docDr hab. Aleksandra Tokarz, prof. UJ Instytut
download 
Reklamacja Transkrypt
Dr hab. Aleksandra Tokarz, prof. UJ Instytut
Dr hab. Aleksandra Tokarz, prof. UJ Dr Diana Malinowska Instytut Psychologii Wydział Filozoficzny UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI STOSOWANA PSYCHOLOGIA MOTYWACJI 6. Struktura motywacji i rodzaje motywów oraz sposoby ich stymulowania u sportowców. Część I. Specyfika działalności sportowej • Specyfika sportu • Konieczność analizy psychologicznej dyspozycji i właściwości wymaganych przez poszczególne dyscypliny • Sportowiec jako osoba • Prototypowe właściwości sytuacji sportowej Psychologiczna specyfika działalności sportowej Wg Rudika (1976, za: Gracz, Sankowski, 2000): • Specjalne właściwości motoryczne i techniczne działania • Ukształtowanie nawyków ruchowych • Rozwój specyficznych cech jakościowych (n. p. zmysłowych) • Specjalistyczna wiedza • Napięcie emocjonalno- motywacyjne [ZAANGAŻOWANIE – A.T.] • Intensywność działania Oraz (A.T.): • Czasowa, mono- motywacyjna struktura motywów • Rywalizacja • Społeczny charakter wykonania • Najlepsze wykonanie z „maksimum” w ściśle określonym czasie • Ograniczone w biegu życia czasowe ramy wykonania Por. Marks, 2003 Kanon badań w psychologii sportu • Psychologiczna charakterystyka dyscypliny sportowej, oparta na jej specyfice sportowej • Odmienności sportu indywidualnego [samoregulacja, samokontrola, motywacja, poszukiwanie wsparcia]i grupowego [inteligencja emocjonalna, kooperacja, przestrzeganie reguł roli, integracja, tożsamość grupowa] • Oczywiste różnice pomiędzy sportem wyczynowym, rekreacyjnym, fitnesowym, przymusowym [szkoła] KONTEKST KULTUROWY: • odejście od romantycznej wizji sportu na rzecz jego właściwości komercyjnych, • w Polsce wzmocnienie reakcji na wyniki sportowe [sukces sportowy okazją do wzmocnienia tożsamości, narodowej i lokalnej, egotyzm atrybucyjny], • zwiększona koncentracja współczesnych na ciele [przemysł operacji plastycznych, kreacja wizerunku, wymagania w rekrutacji do pracy] Sportowiec jako osoba • • • • • • Osoba sportowca jako ikona pop-kultury Specyfika wizerunku Efekt Mateusza Skutki egoizmu atrybucyjnego widzów Zagrożenie wykluczeniem Dylematy sportów zespołowych (zespół i „gwiazda”) Charakterystyka sytuacji sportowej: pomiar prototypu poznawczego(Gracz 1998) • „Prototyp wyczynowej sytuacji sportowej byłby zatem zbiorem uporządkowanych informacji o tej sytuacji, informacji należących zarówno do realności zewnętrznej (otocznie sportowca), jak i psychologicznej (przeżycia sportowca), a odzwierciedlających w jego umyśle przypuszczalne współwystępowanie rzeczywistych i typowych dla sportu wyczynowego zdarzeń” (s.42) Prototyp poznawczy sytuacji sportowej (Gracz 1998) Z rozmaitych definicji utworzono grupy pojęć budujących prototyp. Były one następujące: Częstsze: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Maksymalizacja działania Społeczny odbiór Trening długotrwały Współzawodnictwo Ruchowa aktywność Reguły działania Prototyp poznawczy sytuacji sportowej (Gracz 1998)) Rzadsze 7. Wychowawcze oddziaływanie 8. Zdrowotność 9. Brak celów poza sportowych 10. Dobrowolność działania 11. Przejawy patologii 12. Zawodowstwo 13. Rozrywka 14. Świadomość działania → opracowanie Skali Wymiarów Sytuacji Sportowej (1-5), badającego natężenie wymiarów na skali 10 stopniowej. Zbadano 78 trenerów. Prototyp poznawczy sytuacji sportowej (Gracz 1998) WYNIKI Brak wyróżnika w ogólnym prototypie sytuacji sportowej Średnia od 7,67 (Społeczny odbiór) do 7,98 (Długotrwały trening) Należy badać prototypy poszczególnych dziedzin sportu Wniosek: „właściwy dobór psychicznych predyktorów efektywności działania sportowego, w odniesieniu do ogólnie ujmowanej wyczynowej sytuacji sportowej jest utrudniony bez określenia jej prototypu kategorialnego” (s.61) Cz. II. Koncepcje i metody przydatne w motywowaniu sportowców • Koncepcja motywacji autonomicznej Deciego i Rana • Koncepcja pasji Roberta Valleranda, pasja a uzależnienie • Atrybucyjny model motywacji • Efektywność i skuteczność • Orientacja na „ja” i na zadanie • Próby wyjaśniania związku pomiędzy intensywnością motywacji z efektywnością działania • Koncepcje motywacji celowej: diagnoza , wyniki badań, zalecenia Koncepcja samoukierunkowania Deciego i Ryana [1975, 1985] ZAŁOŻENIA • Człowiek ma trzy psychologiczne potrzeby: • Samoukierunkowanie • Kompetencja • Związki interpersonalne • Koncepcja motywacji jest z założenia organicystyczna Koncepcja samoukierunkowania Deciego i Ryana WG Deciego i Ryana istnieją 4 typy motywacji kontinuum samoukierunkowania [WG STOPNIA INTERIORYZACJI] . Od niższych do najwyższych poziomów są to: • REGULACJA ZEWNĘTRZNA [external] • REGULACJA OPARTA NA INTROJEKCJI [introjected] • REGULACJA OPARTA NA IDENTYFIKACJI [identified] • REGULACJAI OPARTA NA INTEGRACJI [integrated] „Pasja” - definicja wyjściowa (za: Vallerand i in, 2003) • „Pasja