Racje techniczne i ekonomiczne stosowania sprężarkowych pomp
Transkrypt
Racje techniczne i ekonomiczne stosowania sprężarkowych pomp
Seminarium z przedmiotu CHŁODNICTWO Temat: „Racje techniczne i ekonomiczne stosowania sprężarkowych pomp ciepła w niskotemperaturowych systemach grzewczych wolnostojących budynków mieszkalnych” Opracował: Piotr Wolski SiUChiK Sem VIII Plan seminarium: - przedstawienie pokrótce zasady działania sprężarkowej pompy ciepła - zaprezentowanie budynku w oparciu o który będą prezentowane systemy c.o. i c.w.o. - porównanie kilku systemów ogrzewania pod względem paru kryteriów: - kosztów inwestycyjnych porównanie - kosztów eksploatacyjnych Porównanie - ocena parametrów i własności systemów ogrzewania wolnostojącego budynku mieszkalnego - wady i zalety sprężarkowych pomp ciepła - literatura 1. Opis budowy i działania sprężarkowej pompy ciepła. Warto zacząć od przybliżenia budowy i zasady działania SPC. Sprężarkowe pompy ciepła (pompy cieplne, pompy grzejne) są to urządzenia umożliwiające podniesienie, przy pomocy energii mechanicznej, ciepła niskotemperaturowego na poziom wyższych temperatur, użytecznych dla celów grzewczych. Obieg w pompie cieplnej jest identyczny jak w chłodziarce, tylko odbywa się on w zakresie temperatur wyższych od temperatury otoczenia. Jako czynnik roboczy służy gaz, który można skroplić przy niezbyt wysokim ciśnieniu i przy żądanej temperaturze do ogrzewania oraz odparować przy niskim ciśnieniu i temperaturze otoczenia. Ciepło pobierane jest z tzw. dolnego źródła (np. z gruntu, z powietrza lub ze zbiornika wodnego) za pośrednictwem układu wężownic (dodatkowego wymiennika ciepła) lub bezpośrednio (tylko w przypadku płynów). Ciepło z układu dolnego źródła przekazywane jest do zabudowanego w pompie wymiennika ciepła zwanego parownikiem. W parowniku następuje przekazanie ciepła do obiegu wewnętrznego pompy. Czynnik znajdujący się w układzie wewnętrznym, pod wpływem dostarczonej energii z dolnego źródła wrze i zamienia się w gaz. Sprężarka zasysa czynnik w postaci prawie suchej pary (punkt 1) i spręża tę parę do wysokiego ciśnienia. Poprzez podwyższenie ciśnienia następuje zmiana poziomu energetycznego i czynnik uzyskuje wyższą temperaturę (punkt 2). Następnie w drugim wewnętrznym wymienniku ciepła - skraplaczu następuje wymiana ciepła z tzw. górnym źródłem (instalacja c.o., c.w.u. lub technologiczna). Czynnik ochładza się i zamienia ponownie w ciecz (punkt 3). Ciecz znajdująca się jeszcze pod wysokim ciśnieniem zostaje rozprężona w zaworze dławiącym (punkt 4) i przepływa do parownika i cały proces rozpoczyna się na nowo. 2. Współczynnik wydajności pompy ciepła. Współczynnik wydajności zależny przede wszystkim od różnicy temperatur pomiędzy dolnym i górnym źródłem ciepła i jest tym wyższa, im o mniejszą wartość musimy "podnieść temperaturę" Im niższe temperatury zewnętrzne, tym wyższa wymagana temperatura w instalacji odbiorczej i z reguły niższa temperatura w dolnym źródle ciepła - pociąga to za sobą spadek efektywności pompy właśnie wtedy, gdy zużycie ciepła znacznie wzrasta. W przypadku ciepłej wody użytkowej i procesów technologicznych wymagających temperatury w granicach 50 - 60 st.C efektywność pompy ciepła jest trwale niska (co oczywiście nie oznacza, że nieopłacalna), a o zastosowaniu pomp ciepła przesądzają inne czynniki ekonomiczne. 