jeżeli tu nie ostanie się nic… waldemar j. affelt

JEŻELI TU NIE OSTANIE SIĘ NIC…
WALDEMAR J. AFFELT
Jeżeli tu nie ostanie się nic, to
• rycina w zbiorach Biblioteki Gdańskiej PAN, obrazująca zator lodowy
w Płoni Wielkiej ok. 8 km od Gdańska, który w nocy z 31 styczniu na
1 lutego 1840 roku spiętrzył wody Wisły tak, że przelały się przez wydmę i rozpłukały ją, tworząc drugie naturalne ujście do morza; zmieniło
to warunki hydrologiczne starego koryta rzeki z czasem nazwanej Wisłą
Martwą, sprzyjając lokalizacji w tym miejscu najpierw przystani pruskich
okrętów, później stoczni państwowej, a także nowych nabrzeży portowych poza pierścieniem fortyfikacji Gdańska;
• plan Gdańska Richarda Bertlinga z 1886 roku, na którym uwidoczniono fortyfikacje bastionowe, fosy i sieć kanałów, decydujące o wytyczaniu układu ulic zakładowych i lokalizacji trwałej zabudowy stoczni, a
w tym basenu na planie części wycinka kołowego, zamykanego bramą
pływającą do wodowań z trzech płaskich wachlarzowo usytuowanych slipów przy udziale doku pływającego – system z lat 70. XIX w. unikatowy
w skali świata;
• tabliczka producencka firmy „J. W. KLAWITTER DANZIG 1894”
umocowana na wrotach przeciwpowodziowych śluzy w Przegalinie, zbudowanej w ramach projektu Przekopu Wisły, czyli sztucznego ujścia do
Bałtyku w Świbnie, które wody wiślane, ceremonialnie na sygnał telegraficzny cesarza Wilhelma II uwolnione, same wypłukały 31 marca 1895
roku, naśladując fenomen natury z 1840; gdańszczanin Johannes Wilhelm Klawitter (1801-1863), wykładowca Królewskiej Szkoły Nawigacyjnej w Gdańsku, utworzył na Brabanku, albo Bragebanku – terenie
na wschód od ujścia kanału Raduni do Motławy – pierwszą prywatną
stocznię przemysłową w Gdańsku już w 1827 roku, która niezamierzenie
stała się źródłem wykwalifikowanych robotników dla późniejszej pruskiej
stoczni królewskiej; J. W.Klawitter był budowniczym pierwszego okrętu
zwodowanego w tej państwowej stoczni oraz pierwszego w Prusach doku
pływającego, pracującego tu ponad 60 lat;
• płyta nagrobna rodziny Klawitterów na Cmentarzu Nieistniejących
Cmentarzy obok polskokatolickiego kościoła Bożego Ciała przy ul. 3
Maja w Gdańsku;
• płaski teren Placu Zebrań Ludowych powstały w latach 1889-1892
jako skutek wybrania gruntu z niegdysiejszej Kruczej Górki (Krahenberg)
na potrzeby podniesienia poziomu terenu pod prywatną stocznię Schichaua przy pomocy specjalnie skonstruowanej nad torami kolejowymi
kolejki linowej o długości 480 m i pokonującej różnicę 20 m wysokości;
była to reminiscencja XVII-wiecznego gdańskiego curiosum – linowego
przenośnika kubełkowego zaprojektowanego przez Adama Wybe (ok.
