Palenie tytoniu - wolność czy zniewolenie?

Palenie tytoniu - wolność czy zniewolenie?
31 maja obchodzliśmy Światowy Dzień bez Tytoniu. Podobnie jak WHO,
zachęcamy do rzucenia palenia. Tym bardziej, że większość palaczy deklaruje
chęć walki z nałogiem. Mimo to większość prób - średnio siedem w ciągu życia
- kończy się niepowodzeniem.
Dlaczego ludzie palą? Co decyduje o tym zjawisku i staje się tak powszechne
mimo jego szkodliwości? Dlaczego jedni wcale nie palą przez całe życie, inni
zaczynają palić i porzucają palenie, a jeszcze inni powracają do palenia mimo
przekonania, że im to bardzo szkodzi i przeszkadza w życiu?
W procesie uzależnienia biorą udział co najmniej trzy elementy: papieros,
środowisko, człowiek. Z tych trzech najważniejszy wydaje się człowiek, bo to
on ostatecznie sięga po papierosy, on decyduje, czy palić, czy nie palić, dlaczego
palić, ile, gdzie i kiedy? W sytuacji rozwiniętego współcześnie przemysłu
tytoniowego i nachalnej reklamy różnych gatunków papierosów nietrudno ulec
pokusie. Zaczyna się zazwyczaj niewinnie: towarzystwo, grupa rówieśnicza,
zachęta, namowa, chęć spróbowania, ciekawość, a potem przychodzi
przyzwyczajenie, które staje się jakby drugą naturą - człowiek traci wolność na
rzecz nikotyny, tytoniu, papierosa. Motywem rozpoczęcia palenia była
najczęściej ciekawość lub chęć dotrzymania towarzystwa - „bo inni palili",
natomiast najczęściej podawanym motywem aktualnego palenia jest
przyzwyczajenie, nawyk, samotność, nuda, nerwy, towarzystwo innych.
Współczesne obserwacje i badania dotyczące uzależnienia od nikotyny wskazują
na silne uzależnienie psychiczne a także fizyczne od substancji
psychoaktywnych zawartych w tytoniu.
Na czym zatem polega uzależnienie tytoniowe?
Systematycznie wprowadzane związki chemiczne obecne w dymie papierosa
powodują zmiany w metabolizmie, czyli przemianach tkankowych w organizmie
palacza. Pierwotnym objawem na skutek porażenia komórek nerwowych
(synaps) jest poczucie ulgi, stan lekkiej euforii i poczucie ukojenia nerwowego.
To właśnie psychiczne odczucie ulgi sprawia, że palacz łatwo sięga po
następnego papierosa. Z czasem w wyniku systematycznego palenia i
wprowadzania do organizmu trujących związków chemicznych, organizm
przyzwyczaja się i odczuwa stałą potrzebę brania środka, od którego się
uzależnił. Naturalna biologiczna bariera odporności na szkodliwe związki
chemiczne jest stopniowo obalana i w końcu ulega zniszczeniu. Organizm
fizycznie uzależnia się od tytoniu, traci wobec niego wolność i od tego momentu
palacz musi palić, bo odczuwa fizyczny głód nikotyny. Najpierw w początkowej
fazie palenia jest to potrzeba psychiczna, a po dłuższym, systematycznym
paleniu może wytworzyć się uzależnienie fizyczne. Oprócz uzależnienia
fizycznego i psychicznego z reguły występuje u palacza także uzależnienie
społeczne - palenie w grupie, w towarzystwie. Gdy palacz uzależniony od
nikotyny znajdzie się w towarzystwie palaczy, nie jest w stanie panować nad
swoim nałogiem.
Do objawów tego uzależnienia należą między innymi: silna potrzeba palenia
tytoniu, trudności w kontrolowaniu i ewentualnym porzuceniu palenia, typowy
zespół abstynencyjny w wyniku zaprzestania palenia, wzrost tolerancji,
ograniczenia innych przyjemności konsumpcyjnych na rzecz palenia (palacz woli
zapalić niż zjeść lub wypić), dalsze palenie pomimo ewidentnych szkód na
zdrowiu. Objawy zespołu abstynencyjnego charakteryzuje obniżenie
nastroju lub dysforia, zaburzenie snu, zwiększona irytacja, frustracja, nasilony
lęk, trudność w koncentracji uwagi, zwolnienie akcji serca, wzmożony apetyt i
zwiększenie masy ciała. W wyniku długotrwałego, intensywnego palenia
występuje uzależnienie psychiczne, fizyczne, a także - co warto podkreślić społeczne.
Tytoń zatruwając organizm może spowodować nieodwracalne zmiany w
funkcjach rozrodczych w późniejszym wieku. Palenie ujemnie wpływa na
potomstwo. Noworodki kobiet palących rodzą się mniejsze, mniej odporne,
często rodzą się przedwcześnie z licznymi komplikacjami okołoporodowymi.