3. Koszty inwestycyjne A więc przed podjęciem decyzji o wyborze inwestycji warto przeprowadzić kalkulację opłacalności inwestycji, warto rozpatrywać większy zakres możliwości, dostępnych na rynku instalacji do ogrzewania. W naszych rozważaniach które mają wykazać opłacalność ogrzewania domku wolnostojącego sprężarkową pompą ciepła, weźmiemy pod uwagę dwa rodzaje pomp, i porównamy je z instalacją c.o. zasilaną kotłem olejowym, dla tego samego budynku. Krótka charakterystyka budynku na przykładzie którego będziemy oceniać uzasadnienie opłacalności techniczno – ekonomicznej stosowania SPC: • • • • • • • dom jednorodzinny wolnostojący, powierzchnia całkowita 287 [m ], powierzchnia ogrzewana 280 [m ], maksymalne zapotrzebowanie na ciepło (c.o. i c.w.u) - 30 [kW], obecny system pracy - monowalentny, obecny system grzewczy: wysokotemperaturowy - grzejniki żeliwne (do wymiany), brak dostępu do gazu ziemnego, W budynku jest instalacja c.o. która nie będzie spełniała swojego zadania przy temperaturach na jakich pracuje SPC. Po niżej zostało przedstawione zestawienie kosztów poniesionych na modernizację i wymianę instalacji. Jak widać głównym kosztem w obu przypadkach jest sama pompa choć duży wpływ na koszty całkowite mają też instalacje c.o. i c.w.u. , oraz urządzenia do ogrzewania. POMPA CIEPŁA, KOLEKTOR GRUNTOWY PIONOWY I OGRZEWANIE PŁASZCZYZNOWE Cena [PLN] POMPA CIEPŁA, KOLEKTOR GRUNTOWY PIONOWY I OGRZEWANIE KONWEKTOROWE Cena [PLN] pompa ciepła VITOCAL 300 typ BW226 o mocy 25 kW, z automatyką typu CD60 24314,00 pompa ciepła VITOCAL 300 typ BW226 o mocy 25 kW, z automatyką typu CD60 24314,00 zbiornik buforowy VITOCELL 050 100 dm3 2678,00 zbiornik buforowy VITOCELL 050 100 dm3 2678,00 podgrzewacz pojemnościowy VITOCELL-V 300 200 dm3 wyposażenie pakietowe po stronie obiegu ergolidu (w tym m.in. pompa obiegu ergolidu, naczynie 5 dm3) rozdzielacz ergoliduwzbiorcze dla kolektorów gruntowych - 2 szt. grupa bezpieczeństwa wraz z osprzętem (pompa Grundfos UP-N/B 25-60 240, termostat HP50 z nastawą wewnętrzną, zawór 3-drogowy przełączający - 6 szt. nacz. 7881,00 Podgrzewacz pojemnościowy VITOCELLV 300 200 dm3 wyposażenie pakietowe po stronie obiegu ergolidu (w tym m.in. pompa obiegu ergolidu, naczynie 5 dm3) rozdzielacz ergoliduwzbiorcze dla kolektorów gruntowych - 2 szt. grupa bezpieczeństwa wraz z osprzętem (pompa Grundfos UP-N/B 25-60 240, termostat HP50 z nastawą wewnętrzną, zawór 3-drogowy przełączający - 6 szt. 7881,00 czujnik temperatury cieczy - 5 szt.; tuleja osłonowa czujnika - 7 szt. termostat przylgowy dla instalacji podłogowej - 18 szt zawór mieszający Ecovarm 497,00 497,00 420,00 czujnik temperatury cieczy - 5 szt.; tuleja osłonowa czujnika - 7 szt. zawory termostatyczne Danfoss -szt. 28 119,00 zawór mieszający Ecovarm 119,00 napęd mieszacza 370,00 napęd mieszacza 370,00 czujnik temperatury na zasilaniu -21 szt. 684,00 czujnik temperatury na zasilaniu - 14 szt. 358,00 czynnik pośredniczący Ergolid Eco 120 dm3 + 3 x 25 dm3 prace ziemne (ok. 200 PLN/h) 1020,00 czynnik pośredniczący Ergolid Eco 120 dm3 + 3 x 25 dm3 prace ziemne (ok. 200 PLN/h) 1020,00 kolektor gruntowy : sondy pionowe, rury, studzienki roz-dzielaczowe, zawory, pomocnicze materiały montażowe 11520,00 kolektor gruntowy : sondy pionowe, rury, studzienki roz-dzielaczowe, zawory, pomocnicze materiały montażowe 11520,00 konwektor - Ratec Tivoli T1 8/22 1875,00 2340,00 900,00 656,00 4000,00 300,00 115,00 