicznych w zakresie innowacji w kluczowych dziedzinach sektora publicznego (innowacje społeczne i aplikacje z dziedziny usług publicznych, takich jak: zdrowie, administracja elektroniczna, budynki i technologie niskoemisyjne, rozwiązania energooszczędne) poprzez wykorzystanie całego spektrum narzędzi oferowanych zgodnie z unijnymi przepisami dotyczącymi zamówień publicznych; • wspieranie transferu wiedzy i technologii z instytucji szkolnictwa wyŜszego i publicznych instytucji badawczych do prywatnych przedsiębiorstw poprzez sieci właściwe dla poszczególnych sektorów i platformy napędzane zapotrzebowaniami sektora. Ułatwianie współpracy między MŚP i sektorem badawczym poprzez dalsze opracowywanie instrumentów, takich jak vouchery innowacji (pobudzanie popytu); ułatwianie mobilności badaczy między przemysłem a środowiskiem akademickim; 14 Ze szczególnym uwzględnieniem zrównowaŜonego innowacyjnego wykorzystania zasobów morskich zgodnie z krajową strategią w zakresie polityki morskiej i inicjatywą „niebieski” wzrost. 15 Zalecenie Komisji w sprawie zarządzania własnością intelektualną w ramach działań związanych z transferem wiedzy oraz Kodeks postępowania dla uczelni wyŜszych i innych publicznych instytucji badawczych, C(2008) 1329, 10.4.2008. 27 • promowanie i zwiększanie innowacji społecznych poprzez inkubatory, platformy i sieci. Promowanie innowacji w sektorze publicznym i otwartego dostępu do informacji naukowych; • wspieranie innowacji w zakresie produktów i usług wskazanych w ramach europejskiego partnerstwa innowacyjnego i wspólnot wiedzy i innowacji związanych z Europejskim Instytutem Innowacji i Technologii, w połączeniu z powiązanym Węzłem Wiedzy (spółka CC Poland plus). Aby zapewnić realizację inwestycji z funduszy objętych WRS w ramach tego celu tematycznego, naleŜy spełnić właściwe uwarunkowania ex ante. Ponadto zarządzanie i realizację poprawiłyby następujące czynniki decydujące o powodzeniu: - poprawa koordynacji polityki w dziedzinie nauki i innowacji oraz polityki w dziedzinie przemysłu w oparciu o przegląd polskiej gospodarki (Foresight 2030) oraz zapewnianie skutecznej współpracy międzynarodowej i optymalnego wykorzystania zasobów. To powinno przełoŜyć się na zintegrowane wsparcie działań w zakresie badań i innowacji obejmujących wszystkie etapy związane z cyklem innowacji od badań po komercjalizację; - poprawa koordynacji między poziomem centralnym i regionalnym w celu zidentyfikowania synergii i komplementarności między poziomami krajowym i regionalnym. Podejście to powinno być dostosowane do zdolności innowacyjnych regionów zarówno stosunkowo zaawansowanych pod względem badań (np. mazowieckie, małopolskie), jak i tych ze słabo rozwiniętymi zdolnościami (np. lubuskie, opolskie, podlaskie); - rozwijanie udziału społeczności biznesowej w formułowaniu i wdraŜaniu strategii w zakresie innowacji. Koordynacja między inwestycjami publicznymi i prywatnymi pomoŜe we wspólnym ustaleniu priorytetów agend rozwoju; - dalsze wdraŜanie reformy edukacji i nauki w kierunku systemu zorientowanego na innowacje opartego na konkurencyjnym finansowaniu i wspieraniu organizacji o najlepszych wynikach. Poprawa procesu wyboru projektów innowacyjnych; - identyfikowanie projektów, w których wsparcie z funduszy objętych WRS moŜna powiązać z programem „Horyzont 2020”. W ramach inwestycji w zakresie badań i innowacji naleŜy dąŜyć do przyśpieszenia wprowadzania innowacyjnych produktów i usług określonych w strategicznych planach wdraŜania europejskiego partnerstwa innowacyjnego i partnerstwa publiczno-publicznego (takich jak inicjatywa w zakresie wspólnego planowania, inicjatywy podejmowane zgodnie z art. 185 i sieci europejskiej przestrzeni badawczej EPB); - krajowa strategia w zakresie badań i innowacji powinna naleŜycie uwzględniać priorytety określone w komunikacie w sprawie EPB (COM(2012) 392 final); - ustanowienie regionalnych lub krajowych mechanizmów partnerstwa dla projektów z listy ESFRI; - dostosowanie strategii badań i innowacji w zakresie energii do europejskiego strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych (plan EPSTE). Omawiany cel tematyczny stworzy podstawy do przygotowywania innowacyjnych projektów nakierowanych na inwestycje w komercyjne wykorzystanie nowych pomysłów i wyników badań, które mają być wspierane w ramach innych celów tematycznych, w szczególności celu tematycznego nr 3. 28 Działania określone w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celami tematycznymi ukierunkowanymi na MŚP, gospodarkę niskoemisyjną, zmianę klimatu, ochronę środowiska i rozwój kapitału ludzkiego16. Cel tematyczny: Podnoszenie konkurencyjności MŚP, sektora rolnego oraz sektora rybołówstwa i akwakultury Ten cel tematyczny powinien być wykonany zgodnie z ramami strategii w zakresie innowacji dla inteligentnej specjalizacji. W przypadku tego celu tematycznego priorytet finansowania przekłada się na następujące priorytety i konkretne cele, które będą wspierane z funduszy objętych WRS, odzwierciedlające wyzwania specyficzne dla danego państwa. 1. Zwiększanie wydajności poprzez przedsiębiorczość i innowacje, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystywania nowych pomysłów oraz wspieranie tworzenia nowych przedsiębiorstw: • zwiększanie inwestycji przedsiębiorstw w urządzenia i sprzęt w celu przyjmowania innowacyjnych technologii i wytwarzania innowacyjnych produktów. Inwestycje te powinny prowadzić do rozszerzenia działalności gospodarczej w przypadku MŚP i wzrostu wydajności w dziedzinach, w których państwo lub dany region moŜe uzyskać lub utrzymać przewagę konkurencyjną; • zwiększanie skłonności do innowacji (innowacje w zakresie produktów, procesów, marketingu, zarządzania i organizacji) wśród MŚP oraz promowanie eksperymentowania, komercjalizacji i rozwoju rozwiązań innowacyjnych w szczególności w dziedzinach związanych z powaŜnymi wyzwaniami społecznymi, takimi jak zmiana klimatu, niedobór energii i zasobów oraz zdrowie i starzenie się społeczeństwa. Promowanie innowacji w sektorze kultury i sektorze kreatywnym; • zapewnianie dostosowanych do potrzeb mechanizmów finansowania opartych na podziale ryzyka (fundusze podwyŜszonego ryzyka, anioły biznesu, dotacje) oraz promowanie działań polityki w zakresie popytu na innowacje (między innymi poprzez zamówienia publiczne). 2. Wspieranie zmian strukturalnych w gospodarce poprzez opracowywanie nowych modeli biznesowych w MŚP oraz w sektorach rolnictwa i rybołówstwa: 16 • zwiększanie międzynarodowej ekspansji polskich przedsiębiorstw poprzez opracowywanie nowych modeli biznesowych, w tym nowych łańcuchów wartości i organizacji zarządzania. Zachęcanie do współpracy między przedsiębiorstwami na poziomie makroregionalnym UE (tj. strategii dla regionu Morza Bałtyckiego) i zwiększanie transnarodowej współpracy wzdłuŜ łańcuchów wartości biznesowych, wykorzystując potencjał komplementarności i synergii; • promowanie ekoinnowacji wśród MŚP, w szczególności poprzez: rozwój innowacji, technologii i gałęzi przemysłu w zakresie odnawialnych źródeł energii za pomocą ukierunkowanych programów wsparcia dla MŚP z danego sektora; wspieranie rozwoju badań i innowacji w przedsiębiorstwach oraz inicjatyw klastrowych w dziedzinie technologii ekologicznych, w tym w sektorach morskim i gospodarki morskiej; rozwój bazy przemysłowej do wdraŜania środków Cele tematyczne 2, 3, 4, 5, 6, 8 i 10 zgodnie z projektem rozporządzenia. 