Program COORENOR

Program COORENOR (Coordinating a European Initiative Among National Organizations for Organ
Transplantation) by³ finansowany ze œrodków Unii Europejskiej, koordynatorem programu by³a w³oska
organizacja transplantacyjna (CNT). G³ównym celem projektu by³o stworzenie sieci powi¹zañ pomiêdzy
programami transplantacyjnymi w krajach Unii Europejskiej ze szczególnym naciskiem po³o¿onym na
pozyskiwanie narz¹dów od dawców zmar³ych i ¿ywych oraz na wymianê transgraniczn¹ narz¹dów.
Program rozpocz¹³ siê w czerwcu 2010 r., zakoñczy³ siê w grudniu 2012 r.
W Programie bra³y udzia³ nastêpuj¹ce organizacje: Instituto Superiore di Sanita, Centro Nazionale
Trapianti(W³ochy), Országos Vérellátó Szolgálat (Wêgry), Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds.
Transplantacji „Poltransplant”, Agence de la biomédecine (Francja), Warszawski Uniwersytet Medyczny,
Koordinaèni Støedisko Transplantaci (Czechy), Institutul Clinic Fundeni (Rumunia), Paraskevaidion
Surgical and Transplant Center (Cypr), Univerzitná nemocnica Martin (S³owacja), Paula Stradina
Kli-niska- universita-tes slimnli-ca (£otwa), Eurotransplant International Foundation (Holandia)
Prace w ramach projektu by³y realizowane w 7 pakietach roboczych (WP):
l WP1-WP3: Koordynacja, upowszechnianie i ocena programu, WP1 nadzorowa³o CNT, WP2
nadzorowa³ OVS, WP3 nadzorowa³ Poltransplant.
l WP4: Opisanie i analiza porównawcza krajowych/regionalnych programów transplantacyjnych.
l WP5: Wszystkie aspekty pobierania i przeszczepiania narz¹dów od zmar³ych dawców oraz
oddzia³ywanie kampanii spo³ecznych w tym zakresie.
l WP6: Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów od ¿ywych dawców, zwiêkszanie bezpieczeñstwa ¿ywych dawców, opracowanie wspólnej strategii maj¹cej na celu zwiêkszenie liczby przeszczepów od
¿ywych dawców.
l WP-7: Transgraniczna wymiana narz¹dów, analiza aktualnego stanu wymiany w krajach
uczestnicz¹cych w programie.
Pakiet WP4 realizowany by³ pierwotnie przez ÖBIG-Transplant (Austria), a po jego wycofaniu od kwietnia
2011 przez Agence de la Biomedicine. Zebrano informacje i wykonano analizê porównawcz¹
krajowych systemów transplantacyjnych w 41 pañstwach oraz w regionach objêtych dzia³aniem
takich organizacji jak Eurotransplant i Scandiatransplant. Opisano obowi¹zuj¹ce systemy prawne,
wskazano w³aœciwe organy (competent authorities) w zakresie pobierania i przeszczepiania narz¹dów,
opisano obowi¹zuj¹ce modele pobierania, przeszczepiania i alokacji narz¹dów, stopieñ zaawansowania
we wprowadzaniu Dyrektyw UE oraz plany dotycz¹ce rozwoju w poszczególnych krajach.
Pakiet WP5 realizowany przez Centro Nazionale Trapianti mia³ na celu opisanie wielorakich aspektów
pobierania narz¹dów od zmar³ych dawców w Europie. Za punkt wyjœcia do analizy wziêto za³o¿enia i efekty
programów takich jak Alliance-O i DOPKI, koncentruj¹c siê na wskazaniu newralgicznych punktów
przy orzekaniu œmierci w mechanizmach œmierci mózgu i nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia.
G³ównym wnioskiem p³yn¹cym z zebranych informacji jest koniecznoœæ okreœlenia wspólnych rekomendacji
oraz wytycznych dotycz¹cych diagnostyki œmierci.
Pakiet WP6 realizowany przez Warszawski Uniwersytet Medyczny mia³ na celu opisanie aktualnych
aspektów pobierania narz¹dów od ¿ywych dawców. Pierwszym celem by³o opisanie stanu prawnego
oraz aspektów spo³ecznych, kwestionariusz w tej sprawie wys³ano do 28 krajów. Zebrane informacje zosta³y
zaprezentowane podczas dyskusji panelowej ekspertów w kwietniu 2011 r. w Warszawie. Drugim celem
by³a analiza opieki medycznej i psychologicznej nad ¿ywymi dawcami w odleg³ym okresie po zabiegu.
Celem trzecim by³o porównanie kryteriów do kwalifikacji potencjalnych ¿ywych dawców nerek obowi¹zuj¹ce w poszczególnych krajach, maj¹c na uwadze bezpieczeñstwo dawcy.