1875,00 2340,00 900,00 656,00 686,00 4000,00 300,00 rozdzielacz podłogowo - kon-wektorowy Techniprot W 16x 22 główny rozdzielacz z pompa obiegową LFP WR 120-28 rozdzielacz do zbalansowania pętli Oventrop NP35 rozdzielacz poziomu z pompą rurową DAB Ferno P 200/300 HP4 - 4 szt. rura Copipe, Copex Oventrop <\> 1 [cala] 78 mb rura HDPE Copipe, Copex Oventrop § 2/3 [cala] 1100 mb rura HDPE Copipe, Copex Oventrop § 3/4 [cala] 1400 mb rura HDPE Copipe, Copex Oventrop § Vi [cala] 1680 mb wykonanie instalacji c.o. (zawory, złączki, izolacja Unipipe Uponor, Armaflex) wykonanie instalacji c.w.u. (rury miedziane, pokryte PE Oventrop Copex, (|) 1 Vi, %, 1 cala, złączkipodłogowe SBS, zawory Danfoss, SBS, ogrzewanie i ścienne około 570 m2 (wykonanie) montaż i uruchomienie Koszty sumaryczne 599,00 1454,00 540,00 główny rozdzielacz z pompa obiegową LFP WR 120-28 rozdzielacz do zbalansowania pętli Oventrop NP35 rozdzielacz poziomu z pompą obiegową DAB Ferno C 20/30 MP 2,5 - szt. 5 rura HDPE GAMRAT § 1 [cala] 57 mb 1080,00 rura HDPE GAMRAT <|) 3/4 [cala] 216 mb 850,00 wykonanie instalacji c.o. (zawory, złączki, izolacja, prace remontowe) Unipipe Uponor, Armaflex 8670,00 wykonanie instalacji c.w.u. (rury miedziane, pokryte PE Oventrop Copex, (|> VA, %, 1 cala, złączki KERMI SBS, zawory Danfoss, SBS, konwektory INDROFON KNN 22-32, KSN 22-33-44 (48 szt.) montaż i uruchomienie 6760,00 1454,00 304,00 1769,00 304,00 2134,00 430,00 1660,00 1834,00 9670,00 6760,00 8000,00 1500,00 94859 [PLN] Koszty sumaryczne 4780,00 1500,00 78515 [PLN] Jak widać koszty w przypadku PC z ogrzewaniem płaszczyznowym są znacznie wyższe od PC z ogrzewaniem konwektorowym. Teraz przedstawię jak wyglądają koszty montażu instalacji ogrzewania domu wolnostojącego opartej na kotle olejowym. I tak samo jak w przypadku PC głównym kosztem jest zakup samego urządzenia, a dalej wymiana instalacji, oraz zbiorniki do przechowywania oleju opałowego KOCIOŁ OLEJOWY I OGRZEWANIE GRZEJNIKOWE Kocioł olejowy VITOLA 300 z palnikiem VITOFLAME 200 i automatyką VITOTRONIC 200 KW2 Podgrzewacz pojemnościowy VITOCELL-V 300 200 dm ³ wraz z łączeniem systemowym Rozdzielacz Divicon bez zaworu mieszającego, z pompą obiegową 13625,00 Rozdzielacz Divicon z zaworem 4-drogowym i pompą obiegową 2336,00 Zestaw uzupełniający do obiegu grzewczego z mieszaczem 970,00 Mały rozdzielacz bezpieczeństwa 367,00 Kompletny układ 3-ch zbiorników oleju opałowego (3x1200dm³) 5790,00 Filtr oleju opałowego Pompa obiegowa ładująca zasobnik c.w.u. Ebara Lainga S1-15 15 mb przewodu olejowego giętkiego wraz ze złączkami śrubunkowymi Wykonanie instalacji c.o. (rury miedziane, pokryte PE DAB Ferno , fi 1 1/3 , ¾, 1 cala, złączki SBS, zawory Danfoss, SBS, izolacja) Grzejniki stalowe Purmo D12 Ral 301, z zaworami termostatycznymi Danfoss (szt, 28) Wykonanie instalacji c.o. (rury HDPE, złączki zawory, izolacja, armatura pomiarowa i zabezpieczająca SBS, Hepworth) 98,00 299,00 498,00 10560,00 6483,00 1971,00 4200,00 9130,00 Kompletny układ odprowadzania spalin (fi 130, 8 m wys, trójnik 45°, 1020,00 kolanko 45°, wyczystka, czapka kominowa, itd.) Naczynie zbiorcze przeponowe 30 dm³ 140,00 Wentylacja nawiewno – wywiewna kotłowni oraz magazynu oleju (kanały 850,00 nawiewne typy Z oraz przewody wentylacyjne blaszane wywiewne 850,00 prowadzone w szachtach kominowych ) Programator pogodowy 178,00 Grupa bezpieczeństwa zasobnika c.w.u. pakiet