29 efektywności energetycznej i produkcji odpowiedniego sprzętu na rynki równieŜ w państwach trzecich. Dalsze działania powinny mieć na celu zajęcie się kluczowymi przeszkodami we wprowadzaniu ekoinnowacji17; przekształcenie obowiązku przestrzegania przepisów w zakresie ochrony środowiska w nowe szanse na rynku; podnoszenie świadomości wśród przedsiębiorstw w zakresie przyjęcia uznanego systemu zarządzania środowiskowego18 i osiągnięcia efektywnego gospodarowania zasobami, w tym surowcami; • zwiększanie wydajności i potencjału gospodarczego rolnictwa i przetwórstwa spoŜywczego (w tym rybołówstwa, ale bez dofinansowywania zdolności połowowej, co mogłoby się przyczynić do przełowienia) oraz zwiększanie potencjału sektorów biogospodarki. Wsparcie będzie się koncentrować na przedsiębiorstwach rozpoczynających działalność tworzonych przez młodych rolników, systemach jakości, promocji na rynkach lokalnych, współpracy horyzontalnej i wertykalnej, nowych moŜliwościach marketingu i tworzenia sieci kontaktów, rozwoju krótkich łańcuchów dostaw, ustanawianiu i konsolidacji grup producentów oraz zarządzaniu ryzykiem w gospodarstwach rolnych. Inwestycje powinny ułatwić restrukturyzację gospodarstw rolnych niskotowarowych poprzez opłacalne inwestowanie na terenie gospodarstwa i zróŜnicowanie w kierunku działalności pozarolniczej; • zróŜnicowanie działalności gospodarczej na obszarach przybrzeŜnych w szczególności poprzez wspieranie przedsiębiorstw rozpoczynających działalność i zmianę przeznaczenia statków, tak by moŜna je było wykorzystywać do działalności morskiej19, wspieranie rozwoju przedsiębiorstw i wspieranie przedsiębiorczości w celu zwiększenia konkurencyjności, rentowności i stabilności w sektorze rybołówstwa i akwakultury. 3. Budowanie efektywnego otoczenia wspierającego przedsiębiorstwa i przyczynianie się do innowacji, przedsiębiorczości i internacjonalizacji: • rozwijanie skutecznego wsparcia w szczególności w dziedzinie zaawansowanych usług doradczych dla przedsiębiorstw, w tym wsparcia dla przedsiębiorstw rozpoczynających działalność, przenoszenia własności przedsiębiorstw, dostępu do nowych rynków, ulepszonego efektywnego gospodarowania zasobami, strategii i monitorowania biznesu, transferu technologii i prognozowania, innowacji ukierunkowanych na uŜytkownika i napędzanych wzornictwem, zwiększanie zdolności innowacyjnych i zainteresowania wśród MŚP, wspieranie tworzenia i rozwoju klastrów w celu osiągnięcia określonych celów inteligentnej specjalizacji; • znaczne zwiększenie wsparcia finansowego dla MŚP do poziomów porównywalnych z notowanymi w bardziej zaawansowanych gospodarkach na terenie Unii20, w szczególności poprzez inŜynierię finansową i pomoc pośrednią. 17 Według Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (sprawozdanie z 2010 r.) obecnie w Polsce nie istnieje Ŝadna polityka promocyjna dotycząca technologii środowiskowych i ekoinnowacji. 18 Na przykład System Ekozarządzania i Audytu we Wspólnocie (EMAS). 19 Innej niŜ działalność połowowa z uŜyciem statków stosowanych w łodziowym rybołówstwie przybrzeŜnym. 20 Ostatnie badania (Komisji ds. Własności Intelektualnej z 2012 r.) pokazują, Ŝe bieŜące koszty polityki przedsiębiorczości ukierunkowane na wsparcie finansowe dla MŚP w Polsce stanowią mniej niŜ jedną czwartą w porównaniu do tych w Szwecji, Austrii, Finlandii, Zjednoczonym Królestwie i Danii. 30 Aby zapewnić realizację inwestycji z funduszy objętych WRS w ramach tego celu tematycznego, naleŜy spełnić właściwe uwarunkowania ex ante. Ponadto zarządzanie i realizację poprawiłyby następujące czynniki decydujące o powodzeniu: - poprawa i koordynowanie dokumentów dotyczących planowania na poziomie krajowym między polityką w zakresie badań i rozwoju, polityką innowacyjności i polityką przemysłową na podstawie Foresight 2030. W ramach polityki innowacyjności i polityki przemysłowej strategiczne priorytety w zakresie badań i innowacji naleŜy realizować w formie pojedynczej strategii w zakresie badań i innowacji; - przeprowadzanie dokładnej analizy rozbieŜności w celu zrozumienia potrzeb finansowych MŚP i niedoskonałości rynku oraz opracowania odpowiednich instrumentów finansowych z uwzględnieniem dojrzałości przedsiębiorstw, ich potencjału wzrostu gospodarczego, specjalizacji sektorowej i ekspozycji na ryzyko. Ułatwianie dostępu do rynków finansowych poprzez przeprowadzanie istotnego przejścia ze stosowania interwencji opartych na dotacjach na instrumenty inŜynierii finansowej; - uproszczenie procedur regulacyjnych dla MŚP poprzez zapewnienie wiarygodnego, stabilnego, uproszczonego i przewidywalnego otoczenia dla inwestycji przemysłowych, w szczególności w dziedzinie zamówień publicznych, opodatkowania i normalizacji, za pomocą jasnych ram organizacyjnych, uproszczonych procedur i zmniejszenia formalności administracyjnych; - opracowanie wieloletniego planu krajowego w zakresie akwakultury w celu wspierania inwestycji strategicznych w sektorze. Działania określone w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celami tematycznymi ukierunkowanymi na badania i innowację, MŚP, gospodarkę niskoemisyjną, ochronę środowiska i rozwój kapitału ludzkiego21. Cel tematyczny: Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych W przypadku tego celu tematycznego priorytet finansowania przekłada się na następujące priorytety i konkretne cele dotyczące rozwoju e-gospodarki. 1. Rozwój produktów i usług opartych na TIK, handlu elektronicznego oraz zwiększanie zapotrzebowania na TIK: • tworzenie nowych, innowacyjnych e-usług, innowacyjnych rozwiązań elektronicznych dla przedsiębiorstw i nauki. Ponadto tworzenie usług elektronicznych świadczonych między przedsiębiorstwami (B2B) oraz zachęcanie do korzystania z nowoczesnych technologii w przedsiębiorstwach i nauce; • rozwijanie aplikacji i usług TIK w celu wspierania zrównowaŜonego rozwoju i konkurencyjności obszarów wiejskich (w tym treści cyfrowych istotnych dla rozwoju turystyki wiejskiej), rolnictwa i przetwórstwa spoŜywczego. 2. Doskonalenie aplikacji TIK w zakresie administracji elektronicznej (w tym elektronicznych zamówień publicznych), e-learningu, e-kultury, e-integracji i e21 Cele tematyczne 1, 2, 4, 6, 8, 9 i 10 zgodnie z projektem rozporządzenia. 31 zdrowia w ścisłej współpracy i konsultacji z odpowiednimi zainteresowanymi stronami zgodnie z europejską agendą cyfrową (2011–2015 plan działania na rzecz administracji elektronicznej): • poprawa zakresu, interoperacyjności i dostępności róŜnych systemów administracyjnych, przy jednoczesnym zapewnieniu ścisłej koordynacji między róŜnymi działaniami. Podniesienie wiarygodności danych dostępnych w rządowych bazach danych; • zwiększanie wykorzystania e-usług i administracji elektronicznej w społeczeństwie (w szczególności na obszarach wiejskich) oraz promowanie działań mających na celu przezwycięŜenie barier technologicznych, ekonomicznych i mentalnych związanych z korzystaniem z internetu. Aby zapewnić realizację inwestycji z funduszy objętych WRS w ramach tego celu tematycznego, naleŜy spełnić właściwe uwarunkowania ex ante. Ponadto zarządzanie i realizację poprawiłyby następujące czynniki decydujące o powodzeniu: - poprawa koordynacji w obszarze TIK, w tym ulepszony system realizacji projektów (przygotowanie, ukierunkowanie, wdraŜanie i selekcja) w zakresie administracji elektronicznej i rozwiązań B2B. Wszystkie inwestycje w dziedzinie TIK powinny mieć wymierne, pozytywne skutki dla społeczeństwa, gospodarki i budŜetu publicznego. Procedury administracyjne powinny być uproszczone w celu uniknięcia „digitalizacji biurokracji”. Działania określone w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celami tematycznymi ukierunkowanymi na badania i innowację, MŚP i rozwój kapitału ludzkiego22. Cel tematyczny: Wzmacnianie potencjału instytucjonalnego i zapewnienie skutecznej administracji publicznej W przypadku tego celu tematycznego Fundusze WRS powinny zostać skoncentrowane na następujących priorytetach i celach , odzwierciedlających wyzwania specyficzne dla Polski. 