U palaczy zostają uszkodzone wrażenia zmysłowe, w szczególności pogarsza się
smak i węch. Palacz nie panuje nad sferą uczuciową i emocjonalną, niecierpliwi
się szybko, denerwuje, łatwo męczy. Pamięć i uwaga pogarszają się. Spada u
palaczy sprawność intelektualna. Mogą pojawić się również stany depresyjne,
lękowe i hipochondryczne. Nowotwory u palaczy występują 40 razy częściej niż
u abstynentów. Ponadto jest znacznie obniżony system odpornościowy a rany
skóry goją się znacznie wolniej. Zaburzony system odżywiania i pokarmowy
prowadzi palaczy do utraty wagi ciała. Siła uzależnienia od tytoniu jest
ogromna, a próby zerwania z nałogiem kończą się zazwyczaj klęską. Palacze
miewają próby okresowej abstynencji od palenia. Są to jednak krótkotrwałe
okresy i na ogół bezskuteczne. Świadczy to o sile nałogu i mocnym uzależnieniu
od tytoniu. Głód nikotyny może pojawić się po wielu miesiącach, a nawet latach
abstynencji. Nagłe odstawienie palenia u wielu palaczy wywoływało objawy
chorobowe zespołu abstynenckiego ( drażliwość, lęk, trudności w koncentracji,
bóle, niepokój, bezsenność, objawy gastryczne}. Wielu palaczy w ciągu doby
może przyjmować dawki o wiele przekraczające dawkę śmiertelną. Prawie
każdy palacz twierdzi, że nie musi palić, ale nie rezygnuje z palenia, a jeśli
nawet próbuje, to na krótki czas i znów powraca do nałogu. Rzadko zdarza się
palaczowi całkowita abstynencja od palenia. Jeżeli palacz podejmuje decyzje o
abstynencji, to jest ona wymuszona złym stanem zdrowia lub wręcz chorobą
nowotworową.
W procesie uzależnienia tytoniowego palacz nie zastanawia się nad racjami,
dlaczego tak się zachowuje, nie uświadamia sobie do końca motywów tego
postępowania. Człowiek może dobrowolnie pozbawić się wolności i stać się
niewolnikiem swojego nałogu. Uzależniony od palenia człowiek traci wolność,
staje się niewolnikiem, popada w liczne choroby i zaburzenia, ryzykuje
zdrowiem i życiem, o czym świadczy wysoka śmiertelność u palaczy.
Korzyści z zaprzestania palenia:
•
świeży oddech,
•
wyższa samoocena – wynikająca z nieulegania presji,
•
dobry przykład dla innych,
•
oszczędność czasu - wypalenie jednej paczki papierosów to 3,5
godziny,
•
korzyści finansowe
•
korzyści zdrowotne, pojawiające się w różnym czasie po zaprzestaniu
palenia:
•
w ciągu 20 min - do normy wracają: ciśnienie tętnicze krwi, czynność
serca oraz obniża się tętno,
•
w ciągu 8 godzin - zmniejsza się poziom tlenku węgla we krwi, a
podnosi poziom tlenu,
•
w ciągu 24 godzin - zmniejsza się ryzyko ostrego zawału serca,
•
w ciągu 48 godzin - powraca do normy zmysł smaku i zapachu,
•
od 2 tygodni do 3 miesięcy - poprawie ulega stan układu krążenia,
zwiększa się wydolność fizyczna, wydolność płuc wzrasta o 30%,
•
od 1 do 9 miesięcy - poprawia się wydolność układu oddechowego,
ustępuje kaszel, duszności, zmęczenie,
•
po 1 roku - o połowę zmniejsza się ryzyko zachorowania na chorobę
niedokrwienną serca,
•
po 5 latach - o połowę zmniejsza się ryzyko zachorowania na raka
płuc oraz raka jamy ustnej, przełyku i krtani. W dużym stopniu zmniejsza
się ryzyko wystąpienia udaru mózgu,
•
po 10 latach - ryzyko zachorowania na chorobę niedokrwienną jest
podobne jak u osoby nigdy nie palącej. Ryzyko zachorowania na raka
jamy ustnej, krtani, przełyku, pęcherza moczowego i nerek nadal
zmniejsza się,
•
po 15 latach - ryzyko zachorowania na raka płuca jest podobne jak
u osoby nigdy nie palącej.
(Materiał przygotowany dla Centrum Profilaktyki, Terapii i Rehabilitacji GOPS
Czerwonak)
Opracowanie: Marta Witkowska
na podstawie:
- Cekiera Cz. „Ryzyko uzależnień. Nikotynizm”
- Korsak A. „Dziś przestaję palić”
- serwis branży medycznej, portal www.rynekzdrowia.pl