Forum Dialogu

FORUM DIALOGU
Tematyka: Dialog Społeczny
Opracowanie: Jan Sierżęga - Przewodniczący Rady OPZZ
Województwa Podkarpackiego
1. Co to jest dialog społeczny?
Dialog społeczny to całokształt relacji pomiędzy partnerami społecznymi tj. związkami
zawodowymi i organizacjami pracodawców oraz ich stosunki (dwustronne lub trójstronne)
z organami państwowymi tj. rządem i jego agendami, a także władzami komunalnymi,
samorządem lokalnym.
Dialog społeczny jest narzędziem łączenia i godzenia interesów rozmaitych grup społecznych.
Celem nadrzędnym staje się zaś budowa ładu społeczno-gospodarczego, legitymizowanego
przez jak najszersze kręgi społeczeństwa. Dialog społeczny może być metodą wzajemnych
kontaktów między partnerami dialogu na różnych poziomach (szczeblach). Wyróżnia się
kilka poziomów dialogu:
Dialog międzynarodowy – dialog społeczny prowadzony przez międzynarodowe organizacje
pracodawców i pracowników oraz ich stowarzyszenia o różnorodnym charakterze;
przykładem
takiego
dialogu
jest
europejski
dialog
społeczny.
Dialog krajowy – prowadzony w danym państwie na szczeblu centralnym, najczęściej
poprzez instytucje dialogu, takie jak rady społeczno-gospodarcze (w Polsce: Trójstronna
Komisja ds. Społeczno-Gospodarczych);
Dialog branżowy – dotyczy zagadnień określonego sektora gospodarki narodowej,
prowadzony jest za pośrednictwem instytucji sformalizowanych w różnym stopniu (w UE:
komitety sektorowe, w Polsce: trójstronne zespoły branżowe; instytucje dialogu
dwustronnego);
Dialog regionalny – prowadzony na obszarze określonego regionu lub innej jednostki,
dotyczący problemów danego obszaru (w Polsce: wojewódzkie komisje dialogu
społecznego);
Dialog zakładowy – bezpośrednie kontakty pracodawców z reprezentantami zakładowych
organizacji związkowych, rad pracowników lub innych przedstawicielstw pracowniczych, bez
uczestnictwa przedstawicieli administracji państwowej.
2. Prawne podstawy dialogu społecznego
Międzynarodowa Organizacja Pracy,(MOP):
 konwencja nr 113 z 1960 r., zgodnie z którą ogólnym celem konsultacji i współpracy
powinno być dążenie do wzajemnego zrozumienia i dobrych stosunków między
władzami publicznymi i organizacjami pracodawców i pracowników, jak również
między tymi organizacjami – w celu rozwijania gospodarki narodowej jako całości lub
niektórych jej gałęzi, polepszania warunków pracy i podnoszenia poziomu życia.
1
 Konwencja nr 144 z 1976 r. dotycząca trójstronnych konsultacji w zakresie
wprowadzenia w życie międzynarodowych norm w sprawie pracy;
Dyrektywy wspólnoty europejskiej m.in.:
 Dyrektywa 94/95 EEC z dnia 22 września 1994 r. w sprawie ustanowienia europejskich
rad zakładowych lub procedury informacji i konsultacji w przedsiębiorstwach o zasięgu
wspólnotowym lub grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym.
 Dyrektywa2001/86/EC z dnia 8 października 2001 r. uzupełniająca Statut spółki
europejskiej w zakresie współdecydowania pracowników.
 Dyrektywa 98/59/EC z dnia 29 lipca 1998 r. dotycząca zbliżenia ustawodawstwa państw
członkowskich w związku ze zwolnieniami grupowym .
 Dyrektywa 2001/23/EC z dnia 12 marca 2001 r. dotycząca zbliżenia ustawodawstwa
państw członkowskich dotyczących ochrony praw pracowników w razie przejścia zakładu
pracy na innego pracodawcę.
oraz zalecenia unijne.
2.1.
Prawne podstawy dialogu społecznego w Polsce oraz prawne podstawy udziału
związków zawodowych w tworzeniu prawa lokalnego
 Przepisy Konstytucji RP dotyczące dialogu społecznego:
Dialog społeczny jest, jak podkreśla się w preambule Konstytucji RP „podstawowym
prawem dla państwa”. Preambuła głosi, iż „(...) ustanawiamy Konstytucję
Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu
wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie
pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot”. W preambule
Konstytucji RP zawarta została zasada dialogu społecznego. Ustawodawca wskazuje na
potrzebę konsultacji i dialogu organów władzy publicznej z instytucjami
samoorganizującego się społeczeństwa obywatelskiego.