jest definiowana jako silna skłonność (inklinacja) do aktywności, którą ludzie lubią, traktują jako ważną, w którą inwestują czas i energię” • Wg Spinozy pasjonaci są „ofiarami swojej pasji’ • Ale Kartezjusz mówił o „Pasji duszy” • Frijda i in. (1991) pisali o motywacyjnym aspekcie pasji „high priority goals with emotionally important out-comes” (s.218) • Jednostka poświęca dużo czasu i wysiłku, aby osiągnąć cele wyznaczane przez pasję • Inni badacze podkreślają zależność od aktywności i/lub uzależnienie „Pasja” – i jej dwa rodzaje (za: Vallerand i in., 2003) Psychologiczne procesy rozwoju pasji: 1. Wartościowanie lubianej czynności 2. Interioryzacja czynności Pasja obsesyjna Czynność sprawuje kontrolę nad człowiekiem • • „autonomiczna internalizacja, prowadząca jednostkę do wyboru angażowania się w lubianą aktywność” (s. 756) Sprzyja zdrowej adaptacji Pasja harmonijna Człowiek sprawuje kontrolę nad czynnością • • „poddana kontroli internalizacja aktywności w czyjejś tożsamości, która tworzy wewnętrzną presję angażowania się w aktywność, lubianą przez daną osobę” (ibidem) Udaremnia zdrową adaptację poprzez efekty emocjonalnie negatywne i sztywną wytrwałość Założenia i wyjaśnienia (Vallerand et al., 2003, STD Deciego i Ryana) • • • • • • Tożsamość odnosi się do cech, właściwości i doświadczeń przynależnych danej jednostce, odpowiadających jej i odpowiednich dla niej. Są one wzajemnie związane, podobnie jak funkcje regulacyjne i społeczne, którym służą To co najbardziej definiuje self, jest też dominującą właściwością tożsamości Zachodzi to z powodu „podstawowej [rozwojowej - AT] tendencji ludzkiej ku coraz wyższej organizacji” Dokonuje się poprzez proces organizmicznej integracji obejmującej self o wzrastającej złożoności, jego elementy i elementy środowiska Proponujemy [Vallerand et al] , że aktywność, w którą podmiot angażuje się i lubi jest wcielana w tożsamość na tyle, na ile jest wysoko oceniania/ceniona Taka pasja staje się centralną cechą tożsamości i służy definiowaniu osoby Dwa rodzaje pasji PASJA HARMONIJNA PASJA OBSESYJNA • • • • • • • autonomiczna internalizacja aktywności w obrębie tożsamości Osoba swobodnie akceptuje lub wybiera aktywność jako ważną, niezależnie od związanych z nią nagród Jest to aktywność zgodna z innymi właściwościami tożsamości i osobowości danej jednostki Daje większe, pozytywne emocje w trakcie wykonywania zadania Ułatwia skupienie się na zadaniu, zwiększa giętkość, daje odczucie flow Po wykonaniu także wzmaga odczucia pozytywne, gdyż wiąże się z odczuciem osobistej kontroli • • • • • • • kontrolowana internalizacja aktywności w obrębie tożsamości Wynika z intra- lub interpersonalnej presji Kontrolowana jest przez wewnętrzne, nieoczekiwane właściwości danej aktywności (odczucia społecznej aprobaty, pozytywna samoocena, ekscytacja i in.) Zaangażowanie w aktywność jest poza kontrolą osoby Wewnętrzna kompulsja w trakcie wykonania zadania wiąże się z odczuciami negatywnymi, konfliktami i sztywnością Utrudnia pełne skupienie na zadaniu, bo osłabia „normalną” satysfakcję Zmniejsza satysfakcję z wykonania z powodu konfliktów Wzmaga pasje, bo zadania nie są ciągle wykonywanie i nie dają wzmocnienia Dwa rodzaje pasji i przesłanki ich celowego lub niecelowego stymulowania PASJA HARMONIJNA STYMULATORY • Rozwój osobowości w kierunku dojrzałości Rozwój motywacji w kierunku internalizacji motywu/motywów • • • • • autonomiczna internalizacja aktywności w obrębie tożsamości Osoba swobodnie akceptuje lub wybiera aktywność jako ważną, niezależnie od związanych z nią nagród Jest to aktywność zgodna z innymi właściwościami tożsamości i osobowości danej jednostki Daje większe, pozytywne emocje w trakcie wykonywania zadania Ułatwia skupienie się na zadaniu, zwiększa giętkość, daje odczucie flow Po wykonaniu także wzmaga odczucia pozytywne, gdyż wiąże się z odczuciem osobistej kontroli Prawidłowy i nieprzerwany rozwój społecznomoralny Obecność silnych motywów [potrzeby, deprywacje, skuteczne wyzwania, temperament, stymulujące środowisko] Możliwości i zasoby osobiste oraz środowiskowe do ich realizacji Skuteczność działania, sprawczości i nagrody Kryteria uzależnienia model Griffithsa (2005) Kryteria uzależnienia wyrazistość (salience) zażywanie substancji/wykonywanie zachowania staje się najważniejszą aktywnością dla osoby, dominuje nad jej myśleniem, uczuciami i zachowaniem; zmiany nastroju (mood modification) czynność wywołuje zróżnicowane odczucia, zarówno pozytywne (np. stan pobudzenia, stymulacja), jak i negatywne (np. wyciszenie, ucieczka, złość); tolerancja (tolerance) przyjemność związana z zażywaniem substancji lub wykonywaniem czynności zmniejsza się wraz z częstotliwością ich dostarczania; osobie potrzebne są coraz większe „dawki” substancji/zachowania, aby uzyskać poczatkowy efekt; objawy odstawienia/ abstynencji/ wycofanie (withdraw symptoms) nieprzyjemne stany emocjonalne