Pakiet WP7 realizowany przez Koordinaèni Støedisko Transplantaci mia³ na celu ukazanie stanu
miêdzynarodowej wymiany narz¹dów pomiêdzy krajami UE, zgodnie z Artyku³em 20 Dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/53/UE. Okreœlono obecny stan prawny, oraz liczbê wymienianych
bilateralnie narz¹dów. Kolejnym krokiem by³o stworzenie portalu internetowego s³u¿¹cego wymianie.
Portal zosta³ uruchomiony pod adresem: https://coorenor-wp7.ders.cz, s³u¿y zg³aszaniu mo¿liwoœci
pobrania narz¹dów w krajach uczestnicz¹cych w programie oraz zg³aszania pilnych potrzeb pobrania
narz¹dów. Od 26 wrzeœnia 2012 r. (pocz¹tek dzia³ania portalu) do 1 marca 2013 r. zg³oszono 16
mo¿liwoœci pobrania narz¹dów (Czechy, W³ochy, Polska) oraz 7 ¿¹dañ narz¹dów dla biorców oczekuj¹cych w trybie pilnym.
Piotr Malanowski, Maciej Kosieradzki
70
ACCORD (Achieving Comprehensive Coordination in Organ Donation).
Program Komisji Europejskiej.
ACCORD jest programem Komisji Europejskiej (DG SANCO) o typie Joint Action, który rozpocz¹³
siê w maju 2012 r. i bêdzie trwa³ do listopada 2015 r. Realizowany jest przez konsorcjum sk³adaj¹ce
siê z 23 partnerów sta³ych oraz 9 partnerów wspó³pracuj¹cych (www.accord-ja.eu). Liderem
programu jest krajowa organizacja transplantacyjna z Hiszpanii – ONT.
Strategicznym celem programu jest wykorzystanie w pe³ni potencja³u krajów Wspólnoty
Europejskiej w zakresie dawstwa narz¹dów zgodnie z zadaniami wynikaj¹cymi z Komunikatu Komisji
„Plan dzia³ania dotycz¹cy dawstwa i przeszczepiania narz¹dów (2009-20015): zacieœnianie
wspó³pracy miêdzy pañstwami cz³onkowskimi” oraz Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2010/53/UE z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie norm jakoœci i bezpieczeñstwa narz¹dów ludzkich
przeznaczonych do przeszczepienia.
Accord sk³ada siê z trzech modu³ów tematycznych:
– WP4 – rozwój rejestrów ¿ywych dawców w krajach Wspólnoty Europejskiej i miêdzynarodowa
wymiana informacji nt. pobierania i przeszczepiania narz¹dów od ¿ywych dawców; koordynatorem tej
czêœci projektu jest Dutch Transplant Foundation (Holandia),
– WP5 – zwiêkszenie dostêpnoœci narz¹dów do przeszczepienia od zmar³ych dawców poprzez
polepszenie wspó³pracy pomiêdzy personelem oddzia³ów intensywnej terapii i szpitalnymi
koordynatorami pobierania narz¹dów; koordynatorem tej czêœci projektu jest National Health
Service Blood and Transplant (Wielka Brytania),
– WP6 – promowanie miêdzynarodowej wymiany najlepszych praktyk w zakresie pobierania
i przeszczepiania narz¹dów poprzez programy dwustronne w tej dziedzinie; koordynatorem jest
Agence de la Biomedecine (Francja)
Poltransplant uczestniczy w grupie roboczej WP4 poœwiêconej rozwojowi rejestrów ¿ywych
dawców. WP 4 koncentruje siê w szczególnoœci na opracowaniu katalogu informacji medycznych
i pozamedycznych o ¿ywym dawcy nerki lub fragmentu w¹troby, które powinny byæ gromadzone
w rejestrach krajowych, a nastêpnie w „rejestrze rejestrów” o zasiegu europejskim. Katalog ten jest
opracowywany w oparciu o dotychczasowe doœwiadczenia krajów bior¹cych udzia³ w grupie roboczej
(polskie doœwiadczenia w tym zakresie s¹ tak¿e wykorzystywane) oraz o realne mo¿liwoœci
organizacyjne, prawne i finansowe poszczególnych krajów europejskich. Zaproponowany katalog
bêdzie nastêpnie „sprawdzony” programem pilota¿owym, co stanie siê merytorycznym wk³adem do
implementacji zapisów dyrektywy (artt. 15.3 i 15.4): „Pañstwa cz³onkowskie zapewniaj¹ prowadzenie
rejestru lub ewidencji ¿ywych dawców, zgodnie z przepisami Unii i przepisami krajowymi o ochronie
danych osobowych i o poufnoœci danych statystycznych”, „Pañstwa cz³onkowskie podejmuj¹ starania
o prowadzenie obserwacji ¿ywych dawców w okresie odleg³ym i wprowadzaj¹ zgodnie z przepisami
krajowymi system identyfikacji, zg³aszania i reakcji na wydarzenia mog¹ce mieæ zwi¹zek z jakoœci¹
i bezpieczeñstwem oddanego narz¹du, a tym samym z bezpieczeñstwem biorcy, a tak¿e na istotne
reakcje niepo¿¹dane u ¿ywego dawcy, które mog¹ wynikaæ z dawstwa” oraz Planu dzia³añ (dzia³anie
3.2 Promowanie ustanowienia rejestrów ¿ywych dawców w celu oceny i zapewnienia ich zdrowia
i bezpieczeñstwa).
