BIO srodkiPP7_2015WG..

Co o fotosyntezie i bioróżnorodności
na Ziemi mówią specjaliści
Mało kto zdaje sobie sprawę, jak wielką rolę w naszej egzystencji odgrywają rośliny. To właśnie one dały życie na naszej
planecie. Stworzyły atmosferę, stymulowały ewolucję. Dzięki nim istnieją zwierzęta i ludzie.
Ta fundamentalna prawda jakoś nie trafia do świadomości dzi-
Aby ułatwić zrozumienie doniosłości zjawisk na naszej Ziemi pod
siejszego cywilizowanego człowieka, czującego się panem i władcą
wpływem słońca i fotosyntezy, posłużę się dosłownymi cytatami
tego świata. A przecież, jak napisałem w artykule o fotosyntezie
z najlepszych dokumentalnych filmów przyrodniczych z telewizji
(str. 389), materia organiczna, a wraz z nią życie, mogła powstać
(szkoda, że Państwo tego nie widzą), które to tłumaczą w sposób
z nieorganicznej tylko na drodze fotosyntezy, pod wpływem światła
popularny, ale fachowy, bez bezdusznego naukowego nudzenia,
słonecznego.
fascynująco pięknym językiem, który aż przyjemnie jest słuchać,
Znamienne jest, że gdy na tę decydującą rolę sprawczą fotosyntezy zwróciłem uwagę w wąskim gronie 6 osób na wernisażu
rzeźby mającej symbolizować wielkość dzieła ludzkiego, obecny
zwłaszcza gdy komentarz czyta Krystyna Czubówna.
Zacznijmy od odkrycia Mikołaja Kopernika, że Ziemia się kręci
wokół Słońca, a nie odwrotne!
tam rektor, otwierający wystawę, a zarazem biochemik, lekceważąco
potraktował to jako zaledwie pierwociny życia, gdyż cukrom do
A Sł o ń ce jes t źró dł em ży ci a n a Z i emi
białek, z których zbudowani są ludzie i zwierzęta, jeszcze bardzo
daleko. Jakby zapomniał, że nawet drzewa mają swoje DNA, jako
Nasza doba jest podzielona na 24 godziny, na dzień i na noc.
najwyższej formy białka, w postaci podwójnej spirali, z zapisem
Przemiany światła i mroku można łatwo wytłumaczyć ruchem ob-
kodu genetycznego decydującego o dziedziczności.
rotowym Ziemi wobec własnej osi i jej ruchem obiegowym wokół
Widocznie w asfaltowej dżungli miejskiej, w domach z betonu,
Słońca. W tej chwili pędzimy wokół słońca z prędkością 107 tys.
nie ma miejsca nie tylko dla wolnej miłości – jak w piosence – ale
km/godz. Przez rok pokonamy ok. 940 mln km i znajdziemy się
także dla wolnej myśli twórczej, nieodzownej w rozwoju nauki. Zbyt
w miejscu, z którego wyruszyliśmy. Przez 365 dni wraz z naszą
daleko odszedł chyba mieszczuch od natury, która go stworzyła,
planetą raz okrążamy słońce.
by mógł rozumieć i mieć świadomość otaczających nas zjawisk
Ruch obiegowy wokół naszej gwiazdy, ruch obrotowy i nachy-
naturalnych, które ludom pierwotnym wskazywały kierunki działania.
lenie osi Ziemi sprawiają, że naszej podróży towarzyszą skrajne
A przecież w dzisiejszych czasach rewolucji medialnej mamy
zjawiska pogodowe. Jesteśmy też świadkami niezwykłych wido-
łatwy dostęp do informacji, ale najwidoczniej człowiek jest zagubiony
wisk przyrody, a nasza Ziemia ma zróżnicowany klimat. Związek ze
w tym szumie medialnym, a sam zatracił umiejętność stawiania
słońcem decyduje o jej istnieniu, zmienia bieg ludzkich dziejów. Jest
sobie ważnych pytań, by wybiórczo szukać na nie odpowiedzi.
źródłem samego życia.