Kolejna z zasad konstytucyjnych - zasada pomocniczości - umacnia uprawnienia obywateli
i ich wspólnot i określa sferę stosunków między państwem a społeczeństwem. Wskazuje
na możliwość wykonywania zadań publicznych, przez organizacje pozarządowe, którym
udziela się w tym celu odpowiedniego wsparcia lub z którymi zawiera się odpowiednie
porozumienia.
 ustawa z dnia 6.07.2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno – Gospodarczych
i Wojewódzkich Komisjach Dialogu Społecznego
 ustawa Kodeks pracy
 ustawie z dnia 23.05.1991 r. o związkach zawodowych
 ustawa o organizacjach pracodawców
 ustawa o rozwiazywaniu sporów zbiorowych
 ustawa o informowaniu pracowników i prowadzenia z nimi konsultacji
Instytucje dialogu społecznego na szczeblu województwa i powiatu – zadania
i uprawnienia związków zawodowych
Strony dialogu:
Zazwyczaj w dialogu społecznym biorą udział trzy strony:
2.2.
2
związkowa - reprezentująca interesy pracowników, zrzeszonych w organizacjach
działających na wszystkich poziomach dialogu społecznego;
 pracodawcza - reprezentująca interesy pracodawców, zrzeszonych w organizacjach
działających na wszystkich poziomach dialogu społecznego;
 rządowa - reprezentująca interesy państwa, składająca się z przedstawicieli władzy
wykonawczej.
Strona związkowa i pracodawcza występujące razem określane są jako strona społeczna,
i nazywane są partnerami społecznymi.
Zasady dialogu społecznego:
1) Niezależność i równowaga stron dialogu - organizacje pracowników i pracodawców
uczestniczące w dialogu powinny być w pełni niezależne. Relacje między partnerami
powinna charakteryzować względna równowaga - nie może dochodzić do sytuacji,
kiedy jedna ze stron dominuje nad drugą. Dlatego też uczestnicy dialogu powinni być
równi wobec prawa.
2) Zaufanie i kompromis - strony powinny kierować się zasadami wzajemnego zaufania,
poszanowania oraz prowadzenia dialogu w dobrej wierze. Powinny być także
nastawione na zawarcie kompromisu - przy dużej rozbieżności stanowisk przynajmniej w kwestiach podstawowych. Wreszcie, muszą być gotowe do
przestrzegania zawartych porozumień.
3) Działanie zgodnie z prawem - dialog powinien dotyczyć spraw otwartych do dyskusji –
poruszane zagadnienia nie mogą być uregulowane jednostronnie przez państwo.
Zasady, według których jest prowadzony, powinny być jasno określone
i zaakceptowane przez strony. Nie mogą stać w sprzeczności z obowiązującymi
przepisami. Istotne jest także zbudowanie odpowiednich struktur, instytucji dialogu oraz
zapewnienie na odpowiednim poziomie jego obsługi merytorycznej i logistycznej.

Formy dialogu
Dialog społeczny może przybierać następujące formy:
1) Negocjacje - uczestniczą w nich zazwyczaj partnerzy społeczni, ale na szczeblu
krajowym bierze w nich udział również trzecia – rządowa – strona. Celem negocjacji
jest zwykle osiągnięcie kompromisu, który będzie gwarancją pokoju społecznego.
Rokowania mogą także dotyczyć spraw merytorycznych i wzajemnych relacji między
stronami. Ich wynikiem powinna być umowa wiążąca wszystkie strony negocjacji.
2) Konsultacje - angażują tych samych uczestników, co negocjacje, ale nie muszą
prowadzić do zawarcia porozumienia, chociaż strony zazwyczaj honorują ich wynik.
3) Opiniowanie - przedstawiciele administracji państwowej występują z inicjatywą, aby
poznać opinie związków zawodowych i organizacji pracodawców o polityce rządu.
Stanowiska partnerów społecznych nie są bezwzględnie wiążące dla rządu. Zasady
opiniowania są jednak najczęściej uregulowane przepisami prawa, które również
określają, w jakich sprawach rząd jest zobowiązany do zasięgnięcia opinii.