1590-1653, także Wiebe Adams lub Adam Wijbe) do usypania nadszańca Bastionu Przedmiejskiego w pobliżu kościoła św. Trójcy, przenoszącego nad kanałem Raduni i fosą miejską grunt z Biskupiej Górki
odległej o ok. 200 m;
• pełnoplastyczna rzeźba portretowa głowy elblążanina Ferdinanda Gottloba Schichaua (1814-1896) z atrybutem łodzi umieszczona na fasadzie Gmachu Głównego Politechniki Gdańskiej w 1904 roku i tworząca,
wraz ze złożoną kompozycją dziobnicy nad dolnym wejściem bocznym
w elewacji frontowej, symboliczny element architektonicznej apoteozy
pruskiej nauki i techniki;
• „Stocznia Gdańska” jako polskojęzyczna oficjalna nazwa przedsiębiorstwa The International Shipbuilding and Engineering Company Limited
powstałego w 1922 roku w miejscu pruskiej stoczni cesarskiej z 20-procentowym udziałem Rzeczypospolitej Polskiej;
• Muzeum Stutthof w Sztutowie; przez trzy podobozy KL Stutthof Außenarbeitslager Danziger Werft, Außenarbeitslager Holm oraz Außenarbeitslager Schichau Werft Danzig w latach 1944-1945 przeszło kilka
tysięcy więźniów i ofiar pracy przymusowej w hitlerowskiej stoczni gdańskiej, w tym wielu Żydów;
• rudowęglowiec s/s Sołdek – pierwszy pełnomorski statek w całości polskiej produkcji, zwodowany 6 listopada 1948 w Stoczni Gdańskiej pod
nazwiskiem tutejszego trasera Stanisława Sołdka (1916-1970), którego
żona Helena (1919-2005) była matką chrzestną; obecnie zacumowany
przy Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku jako statek-muzeum;
Rybickiego (1953-2010) i Macieja Grzywaczewskiego, członków Ruchu Młodej Polski, i następnego dnia zawieszone na stoczniowej Bramie
nr 2; oryginał jest przechowywany w Centralnym Muzeum Morskim w
Gdańsku;
•symulakry warsztatu Elektryka (Lech Wałęsa ur. 1943) i kabiny Suwnicowej (Anna Walentynowicz 1929-2010) zapowiedziane w projektach
scenograficznych aranżacji przyszłych ekspozycji w Europejskim Centrum Solidarności;
• Znak Dziedzictwa Europejskiego European Heritage Label umieszczony w 2008 roku na żelbetowym słupku stoczniowej Bramy nr 2, wpisanej
do krajowego rejestru zabytków 6 grudnia 1999 roku pod nr A-l206;
• stadion PGE Arena - na podbudowę jego fundamentów użyto gruz z
rozbiórki budynków Stoczni Gdańskiej, rozpoczętej w 2006 roku, o czym
wspomniał 7 kwietnia 2009 roku poseł Arkadiusz Rybicki (1953-2010)
podczas debaty nt. przyszłości terenów postoczniowych, zorganizowanej
w siedzibie Fundacji Wyspa „Progress”;
• Apartamentowce na Brabanku, zaplanowane przy ul. Stara Stocznia
obok powstającego właśnie Muzeum II Wojny Światowej, w historycznym
miejscu początku ery industrialnej w Gdańsku – stoczni Klawitterów i ich
domu rodzinnego, którego pozostałości (fundamenty, części drewnianego zbiornika i pieca) odkryli archeolodzy w latach 2011-2012, badając
teren pod budowę;
• książka Güntera Stavorinusa „Die Geschichte der Königlichen / Kaiserlichen Werft Danzig 1844-1918”, opublikowana przez Böhlau Verlag, Köln & Wien w 1990 r., będąca najpełniejszym studium źródeł historycznych nt. pruskiej Stoczni Królewskiej / Cesarskiej w Gdańsku;
• dziesięciopokładowy kadłub wyposażony technicznie o stoczniowym
numerze budowy NB 88, który 1 marca 2013 r. zjechał z pochylni B1
Wydziału K-3 byłej Stoczni Gdańskiej (jako 1027 jednostka zbudowana
tu po roku 1945 i być może ostatnia…); po wykończeniu wnętrz w stoczni
norweskiej będzie kursował jako luksusowy pełnomorski prom pasażersko-samochodowy pod historyczną nazwą „Bergensfjord” (s/s liniowiec
oceaniczny 1913-1958);
• Tablice 21 Postulatów Gdańskich z Sierpnia 1980, wpisane w 2003
r. na Światową Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata” (Memory
of the World), obejmującą najważniejsze dokumenty dziejów ludzkości;
postulaty sformułowane czwartego dnia strajku w nocy z 16 na 17 sierpnia przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, później przekształcony
w Niezależny Samorządny Związek Zakładowy „Solidarność”, zostały
gdzieś tutaj - na terenie stoczni zapisane czerwoną farbą miniową i czarnymi ołówkami traserskimi na dwóch płytach ze sklejki przez Arkadiusza
• tysiące negatywów i fotografii, ilustrujących codzienność i wydarzenia
w Stoczni Gdańskiej od roku 1945, znajdujące się we wciąż rosnącym
zasobie zbiorów dokumentalnych Europejskiego Centrum Solidarności;
zaświadczą wraz z tą książką przyszłym pokoleniom o dziedzictwie materialnym i niematerialnym tego miejsca, ale także o tożsamości jego
rewitalizatorów i pozostałych interesariuszy różnego autoramentu,
którzy zostawią po sobie krajobraz postoczniowy, mówiący prawdę o
nich samych...
239