Nowe trendy w fizjoterapii

Nowe trendy w fizjoterapii
Fizjoterapia to bogata gałąź medycyny, zajmująca ważne miejsce w procesie leczenia
pacjentów z dysfunkcjami narządu ruchu, zaburzeniami neurologicznymi, kardiologicznymi,
w chorobach reumatoidalnych oraz w szerokim pojęciu profilaktyki zdrowia. Wymaga to od
fizjoterapeuty posiadania odpowiedniego przygotowania merytorycznego, pogłębianego
poprzez systematyczne uczestnictwo w licznych kursach i szkoleniach podyplomowych.
Bardzo istotna jest ścisła współpraca terapeuty z lekarzem prowadzącym, gdyż droga do
pełnego wyzdrowienia zaczyna się od prawidłowo postawionej diagnozy, posiłkuje się
kontrolnymi badaniami a kończy satysfakcjonującym stanem pacjenta.
Poniżej przedstawione zostały najistotniejsze metody kinezyterapeutyczne (gr. kinesis - ruch leczenie ruchem) stosowane w nowoczesnej fizjoterapii:
Terapia Manualna
Terapia manualna jest jedną z nowoczesnych a jednocześnie bardzo starych form lecznictwa.
Stosowana była praktycznie od początku ludzkości. Przechodząc kolejne fazy swojego
rozwoju, począwszy od Indian z Ameryki Północnej (przed Kolumbem), Hipokratesa ,
znachorów z Europy przedchrześcijańskiej, doszła do formy o naukowym podłożu w XIX w.
Dzisiaj terapia manualna jest praktyczną częścią medycyny, która zajmuje się badaniem i
leczeniem zaburzeń czynności różnych struktur układu ruchu, szczególności kręgosłupa.
Zaburzona czynność może mieć swoje podłoże w niesprawnym funkcjonowaniu składowych
narządu ruchu: stawów, mięśni i układu nerwowego. Prowadzi to do powstawania bólu i
ograniczenia ruchu w stawach, którym często nie sposób zapobiec bez ukierunkowanego
badania i leczenia manualnego.
W terapii manualnej pierwszoplanowe miejsce zajmuje dokładna diagnostyka, która składa
się z dokładnego wywiadu z pacjentem, podczas którego opowiada on o charakterze
dolegliwości, ich umiejscowieniu, najbardziej dokuczliwych pozycjach itp., badania
palpacyjnego oraz funkcjonalnego narząd ruchu. Badanie to odbywa się zarówno w
spoczynku, jak i podczas ruchów biernych i czynnych. Podczas badania ocenia się jakość
ruchów, ich amplitudę, ewentualnie występujące zablokowanie.
Terapia zgodnie z tą metoda rozpoczyna się od oceny biomechanicznej i funkcjonalnej
pacjenta przez terapeutę na podstawie zlecenia lekarskiego oraz szczegółowego badania wg
ściśle określonego schematu. Ponieważ dysfunkcje narządu ruchu mogą zajmować wiele
tkanek równocześnie, terapeuta manualny przeprowadza szczegółową analizę dolegliwości
pacjenta, aby móc rozróżnić dolegliwości ze strony stawu, nerwu lub mięśnia. W tym celu
stosuje się precyzyjne testy manualne. W zależności od rodzaju dysfunkcji dobiera się
odpowiednią terapie.
Sam zabieg terapii manualnej jest bezpieczny i bezbolesny. Polega na umiejętnym
uruchamianiu poszczególnych połączeń stawowych poprzez pogłębianie ślizgu stawowego
ruchami o różnej szybkości i amplitudzie, często z wykorzystaniem trakcji (separacji) w celu
uzyskania większego komfortu i działania przeciwbólowego, w zależności od odczuć pacjenta
oraz „wyczucia” rąk terapeuty.