Jaros³aw Czerwiñski
71
ODEQUS – Organ Donation European Quality System.
Dzia³ania w ramach programu w 2012 r.
O idei, strategicznych celach programu i zadaniach projektu informowaliœmy œrodowisko
transplantacyjne w naszym Biuletynie z 2011 r., podczas X Jubileuszowego Kongresu Polskiego
Towarzystwa Transplantacyjnego w Ossie oraz podczas prowadzonych przez Poltransplant szkoleñ
szpitalnych koordynatorów transplantacyjnych. Pe³na informacja o projekcie znajduje siê na stronie
www.odequs.eu.
W minionym roku mia³y miejsce trzy wa¿ne wydarzenia zwi¹zane z realizacj¹ programu:
1. Ustalone zosta³y ostatecznie obszary, kryteria oraz wskaŸniki jakoœci dla szpitalnego dawstwa
narz¹dów od osób zmar³ych i od osób ¿ywych. Bêd¹ one opublikowane pod koniec bie¿¹cego roku.
2. Cele oraz dotychczas pozyskane wyniki programu zosta³y przedstawione podczas XVI Konferencji
Jakoœæ w Opiece Zdrowotnej (Kraków 28 – 29 maja 2012 r.), a nastêpnie wydrukowane
w materia³ach z konferencji (Czerwiñski J. Europejski program ODEQUS – Organ Donation
European Quality System. Centrum Monitorowania Jakoœci w Ochronie Zdrowia (red.).
XVI Ogólnopolska Konferencja Jakoœæ w Medycynie. Centrum Monitorowania Jakoœci w Ochronie
Zdrowia, Kraków 2012, ss. 114-121) By³ to krok w kierunku wprowadzenia w polskich szpitalach
systemu jakoœci oraz spisanych procedur w zakresie dawstwa narz¹dów. Podczas spotkania
prelegent przedstawi³ propozycjê, by istnienie szpitalnego systemu jakoœci w zakresie dawstwa
narz¹dów sta³o siê standardem akredytacyjnym w Programie Akredytacji Szpitali.
3. Przeprowadzono audyty wewnêtrzne i zewnêtrzne kilkunastu szpitali europejskich, bior¹cych udzia³
w programie. Celem audytu nie by³a ocena efektywnoœci szpitala w zakresie dawstwa, ale ocena
wa¿noœci i wartoœci poszczególnych wskaŸników jakoœci opracowanych w poprzednich etapach
programu. W Polsce w tej czêœci programu, po wyra¿eniu zgody Dyrekcji uczestniczyli Centrum
Zdrowia Dziecka w Warszawie oraz Miêdzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie. Czêœæ
wewnêtrzna audytu przeprowadzona by³a przez pracowników tych szpitali (dziêkujê w tym miejscu
Pani Ewie Danielewskiej, Panu Doktorowi £ukaszowi Jab³oñskiemu oraz Pani Doktor Monice
Trujnarze), audytorem zewnêtrznym by³a Pani Catarina Balotina z Portugalii. Z kolei Portugalczycy
byli wizytowani przez Szwedów, Szwedzi przez Hiszpanów, a przedstawiciel Poltransplantu
wizytowa³ Allgemeines Krankenhaus w Wiedniu. Wizytacje polega³y na przegl¹dzie: 1) szpitalnych
protoko³ów i procedur w zakresie dawstwa narz¹dów od osób zmar³ych i ¿ywych,
2) dokumentacji potencjalnych dawców i dokumentacji zespo³u ds. dawstwa. Dane by³y wpisywane
do internetowej bazy danych ze specjalnym oprogramowaniem. Obie wizytacje (wewnêtrzna
i zewnêtrzna) korzysta³y z tego samego zestawu danych. Wyniki audytów bêd¹ wkrótce
opublikowane.
Dziêki goœcinnoœci Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego do udzia³u w tegorocznym
kongresie i do wyg³oszenia wyk³adu nt. wyników programu Odequs zosta³ zaproszony (i zaproszenie
przyj¹³) koordynator projektu, dr Xavier Guash z Hiszpanii.