4) Informowanie - przedstawiciele administracji państwowej przekazują partnerom
społecznym informacje, z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych stron.
Przedstawienie informacji nie wiąże się z obowiązkiem wysłuchania stanowiska
strony, ale często stosowaną praktyką jest możliwość zadawania dodatkowych pytań
oraz przeprowadzenie krótkiej dyskusji. Na poziomie zakładowym prawo do
3
informowania posiadają działające u pracodawców związki zawodowe, rady
pracowników oraz inne przedstawicielstwa pracownicze.
Dialog społeczny na poziomie wojewódzkim i powiatowym - Wojewódzka Komisja
Dialogu Społecznego (WKDS)
Uczestniczą w nim przedstawiciele lokalnych organizacji związkowych, organizacji
pracodawców oraz władz samorządowych i administracji państwowej. Komisje te spełniają
rolę konsultacyjną.
Zgodnie z ustawą, w skład wojewódzkich komisji dialogu społecznego wchodzą:
 przedstawiciele wojewody
 przedstawiciele reprezentatywnych organizacji związkowych i organizacji
pracodawców
 przedstawiciele marszałka województwa.
Wojewoda występuje jako przedstawiciel rządu, a marszałek województwa jako
przedstawiciel samorządu województwa. Ustawa przewiduje także, iż na posiedzenia
Wojewódzkiej Komisji Dialogu Społecznego mogą być zapraszani przedstawiciele powiatów
i gmin z terenu województwa. Wojewoda pełni rolę przewodniczącego WKDS, on też
powołuje i odwołuje członków WKDS. Nadaje mu to pozycję dominującą.
Uprawnienia i zadania związków zawodowych
WKDS wyraża opinie w sprawach objętych zakresem zadań związków zawodowych lub
organizacji pracodawców, o ile leżą one w kompetencji administracji rządowej
i samorządowej z terenu województwa.
WKDS może rozpatrywać sprawy społeczne lub gospodarcze powodujące konflikty między
pracodawcami i pracownikami, jeżeli uzna te sprawy za istotne dla zachowania spokoju
społecznego (art. 17a. 1.). Sprawy te mogą być wprowadzane pod obrady nie tylko przez
każdą ze stron komisji, lecz także przez związki zawodowe i organizacje pracodawców nie
wchodzące w skład wojewódzkich komisji dialogu społecznego, organy administracji
publicznej oraz strony, których konflikt dotyczy (art. 17b. 1.)
Bardzo ważną kwestią, związaną z WKDS jest dążenie, by stały się one miejscem
kształtowania kultury dialogu i kompromisu.
Tematyka: Negocjacje i mediacje
Opracowanie: mgr Grzegorz Wróbel - Radca Prawny Rady
OPZZ Województwa Podkarpackiego
Negocjacje - są formą prowadzenia rozmów przez dwie lub więcej stron w celu osiągnięcia
porozumienia w sprawie stanowiącej przedmiot negocjacji. Czasem celem negocjacji jest
4
rozstrzygniecie spraw spornych. Ale też celem tym mogą być np. warunki umowy, warunki
zatrudnienia, płac, najmu mieszkania, dokonania uzgodnień sąsiedzkich itp.
Celem negocjacji jest doprowadzenie do zgodności poglądów w sprawie stanowiącej
przedmiot negocjacji między stronami, które przed negocjacjami i w chwili ich rozpoczęcia
miały różne stanowiska. Proces negocjacji polega na wzajemnym przekonywaniu się stron w
celu uzyskania zmiany stanowiska przez stronę przeciwną. Ale też negocjacje polegają na
umiejętnym ustępowaniu przez negocjujące strony. Negocjacje są poszukiwaniem
kompromisu. Jest to szczególnie ważne w przypadku rozwiązywania konfliktów.