W terapii manualnej wyróżnia się kilka najważniejszych technik:
• mobilizacja stawu – zabieg wykonany przez terapeutę z użyciem minimalnej siły
zewnętrznej, polegający na powtarzającym się przesuwaniu powierzchni stawowych
względem siebie lub też rozwieraniu przestrzeni stawowych w kierunku
zablokowanego ruchu.
• manipulacja stawu – stosowana zazwyczaj jako zakończenie mobilizacji – polega na
wykonaniu szybkiego, zdecydowanego ruchu na zablokowany staw. W chwili
pchnięcia następuje „przełamanie czynnościowej bariery patologicznej leczonego
stawu, a zakres ruchu osiąga barierę anatomiczną.
• trakcje – technika wykorzystująca wyłącznie siłę mięsni terapeuty, polegająca na
zastosowaniu ciągu osiowego lub kątowego w celu rozluźnienia tkanek miękkich
okołostawowych, rozszerzeniu powierzchni stawowych, odbarczeniu korzeni
nerwowych.
Dzięki odpowiednim pozycjom i technikom w krótkim czasie osiąga się bardzo dobry efekt
leczniczy – zniesienie dolegliwości bólowych oraz poprawę ruchomości danego odcinka
kręgosłupa lub stawu obwodowego. Aby jednak ten efekt utrzymać należy w dalszym etapie
usprawniania wzmacniać i stabilizować osłabione grupy mięśniowe indywidualnie
opracowywanymi ćwiczeniami.
Neuromobilizacje
Australijski fizjoterapeuta Dawid Butler po koniec XX wieku usystematyzował sposób oceny
neuromechaniki struktur nerwowych (zdolności układu nerwowego do przystosowania się,
adaptacji do ciągłych zmian obciążeń mechanicznych i pozycji ciała) oraz wypracował cały
szereg technik służących poprawie przesuwalności tkanki nerwowej względem innych tkanek.
Główną ideą metody leczenia poprzez neuromobilizacje jest diagnostyka układu nerwowego,
w aspekcie wykrywania patologicznych napięć w i wokół struktur nerwowych oraz próba ich
zlikwidowania poprzez bezpośrednie oddziaływania na nerw. Wykorzystywane w tej
metodzie techniki są niezwykle delikatne a równocześnie wyjątkowo skuteczne.
Układ nerwowy jest jednym organem, który zaczyna się w obrębie czaszki i poprzez rdzeń
kręgowy oraz odchodzące od niego nerwy kończy się drobnymi gałązkami w obrębie stóp i
dłoni. Porusza się on i rozciąga podczas ruchów ciała, a jego specyficzna budowa i
elastyczność umożliwia szybkie dostosowanie się do zmieniających sie warunków
biomechanicznych. Podczas poruszania kończynami nerwy zawsze przemieszczają się
względem otaczających je tkanek, jak również pęczki włókien nerwowych względem osłonki.
Zaburzenia tej ruchomości mogą być spowodowane przez osteofit, wypuklinę dysku, zbytnio
napięty mięsień, bliznę, lub zmiany zapalne dotyczące samego nerwu. Czynniki te mogą
ograniczać prawidłową ruchomość nerwu względem tkanek go otaczających powodując ból,
mrowienie, drętwienie czy osłabienie czynności mięśni. Stosując różne testy napięciowe
poszczególnych nerwów, można zdiagnozować na którym poziomie w przebiegu danego
nerwu jest dysfunkcja i z jakiej struktury pochodzi - czy ze stawu, z mięśni czy powięzi. Po
dobrze przeprowadzonym teście napięciowym stwierdzającym zaburzenie, wystarczy
przeprowadzić odpowiednią terapię uszkodzonej dysfunkcji aby wszystkie wcześniej
występujące dolegliwości minęły.