1. Inwestycje w potencjał instytucjonalny i w skuteczność administracji publicznej oraz usług publicznych ukierunkowane na przeprowadzenie reform, lepsze prawo i jakość rządzenia, poprzez wspieranie konkretnych celów: • ustanowienie jasnych ram strategicznych dla przeprowadzenia kompleksowych reform administracji publicznej w celu zmniejszenia barier w prowadzeniu działalności gospodarczej; • poprawa jakości regulacji (zarówno samego prawa jak i procesów stanowienia prawa) celem dalszego zmniejszania obciąŜeń administracyjnych i barier w świadczeniu usług w ramach wolnych zawodów; • poprawa skuteczności systemu transpozycji, wdraŜania i wykonywania dyrektyw UE w szczególności w zakresie dorobku prawnego w dziedzinie środowiska; 22 Cele tematyczne 1, 3, 8, 9, 10 i 11 zgodnie z projektem rozporządzenia. 32 • poprawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości, jak równieŜ poprawa skuteczności i jakości sądownictwa (w tym procedur pisemnych, drobnych roszczeń, postępowań upadłościowych i wykonywania orzeczeń); • opracowanie ram strategicznych dotyczących administracji elektronicznej (w tym e-sprawiedliwości), obejmujących zmiany organizacyjne, standardy e-usług, środki zapewniające interoperacyjność i wprowadzenie e-usług. Inicjatywy powinny przyczynić się do rozwoju jednolitego rynku cyfrowego; • zwiększanie potencjału administracyjnego partnerów społeczno-gospodarczych działających na rzecz polityki zatrudnienia, edukacji i polityki społecznej w celu zapewnienia ich wkładu w kształtowanie i realizację polityki, w tym poprzez aktywny udział w dialogu społecznym; • poprawa transnarodowych i transgranicznych aspektów zarządzania związanych z przestępczością i bezpieczeństwem transgranicznym, w tym finansowanie rozwijania potencjału administracji celnej. Działania w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celem tematycznym ukierunkowanym na TIK23. PRIORYTET FINANSOWANIA: ZWIĘKSZENIE WSPÓŁCZYNNIKA AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ POPRZEZ POPRAWĘ POLITYKI W DZIEDZINIE ZATRUDNIENIA, WŁĄCZENIA SPOŁECZNEGO I EDUKACJI Cele priorytetu finansowania „Zwiększenie współczynnika aktywności zawodowej poprzez poprawę polityki w dziedzinie zatrudnienia, włączenia społecznego i edukacji” zostaną osiągnięte głównie poprzez realizację celów tematycznych „Wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników”, „Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem” oraz „Inwestowanie w umiejętności, edukację i uczenie się przez całe Ŝycie”. Cel tematyczny: Wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników Cele określone w strategii „Europa 2020” Obecna sytuacja (punkt wyjściowy) Cel krajowej strategii 2020 w KPR Osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 20–64 lat wynoszącego 75 % 64,8 % (2011 r.) 71 % Z Zalecenia Rady nr 3 na 2012 r.: Aby zmniejszyć bezrobocie wśród ludzi młodych, zwiększenie dostępności programów praktyk zawodowych i uczenia się w miejscu pracy. Z Zalecenia Rady nr 4 na 2012 r.: Wzmocnienie wysiłków na rzecz zwiększenia udziału kobiet w rynku pracy oraz podwyŜszenia wskaźnika przyjmowania dzieci zarówno do placówek opieki nad najmłodszymi dziećmi, jak i placówek przedszkolnych poprzez zapewnienie stałego finansowania oraz inwestycji w infrastrukturę publiczną, zapewnienie wykwalifikowanego personelu i przystępnych cen. Zajęcie się kwestią utrwalonej praktyki wczesnego przechodzenia na emeryturę w celu podwyŜszenia wieku dezaktywizacji 23 Cel tematyczny 2 zgodnie z projektem rozporządzenia. 33 zawodowej. W przypadku tego celu tematycznego Fundusze WRS powinny zostać skoncentrowane na następujących priorytetach i celach, odzwierciedlających wyzwania specyficzne dla Polski. 1. Aktywne i zdrowe starzenie sie: • opracowanie odpowiadających na indywidualne potrzeby , aktywnych i profilaktycznych instrumentów rynku pracy słuŜących zwiększeniu wskaźnika zatrudnienia osób starszych; • poprawa efektywności aktywnej polityki rynku pracy w odniesieniu do starszych bezrobotnych; • opracowanie i promowanie innowacyjnych i przyjaznych dla osób starszych warunków pracy i form organizacji pracy w celu dłuŜszego utrzymania zatrudnienia starszych pracowników; • przedłuŜenie zdrowszego Ŝycia zawodowego poprzez opracowanie i wdroŜenie działań na rzecz promowania zdrowego stylu Ŝycia oraz zajęcie się kwestią czynników ryzyka związanych ze zdrowiem; • zwiększenie dostępności usług zdrowotnych i społecznych; • wspieranie podwyŜszenia kwalifikacji i dostosowania umiejętności personelu słuŜby zdrowia; • zwiększenie wskaźnika zatrudnienia osób starszych na obszarach wiejskich poprzez przesunięcie zatrudnienia do innych sektorów gospodarki; • reorientacja zawodowa restrukturyzacyjnymi. pracowników zagroŜonych działaniami 2. Trwała integracja z rynkiem pracy młodzieŜy niepracującej, która nie kształci się ani nie szkoli: • wspieranie szybszego i bardziej pomyślnego przejścia od kształcenia do zatrudnienia poprzez ukierunkowaną aktywną politykę rynku pracy oraz wsparcie przedsiębiorstw rozpoczynających działalność; • dalsze rozwijanie narzędzi, takich jak praca z młodzieŜą oraz uczenie się pozaformalne; • wprowadzenie „gwarancji dla młodzieŜy” poprzez stworzenie systemów oferujących moŜliwości dalszego kształcenia, szkolenia (przekwalifikowania) lub działań aktywizacyjnych kaŜdej młodej osobie, która nie pracuje, nie kształci się i nie szkoli, w ciągu 4 miesięcy od zakończenia nauki; • zwiększenie mobilności pracowników; • zwiększenie wskaźnika zatrudnienia młodzieŜy na obszarach wiejskich poprzez przesunięcie zatrudnienia do innych sektorów gospodarki. 3. Równość męŜczyzn i kobiet oraz godzenie Ŝycia zawodowego i prywatnego: • poszerzenie oferty wysokiej jakości, trwałych i przystępnych cenowo usług opieki nad dziećmi w celu zwiększenia wskaźnika zatrudnienia kobiet; • zwiększenie udziału bardziej elastycznych uregulowań w pracy (praca w niepełnym wymiarze czasu pracy, telepraca itd.); 34 • zwiększenie wskaźnika zatrudnienia kobiet w obszarach wiejskich poprzez przesunięcie zatrudnienia do innych sektorów gospodarki. Ponadto fundusze objęte WRS powinny przyczynić się do realizacji następujących konkretnych celów: • dywersyfikacja gospodarcza w obszarach wiejskich, rybackich i przybrzeŜnych, tworzenie przedsiębiorstw i usług wspierających przedsiębiorstwa poza rolnictwem i rybołówstwem oraz zwiększona mobilność między sektorami gospodarki morskiej; • tworzenie miejsc pracy poprzez skuteczne inwestycje (w szczególności w mikroprzedsiębiorstwach), rozwijanie inkubatorów przedsiębiorczości i wspieranie nowych przedsiębiorstw; • promowanie moŜliwości zatrudnienia dla pracowników negatywnymi skutkami działań restrukturyzacyjnych; • wspieranie tworzenia miejsc pracy, w szczególności na obszarach oferujących nowe źródła wzrostu, takich jak gospodarka ekologiczna, srebrna gospodarka, TIK, usługi osobiste oraz usługi zdrowotne i socjalne; • wspieranie dostosowania istniejących miejsc pracy, umiejętności i kwalifikacji do wymogów stawianych przez przejście na gospodarkę niskoemisyjną i bardziej odporną na zmianę klimatu; • promowanie innowacji społecznych zapewniających rozwiązania związane z celami inwestycji w tej dziedzinie; promowanie innowacji i stosowanie rozwiązań w dziedzinie aktywnego starzenia się zgodnie z Europejskim partnerstwem na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu (EIPAHA); • fundusze objęte WRS powinny elastycznie reagować na konkretne potrzeby i sytuację osób szczególnie naraŜonych w celu przeciwdziałania wszelkim rodzajom dyskryminacji na rynku pracy. zagroŜonych Aby zapewnić realizację inwestycji z funduszy objętych WRS w ramach tego celu tematycznego, naleŜy spełnić odpowiednie warunki ex ante. Ponadto następujące czynniki maja decydujące znaczenie dla powodzenia inwestycji w tym zakresie: • działania EFS powinny być zaprogramowane w spójny i kompleksowy sposób , w tym szczególnie działania o charakterze systemowym i o charakterze reform powinny ograniczyć się do dobrze opracowanych koncepcji z jasnym przypisaniem odpowiedzialności instytucjonalnej za ich wdroŜenie i; • naleŜy zapewnić najwyŜszą moŜliwą efektywność zatrudnieniową działań .. Działania określone w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celami tematycznymi ukierunkowanymi na badania i innowacje, TIK, MŚP, gospodarkę niskoemisyjną, zmianę klimatu i edukację24. Cel tematyczny: Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem 24 Cele tematyczne 1, 2, 3, 4, 5 i 10 zgodnie z projektem rozporządzenia. 