Sygn. akt I ACa 382/08 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ

Sygn. akt I ACa 382/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 sierpnia 2008 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący:
SA Bogdan Świerczakowski (spr.)
Sędziowie:
SA Izabella Fick - Brzeska
SO del. Beata Kozłowska
Protokolant:
sekr. sąd. Agnieszka Nazar
po rozpoznaniu w dniu 26 sierpnia 2008 r. w Warszawie
na rozprawie sprawy z powództwa K. R. – L.
przeciwko M. S. – S., I. S.
i […] z siedzibą w K.
o ochronę dóbr osobistych - złożenie oświadczenia i zapłatę kwoty
90.000 zł
na skutek apelacji wniesionej przez powódkę
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 28 grudnia 2007 r.
sygn. akt II C 235/07
I. oddala apelację,
II. zasądza od K. R. – L. na rzecz M. S. – S. i I. S. kwotę 2.970 zł (dwa
tysiące dziewięćset siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego.
2
Sygn. akt I ACa 382/08
UZASADNIENIE
Powódka K. R.-L. domagała się od pozwanych: M. S.-S. i I. S.,
prowadzących działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej […], oraz […]:
- złożenia oraz opublikowania oświadczenia o treści i w formie wskazanej w
pozwie, zawierającego przeproszenie powódki za naruszenie jej dóbr osobistych i
bezprawne wykorzystanie jej nazwiska do reklamy i promocji imprezy tanecznej –
[…];
- zapłaty kwoty 90.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jej dóbr
osobistych.
Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 28 grudnia 2007 roku Sąd Okręgowy w Warszawie
oddalił powództwo i zasądził od powódki na rzecz pozwanych zwrot kosztów
procesu.
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny :
W dniu […] października 2006 roku pomiędzy pozwanym […] a
pozwanymi I. S. oraz M. S. – S., prowadzącymi działalność gospodarczą w formie
spółki cywilnej „[…]”, zawarta została umowa o organizację Mistrzostw Polski w
tańcach latynoamerykańskich w kategorii amatorów, młodzieży, juniorów II i
juniorów I w dniach […]-[…] marca 2007 roku. Na mocy tej umowy […]
powierzyło pozwanym S. organizację Mistrzostw Polski oraz przekazało
pozwanym wszelkie pełnomocnictwa niezbędne do organizacji tej imprezy.
Pozwani S. zobowiązali się w szczególności do podjęcia działań organizacyjnych i
realizacyjnych, wskazanych szczegółowo w § 5 umowy, zmierzających do
przygotowania i przeprowadzenia imprezy w W. w hali sportowej […]. Do ich
obowiązków jako organizatorów należało również przygotowanie materiałów
reklamowych, przygotowanie i dystrybucja ofert sponsorskich, zapewnienie
3
patronatu prasowego oraz dołożenie starań w celu zapewnienia rejestracji i emisji
telewizyjnej przez jedną z regionalnych stacji. Decyzja co do transmisji tej
imprezy przez stację ogólnopolską zastrzeżona została do kompetencji […]. W
tym zakresie […] otrzymało dwie propozycje - ze strony […] oraz […].
Ostatecznie wybrana została propozycja […] i ten kanał transmitował przebieg
Gali Mistrzów Tańca. Decyzja ta podjęta została w połowie stycznia 2007 roku.
Prezes […] F. W. rozmawiał z wiceprezesem […] na temat transmisji Gali. […]
postawił dwa warunki: że transmisja prowadzona będzie jedynie przez stacje […] i
[…] oraz w trakcie gali wystawione będą reklamy […], jako patrona medialnego
imprezy. Obydwa te warunki zostały spełnione. Patronat medialny nad imprezą
sprawował […].
W dniu […] stycznia 2007 roku pozwany I. S. telefonicznie skontaktował
się z powódką K. R. – L. i zaproponował jej prowadzenie gali Mistrzów Tańca.
Poinformował ją o terminie i charakterze imprezy. Powódka wyraziła zgodę na
prowadzenie tej imprezy. Strony uzgodniły również wysokość wynagrodzenia za
prowadzenie tej gali w kwocie 15.000 zł netto. Dalsze kontakty pomiędzy
pozwanym I. S. a powódką oraz jej biurem miały miejsce w dniach […] stycznia
2007 roku, […] stycznia, […] lutego, […] lutego, […] lutego i […] marca 2007
roku. Podczas jednej z rozmów telefonicznych pozwany I. S. zapytał powódkę, co
wolno mu użyć z jej wizerunku w materiałach reklamowych. Powódka
odpowiedziała, że nie wolno użyć mu jej wizerunku, gdyż prawa w tym zakresie
przynależą do […]. Natomiast wyraziła zgodę na podanie informacji, że
poprowadzi ona galę taneczną.