Neuromobilizacje polegają na napinaniu nerwów przez odpowiednie kombinacje ustawień i
trakcji, przeprowadzanym podobnie jak w testach napięciowych. Neuromobilizacje są
rodzajem terapii manualnej, w której na układ nerwowy działa się bezpośrednio, "przez
pociąganie nerwu", w celu usprawnienia jego elastyczności i ruchomości. Postępowanie takie
ma na celu normalizację zakłóconej pobudliwości i intensywności procesów nerwowych, a
przez to pełniejsze przekazywanie informacji w organizmie i usprawnienie procesów
naprawczych, gojących. W konsekwencji neuromobilizacje to: leczenie w ostrych stanach
zapalnych, ograniczenie patologicznych napięć tkanek kurczliwych, zmniejszenie bólu,
normalizacja priopriocepcji a w końcu równowaga psychofizyczna. Oddziaływując na trakty
nerwowe działa się pośrednio na wszystkie tkanki ciała ludzkiego, dlatego neuromobilizacje
są coraz bardziej rozpowszechnionym sposobem leczenia wielu dolegliwości zarówno
kręgosłupa jak i kończyn. Stosowanie neuromobilizacji nie wyklucza innych rodzajów terapii,
czasami stanowi cenne ich uzupełnienie a niekiedy jedyną możliwość leczenia schorzeń, przy
których bezpośrednie oddziaływanie (dotyk, ruch) sprawia ból lub jest niemożliwe.
Metoda McKenziego (Extension–Flexion Therapy)
Twórcą metody jest fizjoterapeuta Robin McKenzie pochodzący z Nowej Zelandii, który
rozpoczął swoją działalność na początku lat 50 XX w., zajmując się wyłącznie leczeniem
schorzeń kręgosłupa. W początkowych latach swojej praktyki McKenzie zauważył, że u
pacjentów skarżących się na bóle kręgosłupa, natychmiastową ulgę przynosiło wykonanie
zespołu stosownych ruchów, a niekiedy tylko zastosowanie określonej pozycji statycznej.
Uznał on za główną przyczynę bólu kręgosłupa czynnik mechaniczny (przeciążenia statyczne
i dynamiczne kręgosłupa). Podstawą leczenia jest więc stosowanie określonych środków
mechanicznych. U części pacjentów konieczne jest zastosowanie przez terapeutę
specyficznych procedur manualnych.
Metoda McKenziego jest nieinwazyjną metodą diagnostyczno-leczniczą pozwalającą szybko
ocenić czy powstawanie bólu u pacjenta z zespołem bólowym kręgosłupa w przebiegu
dyskopatii i choroby zwyrodnieniowej ma tło mechaniczne. Przed podjęciem leczenia
przeprowadzane jest dokładne badanie funkcjonalne, które w głównej mierze polega na
wykonaniu testu powtarzanymi ruchami w odpowiednich kierunkach, powodujących
zniesienie, zmniejszenie lub centralizację bólu. Podczas terapii mamy do czynienia dwoma
zjawiskami centralizacja i peryferalizacją . Centralizacja czyli wędrowanie objawów
bólowych z obwodu do centrum podczas terapii jest pozytywnym zjawiskiem , natomiast
peryferalizacja, czyli zjawisko odwrotne jest niekorzystna, świadczy o złym kierunku terapii.
W terapii wykorzystuje się mechanizm odwrotny do tego, który wywołuje dolegliwości
bólowe, czyli np. w tyło przemieszczeniach jądra miażdżystego stosuje się ćwiczenia
bazujące na przeproście a w przodoprzemieszczeniach ćwiczenia bazujące na zgięciach
kręgosłupa.
Wykonywanie przez pacjenta zaleconych ruchów w różnych pozycjach, z jednoczesnym
relacjonowaniem fizjoterapeucie zmian natężenia i lokalizacji bólu pozwala na dobranie
ćwiczenia, w ściśle określonym kierunku. Jeżeli schorzenie ma charakter mechaniczny,
istnieje potencjalnie tylko jeden kierunek ruchu generujący poprawę. Pozostałe kierunki są
mechanicznie obojętne, a czasami mogą być wręcz szkodliwe. W metodzie tej duży nacisk
kładzie się także na profilaktykę i edukację pacjenta, mającą na celu zmniejszenia ryzyka
nawrotu choroby.