lub fizjologiczne, które pojawiają sie, gdy osoba zaprzestaje zażywania substancji lub wykonywania nałogowych czynności; konflikt (conflict) konflikt pojawia się w obszarze związków z innymi osobami (rodzina, współpracownicy) oraz intrapersonalnej (poczucie braku kontroli) nawroty/tzw. mechanizm błędnego koła (relapse) powracanie do nałogu po tymczasowym odstawieniu substancji/nie wykonywaniu zachowania. Zdaniem autora modelu obecność wszystkich tych elementów jest konieczna, aby stwierdzić, że faktycznie mamy do czynienia z uzależnieniem. Modele atrybucyjne motywacji Przykład: koncepcja B. Weinera 1. Źródła podstawowych motywów zachowania: Hedonizm , potrzeba rozumienia rzeczywistości 2. Atrybucja kauzalna jako istota motywacji: „Spostrzeganie przyczynowości [kauzalności] jest instrumentalne względem dążenia do celu i dopomaga w uzyskaniu mistrzostwa poznawczego” Modele atrybucyjne motywacji Ważne stwierdzenia : • Atrybucje wywołują wydarzenia nieoczekiwane, nagłe, związane z silnym afektem : sukces, porażka, niespójność w zachowaniu • Atrybucje wywołują raczej stany nie osiągania niż osiągania celu, raczej negatywne niż pozytywne [JESTESMY ZAPROGRAMOWANI NA MISTRZOSTWO I EFEKTYWNOŚĆ –R.S. White] Modele atrybucyjne motywacji • Jednostka poszukuje atrybucji i łatwo ją podtrzymuje, na różnych etapach działania motywowanego • W pamięci dostępna jest nieograniczona lista przyczyn – potencjalnych atrybucji • Przypisane przyczynowa są różne, zależnie od dziedzin aktywności i rodzaju motywu, ale są podobne „wewnątrz” motywu • Obowiązuje zasada generalizacji bodźca: podobne aktywności maja zbliżone atrybucje • Myślenie atrybucyjne cechuje prostota i ekonomia Modele atrybucyjne motywacji Trzy podstawowe dymensje spostrzeganej przyczynowości; 1.Umiejscowienie (locus of causality) 2. Stabilność (stability of causality) 3. Stopień sprawowania kontroli (controlability) Są w określony sposób powiązane z emocjami Są potwierdzone empirycznie i statystycznie Atrybucjami rządzi prosta zasada: przyczyna-efekt Model atrybucji Weinera Atrybucja wewnętrzna Atrybucja zewnętrzna Czynniki stabilne ZDOLNOŚCI TRUDNOŚĆ ZADANIA Czynniki niestabilne WYSIŁEK SZCZĘŚCIE Ważnym pojęciem wiążącym atrybucje i wykonanie jest samoocena Bandura (1982) wprowadził jeszcze pojęcie efektywności (self efficacy). SAMOOCENA • Odnosi się do tego, jak czujemy się ze sobą • (n.p. Tafarodi-Swann: lubienie siebie) • Jest relatywnie stabilna sytuacyjnie EFEKTYWNOŚĆ (SELF-E) • Odnosi się do tego, co sądzimy o naszych zdolnościach • (n.p. Tafarodi-Swann: ocena własnych kompetencji) • Jest zmienna sytuacyjnie /zależna od sytuacji Co wpływa na poczucie skuteczności (za: Jarvis, 2006; Duda, 2010) • Uprzednie doświadczenie: sportowcy, którzy odnieśli sukces w określonej aktywności mają wyższą skuteczność w zadaniach tego samego typu lub zbliżonych. To ważne przy zadaniach trudnych. SUKCES RODZI SUKCES. • Doświadczenie zastępcze: oparte na obserwacji i modelowaniu zachowania, zawodnicy [zwłaszcza młodzi] mają tendencję do polepszania p. s. jeżeli widzą, że sukcesy odnosi zawodnik o porównywalnych zdolnościach. Trzeba akcentować aspekt informacyjny a nie porównawczy. • Wykorzystanie wskazówek fizjologicznych: sportowcy ciągle ich doświadczają, są one źródłem informacji o bieżącym stanie wzbudzenia i o stanie emocjonalnym, stanie zmęczenia. Interpretacja trudności zadania po części od nich zależy. Ważne jest ich modyfikowanie (relaksacja, oddech) • Bezpośrednia perswazja: słabe poczucie skuteczności jest otwarte na wyzwania. Przekonywujący trener może przekonać zawodnika do podjęcia wyzwania. Zaliczamy tu feed back („zrobiłeś to dobrze”) oraz stwierdzenia motywujące (dalej, dasz rade.). Sportowiec może sam wypowiadać pozytywne autoperswazje („positive self-talk”) • Ocena aktualnego stanu emocjonalnego i nastroju. Umiejętności kontrolowania, wzbudzania, emocji oraz blokownia niepożądanych myśli pozwalają uzyskać stan optymalny. • Doświadczenia wyobrażeniowe - widzenie i odczuwanie - dotyczące wykonania Związki między źródłami poczucia efektywności, oczekiwaniami efektywności a wzorcami zachowania i myślenia (Duda, 2010, s. 62) Zrealizowane wykonanie Doświadczenia zastępcze Perswazja werbalna Oczekiwanie efektywności Wzorce zachowania •Wybór •Wysiłek •wytrwałość Stany fizjologiczne Stany emocjonalne Doświadczenia wyobrażone Wzorce myślenia •cele •obawy •atrybucje Osobowościowe uwarunkowania skutecznego działania (Oleś, Drat-Ruszczak, 2008, tab. 8.10, s.715) Niskie przekonanie o własnej skuteczności • Unikają trudnych zadań • Trudne zadanie to zagrożenie, „unikać” • Niskie aspiracje, unikanie wyzwań • Obawy, że zabraknie zdolności i wytrwałości • Trudności: koncentracja na przeszkodzie, porażce i własnych brakach • Porażka dowodem braku zdolności • Powolne odbudowywanie pewności siebie po porażce Wysokie przekonanie o własnej skuteczności • Stawiają sobie motywujące