Grundfos Alpha+/UPE 800,00 Danfoss Przewody olejowe około 5 mb 190,00 Przewody bezpieczeństwa dla c.o. l 000,00 Podłączenia hydrauliczne kotła - SBS Hydrojet 25 464,00 Podłączenia hydrauliczne zasobnika c.w.u. – SBS Hydrojet 22 344,00 Montaż i uruchomienie 1500,00 51909,00 [PLN] Koszty razem Poza kosztami wyposażenia instalacji, dochodzą jeszcze koszty związane z dokumentacją budową odpowiednich pomieszczeń oraz koszt montażu i uruchomienia. System ogrzewania Wyszczególnienie Nakłady finansowe [PLN] 45257,6 Kotłownie olejowe wyposażenie instalacyjne koszt montażu i uruchomienia 1500 dokumentacja 700 pomieszczenie kotłowni 1400 nakłady inwestycyjne ogółem 48857,6 Pompy ciepła wyposażenie instalacyjne koszt montażu i uruchomienia dokumentacja pomieszczenie kotłowni nakłady inwestycyjne ogółem 75129 1700 900 400 79029 Porównując składniki kosztów inwestycyjnych dla proponowanych rozwiązań systemu ogrzewania budynku można zauważyć, że przy wyższych o około 61 % kosztach ogólnych dla pomp ciepła, wykonanie pomieszczenia kotłowni jest o 28 % tańsze, koszty montażu i uruchomienia oraz dokumentacji są zbliżone. Elementem powodującym obniżenie atrakcyjności systemów z pompą ciepła staje się urządzenie wraz z armaturą współpracującą i kolektorem gruntowym. Czynnikiem który ma największe znaczenie przy wyborze odpowiedniej instalacji jest koszt jej eksploatowania, który może przeważyć na korzyść instalacji potencjalnie droższej, ale w okresie kilku lat bardziej opłacalne 4. Koszty eksploatacji Roczne nakłady eksploatacyjne wynikają bezpośrednio z bilansu energetycznego układu i aktualnej ceny energii elektrycznej. • • • • • • • • • zakładane zapotrzebowanie energii dla ogrzewania budynku: 30000 [kWh/rok]; średnioroczna sprawność kotła olejowego: 94 [%]; roczne zapotrzebowanie oleju opałowego (~10 kWh/dm)): 3300 [dm) /rak]; średnioroczny stopień efektywności pracy pompy ciepła: COP = 3,9; roczne zapotrzebowanie energii elektrycznej dla sprężarki pompy ciepła oraz urządzeń pomocniczych: 6200 [kWh/rok]; roczne koszty zakupu oleju opałowego (~1,50 [PLN/dm3]): 4950 [PLN/rok] - bez dowozu; roczne koszty zakupu energii elektrycznej (taryfa uśredniona, dzienno-nocna): 1798 [PLN/rok]; dodatkowe koszty dla kotłowni olejowej: o przeglądy sezonowe - 250 [PLN/rok]: o kontrola aparatury pomiarowej i kontrolnej; o nastawa automatyki; o sprawdzenie zabezpieczeń kotłowo - palnikowych; o konserwacja i regulacja palników; o wydruk parametrów spalin; o kontrola instalacji zasilających i przegląd mechanizmów; o rzegląd roczny - 200 [PLN/rok]: o konserwacja i wykonanie czynności obsługowych według DTR; o usunięcie uszkodzeń mechanicznych; o sprawdzenie kontroli nastaw; o czyszczenie komina; o uruchomienie, regulacja i kontrola spalin; o przegląd stacji uzdatniania wody - 70 [PLN/rok]; o przegląd systemów bezpieczeństwa gazowego i pożarowego - 80 [PLN/rok]; dodatkowe koszty dla pompy ciepła - przeglądy serwisowe - 200 [PLN/rok]. 