W dniu […] lutego 2007 roku pozwani S. złożyli zamówienie na wydruk
plakatów informujących o mającej się odbyć Gali. W treści plakatów wskazano, że
galę poprowadzi K. R. Kilka dni później plakaty pojawiły się w mieście, ruszyła
kampania reklamowa. Poza plakatami, impreza reklamowana była również za
pomocą ogłoszeń zamieszczonych w prasie, reklam w Internecie i spotów
emitowanych w radiu. We wszystkich materiałach zawarta była informacją, że
Galę poprowadzi K. R. W dniu […] lutego 2007 roku biuro powódki przesłało do
4
biura pozwanych wzór pisemnej umowy. Pozwani, po konsultacjach uznali, że
wzór ten „jest do niczego” i opracowali własny projekt dokumentu umowy, który
w dniu […] lutego 2007 roku przesłali do biura powódki. Z biura tego otrzymali
odpowiedź, że K. R. będzie miała dostęp do Internetu w sobotę. Poproszeni zostali
o cierpliwość. Do dnia odstąpienia od umowy, co miało miejsce w dniu […] lutego
2007 roku, powódka nie ustosunkowała się do przesłanego jej projektu. W dniu
[…] lutego 2007 roku powódka wyjechała na ferie za granice, gdzie przebywała 8
dni. Podczas pobytu za granicą powódka otrzymała informację od znajomych, że
„miasto jest zaklejone plakatami informującymi o gali”.
W dniu […] lutego 2007 roku powódka podczas rozmowy telefonicznej
poinformowała pozwanego I. S., że nie wystąpi na Gali Mistrzów Tańca z uwagi
na fakt, że będzie ona transmitowana przez […], a nie […]. Konsultowała tę
kwestię z dyrektorem w […] E. M., który oświadczył jej, że nie ma możliwości,
aby prowadziła ona imprezę transmitowaną przez telewizję […]. Powódka
ostatecznie nie wystąpiła na Gali, która odbyła się w dniu […] marca 2007 roku.
W dniu […] marca 2007 roku pozwani S. otrzymali pismo z […] SA, w
którym spółka to zażądała między innymi złożenia przez pozwanych oświadczenia
przed rozpoczęciem Gali Mistrzów Tańca, z którego wynikać będzie, że wycofanie
się K. R. z prowadzenia Gali wynika z nienależytego wykonania umowy przez
pozwanych i spowodowane jest tym, że wbrew wcześniejszym ustaleniom Gala
nie będzie transmitowana przez Telewizję […]. Ponadto w piśmie tym zawarte
zostało żądanie wypłacenia powódce kwoty odszkodowania w wysokości 22.000
zł brutto w związku z wprowadzeniem […] i K. R. w błąd co do możliwości
zorganizowania tej imprezy z udziałem […] i powódki. Pozwani nie spełnili
powyższych żądań. W dniu […] marca 2007 roku skierowali pismo do […] SA, w
którym zakwestionowali fakt nienależytego wykonania zawartej z powódką
umowy. Podnieśli również, że w zakres ich obowiązków związanych z
przygotowaniem Gali Mistrzów Tańca nie wchodziło zawarcie umowy o
transmisję telewizyjną tej imprezy. Kwestia ta była przedmiotem działań i starań
[…].
5
Powódka, poza prowadzeniem własnej działalności gospodarczej, związana
jest z […] umową o współpracę. W umowie tej w § 9 i 10 zawarte zostały
postanowienia o zakazie konkurencji. Zgodnie z § 9 umowy, powódka, jako
wykonawca, zobowiązana jest w trakcie trwania tej umowy, a także 3 miesiące po
jej wygaśnięciu, do powstrzymywania się od wszelkiej działalności kolidującej z
interesami […], jako zamawiającego, w szczególności niepodejmowania
zatrudnienia na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego w
podmiotach konkurencyjnych w stosunku do stacji […]. Ponadto […] uzyskał
prawo do wykorzystywania wizerunku powódki w prasie, radio, telewizji i innych
mediach zarówno w celach komercyjnych, jak i niekomercyjnych. Powódka
zobowiązała się również do powstrzymywania się od wszelkiego rodzaju
komercyjnego i niekomercyjnego wykorzystywania swojego wizerunku lub
wypowiedzi, w szczególności udziału w reklamach i akcjach promocyjnych.
Wszelkie działania powódki, które mogłyby naruszać powyższe zapisy, wymagają
zgody […] udzielonej na piśmie pod rygorem nieważności. Ponadto, zgodnie z §
10 umowy, powódka zobowiązała się współdziałać z […] w kształtowaniu
publicznego wizerunku i zezwoliła na wykonywaniu swoich praw osobistych w
zakresie określonym umową.
W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał za niezasadne powództwo,
oparte na twierdzeniu o naruszeniu przez pozwanych wizerunku powódki poprzez
bezprawne posłużenie się jej nazwiskiem w materiałach reklamujących Galę
Mistrzów Tańca.
Sąd wskazał, że zarówno wizerunek, jak i nazwisko należą do dóbr
które
osobistych
identyfikują
jednostkę,
są
nośnikami
informacji
indywidualizujących i identyfikujących dana osobą. Do grupy tej, określanej w
doktrynie niekiedy jako „symbole człowieka” należą również takie dobra osobiste,
jak pseudonim, przezwisko, czy maska artystyczna [zob. m.in. T. Grzeszak,
Reklama
a
ochrona
dóbr
osobistych
(naruszenie
prawa
osobistych
wykorzystywanych w reklamie żyjących osób fizycznych), PPH 2000, nr 2, s. 713]. Dobra osobiste identyfikujące jednostkę, takie właśnie jak wizerunek,
6
nazwisko, pseudonim uzyskują wymierną wartość majątkową, zawarty w nich,
tradycyjny element majątkowy zdaje się zrównywać z elementem niemajątkowym.