cele • Trudne zadanie to wyzwanie • Wysokie aspiracje, poszukiwanie wyzwań • Oczekiwanie, że wysiłek doprowadzi do skutku • Trudności: skupienie na przezwyciężeniu przeszkody, na skuteczności , podwojenie wysiłku • Porażka dowodem braku wiedzy, umiejętności lub wysiłku • Szybkie odbudowanie pewności siebie po porażce Osobowościowe uwarunkowania skutecznego działania (Oleś, Drat-Ruszczak, 2008, tab.8.12, s.741): SAMOOCENA PRAWDA Wysoka samoocena wiąże się z klarowną, spójną , pewną samowiedzą i dobrym samopoczuciem CZĘŚCIOWO PRAWDZIWE WS jest korzystna i sprzyja adaptacji Sprzyja większej aktywności, przedsiębiorczości i wytrwałości WS powoduje korzystny odbiór społeczny i udane interakcje WS sprzyja funkcjonowaniu w grupie i jest bazą uzdolnień przywódczych NIE JEST PEWNE WS sprzyja osiągnięciom szkolnym Sukces zawodowy ma związek z wysoką samooceną NIEPRAWDZIWE WS jest podstawą motywacji prospołecznej WS chroni przed zachowaniami szkodzącymi zdrowiu Orientacja na „ja” – Orientacja na zadanie (Nicolls, 1984, Skaalivik, 1997, za: Tokarz, Kaleńska, 2011) Orientacja na zadanie • • • • • • • • podmiot czynności ma uwagę skupioną raczej na zadaniu niż na nagrodzie zewnętrznej. Uczenie się, rozwiązywanie problemów i nabywanie nowych umiejętności związane jest z zadaniem. Uczenie się jest samo w sobie wartościowe, znaczące, satysfakcjonujące. Większa ilość wysiłku traktowana jest jako środek prowadzący do większego mistrzostwa. Zadania wymagające większego wysiłku dają większą szansę wykazania zdolności. Wybierane są zadania związane z własnymi kompetencjami. Osoby są zorientowane na cele. spostrzegają porażkę w kategoriach doskonalenia się, a nie zagrożenia. Orientacja a na „JA”/EGO • • • • • • • • • Podmiot skupia na tym, by uzyskać ocenę „zdolny” Wykonywanie zadań ma na celu udowodnienie, że robi się coś lepiej niż inni. Osoba wybiera różne zadania i różne cele. Potwierdzenie zdolności zależne jest od normatywnej grupy odniesienia. Wybór zadań ma na celu potwierdzenie własnych zdolności. Wybierane są zadania powyżej średniego poziomu zdolności osoby, co jest jednak zapośredniczone przez samoocenę. Osoby są zorientowane na określony poziom wykonania. Przekonanie, że większy wysiłek odzwierciedla brak zdolności. „Kompetentny” oznacza „zdolny”, nie „staranny”. Próby wyjaśniania związku pomiędzy intensywnością motywacji z efektywnością działania: Teigen o prawach Yerkesa-Dodsona • Zmienne pochodzące z różnych sformułowań tego prawa są rzeczywiście powiązane • Prawa Y-D nie zostało sformułowane przez Yerkesa i Dodsona • Prawo to ukonstytuowało się w syntezach i przeróbkach podręcznikowych • Prawa Y-D są przydatne dydaktycznie i heurystycznie • ALE nie są aż tak dobrze uzasadnione empirycznie, by je nazywać prawami →Powoływanie się na te prawa jest bezzasadne Metodologiczne i kontekstowe przyczyny żywotności praw Y-D Rodzaje patologicznych interpretacji naukowych • Przypisywanie teoriom nie zawartych w nich założeń (+) • Przypisywanie implikacji nie dających się wyprowadzić na drodze poprawnego wnioskowania z danej teorii (+) • Wykazywanie fałszywości na podstawie pochodzenia (-) • Akceptacja wg kryterium genetycznego (n. p. odwołanie do autorytetu) (+) • Ekstrapolacja poza zakres stosowalności (+) • Hiperinterpretacje(+) Metodologiczne i kontekstowe przyczyny żywotności praw Y-D • • • • • • • Ocenianie teorii z uwagi na cechy, które jej nie dotyczą (+) Błędna analiza metateoretyczna (+) Pseudohistoria - doszukiwanie się poprzedników na siłę (+) Interpretacje skrajne i przesadne (+) Traktowanie teorii jako zbioru prawd (-) Przypisywanie teoriom treści w nich nie zawartych (+) Poszukiwanie wątpliwych analogii (+) Za: Siewierski, 1994 Metodologiczne i kontekstowe przyczyny żywotności praw Y-D Modyfikujący wpływ wartości pozapoznawczych • • • • wartości estetyczne (elegancki wykres) metodologiczno – porządkowe (dwa prawa, 2 zmienne) wartości moralne, charyzmatyczno – transcendentne wartości identyfikacji ze swoimi lub z tymi, na których nam zależy i odróżnienie od obcych (n. p. modna terminologia, prawo w psychologii), • wartość dominacji nad domniemanym interlokutorem lub oponentem (wartościowe rezultaty) • wartość wygody, pewności, spokoju, stabilności poznawczej (znane schematy myślowe, łatwy przekaz). Grzegorczyk,1991. s. 81 Próby wyjaśniania związku pomiędzy intensywnością motywacji z efektywnością działania: Model katastrofy Fazeya i Hardy’ego • Odrzucili hipotezy pochodne wobec praw Yerkesa-Dosona • Przy wysokim lęku poznawczym nawet niewielkie przekroczenie optimum pobudzenia może spowodować porażkę • Przy niskim poziomi lęku poznawczego działa hipotezą odwróconego U • Wysoki poziom lęku poznawczego powoduje porażkę • Jednak z badań i obserwacji wynika, ze przy wysokim lęku p. możliwe są zarówno najgorsze jak i najlepsze wykonania Wyjaśnienia tej koncepcji są niewystarczające, dają słabą prognozę (A.T.) Próby