Techniki i style negocjacji:
Techniki negocjacyjne to sposoby werbalizowania zadań, czynienie ustępstw, kamuflowania
nadmiernej chęci szybkiego osiągnięcia porozumienia. Do podstawowych technik należą:
1) Sztuka ustępowania
Zasady ustępowania w negocjacjach:
1. Ustępstwa powinny być niewielkie
2. Ustępstwa powinny być stopniowo malejące
3. Ustępować należy powoli i niełatwo
4. Nie każde ustępstwo partnera musi być odwzajemnione
5. Unikaj zasady "dzielenia różnicy na pół"
6. Nie idę pierwszy na ustępstwa w ważnych sprawach
7. Należy wystrzegać się eskalacji ustępstw pod koniec negocjacji
2) Mierz wysoko
Wysokie żądania negocjatora bardzo korzystnie wpływają na osiągane przez niego rezultaty.
Zbyt wysokie niczym nie uzasadnione żądania mogą zirytować partnera , a przez to utrudnić
rozmowy.
Najprawdopodobniej najlepszą strategią jest wysuwanie takich żądań, które partner uzna za
spore (budzi to bowiem respekt- i po prostu jest korzystne), ale nie przesadne.
3) Nie zgadzaj się na pierwszą propozycję
Pierwsza propozycję odrzucamy gdyż, z reguły jest ona zbyt wygórowana i partner
przygotowany jest na ustępstwa. Po drugie nasza akceptacja dla pierwszej oferty traktowana
jest jako nasza słabość.
4) Technika sytuacji hipotetycznej "co by było, gdyby.."
Technika polegająca na zadawaniu hipotetycznych pytań - co by było , gdyby...Pytania te
mają na celu zbadanie sytuacji i możliwości przeciwnika negocjacji.
5) Technika ograniczonych kompetencji
W technice tej można zdobyć przewagę odmawiając zaakceptowania propozycji ze względu
na ograniczone kompetencje (pełnomocnictwo).
6) Technika wskazania ewentualnych konsekwencji
Technika polegająca na uświadomieniu drugiej stronie konsekwencji braku porozumienia lub
pokazanie jakie konsekwencje negatywne będzie miało przyjęcie danego porozumienia dla
obydwu stron.
7) Technika wskazania przeciwnego przykładu
Człowiek z reguły dąży do potwierdzenia przekonań własnych i ignoruje informacje
niezgodne z podjętymi przez niego przekonaniami. Taki sposób myślenia ogranicza
5
negocjatorów. Osłabienie takiego sposobu myślenia jest możliwe poprzez wskazanie drugiej
stronie przykładu niezgodnego z jej przekonaniami
Przygotowanie do negocjacji:
1) Zdefiniowanie przedmiotu - na tym etapie musimy dokonać sprecyzowania przedmiotu
negocjacji. Można tego dokonać poprzez określenie listy zagadnień i problemów, które
będą dyskutowane podczas negocjacji.
2) Określenie celów – należy ustalić cel jaki chcemy osiągnąć. Cele powinniśmy ustalić na
dwóch poziomach: cel maksymalny - idealny wynik, maksymalny wynik jaki chcemy
uzyskać oraz cel minimalny - określenie tego, co jest dla nas spodziewanym minimum do
osiągnięcia. Na tym etapie trzeba się zastanowić również, co zrobimy jeśli w negocjacjach
nie osiągniemy porozumienia lub będziemy zmuszeni poczynić zbyt duże, niekorzystne dla
nas ustępstwa?
3) Analiza sytuacji drugiej strony - to bardzo istotny etap przygotowań. Powinniśmy
przyjrzeć się wszystkim wylistowanym wcześniej zagadnieniom i zastanowić się, które
z nich będą najważniejsze dla drugiej strony. Trzeba pamiętać, aby spojrzeć na te
problemy pod kątem naszego przeciwnika. Nie zawsze te problemy, które są dla nas
ważne, będą równie ważne dla przeciwnika. Analizując sytuację drugiej strony
powinniśmy się również zastanowić jakie mogą być cele - minimalne i maksymalne przeciwnika. Powinno nam to pomóc w lepszym zrozumieniu momentów newralgicznych,
które mogą pojawić się w trakcie negocjacji.
4) Określenie obszaru negocjacji - porównanie naszych celów z celami przeciwnika pozwala
nam wyznaczyć obszar negocjacji. Obszar negocjacji to określona płaszczyzna, w której
porozumienie będzie najbardziej prawdopodobne. Jest to zbiór możliwych rozwiązań,
które mogą być osiągnięte w trakcie negocjacji.
5) Wybór strategii - po przeanalizowaniu wszystkich poprzednich etapów fazy przygotowań,
dokonujemy wyboru strategii. Wybór strategii negocjacyjnej powinien być uzależniony od
przedmiotu negocjacji, ale również od najbardziej prawdopodobnej strategii przeciwnika.