35 Cele określone w strategii „Europa 2020” Obecna sytuacja (punkt wyjściowy) Cel krajowej strategii 2020 w KPR Zmniejszenie liczby osób zagroŜonych 10,4 mln osób zagroŜonych Zmniejszenie o 1,5 mln ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w ubóstwem (2010 r.) liczby osób zagroŜonych UE o co najmniej 20 mln (w porównaniu do ubóstwem lub poziomów z 2008 r.) wykluczeniem społecznym w stosunku do poziomów z 2010 r. Z Zalecenia Rady nr 3 na 2012 r.: […] Aby zwalczyć segmentację rynku pracy oraz zagroŜenie ubóstwem wśród osób pracujących. Zalecenia Rady dla celu tematycznego „Wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników” równieŜ mają zastosowanie po dostosowaniu do potrzeb najsłabszych grup społecznych. W przypadku tego celu tematycznego Fundusze WRS powinny zostać skoncentrowane na następujących priorytetach i celach, odzwierciedlających wyzwania specyficzne dla Polski. 1. Aktywne włączenie: • zapewnienie ukierunkowanego i zindywidualizowanego wsparcia oraz wzmocnienie działań mających na celu pomoc w powrocie do zatrudnienia; • zmniejszenie luki zatrudnieniowej osób niepełnosprawnych, w tym osób o duŜym stopniu niepełnosprawności; • ekspansja sektora stabilnych kapitałowo przedsiębiorstw społecznych; wspieranie przedsiębiorstw społecznych zapewniających wysoki stopień innowacji w zarządzaniu i procesach produkcji; • wspieranie pracy młodzieŜy jako środka pozwalającego na uniknięcie ryzyka wykluczenia społecznego młodzieŜy. 2. Większy i stabilny dostęp do wysokiej jakości i przystępnych cenowo usług, w tym opieki zdrowotnej i usług społecznych świadczonych w interesie ogólnym: • zwiększenie udziału w edukacji przedszkolnej dzieci z rodzin o niskich dochodach; • wspieranie w oparciu o jasna koncepcje tworzenia skutecznego i stabilnego systemu wysokiej jakości usług społecznych świadczonych w interesie ogólnym, przy uwzględnieniu moŜliwych scenariuszy przejścia z opieki instytucjonalnej na opiekę środowiskową (deinstytucjonalizacja); • zwiększenie dostępności wysokiej jakości świadczeń zdrowotnych w oparciu o jasna strategie , przy uwzględnieniu przejścia z opieki instytucjonalnej na opiekę środowiskową, w celu zmniejszenia nierówności w dostępie do usług zdrowotnych (związanych zarówno z określonymi grupami społecznymi, jak i róŜnicami terytorialnymi); • zwiększenie dostępności usług społecznych w celu ograniczenia nierówności społecznych); • wspieranie przedsiębiorstw społecznych zapewniających opiekę zdrowotną i usługi społeczne świadczone w interesie ogólnym; Ponadto fundusze objęte WRS powinny przyczynić się do następujących konkretnych celów: 36 • rewitalizacja fizyczna i gospodarcza ubogich społeczności miejskich i wiejskich poprzez stosowne instrumenty, w szczególności rozwój kierowany przez lokalną społeczność na obszarach wiejskich; • promowanie innowacji społecznych zapewniających rozwiązania związane z celami inwestycyjnymi w tej dziedzinie. Aby zapewnić realizację inwestycji z funduszy objętych WRS w ramach tego celu tematycznego, naleŜy spełnić odpowiednie warunki ex ante. Ponadto następujące czynniki maja decydujące znaczenie dla powodzenia inwestycji w tym zakresie: - naleŜy zapewnić inwestowanie w dostosowywanie infrastruktury do potrzeb osób niepełnosprawnych w celu umoŜliwienia im udziału w edukacji i rynku pracy; - działania EFS powinny być zaprogramowane w spójny i kompleksowy sposób, w tym szczególnie działania o charakterze systemowym i o charakterze reform powinny ograniczyć się do dobrze opracowanych koncepcji z jasnym przypisaniem odpowiedzialności instytucjonalnej za ich wdroŜenie i; - naleŜy zapewnić najwyŜszą moŜliwą efektywność zatrudnieniową działań; - fundusze objęte WRS powinny elastycznie reagować na konkretne potrzeby i sytuację osób szczególnie naraŜonych w celu przeciwdziałania wszelkim rodzajom dyskryminacji na rynku pracy; - inwestycje w infrastrukturę zdrowotną naleŜy realizować wyłącznie w oparciu o silne ramy polityki zdrowotnej i uwzględniać je w systemie świadczeń zdrowotnych. Wsparcia naleŜy udzielać na podstawie dobrze zdefiniowanych problemów terytorialnych i faktycznych potrzeb, uwzględniając niekorzystne przemiany demograficzne oraz dąŜąc do osiągnięcia równowagi między wydajnością systemu a dostępnością usług. NaleŜy poświęcić odpowiednią uwagę kwestii stabilności finansowania inwestycji, przy uwzględnieniu przystępności cenowej usług; - jeŜeli chodzi o wsparcie infrastruktury usług socjalnych, pierwszeństwo powinny mieć działania związane prowadzące do aktywizacji na rynku pracy, ze szczególnym uwzględnieniem grup zmarginalizowanych i zagroŜonych ubóstwem. Działania określone w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celami tematycznymi ukierunkowanymi na badania i innowacje, TIK, MŚP i gospodarkę niskoemisyjną25. Cel tematyczny: Inwestowanie w umiejętności, edukację i uczenie się przez całe Ŝycie Cele określone w strategii „Europa 2020” Obecna sytuacja (punkt wyjściowy) Cel krajowej strategii 2020 w KPR Zmniejszenie odsetka osób przedwcześnie 5,4 % (2010 r.) kończących naukę do poziomu poniŜej 10 % 4,5 % Co najmniej 40 % osób w wieku 30–34 25 35,3 % (2010 r.) Cele tematyczne 2, 3 i 4 zgodnie z projektem rozporządzenia. 37 45 % lat zdobywa wykształcenie wyŜsze lub równowaŜne Z Zalecenia Rady nr 3 na 2012 r.: […] zwiększenie dostępności programów praktyk zawodowych i uczenia się w miejscu pracy. Podniesienie jakości szkoleń zawodowych i przyjęcie Strategii uczenia się przez całe Ŝycie. Lepsze dopasowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy i podniesienie jakości nauczania. W przypadku tego celu tematycznego Fundusze WRS powinny zostać skoncentrowane na następujących priorytetach i celach, odzwierciedlających wyzwania specyficzne dla Polski. 1. Poprawa jakości, efektywności i dostępności szkolnictwa wyŜszego oraz kształcenia na poziomie równowaŜnym w celu zwiększenia udziału i poziomu osiągnięć: • dostosowanie programów i struktury wydziałów uniwersyteckich do bardziej rozwiniętego systemu identyfikacji potrzeb rynku pracy; • zwiększenie odsetka pracowników szkolnictwa wyŜszego uczestniczących w szkoleniu ustawicznym w celu poprawy jakości nauczania, w szczególności w prywatnych placówkach szkolnictwa wyŜszego; • modernizacja placówek dydaktycznych (laboratoriów) na wydziałach, które są najwaŜniejsze dla innowacyjności państwa / regionów; • wprowadzenie specyficznych działań, takich jak praktyki zawodowe dla naukowców w przedsiębiorstwach, w celu poprawy partnerstwa między placówkami edukacji a przedsiębiorstwami. 