Moja diagnoza jest prosta i wręcz porażająca: Większość ludzi, i to
Mamy 4 pory roku, ale wydarzenia za kołem podbiegunowym
nie tylko sędziwych z demencją starczą, ale i młodych, nie jest dziś
dowodzą, że nie ma prostych podziałów: Latem trwa tu wieczny dzień
w stanie skupić uwagi na istotnych informacjach ani przeczytać ze
– słońce nigdy nie zachodzi. Dzieje się tak z powodu przygody, która
zrozumieniem tekstu dłuższego niż kilka akapitów. Przetestowałem
spotkała naszą planetę 4,5 miliarda lat temu, gdy w nowoutworzo-
to w gronie swoich towarzyszy wypraw turystycznych, których po-
nym Układzie Słonecznym panował tłok i o katastrofę nie było trudno.
ziom wykształcenia jest ponad przeciętny, bo jest wśród nich wielu
Nasza Ziemia była tylko jedną z tysięcy nowych planet krążących
lekarzy, z psychologiem i neurologiem włącznie, którzy powinni ten
wokół młodego Słońca. Na jej drodze znalazła się inna, mniejsza
stan zdiagnozować jako niedorozwój umysłowy albo intelektualną
planeta – Tea, która w tej kolizji uległa całkowitemu zniszczeniu.
niewydolność, jak to przedstawiłem w artykule o procesie czytania1.
Z materii po katastrofie powstał nasz Księżyc. Ziemia przetrwała, ale
ta kolizja zmieniła ją na zawsze, gdyż Tea przekrzywiła Ziemię i odtąd
nasza planeta obraca się wokół osi odchylonej od pionu o 23 stopnie
kątowe. Nachylenie osi sprawia, że podczas wędrówki Ziemi wokół
Wandelt P.: „Dlaczego należy czytać książki”. Przegl. Papiern. 70, 11,
657 (2014).
1
PRZEGLĄD PAPIERNICZY · 71 · LIPIEC 2015
Słońca nasłonecznienie jej powierzchni różni się na poszczególnych
obszarach i występują cztery pory roku.
375
D ow ód w i e l k o ś c i d zi e ł a f o t o s y n t e zy – ni e zw y k ł a b i o r ó żn o r o d n o ś ć
Wszystkie orzechy brazylijskie na naszych stołach pochodzą
więc z naturalnego ekosystemu – tropikalnego lasu deszczowego.
W tych lasach żyje połowa gatunków roślin i zwierząt na świecie.
Na Ziemi żyje 100 milionów gatunków roślin i zwierząt. Nie prze-
Dzięki ich związkom las deszczowy jest najbardziej skomplikowanym
trwałyby w pojedynkę. Życie zależy od związków, od zaskakujących
ekosystemem na Ziemi. W świecie relacji często dla nas niewidzial-
i złożonych relacji w świecie fauny i flory.
nych i niepojętych, zwierzęta nie tylko żyją w tym lesie – one stanowią
Oto tropikalny las deszczowy, w którym życie potężnego drzewa
o jego istnieniu. Bez orangutanów, aguti, kolibrów załamałyby się
orzesznicy wyniosłej zależy od maleńkiego aguti. W tych lasach
całe ekosystemy. Las potrzebuje słoni, tak jak one potrzebują lasu.
niezwykłe związki doprowadziły do rozwoju gatunków liczniejszych
niż w innych częściach świata.
W innych częściach tego serialu, stwierdzano, że ryś potrzebuje
gąsienicy, grzyb – polatuchy, a cały las – ryb. Takie niezwykłe
Pojawia się aguti. W tym lesie przypada mu bardzo ważna rola.
więzi pozwalają zwierzętom i roślinom przetrwać w ekstremalnych
Gryzoń odżywia się twardymi nasionami i orzechami. Jego zęby
warunkach. Od nich zależy życie w lasach mieszanych strefy
pokrywa warstwa twardego szkliwa, dzięki czemu są mocne. Sie-
umiarkowanej.