wyjaśniania związku pomiędzy intensywnością motywacji z efektywnością działania Teoria stref optymalnego funkcjonowania (Hanin, 1986, za: Jarvis, 2003) • Każdy sportowiec ma swój preferowany poziom lęku i wynik jest gorszy zarówno przy jego zawyżeniu jak i przy jego zaniżeniu • Ten poziom to Sfera Optymalnego Funkcjonowania (Zone of Optimal Functioning – ZOF) • Znajomość poziomu lęku może modyfikować trening i zachowanie przed startem Sfera Optymalnego Funkcjonowania IZOF - Yuri L. Hanin: pomiar • „Przed sobą masz ankietę, której wypełnienie i analiza pozwoli Ci odnaleźć Sferę Optymalnego Funkcjonowania podczas zawodów sportowych. Dzięki tej procedurze oraz umiejętnemu wykorzystaniu zdobytych dzięki niej informacji masz szansę stać się lepszym sportowcem szczególnie podczas występów wysokiej rangi. Postaraj się wypełniać wszystkie kroki tej procedury uważnie i przemyślanie, a będziesz miał szanse dowiedzieć się czegoś ważnego” Sfera Optymalnego Funkcjonowania IZOF - Yuri L. Hanin Krok 1. Przypomnij sobie swój najlepszy i najgorszy występ na zawodach, kiedykolwiek w przeszłości . Nie myśl o opiniach innych osób, kieruj się własnym doświadczeniem (data, miejsce szczegóły dotyczące najlepszego i najgorszego występu sportowego Sfera Optymalnego Funkcjonowania IZOF - Yuri L. Hanin Krok 2 Przypomnij sobie swój najlepszy star na zawodach …. Zidentyfikuj pozytywne i pomocne emocje związane z tym występem Przyjrzyj listę i wybierz 5 słów Tylko jedno z kilku synonimów n. p. Aktywny, dynamiczny, energiczny, pełen wigoru Zrelaksowany, luźny Spokojny, opanowany, wyciszony. Beztroski (…) Inne: Sfera Optymalnego Funkcjonowania IZOF - Yuri L. Hanin Krok 3 – analogicznie w odniesieniu do emocji negatywnych n. p. Wystraszony, przerażony, spanikowany, bojaźliwy Rozgniewany, agresywny, wściekły, gwałtowny Rozdrażniony, zirytowany, zmartwiony Zaniepokojony, pełen obaw, zatroskany Sfera Optymalnego Funkcjonowania IZOF - Yuri L. Hanin • Powtórzenie kroku 2 i 3 w odniesieniu do najgorszego występu sportowego • Taka sama lista emocji pozytywnych i negatywnych z tymi samymi synonimami Sfera Optymalnego Funkcjonowania IZOF - Yuri L. Hanin Krok 4 W poniższą tabelkę wpisz wszystkie zaznaczone przez ciebie emocje dot. najlepszego startu zgodnie ze schematem: P+ pozytywne pomocne N+ negatywne pomocne N - negatywne szkodliwe P - pozytywne szkodliwe W tabelce szacowania tych właściwości na skali 10 stopniowej Krok 5 Analogicznie odnośnie do najgorszego występu Sfera Optymalnego Funkcjonowania IZOF - Yuri L. Hanin Krok 6 Analiza najsilniejszych emocji związanych na najlepszym występem z kategorii P+, P-, N+. N-. Szacowanie na skali 10 stopniowej z uwagi na: Dysfunkcjnalność (N-, P-) Optymalność (P+, P-) Krok 7 Analogicznie w odniesieniu do najgorszego występu Na końcu „Wprowadź zdobyta wiedze w praktykę” Refleksje na temat badań związku między pobudzeniem a wykonaniem w aktywności sportowej Problemy metodologiczne – ważne pytania • Jakie zmienne są mierzone (temperament, cechy osobowości, wskaźniki fizjologiczne, poziom sportowy, wiek, płeć)? • Jaka rzetelność i trafność ma metoda? Jakie są związki pomiędzy różnymi wskaźnikami pobudzenia lub emocji? • Czy się zakłada, że istnieją wzorce emocjonalne lub pobudzeniowe? • Czy kontrolowany są ważne zmienne pośredniczące, n. p. stopień wyćwiczenia samokontroli pobudzenia? • Jakie rodzaje emocji i pobudzenia są koncepcyjnie wyróżnione? • W jakim momencie dokonywany jest pomiar, jaka jest charakterystyka zmiennych sytuacyjnych? Koncepcje motywacji celowej • • • • • Wg Zaleskiego cel to „kognitywnie reprezentowany, możliwy do osiągnięcia, mający wartość i siłę regulacyjną przyszły stan rzeczy, do którego człowiek dąży poprzez działania” (Zaleski, 1991, s. 60). Cel odnosi się do przyszłości, a w teraźniejszości jest stanem antycypowanym. Pojęcie antycypacji oznacza, że jest to stan rzeczy przewidywany. Cel powinien być możliwy do osiągnięcia, czyli realny taki, który poprzez działania można osiągnąć, że nie jest on konstruktem tylko i wyłącznie wyimaginowanym przez jednostkę, ale jest przewidywany w realnym świecie i oparty o procesy myślowe. „Dzięki myśleniu hipotetyczno – dedukcyjnemu człowiek może tworzyć modele nieistniejących jeszcze stanów oraz oceniać szanse ich realizacji i ustalać, jakie działania muszą być podjęte, aby to, co możliwe stało się rzeczywistym” (Mądrzycki, 2002, s.65). Różne definicje celu • • • • • Tomaszewski podaje cel jako antycypowaną sytuacje końcową (Tomaszewski, 1978), Kozielecki definiuje cel jako projektowany stan rzeczy, który jednostka zamierza osiągnąć po podjęciu działania (Kozielecki, 1987), Pervin uważa że: „cel, to poznawczy obraz lub inna reprezentacja punktu końcowego, do którego mogą być skierowane działania” (Pervin, 1989) „Lock i Latham definiują cel, jako zadanie do wykonania” (Kuk, 1998, s.207), Mądrzycki uważa, że cel jest jednym z czynników