Dotyczy to zwłaszcza osób powszechnie znanych, których osoba u szerokiej
publiczności wywołuje pozytywne skojarzenia, których nazwisko, czy wizerunek
jest rozpoznawalny na rynku, przysługuje mu określona renoma.
Zdaniem Sądu wskazane podobieństwa w zakresie funkcji i znaczenia
wizerunku osoby oraz jej nazwiska nie uzasadniają jednak utożsamiania tych
dwóch dóbr osobistych, w szczególności na gruncie art. 81 ustawy z dnia 4 lutego
1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Na gruncie prawa autorskiego
wizerunek stanowi szeroko pojętą podobiznę człowieka, a więc konkretyzację i
ustalenie jego obrazu fizycznego, zdatną do zwielokrotniania i rozpowszechniania
[zob. m.in. T. Grzeszak, Prawo do wizerunku i korespondencji, w: System prawa
prywatnego, t. 13, s. 497, A. Matlak, Cywilnoprawna ochrona wizerunku, KPP
2004, z. 2, s. 320; J. Barta, R. Markiewicz, w: Czajkowska-Dąbrowska M.,
Ćwiąkalski Z., Markiewicz R., Trapie E. Ustawa o prawie autorskim i prawach
pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2001, s. 533]. Wizerunek w sensie prawnym
oznacza, więc przedstawienie i konkretyzację wyglądu fizycznego człowieka. Sąd
uznał, że w tym znaczeniu wizerunek jako dobro osobiste powódki nie został
naruszony działaniem pozwanych. Nie jest zatem zasadne przywoływanie jako
podstawy prawnej powództwa przepisów prawa autorskiego - wskazane w pozwie
art. 78 i 83 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Podstawę ochrony
naruszonego dobra osobistego powódki w postaci nazwiska oraz interesów
niemajątkowych związanych z tym naruszeniem stanowią przepisy kodeksy
cywilnego dotyczącego ochrony dóbr osobistych (art. 23 i 24 k.c. oraz art. 448
k.c.), które przewidują zarówno niemajątkową (art. 24 § 1 zd. 1 i 2 k.c.), jak i
majątkową (art. 24 § 1 zd. 3, art. 448 k.c.) formę ochrony dóbr osobistych.
Pozwani M. S. – S. oraz I. S. posłużyli się nazwiskiem powódki przy
reklamowaniu imprezy Gala Mistrzów Tańca, przy czym informacja, że imprezę
poprowadzi K. R., zamieszczona na plakatach reklamujących tę imprezę, jak i w
reklamach zamieszczonych w prasie i w Internecie, w spotach reklamowych
7
emitowanych w radiu spełniała dwie funkcje : informacyjną, wskazującą
publiczności osobę, która poprowadzi zapowiadaną galę, oraz
marketingową
reklamową. Pozwani angażując powódkę do prowadzenia gali oraz informując o
tym publiczność korzystali z renomy powódki, sympatii i popularności, jaką cieszy
się ta osoba w świecie pop-kultury.
Dokonane naruszenie dobra osobistego powódki w postaci jej nazwiska nie
miało wszakże, w ocenie Sądu Okręgowego, charakteru bezprawnego, bowiem I.
S. uzyskał ustną zgodę powódki na posłużenie się jej nazwiskiem w kontekście
upublicznienia informacji, że Gala zostanie przez nią poprowadzona. Powódka nie
zgodziła się na wykorzystanie jej wizerunku - podobizny, obrazu fizycznego w
reklamie imprezy, gdyż prawa w tym zakresie przynależą do […]. Zgodziła się
natomiast na zamieszczenie informacji, że poprowadzi ona galę taneczną. Fakt
wyrażenia zgody na podanie informacji, że to powódka poprowadzi galę mistrzów
tańca, wynika również z zeznań samej powódki.
W dniu […] stycznia 2007 roku powódka w rozmowie telefonicznej z
pozwanym przyjęła jego propozycję poprowadzenia jako konferansjer Gali
Mistrzów Tańca. Strony podczas tej rozmowy ustaliły termin, miejsce i charakter
występu, ustaliły również wysokość należnego z tego tytułu wynagrodzenia kwota 15.000 zł. Tym samym strony osiągnęły konsens, co do zasadniczych
elementów składowych (istotnych postanowień) umowy, konsensem objęte zostały
essentialia negotii umowy o dzieło (art. 627 k.c.). Tym samym Sąd uznał, że w
dniu […] stycznia 2007 roku pomiędzy pozwanymi S. a powódką K. R. zawarta
została w trybie ofertowym (art. 66 i n. k.c.) ustna umowa o dzieło w postaci
poprowadzenia przez powódka Gali Mistrzów Tańca, która miała odbyć się w W.
w dniu […] marca 2007 roku. Zdaniem Sądu oceny tej nie zmienia fakt, że
intencją stron było następcze spisanie postanowień tej umowy w formie pisemnej.