SET (Sling Exercise Therapy)
Sling Exercise Therapy (SET) jest koncepcją terapeutyczną praktykowaną pomyślnie od lat
90 – tych XX wieku lat w Norwegii, opracowaną przez Kare Mosberga a dopracowaną przez
zespół specjalistów norweskich min. Petera Planke, Gitle Kirkesola.
SET zwana dzisiaj NEURAC - nerwowo-mięśniowa (re)aktywacja to ćwiczenia
terapeutyczne mające na celu odtworzenia właściwej kontroli nerwowo-mięśniowej poprzez
aktywację głębokiego układu mięśni stabilizujących i adekwatne do niej pobudzenie układu
mięśni powierzchownych oraz eliminację "słabych ogniw" systemu mięśniowoszkieletowego. Metoda ta wykorzystuje zasady ćwiczeń w odciążeniu i umożliwia ich
zastosowanie w usprawnianiu pacjentów zarówno w okresie ostrym i przewlekłym różnych
schorzeń, jak i u osób zdrowych (profilaktyka, rekreacja, sport). Jest ona w całości nastawioną
na aktywny trening pacjenta, mający na celu poprawę lub usunięcie na stałe dolegliwości w
układzie mięśniowym i kostnym. W części diagnostycznej terapeuta wyszukuje tzw. „słabe
ogniwa” i wykrywa przyczynę dysfunkcji czyli elementy (osłabione mięśnie, zaburzona
kontrola nerwowo mięśniowa, zaburzona stabilizacja), który jest zbyt słaby by
współpracować z innymi w czasie wykonywania zadania ruchowego , zgodnie z zasadą:
„łańcuch jest tak słaby jak jego najsłabsze ogniwo”. Uznaje ona za główna przyczynę
dolegliwości osłabienie lokalnych (głębokich) mięśni stabilizujących.
Badanie słabego ogniwa polega na:
• badaniu funkcjonalnym w łańcuchu kinematycznym zamkniętym,
• badaniu poszczególnych mięśni w łańcuchu kinematycznym otwartym.
Leczenie słabego ogniwa polega na:
• ćwiczeniu słabych mięśni w pozycjach izolowanych w łańcuchach otwartych,
• treningu funkcjonalnym w łańcuchu zamkniętym.
W koncepcji SET bardzo ważne jest indywidualne podejście do pacjenta. Należy, zatem
dopasować taki poziom trudności ćwiczeń by mogły być one wykonywane ze znacznym
wysiłkiem, jednak zawsze poprawnie i bez bólu. W związku z powyższym autorzy metody
SET opracowali szereg zasad zwiększających trudność:
• stopniowe zwiększanie działania siły grawitacji,
• stopniowe wydłużanie dźwigni siły,
• zastosowanie ruchomego podłoża,
• wydłużanie czasu trwania pozycji końcowej 4-30sek,
•
zwiększanie liczby powtórzeń w serii 3-8 powtórzeń,
• zwiększanie liczby serii 1-3.
W okresie ostrym celem ćwiczeń jest normalizacja funkcji danego odcinka narządu ruchu
poprzez działanie przeciwbólowe, zmniejszenie nadmiernego napięcia mięśniowego
przywrócenie fizjologicznego zakresu ruchomości. Następnie stosowane są ćwiczenia
zwiększające siłę, wytrzymałość, ćwiczenia ogólnokondycyjne, sensomotoryczne. Stosowana
jest indywidualizacja poziomu trudności ćwiczeń tak aby wykonywane były ze znacznym
wysiłkiem, jednocześnie poprawnie i bez wzbudzania odczuć bólowych.