działania, że jest to umysłowe przedstawienie stanu pożądanego z indywidualnego lub społecznego punktu widzenia, do którego podmiot zmierza. Jest to wartość realizowana (Mądrzycki, 2002). Schemat działania celowego wg Rychty Sytuacja wyjściowa Cel Program Zadanie Działanie Sytuacja końcowa Funkcje celu • • • • • regulują ludzkie zachowanie, nadają porządek i sens życiu, pomagają w odkrywaniu ludzkich możliwości, tworzą i urealniają przyszłość, są motywem pobudzającym do globalnych i długotrwałych działań (Zaleski, 1991). Locke i inni (1981; za: Rychta 1998a) przyjmują, że cele: • • • • kierują uwagę i działanie podmiotu na istotne elementy zadania, mobilizują do podjęcia wysiłku, zwiększają wytrwałość, są pomocne w opracowaniu strategii i osiągania celu, Fazy działania • • • • • • planowanie działania (faza przygotowawcza), realizacja (faza wykonawcza), ocena działania (faza końcowa), Planowanie, to ustalenie sekwencji czynności prowadzących do celu, określenie środków, sposobów, warunków działania. Człowiek odpowiada sobie na pytania: co zamierzam zrobić?, kiedy?, jak? i gdzie? (Mądrzycki, 2002). NAJPROSTSZE I NAJBARDZIEJ SKUTECZNE PROCEDURY MOTYWOWANIA W SPORCIE MAJĄ TE WŁAŚCIWOŚCI WPUNKCIE WYJŚCIA Meta-analiza badań, Butler i McManus (1999) • Samodzielne ustalenie celu wpłynęło na poprawę wykonania zadania w 90% istotnych badań. Prawdopodobieństwo takiej sytuacji wzrasta gdy: • ludzie akceptują stawiane im cele, • są informowani o postępach swojej pracy, • są nagradzani za osiągnięcie celów, które znajdują się w zasięgu ich możliwości, • są wspierani przez przełożonych, Znaczenie trudności celu • Locke w swoich badaniach potwierdził, że trudne cele prowadzą do lepszego wykonania zadań niż łatwe oraz, • że bardziej konkretne cele, czyli sprecyzowane, również podwyższają wykonanie w stosunku do celów ogólnych typu „będę starał się jak najlepiej, aby” (za: Zaleski, 1986). • Stąd w psych, organizacji procedura „motywowania przez cele’ (trudne) Trener stawiający cele swoim zawodnikom powinien pamiętać na podstawie badań przedstawionych powyżej, że: • Muszą one być trudne, ale zarazem jasno określone, • Muszą zawierać informacje zwrotną o poziomie wykonania • Muszą być akceptowane przez zawodnika, czy też drużynę, Gasiul wyróżnił cztery czynniki akceptacji zewnętrznie narzuconego celu: • spostrzegana trudność narzuconych celów, • uczestnictwo w procesie ustalania celów, • wiarygodność osoby określającej cel, • zewnętrzne podniety, KCEL II Z. Zaleskiego CZĘŚĆ I • Instrukcja. Kwestionariusz dotyczy Twoich celów. Zwykle ludzie stawiają sobie jakieś cele, do których dążą. Mogą one być różne: długo- lub krótkofalowe, mniej lub bardziej ważne, łatwiej lub trudniej osiągalne, ogólne lub konkretne, bardziej lub mniej jasne. Zastanów się nad celami, które sobie postawiłeś na różne okresy i napisz je poniżej w odpowiednich miejscach. Opisz je w konkretny sposób. Może być tak, że ktoś nie posiada długotrwałego lub ważnego celu albo nie jest on dobrze sprecyzowany. Gdy jest o to pytany, uważa, że nie wypada się do tego przyznać, bo jest to żenujące. Napisz tylko te cele, które są jasne i konkretne, chodzi nam bowiem o Twoją szczerą odpowiedź. Zatem nie usiłuj „naciągać” odpowiedzi, bo będą one bez żadnej wartości naukowej. Badania są anonimowe i liczymy na Twoją współpracę. KCEL II Z. Zaleskiego • Moje cele to: • Mój cel na następny tydzień (do dwu tygodni):...................................................................... • Mój cel na następny miesiąc (do kilku tygodni):.................................................................... • Mój cel na następny rok (do kilku lat):................................................................................... • Mój długoterminowy cel (na około 10 lat lub więcej):........................................................... • Mój cel na całe życie:............................................................................................ .................. KCEL II Z. Zaleskiego • CZĘŚĆ II • Instrukcja. Mając na uwadze jeden z opisanych celów odpowiedz na następujące pytania. Te pytania pomogą Ci dostrzec różne aspekty tego celu. Przeczytaj każde z nich uważnie i odpowiedz zakreślając odpowiednią cyfrę na załączonej skali. Dla przykładu, gdybyś miał pytanie: „Czy jesteś ambitny?”, a skala odpowiedzi byłaby: Bardzo ambitny 7 6 5 4 3 2 1 Bez ambicji, zatem jeżeli uważasz siebie za bardzo ambitnego, to zakreśl cyfrę 7; jeżeli uważasz, że w ogóle nie posiadasz ambicji, zakreśl cyfrę 1. Są możliwe też stany pośrednie, które mogą dobrze odzwierciedlać poziom Twojej ambicji. Zakreśl cyfrę najlepiej określającą Twój stan. • Moje odpowiedzi odnoszą się do celu nr ............. z części I. KCEL II Z. Zaleskiego – WYMIARY CELU Ważność (1,19,28,35, 50) Nr 1. Jak ważny jest dla Ciebie ten cel: Całkowicie nieważny 1 2 3 4 5 6 7 bardzo ważny Nr 19. Jeżeli okaże się, że z pewnych