Czym innym jest bowiem zawarcie samej umowy - czynność prawna
konsensualna, dochodząca do skutku w przypadku zaistnienia konsensu stron co
do
istotnych
postanowień
umowy,
czym
innym
natomiast
późniejsze
udokumentowanie zawartego porozumienia formie pisemnej. Nadto obie strony
8
zgodnie stwierdziły w toku postępowania, że taka praktyka - wcześniejsze
zawieranie umów w formie ustanej, a następnie spisanie odpowiednich
dokumentów tuż przed występem - jest praktyką powszechnie stosowaną w branży
rozrywkowej. Powyższa umowa wiązała strony do dnia […] lutego 2007 roku,
kiedy to powódka odstąpiła od niej powołując się na fakt, że nie może wystąpić na
imprezie, która będzie transmitowana przez telewizję […].
Zaangażowanie do występu gwiazdy, jaką bez wątpienia jest powódka
zmierza do zainteresowania publiczności tym występem, przyciągnięcia jej na
występ, a tym samym zdyskontowania „siły atrakcyjnej” i renomy gwiazdy.
Elementem koniecznym jest, więc w tym przypadku poinformowanie potencjalnej
publiczności o planowanym występie gwiazdy i tym samym zachęcenie jej do
przyjścia na występ. Bez tej możliwości, angażowanie gwiazdy i ponoszenie
związanych z tym kosztów mijałoby się z celem. Sąd zwrócił uwagę, że powyższe
nie oznacza, że nie można przyjąć konstrukcji przeciwnej, w której strony, obok
umowy o występ, zawierają oddzielną umowę, z zastrzeżeniem odrębnego
wynagrodzenia, za wykorzystanie nazwiska, czy też wizerunku gwiazdy w
materiałach reklamujących daną imprezę. Artysta powinien jednak w sposób
wyraźny kwestię tę zastrzec, czego powódka nie uczyniła. W przypadku braku
takiego zastrzeżenia należy uznać, że zgoda na występ jest równoznaczna ze zgodą
na poinformowania publiczności o tym fakcie - zamierzonym występie artysty w
formach ogólnie przyjętych w takiej sytuacji (plakaty, spoty reklamowe,
zaproszenia).
Zdaniem Sądu, zgoda powódki na umieszczenie publicznej informacji, że
poprowadzi ona Galę Mistrzów Tańca może być wnioskowana również na
podstawie samego jej zachowania. O fakcie pojawienia się plakatów reklamowych
dowiedziała się około […] lutego 2007 roku i wówczas nie uczyniła nic, co
świadczyłoby, że nie zgadza się z ich treścią. W szczególności nie skontaktowała
w tym celu z pozwanym I. S., nie żądała wycofania materiałów reklamowych.
Kwestia ta podniesiona została przez powódkę dopiero wówczas, gdy odstąpiła
ona od umowy, której przedmiotem był jej występ na gali.
9
Działanie pozwanych ograniczyło się jedynie do poinformowania w
materiałach reklamowych, że galę poprowadzi K. R. W szczególności pozwani nie
wykorzystali wizerunku powódki, wobec jej wyraźnego zastrzeżenia w tym
zakresie. Z tych względów Sąd uznał, że zawarta z powódką umowa o występ
upoważniała pozwanych do poinformowania o tym fakcie potencjalnej
publiczności w materiałach reklamujących imprezę.
Niezależnie od powyższego Sąd wskazał, że strona powodowa niezasadnie
utożsamia użycie nazwiska powódki z użyciem jej wizerunku i w związku z tym
bezzasadnie posługuje się pojęciami zaczerpniętymi z zakresu prawa autorskiego,
jak np. pola eksploatacji. Nazwisko, w tym również nazwisko osoby popularnej,
jako dobro osobiste nie stanowi, bowiem dobra majątkowego, które mogłoby być
przedmiotem umów z zakresu prawa autorskiego. Nadto ani forma, ani treść
materiałów reklamowych nie narusza per se dóbr osobistych powódki, w
szczególności prawa do nazwiska. Materiały te mają charakter standardowy,
zawierają rzeczowe informacje o mającej się odbyć imprezie, zawierają również
informację, że imprezę tę poprowadzi K. R. Brak w nich jakichkolwiek
elementów, w kontekście których zamieszczenie nazwiska powódki mogłoby być
źródłem naruszenia jej dóbr osobistych (przykładowo: ośmieszać powódkę,
naruszać jej prywatność, czy dobre imię). Umowa o prowadzenie Gali Mistrzów
Tańca zawarta przez strony w dniu […] stycznia 2007 roku wiązała strony do dnia
[…] lutego 2007 roku, tj. do chwili, gdy została przez powódkę wypowiedziana.
Dlatego zdaniem Sądu, w okresie od dnia […] stycznia 2007 roku do […] lutego
2007 roku, pozwani mieli prawo podawać w materiałach reklamowych informację,
że gala prowadzona będzie przez powódkę. Informacja ta odpowiadała wówczas
faktycznemu stanowi.