W fazie przygotowań do negocjacji powinniśmy również zadbać o to, aby zdobyć jak
najwięcej informacji o przeciwniku. W tak ważnych momentach, zawsze lepiej wiedzieć
więcej.
Rozpoczęcie negocjacji:
Negocjacje rozpoczynają się od przedstawienia uczestników i ustalenia sposobu ich
prowadzenia. Następnie przedstawia się przedmiot i zakres negocjacji oraz sprawdza się
kompetencje uczestników do ustalenia tak prowadzonych negocjacji. Po podaniu
wyjściowych poglądów etap ten należy uważać za zakończony. Etap właściwych negocjacji
polega na przedstawieniu kolejnych propozycji oraz argumentów uzasadniających je.
Przewagę z reguły ma ta strona, która przedstawia nowe propozycje i je modyfikuje.
Odrzucając jakąś propozycje, należy przedstawić inną. Bardzo dobre są propozycje
warunkowe, tzn. takie, które przy ustępstwach jednej strony w określonej kwestii stawiają
jednocześnie wymóg ustępstw drugiej strony w innych kwestiach. Każda propozycja powinna
być traktowana wieloaspektowo. Dla przykładu negocjując transakcję kupna-sprzedaży,
należy uwzględnić, poza ceną, wielkość, częstotliwość i terminy dostaw, sposób płatności,
transport, wielkość opakowania, ubezpieczenie, pokrywanie szkód, reklamacje, kary
6
gwarancyjne itp. Negocjatorzy w każdej kwestii powinni mieć kilka wariantów rozwiązań: od
najbardziej preferowanych do możliwych do zaaprobowania.
Z reguły pierwsza propozycja w negocjacjach jest nie do przyjęcia, ponieważ obejmuje
wariant najbardziej preferowany przez jedną ze stron. Kolejne propozycje są ustępstwami,
które powinny być wzajemne. Brak ustępstw powoduje stratę czasu i niemożność zawarcia
porozumienia..
Dyskusja jest wymianą zdań na określony temat poprzez wspólne jego omawianie
i rozpatrywanie. Tym różni się od dotychczasowych rozmów, że nie jest związana
z podawaniem kolejnych propozycji i perspektywą ich przyjęcia, a jest rozważaniem bardziej
ogólnym, które może nasunąć nowe propozycje do przyjęcia przez obie strony. Dyskusja
może doprowadzić do rozstrzygnięcia problemu.
Zakończenie negocjacji może nastąpić w przypadku uzgodnienia poglądów lub zerwania
negocjacji. Negocjacje zbliżają się do końca, gdy strony uzgodniły poglądy. Należy teraz
starannie, na piśmie, ustalić, co zostało osiągnięte, a więc zapisać ustalenia i warunki ich
realizacji. W przypadku transakcji gospodarczej najczęściej następuje zawarcie umowy,
w której powinny się znaleźć wszystkie wynegocjowane elementy. W innych przypadkach
sporządza się protokół końcowy. Zerwanie negocjacji następuje w przypadku niemożności
uzgodnienia poglądów. Nie dochodzi wtedy ani do zawarcia umowy, ani do rozwiązania
konfliktu.
Czym jest mediacja?
Mediacja to jeden ze sposobów rozwiązywania sporów, w którym bezstronny mediator
pomaga dojść do porozumienia osobom będącym w sytuacji konfliktowej. Celem działania
mediatora jest przede wszystkim usprawnienie, a czasami wręcz umożliwienie,
przeprowadzenia rzeczowej rozmowy o problemie.
Zasady mediacji
Podstawowymi zasadami prowadzenia mediacji są:
 dobrowolność i akceptowalność
 neutralność
 bezstronność
 poufność
Dobrowolność oznacza, że strony samodzielnie podejmują decyzję o rozpoczęciu mediacji.
Strony mają możliwość przerwania mediacji na każdym jej etapie, nie muszą nawet
podawać podawania przyczyny rezygnacji. Mediatorowi nie wolno zmusić stron do
rozpoczęcia czy kontynuowania mediacji. Strony muszą także akceptować osobę
mediatora, zawsze mają możliwość zrezygnowania z osoby mediatora w trakcie mediacji
i wyboru innego mediatora.