Jaros³aw Czerwiñski, Monika Trujnara,
Ewa Danielewska, £ukasz Jab³oñski
72
EULOD – Living Organ Donation in Europe;
Program Komisji Europejskiej dotycz¹cy dawstwa narz¹dów od osób ¿ywych w Europie
Frederike Ambagtsheer1, Marian van Noord1, Willij Zuidema1, Frank Dor2, Carla Baan3, Rutger
Ploeg3, Annalisa Ponchia3, Chiara Parisotto3, Annette Lennerling4, Charlotte Lovén4, Thomas Gutmann5,
Bijan Fateh-Moghadam5, Leonie Lopp5, Fabienne Dobbels6, Nathalie Duerinckx6, Assya Pascalev7, Adelina
Ilieva7, Yordanka Krastev7, Judit Sándor8, Violeta Bešireviæ8, Enikõ Demény8, George Tudor Florea8,
Natalia Codreanu9, Cristina Fleshtor9, Hele Everaus10, Riina Liivand10, Mihaela Frunza11, Jaros³aw
Czerwiñski12, Dorota Lewandowska12, Willem Weimar1
1Department of Internal Medicine, section Kidney Transplantation, ErasmusMC, University Hospital Rotterdam, the Netherlands, 2Department of Surgery, Division of Transplant Surgery, Erasmus
MC, Rotterdam, The Netherlands, 3The European Society for Organ Transplantation, Amsterdam,The
Netherlands, 4University of Gothenburg, The Sahlgrenska Academy, Institute of Health and Care
Sciences, Göteborg, Sweden, 5Centre for Advanced Study in Bioethics and BioLaw, University of
Münster, Münster, Germany, 6Center for Health Services and Nursing Research, Katholieke
Universiteit Leuven, Belgium, 7Bulgarian Center for Bioethics, Sofia, Bulgaria, 8Central European
University, Center for Ethics and Law in Biomedicine, Budapest, Hungary, 9Renal Foundation Moldova,
Chisinau, Moldova, 10Tartu University Hospital, Tartu, Estonia, 11Department of Philosophy,
Babes-Bolyai University, Cluj, Romania. The Academic Society for the Research of Religions and
Ideologies (SACRI), 12Polish Transplant Coordinating Center Poltransplant, Warsaw, Poland
EULOD to program finansowany przez Komisjê Europejsk¹, którego celem by³o:
– zestawienie spotykanych w Europie praktyk w zakresie dawstwa narz¹dów od osób ¿ywych,
– rozwijanie i promowanie programu pobierania narz¹dów od ¿ywych dawców celem zwiêkszenia
dostêpnoœci narz¹dów do przeszczepienia
– opracowanie narzêdzi, które poprawiaj¹ jakoœæ i bezpieczeñstwo dawstwa narz¹dów od osób
¿ywych
Projekt trwa³ od kwietnia 2010 r. do wrzeœnia 2012 r. i by³ realizowany przez dwa zespo³y
badawcze. Pierwszy zespó³ skupi³ siê na zestawieniu praktyk dotycz¹cych pobierania narz¹dów do
przeszczepienia od ¿ywych dawców. Drugi zespó³ bada³ regulacje prawne oraz sposoby ochrony
i zabezpieczenia ¿ywych dawców narz¹dów. EULOD by³ wspierany przez europejsk¹ platformê ELPAT
(Ethical, Legal and Psychosocial Aspects of Organ Transplantation) oraz ESOT (European Society for
Organ Transplantation).
Osi¹gniêciami projektu s¹:
1) analiza porównawcza praktyk w zakresie dawstwa narz¹dów od osób ¿ywych w Europie,
2) zbadanie postaw, barier spo³ecznych, ograniczeñ i mo¿liwoœci w zakresie pobierania narz¹dów od
¿ywych dawców,
3) przeprowadzenie analizy etycznych argumentów za i przeciw wykorzystaniu do przeszczepienia
narz¹dów od ¿ywych dawców
4) opracowanie analizy porównawczej europejskich regulacji prawnych dotycz¹cych pobierania
i przeszczepiania narz¹dów od ¿ywych dawców
5) analiza europejskich regulacji prawnych wprowadzaj¹cych ograniczenia dotycz¹ce dawstwa
narz¹dów od osób ¿ywych
6) propozycje najlepszych praktyk mog¹cych mieæ zastosowanie w krajach europejskich
7) sprawozdanie w sprawie poprawy skutecznoœci metod zakazuj¹cych i zapobiegaj¹cych handlowi
narz¹dów
Raporty z prac przeprowadzonych w ramach programu, dostêpne na www.EULOD.eu
i opublikowane w ksi¹¿ce „EULOD project: Living Organ Donation in Europe. Results and
Recommendations” bêd¹ wykorzystane do upowszechnienia wiedzy, poprawy skutecznoœci oraz jakoœci
i bezpieczeñstwa pobierania i przeszczepiania narz¹dów od ¿ywych dawców.
73