kacze pracują niczym dłuta. Aguti to jedyne zwierzę, którego zęby
Na trawiastych równinach przetrwanie małpy zależy od ży-
mogą się uporać z twardą łupiną. Dlatego orzesznica zawdzięcza
rafy. Dzięki osobliwym powiązaniom niezwykłe zwierzęta żyją tu
mu przetrwanie. W każdym owocu jest do 25 nasion. Aguti nie zje
wbrew wszelkim przeciwnościom. Trawiaste równiny zajmują
wszystkich naraz. Czas wyjaśnić czemu służą chorągiewki (w bada-
1/4 powierzchni naszego globu. Prerie Ameryki Północnej, stepy
niach polowych – PW). Aguti zostawia orzechy na później. Przenosi
Azji, afrykańskie sawanny. Trzeba nieustannie walczyć, by na nich
je i ukrywa na zapas. Zwierzę tak się natrudziło, otwierając owoc,
przetrwać. Na trawiastych równinach sieć życia rozwinęła się mimo
żeby nasiona nie padły łupem innego aguti. Wyjmuje więc nasiona
niedostatku azotu. To tylko jeden z licznych przykładów, jak zależ-
i starannie je chowa. Zaciera nawet ślady. Wraca po kolejne, ale musi
ności między organizmami pomagają pokonać trudności. których
stawić czoło konkurencji. Choć bardzo się stara, inne aguti odkrywają
nie szczędzi im natura. Dzięki tym więzom te równiny zamieniają się
czasem zagrzebane nasiona. Rywal kradnie jedno i zakopuje w in-
w tętniące życiem ekosystemy.
nym miejscu. Zwierzęta przenoszą nasiona coraz dalej od drzewa.
Największy las świata, to tajga. Rośnie tu więcej drzew niż we
Naukowcy odnajdują różowe chorągiewki na dużej przestrzeni. Aguti
wszystkich lasach deszczowych razem wziętych – 1/3 wszystkich
powrócą po ukryte skarby, kiedy zacznie brakować pożywienia. Ale,
drzew na świecie. Zajmuje olbrzymie terytorium – rozciąga się od
zupełnie jak wiewiórki, czasem zapominają o swoich zapasach. Dla
Skandynawii, przez Rosję, aż do Ameryki Północnej. Południowe
drzewa orzesznicy są więc doskonałymi ogrodnikami. Dzięki nim
granice tajgi na Dalekim Wschodzie wyznacza dolina rzeki Amur.
nasiona kiełkują i wyrastają z nich drzewa dla przyszłych pokoleń.
Dopiero tu oprócz drzew zimozielonych pojawiają się liściaste i aby
To jednak nie koniec tej misternej sieci. Orzesznica jest zależna
przetrwać zimę, jesienią zrzucają wszystkie liście. Zimą nie ma tu
od tego storczyka, związanego z ważnym gatunkiem pszczoły. Jak
więc żadnej roślinności, co dla wielu mieszkańców tajgi oznacza
wiele roślin, storczyki mają delikatne kwiaty, wabiące owady, które
śmierć głodową. Ich zgon jednak to okazja dla padlinożerców.
zapylają te rośliny, pszczoły storczykowe – co ciekawe, tylko trutnie.
Uciekły tu przed mrozem z jeszcze zimniejszej północy. Ten olbrzymi
Większość pszczół żywi się nektarem i zbiera pyłki kwiatowe. Ten
las subarktyczny produkuje dość tlenu, żeby zaspokoić potrzeby
truteń poluje na zapachy. Zbiera oleistą wydzielinę specjalnie przy-
całej planety. Tutejszą surową zimę przetrwają tylko najodporniejsi
stosowanymi odnóżami przednimi, pocierając nimi o kwiat. Późnej
i najsilniejsi. Za to latem tajga aż tętni życiem. Zaczyna się wielki
przenosi olejki eteryczne do koszyczków na odnóżach tylnych. Potrafi
wyścig, kto wykorzysta krótki czas obfitości przed powrotem ostrej
pokonać wiele kilometrów, by znaleźć storczyk o określonej woni. Po-
arktycznej zimy.
trzebuje jej, bo trutnie rywalizują o samicę posługując się zapachem.
Olejki zbierają tylko trutnie i tylko one zapylają kwiaty storczyków.