Neutralność mediatora oznacza, że mediator nie ma interesu w określonym rozwiązaniu
sporu i pomaga stronom wypracować takie, które będzie najlepiej odpowiadało ich
potrzebom i interesom. Rozwiązanie konfliktu zależy wyłącznie od stron mediacji. Rolą
7
mediatora jest zagwarantowanie właściwego przebiegu mediacji – czyli stworzenie stronom
przestrzeni do bezpiecznej i rzeczowej rozmowy o problemie.
Bezstronność oznacza, że mediator w równym stopniu wspiera strony w rozwiązywaniu sporu.
Mediator dba o równowagę między stronami w trakcie prowadzenia mediacji. Każda ze stron
może poinformować mediatora jeżeli czuje, że mediator jest stronniczy.
Poufność oznacza, że informacje uzyskane przez mediatora w trakcie mediacji są objęte
tajemnicą. Mediator nie może ujawnić przebiegu mediacji, składanych w trakcie mediacji
propozycji czy jakichkolwiek danych uzyskanych w trakcie trwania mediacji.
Etapy mediacji:
1) wprowadzenia i przedstawienia stronom szczegółów samej procedury mediacyjnej.
Strony mediacji uzyskują wiedzę na temat zasad mediacji, takich jak dobrowolność,
poufność, neutralność czy bezstronność mediatora. Jest to także czas, w którym strony
mają możliwość ustalenia indywidualnych zasady współpracy, zakreślenia ramy
czasowej czy omówienia formy opłaty za spotkanie mediacyjne.
2) przedstawienie konfliktu przez strony. W tej fazie każda ze stron konfliktu
swobodnie przedstawia własną wizję problemu wymagającego rozwiązania. Naturalne
jest to, że ten sam problem jest często odmiennie postrzegany przez każdą
z zaangażowanych osób. Przedstawienie własnego spojrzenia na konflikt przez obie
strony pozwala mediatorowi uzyskać pełen obraz sytuacji i daje szansę na bardziej
skuteczną pomoc stronom w poszukiwaniu dobrego dla każdej z nich rozwiązania. Na
tym etapie strony oraz mediator mają także szanse ocenić, czy mediacja jest właściwą
drogą na rozwiązanie przedstawionego przez strony problemu.
3) wypracowanie listy problemów do rozwiązania. Jest to etap porządkowania
i grupowania informacji przekazanych przez strony w wyodrębnione zagadnienia,
które będą stanowiły podstawę do dalszych rozmów w mediacji. Etap ten jest bardzo
istotny, ponieważ dobre zdefiniowanie kwestii jest podstawą dla skutecznego
poszukiwania satysfakcjonujących obie strony rozwiązań. W tej fazie mediacji strony
wypracowują przy pomocy mediatora uporządkowaną listę zagadnień do dalszej pracy
w mediacji.
4) omówienie potrzeb stron, w zakresie każdego z wyodrębnionych we wcześniejszym
etapie tematów. Ważnym i trudnym zadaniem dla stron jest określenie potrzeb
i interesów, które w przyszłości pozwolą na poszukiwanie rozwiązania dobrego dla
obu stron. Kluczowym elementem jest uzyskanie zrozumienia dla swoich potrzeb
i zrozumienie potrzeb drugiej strony.
5) poszukiwania rozwiązań. W tej fazie strony starają się wypracować rozwiązania,
które w możliwie pełny sposób pozwolą zrealizować potrzeby każdej ze stron. Warto
jest pozwolić sobie na kreatywność i tworzenie jak większej liczby potencjalnych
rozwiązań. Pozwoli to na stworzenie listy pomysłów, z których strony będą mogły
wybrać te najbardziej odpowiadające na ich potrzeby.
6) praca nad porozumieniem. W tej fazie ważne jest doprecyzowanie szczegółów
zawieranego porozumienia. Obowiązkiem mediatora jest sprawdzenie czy zawierane
przez strony porozumienie ma szanse być realizowane i czy nie stanie się przyczyną
8
nieporozumień (np. odmiennych interpretacji) w przyszłości.
Mediacja może zakończyć się podpisaniem ugody mediacyjnej. Jeżeli stronom nie udało się
wypracować rozwiązania wszystkich kwestii mediator może zaproponować stworzenie
protokołu rozbieżności.
9