2. Poprawa dostępności uczenia się przez całe Ŝycie, podnoszenie umiejętności i kwalifikacji siły roboczej i lepsze dopasowanie systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy: • wdroŜenie strategii uczenia się przez całe Ŝycie; • zwiększenie udziału osób starszych i osób o niskich kwalifikacjach w uczeniu się przez całe Ŝycie poprzez zapewnienie wysokiej jakości kształcenia i szkolenia; • wspieranie uczenia się pozaformalnego jako sposobu na zdobycie odpowiednich umiejętności o charakterze ogólnym; • modernizacja systemu szkolenia zawodowego (w tym przez inwestowanie w infrastrukturę), zwiększenie jego atrakcyjności, poprawa zdolności reagowania na potrzeby w zakresie umiejętności i zawodów deficytowych oraz podniesienie jakości kształcenia i wdroŜenie systemów zapewnienia jakości; • wdroŜenie wysokiej jakości usług poradnictwa zawodowego dla uczniów szkół zawodowych; • zwiększenie dostępu uczniów i staŜystów szkoleń zawodowych do praktyk zawodowych i systemu dualnego kształcenia oraz udziału w nich; • opracowanie i wdroŜenie zrównowaŜonych modeli współpracy między przedsiębiorstwami, szkołami i instytucjami rynku pracy; • doskonalenie kompetencji nauczycieli, instruktorów i kadry kierowniczej w szkołach zawodowych w celu poprawy jakości kształcenia i szkolenia zawodowego; 38 • wprowadzenie elastycznych ścieŜek kształcenia między wszystkimi poziomami kształcenia zawodowego; • modernizacja warsztatów, laboratoriów i pracowni w ośrodkach kształcenia i szkolenia zawodowego. 3. Promowanie równego dostępu do dobrej jakości wczesnej edukacji, kształcenia podstawowego i średniego: • zwiększanie dostępności stabilnej i wysokiej jakości edukacji przedszkolnej zwłaszcza na obszarach w niekorzystnej sytuacji i obszarach miejskich, w których liczba placówek edukacji przedszkolnej jest niewystarczająca; • wprowadzenie stabilnych systemów finansowania edukacji przedszkolnej (w stosownych przypadkach wspieranych przez rozwój infrastruktury wczesnej edukacji); • poprawa jakości systemu edukacji przy pomocy lepszego systemu zapewniania i monitorowania jakości; • zwiększanie powiązań między kształceniem średnim a potrzebami rynku pracy. Ponadto fundusze objęte WRS powinny przyczynić się do następujących konkretnych celów: • inwestowanie szczególnie w umiejętności wymagane przez pręŜne sektory gospodarki, takie jak: srebrna gospodarka, usługi osobiste oraz świadczenia zdrowotne i usługi socjalne; • wspieranie inwestowania w umiejętności oraz dostosowywania istniejących umiejętności i kwalifikacji do wymogów stawianych przez przejście na gospodarkę niskoemisyjną i bardziej odporną na zmianę klimatu; • umoŜliwienie kształcenia i szkolenia poprzez otwarte i łatwo dostępne materiały dydaktyczne on-line, otwarte praktyki edukacyjne on-line i korzystanie z otwartych sieci; • promowanie innowacji społecznych zapewniających rozwiązania związane z celami inwestycji w tej dziedzinie; • wspieranie edukacji, nauki i badań w dziedzinie morza oraz kwalifikacji i umiejętności przydatnych dla polskiej niebieskiej gospodarki, w tym poprzez utworzenie Centrum Edukacji Morskiej, jak podkreślono w „ZałoŜeniach polityki morskiej Rzeczypospolitej Polskiej”. Aby zapewnić realizację inwestycji z funduszy objętych WRS w ramach tego celu tematycznego, naleŜy spełnić odpowiednie warunki ex ante. Ponadto następujące czynniki maja decydujące znaczenie dla powodzenia inwestycji w tym zakresie: – inwestycje w infrastrukturę edukacyjną naleŜy realizować wyłącznie w oparciu o silne ramy polityki edukacyjnej i uwzględniać w systemie świadczenia usług edukacyjnych. Wsparcia naleŜy udzielać na podstawie dobrze zdefiniowanych problemów terytorialnych i faktycznych potrzeb, uwzględniając niekorzystne przemiany demograficzne oraz dąŜąc do osiągnięcia równowagi między wydajnością systemu a dostępem do usług. NaleŜy poświęcić odpowiednią uwagę kwestii stabilności finansowania inwestycji, przy uwzględnieniu przystępności cenowej usług; – komplementarne i zintegrowane inwestycje w infrastrukturę słuŜącą do szkoleń zawodowych i uczenia się przez całe Ŝycie według jasno określonych potrzeb (w 39 przypadku uczenia się przez całe Ŝycie, jeŜeli jest to moŜliwe, poprzez przystosowanie istniejących placówek); – działania EFS powinny być zaprogramowane w spójny i kompleksowy sposób, w tym szczególnie działania o charakterze systemowym i o charakterze reform powinny ograniczyć się do dobrze opracowanych koncepcji z jasnym przypisaniem odpowiedzialności instytucjonalnej za ich wdroŜenie i; Działania określone w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celami tematycznymi ukierunkowanymi na badania i innowacje, TIK, MŚP, gospodarkę niskoemisyjną, zmianę klimatu, rynek pracy i włączenie społeczne26. PRIORYTET FINANSOWANIA: GOSPODARKA PRZYJAZNA DLA ŚRODOWISKA I ZASOBOOSZCZĘDNA Cele priorytetu finansowania „Gospodarka przyjazna dla środowiska i zasobooszczędna” zostaną osiągnięte głównie poprzez realizację celów tematycznych „Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach”, „Ochrona środowiska i wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami” oraz „Promowanie dostosowania do zmiany klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem”. Cel tematyczny: Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach Główny cel strategii „Europa 2020” Obecna sytuacja Cel krajowej strategii 2020 w KPR Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych -4,5 % (prognozy na rok 14 % o 20 % w porównaniu z 1990 r. 2020 w porównaniu z 2005 (krajowy wiąŜący cel dla r.) sektorów nieobjętych + 12 % (emisje w roku ETS w porównaniu z 2010 w porównaniu z 2005 2005 r.) r.) Uzyskiwanie 20 % energii z odnawialnych źródeł energii, w tym wykorzystanie 10 % odnawialnych źródeł w transporcie 9,5 % (2010 r.) 15 % 5,9 % (2010 r.) 10 % Wzrost efektywności energetycznej o 20 %27 96,9 Mtoe (2010 r.) 96 Mtoe Zmniejszenie o 13,6 Mtoe28 26 Cele tematyczne 1, 2, 3, 4, 5, 8 i 9 zgodnie z projektem rozporządzenia. 27 Według dotychczasowego scenariusza postępowania PRIMES 2009, który stanowi podstawę dla ogólnego unijnego celu w zakresie efektywności energetycznej na rok 2020 dla UE-27, zuŜycie energii pierwotnej (z wyłączeniem zuŜycia nieenergetycznego) osiągnęłoby zgodnie z oczekiwaniami 1842 Mtoe. Osiągnięcie celu oznaczałoby zmniejszenie zuŜycia energii pierwotnej w 2020 r. do poziomu 1474 Mtoe (dla UE-27). Zaplanowane zmniejszenie odnosi się do dotychczasowego scenariusza postępowania, co oznacza ustabilizowanie zuŜycia energii pierwotnej na poziomie 96 Mtoe do 2020 r. pomimo spodziewanego średniego wzrostu gospodarczego na poziomie 2–3 % rocznie. Władze polskie przyjęły równieŜ dodatkowy cel strategiczny podwojenia produkcji prądu z kogeneracji o wysokiej wydajności (CHP) do 2020 r. 40 Z Zalecenia Rady nr 6 z 2012 r.: Zwiększenie wysiłków na rzecz poprawy zachęt dla inwestycji w moce wytwórcze i wydajność w sektorze energetyki. W przypadku tego celu tematycznego priorytet finansowania przekłada się na następujące priorytety i konkretne cele związane z energią odnawialną i efektywnością energetyczną: 1. Promowanie efektywności energetycznej: • wspieranie gruntownej modernizacji energetycznej budynków publicznych i prywatnych budynków mieszkalnych oraz gospodarstw rolnych, w tym promowanie budynków o niemal zerowym zuŜyciu energii i wprowadzenie efektywnych systemów chłodzenia i ogrzewania oraz integracji energii odnawialnej w budynkach. NaleŜy równieŜ wspierać inwestycje w oświetlenie publiczne; • wzmocnienie środków efektywności energetycznej w usługach, przemyśle i rolnictwie poprzez promowanie środków na rzecz efektywności energetycznej (szczególnie wśród MŚP), w tym odzysku ciepła odpadowego ze źródeł przemysłowych. 