Sąd nie podzielił również argumentacji strony powodowej, że pozwani
doskonale zdawali sobie sprawę, że powódka jako dziennikarka zatrudniona w
[…] nie będzie mogła wystąpić na gali transmitowanej przez konkurencyjną stację
[…]. Powódka nie jest bowiem dziennikarką zatrudnioną w […], a jedynie osobą z
[…] współpracującą, a nadto powódka przy zawieraniu umowy z pozwanymi nie
10
wskazała, że w jej umowie z […] istnieją klauzule konkurencyjne, które w jej
ocenie zakazują jej występowania na imprezach transmitowanych przez inne stacje
telewizyjne. Umowa ta nie była pozwanym znana. Natomiast analiza zapisów tej
umowy wskazuje, że w istocie powódka bez pisemnej zgody […] nie mogła
wykorzystywać swojego wizerunku w żadnych innych przedsięwzięciach o
charakterze komercyjnym i niekomercyjnym (§ 9 umowy z […]). Kwestia, czy
Gala była transmitowana przez konkurencyjną stację telewizyjną staje się
zagadnieniem drugoplanowym. To na powódce ciążył w istocie obowiązek
uzyskania zgody […] na występ na Gali. Zawarcie przez powódkę z pozwanymi
umowy bez uzyskania uprzedniej zgody […], uznać należy zdaniem Sądu I
instancji za przejaw nielojalności kontraktowej, zarówno względem pozwanych w
tej sprawie, jak i […], a jednocześnie brak jest podstaw do stawiania zarzutów
stronie pozwanej co do bezprawnego i niezgodnego z zasadami współżycia
społecznego postępowania.
Sąd wskazał, że zgoda uprawnionego na naruszenie dóbr osobistych
stanowi działanie prawne zbliżone rodzajowo do oświadczenia woli. Ze względu
na nieodłączność dóbr osobistych od ich podmiotu, zgoda nie przybiera charakteru
rozporządzenia powodującego trwałe przeniesienie lub wygaśnięcie prawa
osobistego. Odnosi się tylko do sfery wykonywania prawa i dotyczy konkretnego
działania osoby ingerującej w cudzą sferę dóbr osobistych (por. m.in. Z.
Radwański, Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2003, s. 168). Zgoda jest
czynnością odwoływalną, przy czym odwołanie zgody nie ma mocy wstecznej. Z
tych względów podkreśla się, że odwołanie takie możliwe jest do czasu podjęcia
ingerencji w sferę dóbr osobistych objętych zgodą uprawnionego. W efekcie
odwołanie zgody przez powódkę na posłużenie się jej nazwiskiem w materiałach
reklamujących Galę nie uchyla wyłączenia bezprawności działań pozwanych w
okresie do dnia […] lutego 2007 roku.
Odmienna sytuacja istniała w okresie od […] lutego 2007 roku do dnia […]
marca 2007 roku. W tym okresie, na skutek cofnięcia zgody przez powódkę,
pozwani S. utracili prawo posługiwania się jej nazwiskiem w materiałach
11
reklamujących Galę, z tym, że powódka nie udowodniła, ani nawet nie wywodziła,
że jakiekolwiek działania naruszające prawo do nazwiska powódki zostały podjęte
przez pozwanych po dniu […] lutego 2007 roku. Wszystkie materiały reklamowe
zostały wyemitowane i opublikowane przed tą datą.
Zaniechanie podjęcia przez pozwanych działań, na skutek wypowiedzenia
umowy
przez
powódkę
przed
rozpoczęciem
Gali
a
związanych
z
poinformowaniem opinii publicznej o fakcie rezygnacji powódki z prowadzenia
Gali, nie stanowiło w ocenie Sądu bezprawnego naruszenia dóbr osobistych
powódki. Powódka odstąpiła od umowy zaledwie trzy dni przed planowaną galą.
Zmiana treści materiałów reklamowych w tak krótkim okresie, przed samą
imprezą, nie była możliwa. Pozwani podjęli kroki możliwe w tym zakresie skierowanie do mediów, sponsorów i patronów medialnych informacji o
rezygnacji powódki z udziału w Gali. Z tych względów, zdaniem Sądu, nie można
skutecznie postawić pozwanym zarzutu bezprawnego zaniechania.
Sąd nie podzielił także zarzutu powódki, że niezłożenie przez pozwanych
przed rozpoczęciem gali oświadczenia nadesłanego w dniu […] marca 2007 roku
przez […] S.A. skutkowało dalszym naruszeniem dóbr osobistych powódki, czy
też zwiększeniem skali dokonanego naruszenia. Treść oświadczenia nadesłanego
przez […] SA., z której wynika, że pozwani ponoszą pełną odpowiedzialność za
odstąpienie K. R. od umowy i w efekcie za niepojawienie się jej, pomimo
publicznych zapowiedzi, na imprezie, nie znajduje potwierdzenia w ustalonym
stanie faktycznym sprawy.
Co do powództwa skierowanego przeciwko pozwanemu […], Sąd uznał je
za niezasadne z uwagi na brak legitymacji biernej po stronie tego pozwanego. […]
w zakresie swoich działań nie zawierało żadnej umowy z powódką, nie
przygotowywało materiałów reklamowych, w końcu swoimi działaniami nie
naruszyło bezpośrednio ani pośrednio prawa powódki do jej nazwiska, dlatego nie
ponosi odpowiedzialności niemajątkowej za naruszenie dóbr osobistych powódki.
W
konsekwencji
wobec
braku
przesłanek
materialnoprawnych
przewidzianych w art. 24 i 448 k.c., art. 83 i 78 ustawy o prawie autorskim i
12
prawach pokrewnych, a także art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 1993 r. o
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, sąd oddalił powództwo. O kosztach procesu
orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 108 § 1 k.c.