powodów Twój cel nie może być osiągnięty, to odczułbyś to jako: Dużą stratę 7 6 5 4 3 2 1 żadną stratę Nr 50. Gdybym nie miał tego celu, moje życie byłoby bezsensowne i zdezorganizowane: Całkowicie się zgadzam 7 6 5 4 3 2 1 całkowicie się nie zgadzam KCEL II Z. Zaleskiego – WYMIARY CELU Oczekiwanie (szansa osiągnięcia) (2,11,20, 36) Nr 2. Jak mocne jest Twoje przekonanie, że osiągniesz ten cel: W ogóle nie przekonany 1 2 3 4 5 6 7 całkowicie przekonany Nr 20. Jaka jest pewność, że osiągniesz swój cel w przewidzianym terminie: Bardzo pewny 7 6 5 4 3 2 1 absolutnie niepewny Nr 36. W jakim stopniu obawiasz się, że nie zrealizujesz w pełni swojego celu: Bardzo się obawiam 1 2 3 4 5 6 7 Nie ma żadnych obaw KCEL II Z. Zaleskiego – WYMIARY CELU Konflikt (12, 37, 38) Nr 12. Nie ma innego celu, który zaangażowałby mnie równie mocno, jak obecny: Bardzo prawdziwe 7 6 5 4 3 2 1 całkowicie nieprawdziwe Nr 37. Czy podczas wypoczynku (przerwy, wakacji) myślisz o zrobieniu czegoś, co przyczyni się do osiągnięcia celu: Często mi się to zdarza 7 6 5 4 3 2 1 Nigdy się nie zdarza KCEL II Z. Zaleskiego – WYMIARY DZIAŁANIA • Wysiłek (18, 41, 42,46,47) Nr 18. Jaki procent Twojego czasu poświęcasz na realizację tego celu: 100% 80% 60% 50% 40% 20% 0% Nr 42. Po wypoczynku natychmiast powracam do czynności związanych z celem: Bardzo prawdziwe 7 6 5 4 3 2 1 całkowicie nieprawdziwe Nr 47. Wstaję wcześnie rano, gdy wiem, że mam coś zrobić dla mojego celu: Bardzo prawdziwe 7 6 5 4 3 2 1 całkowicie nieprawdziwe KCEL II Z. Zaleskiego – WYMIARY DZIAŁANIA Wytrwałość (16,27,32,33) Nr 16. Dużo straciłem przez to, że nie wykorzystywałem od razu okoliczności, które pojawiały się na drodze do mojego celu: Bardzo prawdziwe 7 6 5 4 3 2 1 całkowicie nieprawdziwe Nr 33. Przeszkody i trudności, które spotykam po drodze, wstrzymują moje wysiłki skierowane na osiągnięcie tego celu: Bardzo prawdziwe 7 6 5 4 3 2 1 całkowicie nieprawdziwe KCEL II Z. Zaleskiego – WYMIARY DZIAŁANIA Zadowolenie z działań celowych (26,54) Nr 26. Jaką sprawia Ci radość zajmowanie się sprawami związanymi z tym celem: Dużą 7 6 5 4 3 2 1 żadną Nr 54 • Gdy przez dłuższy czas zajmuję się pracą na rzecz tego celu, to: • Odczuwam potrzebę zmiany zajęcia 7 6 5 4 3 2 1 nie nudzę się tym i kontynuuję działanie Dobrze sformułowany cel powinien być SMART • • • • • Specyficzny - wg Locke’a że cel musi być sprecyzowany a nie ogólny, poprawi to motywację do jego osiągnięcia, jak i samą realizację, czyli działania Mierzalny - pozwalający na mierzenie postępów, czyli czas, monitoring, wielkość, porównanie z punktem odniesienia. Trener wyznacza takie cele dla zawodników, dzięki którym jest wstanie udzielić informacji zwrotnej o ocenie poziomu wykonania i aktualnej formie sportowej (Morris i Summers, 1998) Akceptowany - uznanie przez zawodnika celu jako swój własny, a nie narzucony. Trener musi w taki sposób zaaplikować cel zawodnikowi czy drużynie, aby nie został odrzucony. Realistyczny - Należy pamiętać tutaj o zasadzie, że najlepsze osiągnięcia uzyskuje zawodnik, gdy postawi się przed nim cel trudny, który stanowi wyzwanie dla zawodnika. „Oznacza to, że możliwe jest jego osiągnięcie, ale by to uczynić należy podjąć wytężone działanie (wspólnie przez zawodnika i trenera), gdyż poziom celu winien przekraczać w niewielkim stopniu aktualne możliwości zawodnika” (Nowicki, 2004) Terminowy - Zawodnik w dążeniu do celu musi być ciągle świadomy tego, ile pozostało mu czasu do realizacji. Dzięki temu możliwe jest rozplanowanie działań celowych na konkretny okres. Cel długoterminowy np. zdobycie mistrzostwa Polski w piłce nożnej w tym sezonie, jest głównym wyznaczonym na dłuższy okres czasu. Następnie należy wyznaczyć sportowcom podcele, które będą spełniały rolę szczebli drabiny po, której należy się wspiąć, aby osiągnąć cel główny. Podcele to: elementy techniczne, taktyczne, fizyczno-fizjologiczne, psychologiczne oraz przygotowanie do zawodów (Morris i Summers, 1998). (za: Blecharz, 2010) Temperament, osobowość a zachowanie celowe (Burc, Danielik,1998) • Badana grupa: młodzi piłkarze nożni: 22, 26 osób, wiek: 16-18. • Metody: Kwestionariusz Regulacyjnej Teorii Temperamentu Strelaua, Umiejscowienie Kontroli wg Rottera, Kwestionariusz Motywacji Osiągnięć Widerszal-Bazyl, KCEL Zaleskiego, pomiar inteligencji płynnej Temperament, osobowość a zachowanie celowe (Burc, Danielik,1998 WYNIKI 1. Ważność celu koreluje z potrzebą osiągnięć, szansa z ruchliwością i wytrzymałością, ujemnie oczekiwania z reaktywnością 2. Zadowolenie ze żwawością, wytrzymałością i aktywnością, ujemnie z reaktywnością 3. Więź emocjonalna z trenerem z wytrzymałością, ujemnie wspólność celów z inteligencja oraz więź emocjonalna z reaktywnością 4. Pozostałe korelacje nie były istotne Temperament, osobowość a zachowanie celowe (Burc, Danielik,1998 Wnioski • Badane zmienne nie różnicowały grup badanych • Ważność celu koreluje z potrzebą