2. Wspieranie i ułatwianie inwestycji w odnawialne źródła energii: • zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w końcowym zuŜyciu energii poprzez produkcję energii elektrycznej, w tym kogenerację (CHP) oraz ogrzewanie i chłodzenie z odnawialnych źródeł energii. NaleŜy równieŜ wspierać inwestycje w sieci ułatwiające otrzymywanie energii z odnawialnych źródeł, w tym energii morskiej. Te ostatnie powinny obejmować zdecentralizowaną produkcję energii odnawialnej w regionach wiejskich i peryferyjnych; • zwiększenie udziału energii odnawialnej w transporcie, w tym biopaliw w transporcie; • promowanie korzystania z energii odnawialnej wśród MŚP; • rozwijanie przyjaznej środowisku produkcji energii przy ograniczeniu oddziaływania na środowisko w obszarach leśnych i rolnych (ryzyko intensyfikacji leśnictwa, zabierania ziemi do celów otrzymywania biopaliw i zagajników o krótkiej rotacji). 3. Redukcja emisji gazów cieplarnianych w sektorach rolnym i leśnictwa: • opracowanie podejść ekosystemowych w celu zachowania i zwiększenia naturalnego pochłaniania dwutlenku węgla i redukcji emisji za pomocą systemów rolnoleśnych, przyjazne dla klimatu zarządzanie lasami, utrzymywanie uŜytków zielonych i torfowisk; • redukcja emisji podtlenku azotu, metanu i amoniaku związanych z rolnictwem poprzez: wspieranie mniejszego zuŜycia nawozów azotowych i pestycydów, poprawę praktyki zarządzania zwierzętami gospodarskimi (w celu unieszkodliwiania odpadów pochodzenia zwierzęcego) i wspieranie bardziej przyjaznego dla środowiska płodozmianu. 28 Utrzymywanie krajowego zuŜycia energii pierwotnej brutto (z wyłączeniem zuŜycia nieenergetycznego) poniŜej poziomu lub na poziomie 96 Mtoe (zmniejszenie o 13,6 Mtoe w porównaniu z dotychczasowym scenariuszem postępowania). 41 Działania ukierunkowane na MŚP w ramach tego celu tematycznego muszą uzupełniać rozwój innowacji i bazy przemysłowej słuŜącej efektywności energetycznej oraz środki w zakresie energii odnawialnej objęte celem tematycznym dotyczącym badań i innowacji oraz innowacji w MŚP29. Aby zapewnić realizację inwestycji z funduszy objętych WRS w ramach tego celu tematycznego, naleŜy spełnić właściwe uwarunkowania ex ante. Ponadto zarządzanie i realizację poprawiłyby następujące czynniki decydujące o powodzeniu: - inwestycje w technologie i rozwiązania energetyczne naleŜy skupić na wprowadzaniu na rynek technologii nowej generacji w kontekście strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych (planu EPSTE)30. Przy stosowaniu istniejących technologii inwestycje powinny mieć charakter systemowy (tj. ograniczenie zuŜycia energii za pomocą gruntownej renowacji budynków naleŜy uzupełnić systemami lokalnego ogrzewania); - zapewnienie spójnej, stabilnej i przewidywalnej polityki w zakresie energii odnawialnej i przyspieszenie usuwania przeszkód w rozwoju energii odnawialnej na wielką skalę. Inwestycje powinny łączyć efektywność energetyczną z odnawialnymi źródłami energii, a na obszarach miejskich powinny być oparte na strategiach niskoemisyjnych; - większość inwestycji w tej dziedzinie powinien zrealizować sektor prywatny. Rząd polski i podlegające mu władze regionalne powinny zapewnić uzupełnienie inwestycji prywatnych przez finansowanie publiczne w sposób wykorzystujący efekt dźwigni, a nie wypierać je. NaleŜy ponadto stworzyć skuteczne i stabilne ramy regulacyjne w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku usług energetycznych (np. umowy o poprawę efektywności energetycznej); - naleŜy wspierać instrumenty finansowe w przypadkach, w których istnieje duŜy potencjał dochodu prywatnego lub oszczędności kosztów, w tym fundusze odnawialne i systemy gwarancji; - zaleca się przeprowadzenie dalszej szczegółowej analizy w celu wybrania optymalnych planów finansowych, które będą wspierać rozwój technologii związanych z odnawialnymi źródłami energii. Przy uwzględnianiu doświadczenia z obecnego okresu programowania bardzo istotne jest stworzenie jasnego systemu wsparcia z funduszy UE, unikającego nadmiernej kompensacji projektów dla promotorów. NaleŜy zatem poddać analizie system wspierania odnawialnych źródeł energii na szczeblu krajowym (objęty przeglądem w 2012 r.) w celu określenia technologii w zakresie odnawialnych źródeł energii, które powinny otrzymywać: a) więcej wsparcia z funduszy UE; b) mniej wsparcia / minimalne wsparcie z funduszy UE; c) nie powinny w ogóle otrzymywać wsparcia z funduszy UE; - krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych do roku 2020 powinien wyznaczać kierunek inwestycji w tej dziedzinie. Produkcja energii powinna wykorzystywać lokalny potencjał energetyczny. Plan obejmuje nowe technologie (równieŜ technologie związane z rozproszonym wytwarzaniem energii, takie jak panele słoneczne, geotermalne pompy ciepła, małe farmy wiatrowe, panele fotowoltaiczne). NaleŜy przeprowadzić dalszą analizę na szczeblu krajowym i regionalnym w celu zidentyfikowania technologii, którym powinno się poświęcić 29 Inwestycja musi być zgodna z zasadami rynku wewnętrznego. 30 http://ec.europa.eu/energy/technology/set_plan/set_plan_en.htm 42 szczególną uwagę i przyznać wsparcie finansowe UE w okresie programowania na lata 2014–2020; - w przypadku inwestycji w infrastrukturę dotacje naleŜy stosować przede wszystkim w celu zajęcia się niedoskonałościami rynku lub wspierania innowacyjnych technologii i inwestycji wykraczających poza racjonalne pod względem kosztów wyniki efektywności energetycznej, zapewniając tym samym większe oszczędności energii i redukcję emisji gazów cieplarnianych od tych osiągalnych według dotychczasowego scenariusza postępowania; - szczególną uwagę naleŜy poświęcić rozwojowi rynku usług energetycznych umoŜliwiającemu zwrot inwestycji w środki efektywności energetycznej poprzez oszczędności kosztów związanych z energią. Działania określone w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celami tematycznymi ukierunkowanymi na badania i innowacje, MŚP, zmianę klimatu i rozwój kapitału ludzkiego31. Cel tematyczny: Ochrona środowiska i wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami W przypadku tego celu tematycznego priorytet finansowania przekłada się na następujące priorytety i konkretne cele, które będą wspierane z funduszy objętych WRS, odzwierciedlające wyzwania specyficzne dla danego państwa. 1. Zaspokojenie powaŜnych potrzeb w sektorze wodnym i sektorze odpadów, aby spełnić wymogi prawodawstwa UE: • poprawa oczyszczania ścieków (rozbudowa systemu odbioru ścieków, budowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków, oczyszczanie i usuwanie osadu) i wody (dalsze inwestycje w infrastrukturę wodociągową i proces oczyszczania wody oraz oszczędniejsze gospodarowanie wodą poprzez ograniczenie wycieków); • wspieranie rozwoju infrastruktury przetwarzania odpadów zgodnie z hierarchią gospodarki odpadami. Priorytetem powinno być zapobieganie powstawaniu odpadów, ponowne wykorzystanie i recykling, natomiast składowanie odpadów naleŜy ograniczyć. Ulepszenie systemów gospodarki odpadami i opracowanie rozwiązań w zakresie uzyskiwania energii z odpadów, jeŜeli jest to zgodne z hierarchią odpadów. 2. Poprawa jakości środowiska miejskiego, włącznie z rewitalizacją terenów zdegradowanych i zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza: • 31 zintegrowane miejskie środki ukierunkowane na lepszą jakość powietrza, adresowane do sektorów powodujących największe zanieczyszczenie, a takŜe na odwadnianie, środki przeciwdziałające zasklepianiu gleby, rekultywacja skaŜonych terenów oraz przystosowanie się do zmiany klimatu i łagodzenie jej skutków. Cele tematyczne 1, 3, 7, 8, 9 i 10 zgodnie z projektem rozporządzenia. 