Orzeczenie to w części oddalającej powództwo w stosunku do pozwanych
M. S. – S. oraz I. S., zaskarżyła apelacją powódka. Zarzuciła :
1.obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 23 i 24 k.c. w zw. z art. 81
ust.1. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, poprzez błędną ich
interpretację i uznanie, że wykorzystanie w celach reklamowych dóbr
osobistych (nazwiska) osoby publicznej, w zasadzie nie wymaga zgody
uprawnionego wyrażonej w sposób niewątpliwy i nie budzący zasadniczych
wątpliwości na takie wykorzystanie;
2.obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 23 i 24 k.c. w zw. z art. 81
ust.l. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, poprzez uznanie, że
rzekomy fakt zawarcia umowy o dzieło w drodze ofertowej w odniesieniu do
innych czynności implikuje w sposób kategoryczny okoliczność w postaci
wyrażenia zgody na wykorzystanie do celów reklamowych dóbr osobistych
(nazwiska) osoby publicznej, chociaż Sąd Okręgowy nazywa tę zgodę
„dorozumianą”;
3.obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 23 i 24 k.c., poprzez błędną
ich interpretację i uznanie, że zaniechanie podjęcia określonych działań nie
może zostać uznane za działanie bezprawne w rozumieniu tych przepisów i
tym samym stanowić przesłankę egzoneracyjną wystarczającą do uznania, iż
nie doszło do naruszenia dóbr osobistych;
4.obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 355 § 2 k.c. poprzez uznanie
że zasada podwyższonej należytej staranności określana przy uwzględnieniu
jej zawodowego charakteru, obciąża powódkę - osobę fizyczną, a nie
pozwanych będących przedsiębiorcami;
5.obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 66 § 1 k.c. poprzez jego
zastosowanie w sytuacji, kiedy biorąc pod uwagę stosunki danego rodzaju
(udział osób publicznych w przedsięwzięciach z zakresu m.in. reklamy i
13
promocji) i biorąc pod uwagę przyjęte poziomy wynagrodzeń (znacznie
wyższe niż przedmiotowe 15.000 złotych za sam fakt „fizycznego”
poprowadzenia gali) oczywistym jest, iż do istotnych i zasadniczych
postanowień umowy należy uzgodnienie kwestii związanych z charakterem i
zakresem działań reklamowych oraz związanego z tym wynagrodzenia czego przedmiotowa „oferta” nawet w ogólnych zarysach nie zawierała;
6.błąd w ustaleniach faktycznych - poprzez niezasadne przyjęcie, że pozwani
nie mogli podjąć jakichkolwiek działań o charakterze informującym opinię
publiczną o nie poprowadzeniu gali przez powódkę K. R., pomimo jej
kategorycznego żądania podczas, gdy było to możliwe bez konieczności
ponoszenia specjalnych nakładów sił i środków;
7.błąd w ustaleniach faktycznych - poprzez przyjęcie, że powódka w
rozmowie telefonicznej z pozwanym S. ustalała „co pozwany z jej wizerunku
może użyć w materiałach reklamowych”, podczas gdy powódka nigdy w
zeznaniach, na które Sąd Okręgowy następnie się powołuje nie twierdziła, że
pozwany mówił o materiałach reklamowych ;
8.Obrazę przepisów prawa procesowego mającą istotny wpływ na treść
orzeczenia, a to art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę dowodów i
całkowite pominięcie istotnej części zeznań F. W. - Prezesa Zarządu
Głównego […], którym nie zaprzeczył pozwany I. S., a które stanowiły
zapewnienie, iż decyzja o tym że […] będzie transmitować Galę zapadła już
w połowie stycznia, o którym to fakcie w tym samym czasie byli
poinformowani przez niego osobiście pozwani S. ;
9.Obrazę przepisów prawa procesowego mającego wpływ na treść
orzeczenia, a to art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę materiału
dowodowego rozstrzygającego o najistotniejszym zagadnieniu tj. o udzieleniu
zgody na korzystanie z dóbr osobistych powódki (nazwiska) z całkowitym
pominięciem w tym zakresie złożonych przez nią samą zeznań lub ich
interpretacją całkowicie odbiegającą ich dosłownego brzmienia.
14
Apelująca wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez
uwzględnienie powództwa w całości w stosunku do pozwanych I. S. i M. S.-S.,
oraz zasądzenie od tych pozwanych kosztów procesu za obie instancje.
Pozwani M. S. – S. i I. S. wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzanie na ich
rzecz kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :
W pierwszej kolejności, w związku z zarzutem naruszenia art. 81 ust. 1
ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(Dz.U.06.90.631 j.t.), nasuwa się potrzeba oceny konstrukcji roszczenia.