PNF (Proprioceptive Neuromuskular Facilitation)
Koncepcja ta powstała w 1946 roku w kalifornijskiej klinice w Valejo. To tam, niemiecki
neurofizjolog - dr Herman Kabat wraz z fizjoterapeutką - Maggie Knott pracowali nad PNF.
Przez następne lata wzrastało zainteresowanie Koncepcją, która do dziś doskonali się i
przeobraża wykorzystując najnowsze osiągnięcia nauk medycznych.
Metoda ta wykorzystuje receptory czucia głębokiego, które znajdują się w mięśniach, stawach
itp. Receptory te informują mózg stanie organizmu. Ruchy stosowane w tej metodzie są
zgodne z naturalną pracą mięśni i stawów, przebiegają trójpłaszczyznowo, zbliżone do
aktywności dnia codziennego. Każdy ruch odbywa się w płaszczyźnie skośnej w połączeniu z
rotacją (zgodnie ze skośnym przebiegiem większości mięśni szkieletowych za najważniejszą
komponentę ruchu uważana jest rotacja). Warunkuje ona siłę i koordynację wykonywanego
ruchu. Pozwala to na maksymalne zaangażowanie włókien mięśniowych, będących w skurczu
lub osłabieniu. Podczas ćwiczeń zastosowany opór na wiele grup mięśniowych wzmaga silne
pobudzenie receptorów mięśniowo - stawowych, co stwarza optymalne warunki reaktywacji
uszkodzonej czynności ruchu. Opór dobierany jest indywidualnie do możliwości chorego.
Dużą zaletą tej metody jest praca nad tą czynnością z jaką pacjent nie może sobie poradzić.
Głównym jej celem jest wypracowanie prawidłowej funkcji, która została uszkodzona lub
zniekształcona w wyniku choroby czy nieprawidłowych nawyków życia codziennego. Siła
mięśni, zakres ruchu - to, co jest ważne w tradycyjnym postępowaniu terapeutycznym, jest
tylko środkiem do uzyskania celu jakim jest funkcja.
Koncepcja ta zaleca postrzeganie chorego w sposób całościowy, wykorzystując do terapii
silne i zdrowe regiony ciała. Umożliwia to pełne wykorzystanie rezerw tkwiących w
organizmie, motywuje do dalszego działania, a co najważniejsze zapewnia bezbolesną pracę,
bez traumatyzujących psychicznie i fizycznie doznań. Chory powinien być partnerem
fizjoterapeuty, określającym zakres i granice działania. To on ustala cele terapii. Terapeuta
ma w tym wypadku rolę doradczą. Dzięki takiemu podejściu chory nawet z dużą dysfunkcją
zachowuje dobrą motywację i jest pozytywnie nastawiony do współpracy z terapeutą.
Ćwiczenia wykonuje się w tempie dostosowanym do możliwości chorego. Opór dobierany
jest tak aby nie utrudniał ruchu lecz go wspomagał poprzez kodowanie wzorca ruchowego w
ośrodkowym układzie nerwowym. Dzięki temu wszystkie nowe wypracowane funkcje nie
ulegają zapomnieniu po zakończeniu rehabilitacji.
Medyczna Terapia Sportowa (MTS)
Medyczna Terapia Sportowa to kompleksowe podejście do usprawniania
fizjoterapeutycznego osób aktywnych fizycznie po zaistniałej dysfunkcji lub zabiegu
ortopedycznym. Charakteryzuje się specyficznym postępowaniem odpowiadającym w dużym
stopniu tzw treningowi wzmacniającemu. Celem terapii jest pełne osiągnięcie stanu
bezbólowego, przywrócenie właściwych cech motorycznych: siły, wytrzymałości i
koordynacji, optymalizacji funkcji stawów oraz elementów struktury stawów (więzadła,
ścięgna, chrząstki), ponowne opanowanie wzorców ruchowych typowych dla danej
dyscypliny sportowej oraz zapobieganie ponownym obrażeniom.
