Niealimentacja

PRZESTĘPSTWO „NIEALIMENTACJI”
Zgodnie z brzmieniem art. 209 Kodeksu karnego uchylanie się od płacenia alimentów może
być uznane za przestępstwo. Złożenie zawiadomienia na policję w tym przypadku bywa
jedynym, skutecznym środkiem dyscyplinowania opornego dłużnika. Należy jednak
pamiętać, w jakich sytuacjach takie zgłoszenie odniesie pożądany skutek.
Podstawę żądania alimentów reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy (art. 128 i następne k.r.o).
Obowiązek ten definiowany jest jako dostarczanie środków utrzymania, a w miarę potrzeby
również wychowania. Druga kategoria wydatków dotyczy w szczególności dzieci i młodzieży.
Orzekając o alimentach Sąd bierze pod uwagę usprawiedliwione potrzeby uprawnionego (np.
dziecka) oraz zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego (np. ojca). Należy podkreślić,
że przy szacowaniu wysokości alimentów Sąd może uwzględnić również potencjalne możliwości
osiągania przychodów przez zobowiązanego, w szczególności gdy ten nie chce podjąć pracy.
O alimentach orzeka najczęściej sąd rodziny, tj. wydział rodzinny i nieletnich sądu rejonowego
właściwego dla miejsca zamieszkania uprawnionego do alimentów (np. miejsca zamieszkania
dziecka). Pozew w tym zakresie wolny jest od opłat, w tym od opłaty skarbowej.
Sankcję za brak uiszczania zasądzonych alimentów wyznacza natomiast Kodeks karny, tj.
wspomniany art. 209 Kodeksu karnego. Z treści jego § 1 wynika, że …kto uporczywie uchyla się
od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez
niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność
zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności do lat 2... Poddając analizie wskazany przepis należy zauważyć, że
nie każde powstrzymywanie się od płacenia alimentów ma charakter przestępny. Aby
zachowanie takie można było uznać za przestępstwo:
 alimenty muszą wynikać z ustawy lub orzeczenia Sądu,
 brak uiszczania środków musi mieć charakter uporczywy, tj. długotrwały i umyślny,
wynikający m.in. ze złośliwości a nie braku możliwości płatniczych,
 działanie musi mieć skutek, w postaci narażenia uprawnionego na niemożność
zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
W większości przypadków do złożenia zawiadomienia o „niealimentacji” należy dołączyć kopię
orzeczenia sądowego, z którego wynika, że taki obowiązek istnieje. Może być to m.in.
prawomocny wyrok w sprawie o alimenty, postanowienie o zabezpieczeniu alimentów, ugoda
sądowa czy wyrok w sprawie rozwodowej w punkcie dotyczącym alimentów. Jeśli zatem sprawa
nie została jeszcze przeprowadzona – powinniśmy się postarać o jej zainicjowanie.
Po drugie, brak łożenia na uprawnione musi mieć charakter uporczywy. Z orzecznictwa Sądu
Najwyższego wynika, że uporczywość należy rozumieć jako brak uiszczania środków
w dłuższym czasie (kilka miesięcy, a nie np. przez dwa miesiące), pomimo istnienia po stronie
sprawcy obiektywnej możliwości regulowania należności. …Uporczywym uchylaniem się od
płacenia alimentów w rozumieniu art. 209 k.k. jest tylko taka sytuacja, gdy sprawca, mając ku
temu realne i faktyczne możliwości alimentów nie płaci i czyni to celowo… Obiektywny brak
możliwości ponoszenia wydatków np. z powodu braku pracy, problemów zdrowotnych czy
pobytu w Zakładzie Karnym wyłącza możliwość ścigania za brak płacenia alimentów. Z drugiej
strony, jeśli sprawca formalnie nie pracuje, ale wiemy że posiada pieniądze (jeździ dobrym
samochodem, nosi markowe ubrania, publikuje zdjęcia z wyjazdów zagranicznych na portalach
społecznościowych itp.) to może być to przesłanka do jego oskarżenia. W takim wypadku warto
zadbać również o utrwalenie dowodów, świadczących o dobrym sytuowaniu zobowiązanego.
Kontrowersyjną przesłanką „niealimentacji” jest powstanie skutku w postaci narażenia np.
dziecka na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Oznaczać mogłoby to,
że nawet złośliwe niepłacenie alimentów nie byłoby przestępstwem, jeśli dziecko ma
zapewnione godziwe warunki życia, choćby z tego powodu, że całość środków jego utrzymania
ponosi matka. Takie rozumienie przepisu może być krzywdzące na rodziny. Dlatego też w
ramach zawiadomienia o przestępstwie z art. 209 k.k. należy wykazać, jakie negatywne skutki
dla dziecka niesie brak uiszczania alimentów. Może to być niemożność korzystania z zajęć
dodatkowych, konieczność zakupu tanich rzeczy czy zaciąganie kolejnych długów, aby móc
ponieść wydatki na dziecko. Innymi słowy należy wykazać, że w wyniku niealimentacji dziecko
nie ma zaspokajanych wszystkich, podstawowych potrzeb życiowych. Dość jednak zauważyć, że
potrzeby życiowe dziecka mogą być rozumiane dość szeroko i obejmować m.in. wydatki na
naukę, zajęcia dodatkowe, hobby i zabawę etc. W innym wypadku, tj. braku możliwości
zaspokajania potrzeb „wyższych”, nieuiszczanie alimentów rodzi jedynie odpowiedzialność
cywilną.
Podsumowując, nie każde wstrzymywanie się z przekazywaniem środków z tytułu alimentów
przez dłużnika musi być poczytywane jako przestępstwo. Nie wyklucza to oczywiście
podejmowania innych działań o charakterze prawnym, na czele z możliwością skierowania
wniosku egzekucyjnego do komornika. Z tego powodu należy rozważyć najbardziej optymalne
rozwiązanie, skutkujące nade wszystko otrzymaniem zaległych środków utrzymania.
Michał Sieruga