Znaczna cześć uzasadnienia pozwu (i apelacji) odwołuje się do prawa
autorskiego jak również dorobku orzeczniczego ukształtowanego na gruncie
przepisów dotyczących ochrony wizerunku. Mimo niewątpliwych analogii, na
które zwraca uwagę skarżąca, w przedmiotowym stanie faktycznym nie mogły
mieć zastosowania przepisy ustawy z 4 lutego 1994 r. Sąd Apelacyjny w pełni
podziela pogląd wyrażony w publikacji, nota bene przytoczonej przez powódkę
(Elżbieta Traple „Prawo reklamy i promocji” Wydawnictwo Prawnicze Lexis
Nexis Warszawa 2007, str. 837), iż z prawa do ochrony nazwiska można korzystać
wyłącznie na podstawie art. 23 k.c., brak natomiast szczególnego przepisu
konstruującego wyłączne prawo do „rozpowszechniania nazwiska”. Pojawiający
się w piśmiennictwie postulat zrównania zasad ochrony wizerunku i nazwiska,
choć bez wątpienia racjonalny, jak dotąd nie został zrealizowany przez
ustawodawcę. Nie istnieje normatywna podstawa do poszukiwania ochrony przed
rozpowszechnianiem nazwiska w zamieszczonych w ustawie o prawie autorskim,
przepisach zakazujących (poza określonymi sytuacjami) rozpowszechniania
wizerunku. Tym samym za nietrafne należy uznać odwoływanie się do właściwego
dla tego prawa, pojęcia „pole eksploatacji”.
Ochrona dobra osobistego jakim jest nazwisko może się zatem realizować
wyłącznie na podstawie art. 24 k.c. Jest w sprawie niesporne, że pozwani ad. 1 i 2
posłużyli się nazwiskiem powódki w kampanii informacyjno – reklamowej
imprezy o nazwie „Polska Gala Mistrzów Tańca”. Ma wszakże rację Sąd I
15
instancji, że nie było to zachowanie bezprawne. Strony łączyła ustna umowa,
której istotne postanowienia (essentialia negotii) sprowadzały się do ustalenia, że
powódka poprowadzi […] marca 2007 r., trwającą trzy godziny, Galę. W zamian
miała otrzymać wynagrodzenie w wysokości 15.000 zł netto. Nadto strony ustaliły,
iż w materiałach reklamowych zostanie użyte imię i nazwisko powódki.
Dokonując powyższych, stanowczych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy
nie uchybił zasadzie swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.).
Przedmiotowa umowa nie wymagała żadnej szczególnej formy. Zawarcie
kontraktu w formie ustnej uwiarygodniają wskazane zeznania powódki o tym, że
umowę na prowadzenie takich imprez w praktyce podpisuje się „tuż przed
imprezą, na kilka dni przed imprezą” (k.194). Skoro tak się zwykle dzieje, to
należy zaakceptować również to ustalenie, że ustnie skarżąca wyraziła zgodę na
użycie nazwiska w materiałach reklamowych, przy czym nie chodzi o zgodę
dorozumianą. Kampania informująca o Gali musiała przecież, by była skuteczną,
rozpocząć się wcześniej niż kilka dni przed jej terminem, a jeszcze wcześniej
musiały być zamówione materiały reklamowe.
Poza tym, o prawidłowości podstawy faktycznej rozstrzygnięcia przekonuje
okoliczność, iż około dwa tygodnie przed Galą powódka podjęła proponowane
przez I. S. działania, mające doprowadzić do zareklamowania imprezy w
prowadzonym przez nią programie telewizyjnym „[…]” (zeznania powódki k.194), czego zapewne by się nie podjęła gdyby nie była (i czuła się) związania
umową.
Nie ma prawnych przeszkód, by zawarcie ustnej umowy nastąpiło w
rozmowach telefonicznych. Ustalenie że tak było nie budzi zastrzeżeń także
dlatego, iż przedmiot umowy był nieskomplikowany, obejmował odpłatny udział
powódki w jednym tylko, określonym ściśle co do czasu i miejsca, odpowiednio
zareklamowanym zdarzeniu, a zakres czynności jakie miała skarżąca podjąć,
zamykał się w zwrocie „prowadzenie gali tańca”, co, zważywszy na
doświadczenie zawodowe prowadzącej, nie wymagało doprecyzowania. Warto w
16
tym miejscu zaznaczyć, że także umowa z […] o transmisję była umową ustną
(zeznania F. W. – k.226).
Należy
też
zauważyć,
iż
„wyrażenie
zainteresowania”,
a
więc
sformułowanie jakim posłużyła się powódka odtwarzając - w ramach zeznań –
przebieg rozmów z pozwanym, nie jest dość precyzyjne, ma charakter opisowy i
nie pozwala na ścisłe ustalenie treści wypowiedzi. Nie przekonuje w konfrontacji z
relacją pozwanego, przytaczającą zwroty użyte w rozmowie. Istotą kampanii było
dotarcie do jak największej liczby potencjalnych widzów, zatem ograniczenie się
przez organizatorów tylko do formy plakatu nie wydawałoby się racjonalne,
podobnie jak zastrzeżenie tylko takiej postaci informacji (reklamy) przez
powódkę. Mając dwie rozbieżne relacje na ten temat, Sąd Okręgowy oparł się na
tej, którą ocenił jako bardziej przekonującą. Musiał dokonać wyboru, a Sąd
Apelacyjny w świetle przedstawionych uwag nie znajduje podstaw do jego
zakwestionowania, zwłaszcza, że dysponuje tylko protokołami, podczas gdy Sąd
meriti miał bezpośredni kontakt z przesłuchiwanymi stronami.
Jeśli chodzi o uzgodnione wynagrodzenie, to materiał dowodowy nie
pozwala na zaakceptowanie wyrażonej w ramach zarzutu naruszenia art. 66 § 1
k.c. tezy, że zwykle wynagrodzenie w podobnych przypadkach jest znacznie
wyższe niż 15.000 zł. Nie jest to również fakt powszechnie znany, który nie
wymagałby dowodu. Co więcej, powódka zeznała, że taką właśnie kwotę strony
ustaliły : „Ustaliliśmy podczas tej rozmowy również honorarium na kwotę 15.000
zł netto” (k.194).