43 3. Ochrona róŜnorodności biologicznej, ochrona gleby oraz promowanie usług ekosystemowych i zielonej infrastruktury: • wspieranie zrównowaŜonego zarządzania wartościowymi obszarami oraz ich renaturalizacja i konserwacja, szczególnie w przypadku obszarów objętych siecią Natura 2000, wstrzymanie procesu utraty róŜnorodności biologicznej i degradacji usług ekosystemowych oraz odtworzenie ich na tyle, na ile jest to moŜliwe. Promowanie powiązanych zrównowaŜonych praktyk gospodarki rolnej, w tym rolnictwa ekologicznego, oszczędnego gospodarowania wodą, jakości wody i gleby, oraz propagowanie zbiorowych rozwiązań dotyczących zapewniania środowiskowych dóbr publicznych; • wspieranie przejścia na zrównowaŜone środowiskowo rybołówstwo (powzięcie środków w celu osiągnięcia maksymalnego podtrzymywalnego połowu i wspieranie zakazu odrzutów, lepsze gromadzenie danych do celów zachowania zasobów, wzmocnienie kontroli wdraŜania zasad wspólnej polityki rybołówstwa), a takŜe ekoinnowacji (innowacji ograniczających wpływ na środowisko) i akwakultury o wysokim poziomie ochrony środowiska. Polska musi takŜe ocenić i zidentyfikować w swoich flotach wszelką pozostałą nadmierną zdolność połowową w celu stopniowego jej wycofania; • wspieranie korzystania z narzędzi zintegrowanej polityki morskiej w celu oraz osiągnięcia zrównowaŜonego wzrostu i konkurencyjności32 zrównowaŜonych badań i eksploatacji zasobów dna morskiego33. Aby zapewnić realizację inwestycji z funduszy objętych WRS w ramach tego celu tematycznego, naleŜy spełnić właściwe uwarunkowania ex ante. Ponadto zarządzanie i realizację poprawiłyby następujące czynniki decydujące o powodzeniu: - wzmocnienie zarządzania i potencjału instytucjonalnego organów ds. środowiska w celu zapewnienia właściwego wdroŜenia i wykonania dorobku prawnego UE w zakresie środowiska; - finansowanie projektu Natura 2000 powinno być zgodne z traktowanym priorytetowo programem ramowym; - opracowanie projektów zapewniających optymalne rozwiązania operacyjne i techniczne dla danego terytorium prowadzące do zmaksymalizowanych połączeń i pełnego wykorzystania moŜliwości wybudowanej infrastruktury. Działania określone w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celami tematycznymi ukierunkowanymi na badania i innowacje, MŚP i zmianę klimatu34. Cel tematyczny: Promowanie dostosowania do zmiany klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem 32 Takich jak wiedza o morzu, planowanie przestrzenne obszarów morskich i zintegrowane zarządzanie strefą przybrzeŜną oraz zintegrowany nadzór morski. 33 Jak zaproponowano w „ZałoŜeniach polityki morskiej Rzeczypospolitej Polskiej do roku 2020”. 34 Cele tematyczne 1, 3, i 5 zgodnie z projektem rozporządzenia. 44 W przypadku tego celu tematycznego priorytet finansowania przekłada się na następujące priorytety i konkretne cele, które będą wspierane z funduszy objętych WRS, odzwierciedlające wyzwania specyficzne dla danego państwa. 1. Przystosowanie się do zmiany klimatu w obszarze gospodarki wodnej i zapobiegania powodziom: • zrównowaŜona gospodarka wodna, w tym efektywne gospodarowanie wodą, zwiększenie moŜliwości retencji wody, stworzenie efektywnego systemu planowania przestrzennego uwzględniającego obszary zalewowe i wykorzystującego potencjał naturalnej retencji wody. Wsparcie na rzecz zbiorników retencyjnych na terenie gospodarstw rolnych i środki w celu ograniczenia nadmiernego poboru wody w regionach, w których występuje deficyt wody; • poprawa zapobiegania powodziom przez tworzenie map zagroŜeń powodziowych i kontynuowanie projektów zapobiegania powodziom na poziomie dorzecza i w koordynacji z podobnymi staraniami w państwach sąsiadujących. Identyfikacja cieków na obszarach wiejskich zagroŜonych powodzią w celu zaplanowania i powzięcia odpowiednich środków reagowania na takie zagroŜenie. DuŜy potencjał ma wspieranie zielonej infrastruktury, w tym zrównowaŜonego systemu odpływu wody w miastach. NaleŜy opracować odpowiednie narzędzia monitorowania: wykrywania, systemów wczesnego ostrzegania i systemów alarmowych, a takŜe wspierać opracowywanie map zagroŜeń i ocen ryzyka. 2. Przystosowanie się do zmiany klimatu na innych obszarach (gospodarka leśna, uŜytkowanie gruntów, zarządzanie strefą przybrzeŜną): • wspieranie tworzenia leśnych pasów ochronnych chroniących przed erozją i poŜarami oraz zarządzanie nimi poprzez realizację krajowego programu zwiększania lesistości; • przeciwdziałanie niezrównowaŜonemu uŜytkowaniu gruntów przez zalesianie gruntów rolnych i sadzenie pasów leśnych wzdłuŜ cieków wodnych, ochrona pokrywy roślinnej i unikanie orki głębokiej. Poprawa zarządzania glebą poprzez wspieranie praktyk w celu zapobiegania degradacji gleby i obniŜeniu poziomu zasobów węgla w glebie. Wspieranie lokalnych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt gospodarskich jako sposób na przystosowanie się do zmiany klimatu i chorób przy jednoczesnym zachowaniu róŜnorodności genetycznej, łącznie ze środkami zwalczania inwazyjnych gatunków obcych; • wspieranie zintegrowanego, zrównowaŜonego rozwoju stref przybrzeŜnych (w tym ochrona wybrzeŜy i mórz przed zanieczyszczeniem) we wspólnych działaniach z państwami sąsiadującymi w kontekście makroregionu Morza Bałtyckiego; • ulepszenie systemów zarządzania klęskami Ŝywiołowymi w celu zwiększenia odporności na klęski Ŝywiołowe i zapobiegania ryzyku oraz zarządzania rodzajami ryzyka naturalnego, w tym rodzajami ryzyka związanymi z pogodą i rodzajami ryzyka o charakterze geofizycznym. Aby zapewnić realizację inwestycji z funduszy objętych WRS w ramach tego celu tematycznego, naleŜy spełnić właściwe uwarunkowania ex ante. Ponadto zarządzanie i realizację poprawiłyby następujące czynniki decydujące o powodzeniu: 45 - opracowanie strategii przystosowania się do zmiany klimatu (planowanej na początek 2013 r.), która w jasny sposób wskaŜe i pomoŜe koordynować obowiązki róŜnych organów rządowych, mając na uwadze niezbędnych inwestycje w róŜnych sektorach; - usprawnienie koordynacji działań w dziedzinie zapobiegania powodziom poprzez zintegrowane planowanie i efektywną realizację projektu. Zapewnienie efektywnego wdroŜenia dorobku prawnego w dziedzinie środowiska w związku z przyjęciem planów gospodarowania wodami w dorzeczu; - zgodnie z dyrektywą w sprawie powodzi tworzenie map zagroŜeń powodziowych naleŜy przeprowadzić we wszystkich dorzeczach przy współpracy z państwami sąsiadującymi; - wzmocnienie zdolności zarządzania i potencjału instytucjonalnego organów odpowiedzialnych za gospodarkę wodną, sprawne przygotowanie planów zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem oraz struktur zarządzania ryzykiem; - kaŜdy rodzaj inwestycji naleŜy sprawdzić pod kątem oddziaływania na klimat w perspektywie średnio- i długoterminowej. NaleŜy zwiększyć moŜliwości monitorowania i oceniania polityki i jej skutków, w tym monitorowanie i sprawozdawczość w odniesieniu do emisji gazów cieplarnianych; - wprowadzenie i wdroŜenie praktyk przyjaznych klimatowi, szczególnie w rolnictwie. Działania określone w ramach tego celu tematycznego w stosownych przypadkach mogą się przyczynić do powiązanych interwencji objętych celami tematycznymi ukierunkowanymi na badania i innowacje, MŚP i rozwój kapitału ludzkiego35. C. USTALENIA ADMINISTRACYJNE Ogólna ocena zdolności administracyjnych W ciągu ostatnich lat Polska wykazała się zdolnościami administracyjnymi do zarządzania funduszami objętymi WRS i wdraŜania ich. WciąŜ jednak naleŜy: - zwiększyć potencjał administracyjny odpowiedzialnych instytucji, aby zapewnić skuteczne stosowanie przepisów z zakresu oceny oddziaływania na środowisko, pomocy państwa i zamówień publicznych oraz promować innowacyjne i zielone zamówienia publicznych; - usprawnić zdolności organów wykonawczych do elastycznego i szybkiego reagowania na zwiększone obciąŜenie pracą wynikające z cyklu programowania przy jednoczesnym zapewnieniu dobrej jakości pracy. Wcześniej naleŜy przeprowadzić analizę procesów zarządzania w celu zmniejszenia obciąŜenia administracyjnego; - zająć się szczególnymi niedoskonałościami systemu wdraŜania (pierwszy poziom weryfikacji) i dopilnować, aby system wyboru projektów był wystarczająco selektywny i promował najbardziej odpowiednie i innowacyjne rozwiązania. Zachęca się Polskę do zastanowienia, jak moŜna jeszcze bardziej usprawnić naleŜyte zarządzanie finansami dzięki dalszym uproszczeniom, poprawie elastyczności oraz cięciom kosztów administracyjnych i zmniejszeniu obciąŜeń dla beneficjentów oraz - w odniesieniu do polityki spójności - dzięki wykorzystaniu innych moŜliwości związanych 35 Cele tematyczne 1, 3, 8 i 10 zgodnie z projektem rozporządzenia. 