5. Porównanie kosztów eksploatacji Tak więc porównując koszty eksploatacji obu układów łatwo zauważyć że w skali roku osiągamy: Oszczędności: (4950 + 600) - (1798 + 200) = 3552 [PLN/rok], A podwyższony koszt inwestycji: 79028 - 48857,6 = 30170,4 [PLN], tak więc okres spłaty inwestycji wyniesie 8,5 roku Rodzaj kosztów Kotłownia olejowa Pompa ciepła z kolektorem gruntowym pionowym CYKL INWESTYCYJNY (pierwszy rok) inwestycyjne eksploatacyjne serwisowe ogółem inwestycyjne eksploatacyjne serwisowe ogółem inwestycyjne eksploatacyjne serwisowe ogółem inwestycyjne eksploatacyjne serwisowe ogółem inwestycyjne eksploatacyjne serwisowe ogółem 48857,6 4950 600 54407,6 CYKL 5 - LETNI 48857,6 24750 3000 76607,6 CYKL 10- LETNI 79029 1798 200 69322 48857,6 49500 6000 104358 CYKL 15 - LETNI 48857,6 74250 9000 132108 CYKL 20 - LETNI 48857,6 99000 24000 171858 79029 17980 2000 99009 79029 8990 1000 89019 79029 26970 3000 108999 79029 35960 4000 118989 Ogólne koszty inwestycyjne 200000 180000 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 Kocioł Olejowy SPC 1 5 10 15 20 100000 90000 80000 70000 60000 50000 KE kotła olejowego 40000 KE SPC 30000 20 20000 10000 10 KS SPC 1 KS kotła olejowego KE SPC KE kotła olejowego 0 KS kotła olejowego KS SPC Porównanie kosztów eksploatacyjnych i serwisowych podczas założonego okresu użytkowania dla systemu ogrzewania opartego na kotle olejowym lub sprężarkowej pompie ciepła: 1 -kocioł olejowy, 2 - sprężarkowa pompa ciepła; KE - koszty eksploatacyjne, KS - koszty serwisowe W początkowych latach eksploatacji system z kotłem olejowym jest wyborem uzasadnionym ekonomicznie. Z upływem czasu różnica między systemami ogrzewania maleje, aż do przewyższenia kosztów ogólnych układu z SPC przez kotłownię olejową. Po 10 roku eksploatacji koszty ogólne dla SPC wzrastają nieznacznie, przy dość wyraźnej tendencji wzrostu kosztów kotła olejowego. Ma to po części związek ze zużyciem urządzenia i jego żywotnością wynoszącą około 15 lat. Po przekroczeniu tego okresu wzrasta awaryjność układów olejowych. Nie oznacza to, że pompy ciepła charakteryzują się bezawaryjna pracą. Jednak ze względu na zaawansowaną technologię oraz specyfikę pracy wyposażone są one zazwyczaj w podzespoły, urządzenia współpracujące oraz armaturę o długim okresie gwarancyjnym. Poniekąd ma to również wpływ na wysoką cenę inwestycji. Podsumowując to zestawienie instalacji grzewczej z kotłem olejowym a z SPC wyszczególnienie Kocioł olejowy Pompa ciepła Koszty inwestycyjne Koszty eksploatacyjne Zużycie energii niskie bardzo wysokie bardzo wysokie bardzo niskie niskie bardzo niskie Zużycie paliwa Awaryjność Możliwość regulacji Różnorodność regulacji Współpraca ze źródłem dodatkowym Przystosowanie do różnych instalacji odbiorczych wysokie niska bardzo dobra bardzo wysoka średnia średnie zerowe niska średnia średnia bardzo dobra niskie Wady i zalety systemów ogrzewania opartych na sprężarkowych pompach ciepła dla budynków mieszkalnych. SPRĘŻARKOWA zalety POMPA CIEPŁA wady niskie koszty eksploatacyjne niezależność od światowego rynku cen paliwa i zasobów surowców energetycznych wysokie koszty inwestycyjne brak dogodnych form kredytowania i ulg podatkowych, brak skutecznego włączenia się w programy pomocowe unii europejskiej sprawność energetyczna na poziomie 250 -550 %, brak kosztów magazynowania paliwa, pomieszczeń kotłowni, dokumentacji fachowego montażu i uruchomienia, przeglądów serwisowych wymagana znajomość technologii i trudna obsługa utrudniona dostępność, niewielkie rozpowszechnienie informacji na temat pomp ciepła (brak fachowej literatury dotyczącej projektowania kolektorów gruntowych spiralnych) wybór źródła ciepła zależny od lokalizacji budynku oraz dostępności np. powierzchni całkowita nieszkodliwość dla środowiska, brak zagrożeń toksycznych i wybuchowych (pomijając