Argument odwołujący się do niezgodności § 6 projektów umów złożonych
do akt przez strony (k.12-14 i 120-122) nie został poszerzony o ewentualne
konkretne wnioski, jakie miałyby się w związku z tym nasuwać. W szczególności,
nie jest jasne, jaką korzyść mieliby pozwani osiągnąć, gdyby Sąd oparł się na
projekcie dołączonym do odpowiedzi na pozew. Niemniej, zwraca uwagę
okoliczność, że wskazując na ów projekt, pozwani, mimo że dołączyli własną
wersję, powołali się na dokument „w aktach sprawy”, a więc w istocie na projekt
17
już złożony przez stronę przeciwną (k.107). Na tę też wersję wskazała w trakcie
zeznań pozwana (k.200).
Jak już zaznaczono, przedmiotem umowy było prowadzenie Gali.
Niewątpliwie pozwani nie mieli interesu w zamieszczaniu dodatkowych
postanowień, czy zastrzeżeń umownych, których przedmiotem byłby sposób
transmisji, a w szczególności we wskazaniu stacji, która będzie emitować imprezę.
Tym bardziej, że nie oni decydowali o sposobie transmisji imprezy. O ile powódka
była ograniczona w możności wykonywania działalności o jakiej stanowiła
umowa, to w jej interesie leżało nie tylko zapytanie o to, jaka stacja będzie
transmitować Galę, ale wyraźne uwarunkowanie swego w niej udziału np. od
prowadzenia transmisji przez […]. Pozwani nie musieli przecież interesować się
treścią stosunków prawnych łączących powódkę z podmiotem, z którym
pozostawała w stałych zawodowych relacjach. Dopiero gdyby skarżąca poczyniła
stosowne zastrzeżenie dotyczące podmiotu transmitującego Galę (w sposób
przewidziany art. 61 § 1 k.c.), to dopuszczenie do innych warunków emisji
mogłoby obciążać pozwanych i co najmniej można byłoby mówić o nienależytym
wykonaniu zobowiązania z ich strony.
Wiarygodność wersji zdarzeń prezentowanych przez stronę powodową
osłabiają również zeznania słuchanego za pozwanego […], jego prezesa F. W.
(k.224-226). Świadek ten prowadził rozmowy z wiceprezesem […] na temat
transmisji przedmiotowej imprezy w telewizji […] i […]. Rozmowy te zwieńczone
zostały porozumieniem, umożliwiającym […] patronat medialny. Ostatecznie […]
podjął współpracę patronacką dotyczącą Polskiej Gali Mistrzów Tańca, przy czym
korespondencję w tej sprawie prowadziła osoba z działu marketingu […] S.A.
(k.209-216). A zatem w trakcie przygotowań i do Gali i jej promocji nie istniały ze
strony kontrahenta powódki ([…]) przeszkody, dla których udział w niej skarżącej
byłby niedopuszczalny lub choćby niewskazany.
Reasumując, wykorzystanie nazwiska powódki do promocji imprezy
tanecznej było z nią uzgodnione i stanowiło element umowy dotyczącej
prowadzenia Gali Mistrzów Tańca. Nie było więc bezprawne. Sąd Apelacyjny
18
przyjmuje za swoje szerokie wywody Sądu Okręgowego poczynione w ramach
oceny roszczenia, z wyjątkiem skomentowania zachowania powódki (k.250), co
do zasady zbędnego dla rozstrzygnięcia. Aprobuje zatem także tę część rozważań i
ustaleń, która poświęcona jest zachowaniu pozwanych po powzięciu wiadomości o
cofnięciu przez powódkę zgody na udział w Gali. Nie zostało wykazane, by w tym
okresie doszło jeszcze do jakiegokolwiek rozpowszechniania materiałów
reklamowych
zawierających
nazwisko
powódki.
Na
zastąpienie
zaś
dotychczasowych materiałów nowymi, pozbawionymi nazwiska powódki, nie było
dość czasu. Zważywszy w dodatku, iż cofnięcie zgody na udział w Gali było
zaskakujące i postawiło kontrahentów w trudnym położeniu, wymagającym
podjęcia
natychmiastowych
doraźnych
działań,
umożliwiających,
mimo
zaistnienia nowej sytuacji, zrealizowanie przedsięwzięcia, za usprawiedliwione
okolicznościami trzeba uznać zachowanie pozwanych, które ograniczyło się do
polecenia – w dniu […] marca 2007 r. – usunięcia „ze strony głównej MP” i
„Informacji o imprezie” informacji, że Galę poprowadzi K. R. (k.125).
Konkludując, można stwierdzić, że także w dniach bezpośrednio poprzedzających
Galę nie doszło do bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powódki.
Z przedstawionych względów, uznając że zaskarżony wyrok odpowiada
prawu, w oparciu o przytoczone ustalenia, Sąd Apelacyjny oddalił apelację na
podstawie art. 385 k.p.c. i orzekł o kosztach procesu za drugą instancję na zasadzie
odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 k.p.c.).