46 z e-spójnością. Polska powinna zapewnić efektywne i wydajne środowisko kontroli i być w stanie potwierdzić z góry operacyjność swoich systemów kontroli. W następnym okresie programowania pomoc techniczna powinna działać w lepiej zorganizowanych i uregulowanych ramach, aby zapewnić adekwatne zdolności polskiej administracji do zarządzania funduszami UE. W związku z tym proponuje się: - utrzymanie wykwalifikowanych pracowników na szczeblu krajowym i regionalnym (zmniejszenie rotacji pracowników); - opracowanie rocznych planów działania, aby lepiej koordynować działania pomocy technicznej; - ocenę działań (regularny przegląd wyników przeprowadzany przez zewnętrzne podmioty oceniające; opracowanie kryteriów weryfikacji odpowiedniej zdolności do realizacji projektów) w celu wprowadzenia zachęt do płatności uzaleŜnionych od wyników; - bardziej szczegółowe, dostosowane szkolenia w dziedzinach, w których wystąpiły powaŜne problemy w obecnym okresie programowania (zamówienia publiczne, pomoc państwa, ocena oddziaływania na środowisko); - wspieranie inicjatyw w zakresie rozwoju kierowanego przez lokalną społeczność pod względem budowania potencjału, tworzenia sieci kontaktów i rozpowszechniania dobrej praktyki. Efektywny i przyjazny dla uŜytkownika system wdraŜania jest jednym z kluczowych czynników sukcesu w zakresie funduszy objętych WRS. Doświadczenie pokazuje, Ŝe Polska powinna usprawnić swoje rozwiązania administracyjne słuŜące zapewnieniu skutecznej realizacji projektów (w szczególności duŜych projektów), zmniejszyć obciąŜenia administracyjne i promować efektywne partnerstwa. Ponadto potrzebne jest usprawnione monitorowanie i ocena załoŜeń nowej polityki. NaleŜy połoŜyć większy nacisk na osiąganie celów i jakość spodziewanych wyników zamiast na spełnianie kryteriów formalnych. Wymaga to sprawnego systemu oceny umoŜliwiającego odpowiednią analizę kosztów i korzyści oraz porównanie projektów. Zakładałoby to równieŜ większą elastyczność w zarządzaniu projektami i programami. Realizacja projektów Większość zasobów polityki spójności w Polsce w latach 2007–2013 jest wprowadzana w ramach duŜych projektów. W celu zapewnienia sprawnej realizacji projektów zaleca się: - rozszerzenie inicjatyw dotyczących realizacji projektów zapewniających dostosowaną pomoc dla beneficjentów projektów w zakresie przygotowywania projektów i zarządzania nimi. NaleŜy rozszerzyć zakres oferowanych usług (szkolenia, usługi doradcze, opracowywanie projektu); - ulepszenie istniejących systemów wspierania promotorów projektów w obszarach dotkniętych niską zdolnością beneficjentów (w szczególności w zakresie innowacji, badań i rozwoju technologicznego, TIK i zasobów ludzkich). Poprawienie koordynacji i planowania inwestycji (zarówno wewnątrz specyficznych sektorów, jak i poza nimi) w celu uniknięcia redundancji i promowania wydajności. Ekonomiczne i społeczne uzasadnienie (korzystanie z analiz kosztów i korzyści), opłacalność (zamówienia, wycena kosztów, analiza wariantów) i fizyczne wdraŜanie projektów zgodnie z prawodawstwem w zakresie środowiska powinno zostać usprawnione. ObciąŜenie administracyjne 47 Polska powinna przedstawić plany zmniejszenia obciąŜenia administracyjnego dla beneficjentów bez naruszania wymogów przepisów lub jakości projektów. Działania w ramach funduszy objętych WRS w tym celu powinny obejmować: - dalsze upraszczanie procedur wyboru projektów oraz zwiększanie przejrzystości i obiektywności procesu wyboru i kryteriów wyboru, aby beneficjenci mogli z góry oszacować, czy ich projekty mogłyby pozytywnie przejść procedurę oceny. Pojęcie „kluczowych projektów” powinno być ograniczone do określonych sektorów i projekty takie mogą być zdefiniowane wyłącznie na etapie programowania, nie podczas realizacji; - reorganizację procesu sprawozdawczego, aby koncentrował się on na gromadzeniu najistotniejszych danych do celów monitorowania (dane od beneficjentów powinny być gromadzone z częstotliwością zapewniającą efektywne zarządzanie realizacją); - przygotowanie i rozpowszechnienie na czas wytycznych dotyczących realizacji i procedur przed rozpoczęciem programów; - bardziej powszechne korzystanie z systemu uproszczonych kosztów; - regularne przeprowadzanie oceny obciąŜeń administracyjnych nakładanych na beneficjentów. Regularne działania słuŜące zmniejszeniu obciąŜeń administracyjnych i rozpowszechnianiu dobrych praktyk powinny stanowić część monitorowania i sprawozdawczości w odniesieniu do procesów systemów wdraŜania. MoŜna ustalić krajowe i regionalne poziomy odniesienia, które mogą pomóc w stałym poprawianiu efektywności administracyjnej; - w odniesieniu do polityki spójności – opracowanie dla kaŜdego programu operacyjnego przyjaznej dla uŜytkownika platformy e-spójności (na podstawie istniejących dobrych praktyk) umoŜliwiającej cyfrową wymianę informacji z beneficjentami. Partnerstwo Aktywny udział właściwych partnerów w kaŜdym etapie cyklu programowania poprawia jakość realizacji. W tym celu naleŜy rozwaŜyć, co następuje: - w Polsce naleŜy wzmocnić rolę społeczeństwa obywatelskiego, aby działało jako partner i we współpracy z rządem. Zainteresowane strony reprezentujące społeczeństwo są często słabo zaangaŜowane w opracowywanie polityki, a jeśli prowadzone są konsultacje, zazwyczaj są one ograniczone do procedur formalnych; - w proces planowania polityki powinny zostać włączone partnerstwa z podmiotami specjalizującymi się w niedyskryminacji, w tym z organami ds. równości i społeczeństwem obywatelskim; - dalsze rozwijanie i lepsze wykorzystanie (w tym skuteczne rozpowszechnianie rozwiniętej wiedzy) istniejących sieci (takich jak ENEA), które mobilizują obywateli, przedsiębiorstwa, instytucje pozarządowe i innych partnerów do inicjatyw kluczowych dla sprawnego wdraŜania programów operacyjnych. NaleŜy regularnie przeprowadzać ocenę wyników i potrzeb sieci; - zwiększenie obecności organizacji ds. środowiska w komitetach monitorujących programy finansowane z funduszy objętych WRS. Monitoring i ocena NaleŜy dostosować system monitorowania i oceny do wymogów nowych przepisów (w szczególności ram skuteczności i nastawienia na wyniki). Działania w tej dziedzinie powinny obejmować: 48 - rozszerzenie systemu informacyjnego dla EFRR i EFS oraz opracowanie systemu IT dla EFRROW umoŜliwiającego elektroniczne składanie wniosków o pomoc; - niezbędne ustalenia z Głównym Urzędem Statystycznym w sprawie lepszego i szybszego gromadzenia danych w celu zarządzania funduszami nastawionego na wyniki; - bardziej zharmonizowane korzystanie ze wskaźników, umoŜliwiające porównywanie danych między programami i skuteczności tych programów; - usprawnienie systemu działań następczych do zaleceń pochodzących z analiz oceniających, który umoŜliwi ich efektywne wdroŜenie. 49