MTS wprowadzamy po okresie pooperacyjnym lub pourazowym. Dzieli się wtedy na kolejne
cztery fazy rehabilitacji:
•
•
•
•
faza 1 - mobilizacja (uruchomienie), terapia wczesno czynnościowa
faza 2 - stabilizacja, terapia czynnościowa
faza 3 - czynnościowy trening wzmacniający mięśnie, pełna sprawność czynnościowa
faza 4 - trening obciążający mięśnie, pełna zdolność obciążeniowa.
MTS opiera się na znajomości podstawowych wiadomości z zakresu anatomii i biomechaniki,
zasad gojenia się tkanek miękkich, rodzajów leczenia zachowawczego i operacyjnego oraz
analizie celu terapeutycznego (wiek sportowca, wcześniejszy stan jego zdrowia - kontuzje,
urazy, poziom aktywności sportowej, specyfikę uprawianej dyscypliny sportu).
Kinesiology Tapig
Metoda rozwinęła się w latach 70-tych ubiegłego wieku dzięki japońskiemu chiropraktykowi,
doktorowi Kenzo Kase. Polega na aplikacji na ciele, w ściśle określony sposób,
specjalistycznego elastycznego plastra. Nalepiony plaster jest źródłem bodźców wyłącznie
mechanicznych (nie jest nasączony żadnym lekiem) i w zależności od rodzaju plastra,
sposobu i miejsca aplikacji, ma różnorakie oddziaływanie. Aplikacje kinesiology tapingu
pozwalają na zachowanie pełnego zakresu ruchu, świadomą normalizację napięcia
mięśniowego, aktywowanie mięśni uszkodzonych, zmniejszają ból i nienaturalne odczucia
skóry, likwidują zastoje i obrzęki limfatyczne oraz korygują niewłaściwe pozycje powierzchni
stawowych, korygują ułożenia powięzi i skóry oraz poprawiają mikrokrążenie.
Kinesiology Taping opiera się na ocenie stanu pacjenta za pomocą testów screeningowych,
wykrywających przyczyny dysfunkcji i bólu. Efektem aplikacji jest pofałdowanie
powierzchni skóry, co powoduje zwiększenie przestrzeni pomiędzy skórą właściwą a
powięzią, a to usprawnia mikrokrążenie krwi i limfy oraz aktywuje procesy samoleczenia.
Efektywna terapia powinna być prowadzona indywidualnie z każdym pacjentem,
poprzedzona przeprowadzeniem i prawidłową interpretacją testów funkcjonalnych,
neurodynamicznych, manualnych i screeningowych, dokładnym wywiadem podmiotowym,
określającym główne cele i założenia prowadzonej terapii. Istotna jest również
kompleksowość sesji terapeutycznej- celowe wykorzystanie zarówno odpowiednich metod
fizjoterapeutycznych, jak i niezbędnych zabiegów z zakresu fizykoterapii (elektrolecznictwo,
ultradźwięki, pole magnetyczne, krioterapia, laseroterapia, światło spolaryzowane, terapia falą
uderzeniową, hydroterapia, ciepłolecznictwo). Takie podejście przynosi wymierne efekty skraca czas usprawniania, umożliwia stałą kontrolę i pomiar efektów terapeutycznych,
pozwala w optymalnym czasie wrócić do codziennej aktywności lub treningu fizycznego.
O autorze:
mgr Monika Tiffert - właściciel Centrum Synergia – Prywatnej Praktyki Rehabilitacyjnej w
Chorzowie. Entuzjastka holistycznego spojrzenia na człowieka, wykorzystuje w swojej pracy
najnowsze osiągnięcia zarówno z zakresu fizjoterapii, medycyny sportowej jak i psychologii.
Certyfikowana terapeutka manualna, specjalistka fizjoterapii sportowej. Czynna członkini
Polskiego Towarzystwa Traumatologii Sportowej, Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii,
Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji.