koniec XVIII, koniec XIX wieku - Państwowa Służba Hydrogeologiczna

Państwowa Służba Hydrogeologiczna
http://psh.gov.pl/pl/historia_polskiej_hydrogeologii/prapoczatkikoniec-xviii-koniec-xix-wieku.html
Prapoczątki (koniec XVIII, koniec XIX wieku)
Za prapoczątki hydrogeologii polskiej uznać należy bardzo ożywione poszukiwania i opisy solanek
zapoczątkowane po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r., kiedy to kopalnie soli Wieliczka i Bochnia
przypadły Austrii. Liczne roboty wiertnicze przyczyniły się nie tylko do lepszego rozpoznania budowy
geologicznej, ale także stanowiły impuls do doskonalenia techniki. Badania solanek prowadzono
zarówno na południu kraju, jak też na północy oraz na północnym wschodzie - Litwie i na północnym
zachodzie nad Bałtykiem.
Rozpoczęto też wykonywanie dokładniejszych analiz wód mineralnych, zwłaszcza w Karpatach i na
terenie Sudetów. Można przyjąć, że jedną z pierwszych była wykonana przez B. Hacqueta w końcu
XVIII wieku dla źródła głównego w Krynicy. Badania solanek i analizy wód mineralnych dokonywane
w XIX wieku wyprzedziły znacznie inne poczynania hydrogeologiczne. Hydrogeologia wód
zmineralizowanych rodziła się wcześniej niż wód słodkich, zwanych też zwykłymi. Ta ostatnia nazwa
wywodzi się z podziału źródeł mineralnych (E. Hintz, L. Grünhut: Deutsches Bäderbuch 1907 s. LVI,
vide K. Keilhack, 1912 s. 377) i jest odpowiednikiem akratopege: einfache kalte Quelle - zwykłe,
proste zimne źródło. Nazwa “wody zwykłe” została upowszechniona przez PIG w atlasach
hydrogeologicznych (1976, 1995).
W regionalnych opisach geologicznych w XIX wieku nie charakteryzowano zwykle wód podziemnych,
a tylko źródła. Tak czynił G.G. Pusch (1833-1836) w swym podstawowym dziele, wprowadzając
podrozdziały - paragrafy “Quellenfűhrung”, czy też znacznie później S. Zaręczny (1894) w
objaśnieniach do Zeszytu trzeciego Atlasu Geologicznego Galicji.
W latach 1844-1845 na łamach rocznika: Biblioteka Warszawska, ukazały się artykuły L. Zejsznera i
J.B. Pusza, dotyczące temperatury źródeł tatrzańskich, oraz drugiego z nich odnośnie źródeł okolic
Warszawy. Do termiki źródeł tatrzańskich wrócił w Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego w latach
1882 - 1905 L. Świerz.
Za prapoczątki hydrogeologii praktycznej można by też uznać sztolnie odprowadzające wodę z
olkuskich kopalń srebronośnych kruszców ołowiu, czy też takież roboty odwodnieniowe w
dolnośląskich kopalniach węgla kamiennego.
Nowoczesna polska hydrogeologia rodzi się na przełomie XIX i XX wieku w zaborze austriackim w
Galicji we Lwowie i w Krakowie. Jej początki są związane z budową wodociągów opartych na wodach
podziemnych (w początkowej fazie również w Krakowie): J. Niedźwiedzki 1885, E. Romer 1890, 1893,
R. Ingarden 1896, 1897, S. Zaręczny 1895-1897; z wykładami uniwersyteckimi: T. Wiśniowski 1903,
1907 i politechnicznymi: J. Niedźwiedzki 1906, 1915. R. Rosłoński w latach 1906-1908 publikuje
pierwsze prace dotyczące matematycznego opisu ruchu wód podziemnych. Wprowadzono w tym
czasie polską terminologię, dotyczącą wód podziemnych, w tym też bardzo wcześnie terminy
"hydrogeologia" i "hydrogeologiczny", używając ich konsekwentnie też w następnym okresie. Stało
się to przypuszczalnie pod wpływem literatury rosyjskiej, czego przykładem z ziem polskich może
być książka N.I. Krisztafowicza o wodach podziemnych Lublina (1902-1903) a może i austriackiej (H.
Höfer von Heimhalt 1912). W pracach niemieckich, francuskich, angielskich (na terenie USA) terminy
te przebijały się znacznie później, częściowo poprzez “hydrologię wód podziemnych", czy też
"geohydrologię".
W zaborze rosyjskim działają polskie firmy wiertnicze. Najbardziej znana (założona w 1894 r.): Biuro
Techniczne Inż. Rychłowski, Wehr i S-ka, zbierając materiały, doprowadza do ich wydania w 1917 r. a
więc prawie u progu niepodległości (Materiały do hydrologii Królestwa Polskiego i ziem przyległych).
Z firmą tą współdziałała pracownia geologiczna przy, Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, a
osobowo Jan Lewiński jako doradca i Jan Samsonowicz, wówczas jego uczeń. Znaczenie dla poznania
wód podziemnych miała też firma: Biuro Wiertnicze i Robót Górniczych M. Łempicki i S-ka z siedzibą
w Sosnowcu.
Wydrukowano dnia 2017-03-02 14:01:34, strona: 1/2
Państwowa Służba Hydrogeologiczna
http://psh.gov.pl/pl/historia_polskiej_hydrogeologii/prapoczatkikoniec-xviii-koniec-xix-wieku.html
Dla tej części Polski publikują dokumentacyjne dane hydrogeologiczne ze studzien artezyjskich
(m.in. analizy wody) P. Tutkowski i E.W. Oppokow w wychodzącym w Puławach (Nowo Aleksandrii) w
latach 1896-1914 roczniku (Jeżegodnik po Mineralogii i Geologii Rosji). I.E. Sincow podaje dane o
kopanych i wierconych studniach państwowego monopolu spirytusowego (Zapiski Iimperatorskowo
Minerałogiczeskowo Obszczestwa, w tomach 40-50, 1903-1915). Wiadomości hydrogeologiczne
dotyczące obszarów Polski zawiera też Gornyj Żurnał (wychodzący od 1825 r.). N.I. Krisztafowicz
przedstawia opis hydrogeologiczny Lublina, (1902-1913), pracę obszerną, pionierską. J. Lewiński
ogłasza drukiem w 1911 r. w języku rosyjskim opis wód podziemnych północnej części Królestwa
Polskiego w wydawnictwie Trudy - Prace X rosyjskiego zjazdu wodociągowego w Warszawie. L.
Sawicki w języku niemieckim scharakteryzował wody kredowe jako źródło zaopatrzenia wodociągów
(Wirtschafliche Mitteilungen, Lublin 1918).
W zaborze pruskim prowadzi badania hydrogeologiczne przede wszystkim powstały w 1873 r. w
Berlinie, Królewski Geologiczny Urząd Krajowy, działający wspólnie z tamtejszą Akademią Górniczą.
Od 1893 r. istnieje polska firma budowy studzien kopanych i wiertnictwa studziennego Jana
Kopczyńskiego, początkowo na prowincji, później w Poznaniu. Podsumowanie badań tego okresu
znaleźć można w dziełach K. Keilhacka (1912, 1917) i W. Koehnego (1928). Za szczególnie ważkie
uznać należy uwypuklenie hydrogeologicznej roli pradolin. Wody mineralne Sudetów opisują E. Dathe
(1892, 1901, l905) i F. Frech (1911, 1912); R. Michael (1914) solanki Górnego Śląska, a F. Beyschlag
(1913) Kujaw. Wiadomości o wodach podziemnych zawierają monografie geologiczne Pomorza (W.
Deecke, 1907) i Prus Wschodnich (A. Tornquist, 1910). Zestawiono i opublikowano katalogi wierceń
(częściowo z danymi hydrogeologicznymi) w rocznikach (Jahrbuch, 1903-1915) wyżej
wzmiankowanego urzędu geologicznego, prace te zapoczątkował K. Keilhack.
Wróć do spisu treści
Wydrukowano dnia 2017-03-02 14:01:34, strona: 2/2