pompę na propan) duże koszty dolnego źródła ciepła duża zależność efektywności cieplnej od temperatury odbiornika ciepła, ograniczony wybór producentów armatury i urządzeń wspomagających oraz współpracujących znikome koszty obsługi i serwisowania b rak systemów kominowych i strat wysokotemperaturowych możliwość lokalizowania pompy na zewnątrz budynku wymóg wysokich własności izolacyjnych budynku mała liczba firm specjalistycznych wykonujących instalacje z pompami ciepła względnie cicha praca urządzenia ograniczony wybór górnego źródła ciepła WNIOSKI: •Warunki techniczne umożliwiające zastosowanie sprężarkowej pompy ciepła w systemie ogrzewania wolnostojącego budynku mieszkalnego zostały określone po wnikliwej analizie możliwości konstrukcyjnych i funkcjonalnych obiektu, jego lokalizacji oraz wymagań mieszkańców. •Szeroki zakres asortymentu pomp ciepła na rynku, ich parametrów, charakterystyk, sterowników, armatury współpracującej oraz wykonawców kolektorów gruntowych i instalacji grzewczych świadczy o zainteresowaniu nabywców. Przy dostępności różnorodnych systemów ogrzewania z pompą ciepła, podstawowym kryterium doboru staje się aspekt ekonomiczny, związany w dużej mierze z obiektem, w którym system będzie zainstalowany. Zastosowanie sprężarkowej pompy ciepła z instalacją konwektorową i kolektorem gruntowym dla nowobudowanego budynku byłoby konkurencyjnym rozwiązaniem dla kotłowni olejowej, przy założeniu, że potrzeby grzewcze obiektu nie przekraczają 25 [kW]. W przypadku budynku kilkunastoletniego rozwiązanie tego typu często nie jest korzystne. •Tendencje wzrostowe w zakresie produkcji pomp ciepła i ich zastosowania w systemach ogrzewania i przygotowania c.w.u. wynikają głównie z działań zmierzających do racjonalizacji zużycia energii i ochrony środowiska. Są one poniekąd wymuszane polityką energetyczną kraju, kreowaną przez odpowiednie dyrektywy Unii Europejskiej. •Bariery powodujące ograniczenie zastosowań sprężarkowych pomp ciepła wynikają głównie z kwestii finansowych. Nakłady inwestycyjne są bardzo wysokie, nawet do 2 - 3 razy wyższe niż dla kotłowni olejowych. Dzięki mniejszemu kosztowi uzyskania energii o 50 -60 %, zwrot nadwyżki kosztów inwestycji w porównaniu do instalacji olejowej nastąpi w ciągu 8 do 9 lat. Oznacza to długofalowy charakter przedsięwzięcia. Dodatkowo, brak dogodnych kredytów, form płatności i ulg zmniejsza popyt na tego typu system ogrzewania. •Margines opłacalności stosowania systemów ogrzewania opartych na pompach ciepła w budynkach kilkunasto letnich jest ograniczony. Dobre własności izolacyjne budynku, konieczność wymiany instalacji grzewczej i c.w.u., zmiana systemu ogrzewania, ulga podatkowa oraz ograniczenie kwoty kredytowej czynią to rozwiązanie w analizowanym przypadku ekonomicznie uzasadnionym. •Sprężarkowa pompa ciepła w instalacji grzewczej, to jedyne rozwiązanie w odniesieniu do innych dostępnych systemów, które podczas okresu eksploatacji zapewnia możliwość zwrotu kosztów inwestycyjnych w postaci oszczędności finansowych wynikających z uniezależnienia się od wzrostu cen surowców energetycznych. 6. Literatura: • Artykuł z miesięcznika Technika chłodnicza i klimatyzacyjna „Ocena techniczno-ekonomiczna stosowania pomp ciepła w systemach ogrzewania wolnostojących budynków cyfrowych” dr inż. Zenon Bonca mgr. inż. Justyna Sieniuc TCHiK nr 9, 10 2005r • http://skrzypczak.pl/pompa.html