osiągnięć • Wyższe oczekiwanie sukcesu idzie w parze z ruchliwością i wytrzymałością oraz duża odpornością emocjonalną • Silne dążenie do realizacji celu wiąże się z aktywnością, żwawością i reaktywnością, odpornością emocjonalną • Wyższy poziom wspólnoty celów z trenerem wiąże się z niską inteligencją • Dobra więź z trenerem to większa wytrzymałośc i niższa aktywność Dyscyplina sportowa i wiek a osobowość i zachowanie celowe (Rychta, 1998) Osoby badane; 211 zawodników kadry narodowej z 6 dyscyplin (podnoszenie ciężarów, szermierka, piłka ręczna – tyle wymieniono) Metody: Kwestionariusz Catella Kwestionariusz regulacyjnej teorii temperamentu Test Inteligencji Test Szybkości Spostrzegania Sala I - E Rottera KDMMO Widerszal-Bazyl Kwestionariusz Motywacji Sportowych (Gil, Deeter) Kwestionariusz Percepcji Sukcesu (Roberts, Balague) Dyscyplina sportowa i wiek a osobowość i zachowanie celowe (Rychta, 1998) WYNIKI (ANOVA) 1. Dyscyplina sportowa różnicowała cechy: inteligencja, dominacja, siła charakteru, śmiałość, wrażliwość, samowystarczalność, siła woli 2. Wiek zawodników różnicował: inteligencja, ekspansywność, siła charakteru, obwinianie siebie, siła woli, napięcie ergiczne (Podkreślono zmienne oddziaływujące zgodnie) 3. Wiek wiąże się z: żwawość, perseweratywność, ruchliwość, reaktywność. 4. Dyscyplina sportowa różnicuje inteligencję i percepcję. 5. Dyscyplina i wiek łącznie : psychotyzm, szybkości ilość dostrzeganych błędów 6. Dyscyplina wpływa na wymiary zachowania celowego (wymiary celu, wymiary działania) i relacje inertersonalne 7. Wiek wpływał na zmienne motywacyjne i lokalizację kontroli Dyscyplina sportowa i wiek a osobowość i zachowanie celowe (Rychta, 1998) WNIOSKI 1. Dyscyplina sportowa i wiek były czynnikami różnicującymi cechy osobowości i wymiary zachowania celowego 2. W przypadku cech osobowości, temperamentu i percepcji wpływ dyscypliny i wieku był podobny 3. Dyscyplina różnicowała wymiary zachowania celowego 4. Wiek różnicował zmienne motywacyjne 5. Interakcyjny wpływ dyscypliny i wieku był bardziej widoczny w wymiarach zachowania celowego 6. Nieliczne zmienne były poza wpływem wielu i dyscypliny Problemy metodologiczne – ważne pytania • Jakie zmienne są mierzone (temperament, cechy osobowości, wskaźniki fizjologiczne, poziom sportowy, wiek, płeć)? • Jaka rzetelność i trafność ma metoda? Jakie są związki pomiędzy różnymi wskaźnikami pobudzenia lub emocji? • Czy się zakłada, że istnieją wzorce emocjonalne lub pobudzeniowe? • Czy kontrolowany są ważne zmienne pośredniczące, n. p. stopień wyćwiczenia samokontroli pobudzenia? • Jakie rodzaje emocji i pobudzenia są koncepcyjnie wyróżnione? • W jakim momencie dokonywany jest pomiar, jaka jest charakterystyka zmiennych sytuacyjnych? Problemy metodologiczne – ważne pytania • Jakie cechy zadania zostały uwzględnione? • Jakie cechy sytuacji zostały uwzględnione? • Czy zapewniono możliwość wielokrotnego porównania pomiarów? • Czy pomiar cechy był prosty czy złożony w rodzaju procedury wielu cech wielu metod? • Czy zapewniono możliwość pomiarów wielokrotnych? • Czy odróżniono zmienne sytuacyjne od dyspozycyjnych? • W jakim zakresie badanie ma charakter samo opisowy a w jakim obiektywny? Dobrze sformułowany cel powinien być SMART • • • • • Specyficzny - wg Locke’a że cel musi być sprecyzowany a nie ogólny, poprawi to motywację do jego osiągnięcia, jak i samą realizację, czyli działania Mierzalny - pozwalający na mierzenie postępów, czyli czas, monitoring, wielkość, porównanie z punktem odniesienia. Trener wyznacza takie cele dla zawodników, dzięki którym jest wstanie udzielić informacji zwrotnej o ocenie poziomu wykonania i aktualnej formie sportowej (Morris i Summers, 1998) Akceptowany - uznanie przez zawodnika celu jako swój własny, a nie narzucony. Trener musi w taki sposób zaaplikować cel zawodnikowi czy drużynie, aby nie został odrzucony. Realistyczny - Należy pamiętać tutaj o zasadzie, że najlepsze osiągnięcia uzyskuje zawodnik, gdy postawi się przed nim cel trudny, który stanowi wyzwanie dla zawodnika. „Oznacza to, że możliwe jest jego osiągnięcie, ale by to uczynić należy podjąć wytężone działanie (wspólnie przez zawodnika i trenera), gdyż poziom celu winien przekraczać w niewielkim stopniu aktualne możliwości zawodnika” (Nowicki, 2004) Terminowy - Zawodnik w dążeniu do celu musi być ciągle świadomy tego, ile pozostało mu czasu do realizacji. Dzięki temu możliwe jest rozplanowanie działań celowych na konkretny okres. Cel długoterminowy np. zdobycie mistrzostwa Polski w piłce nożnej w tym sezonie, jest głównym wyznaczonym na dłuższy okres czasu. Następnie należy wyznaczyć sportowcom podcele, które będą spełniały rolę szczebli drabiny po, której należy się wspiąć, aby osiągnąć cel główny. Podcele to: elementy techniczne, taktyczne, fizyczno-fizjologiczne, psychologiczne oraz przygotowanie do zawodów (Morris i Summers, 1998). (za: Blecharz, 2010)