M a mu to wce o l br zy mi e z ma l u tk i ego n a s i o nka
Samice zapylają inną roślinę, o wiele większą, orzesznicę wyniosłą.
Raz w roku jej gałęzie są obsypane białymi, dużymi kwiatami. Każdy
Widzicie to nasionko? Waży mniej niż 1 gram i wygląda całkiem
z nich przetrwa tylko 1 dzień. Ich zapach wabi owady z całego lasu,
zwyczajnie. Jednak wyrośnie z niego coś nadzwyczajnego. Oto
wśród nich samice pszczoły storczykowej. Nektar kryje się pod
mamutowce olbrzymie. Niektóre mają ponad 3 tysiące lat. To
specjalnie przystosowanym płatkiem. Tylko samice tej pszczoły
największe żywe organizmy na ziemi, a każdy wyrósł z małego
są wystarczająco duże i silne, żeby odchylić płatek i zapylić kwiat.
nasionka. Jednak nawet one wydają się mało ważne w porównaniu
Ta pszczoła miodna jest na to za słaba. Człowiekowi nie udało się
z tym, co zdziałały rośliny na przestrzeni dziejów naszej planety.
założyć plantacji orzesznic. Pszczoły storczykowe mogą przetrwać
Wiedzieliśmy już w jaki sposób rośliny stworzyły życiodajną
tylko dzięki różnorodności storczyków. Kiedy nie zapylają kwiatów
atmosferę. Ze światła słonecznego dały światu energię. Stworzyły
orzesznicy, zawiązuje się bardzo niewiele owoców.
żyzną glebę, dzięki której życie mogło rozkwitnąć na lądzie. Ten
odcinek pokaże nam jeszcze więcej. Wkrótce mają się pojawić
376
PRZEGLĄD PAPIERNICZY · 71 · LIPIEC 2015
zupełnie nowe rośliny, które zawojują każdy zakątek Ziemi. Zmienią
one oblicze naszej planety i pokierują ewolucją zwierząt, łącznie
z naszymi przodkami.
Proszę zatem posłuchać, jak prosto WC tłumaczy to, co ja
z trudem próbowałem wyjaśnić w artykule o fotsyntezie:
„Za każdym razem, kiedy pojawia się albo drewno tropikalne
w porcie, albo sam temat wycinania drewna w lasach tropikalnych,
A c o n a t o n a s ze La s y Pa ń s t w o w e?
to pojawiają się też takie zastrzeżenia w prasie. Jakieś gazety zielone
wypisują: ‚O jejku, jejku, wycinają płuca świata. Co to będzie? Nie
W swych promocyjnych filmach telewizyjnych nie wszystkie
będziemy mieli czym oddychać!’ Proszę Państwa, te zastrzeżenia
tajemnice przyrody nasze Lasy Państwowe zdradzają, albo nie do
wszystkie wypisują osoby, które nie odrobiły lekcji. Bo tak: nie były
końca. Na przykład, w dzisiejszym (12.07.2015), ale sprzed 3 lat,
w lesie tropikalnym, nie zobaczyły, jak tu jest. Nie rozmawiały z le-
filmie pt. „Magia sosnowego boru” słyszymy na samym wstępie:
śniczym. Nie widziały wycinki drewna w takim lesie. Nic nie wiedzą,
„Siły przyrody i działalność człowieka sprawiły, że na polskiej ziemi
ale dużo wypisują. Chciałem to Państwu pokazać. Tutaj niedaleko
króluje sosna, a tworzone przez nią bory sosnowe dominują w le-
tartaku mamy wycięte płuca świata. To są płuca świata wycięte.
śnym krajobrazie naszego kraju. Wszystko, co pospolite, z natury
Każde drzewo, które nas interesowało już zostało stąd zabrane.
rzeczy powszednieje. Ale sośnina to nie tylko zapach żywicy, jagody
A teraz zabiorę Państwa do płuc świata, gdzie jeszcze kilka drzew
i grzyby, a także miejsce wielu przyrodniczych widowisk, jak i go-
zostało i właśnie je wycinamy. I niech Państwo sobie obejrzą, jak
spodarczego użytkowania, a więc pozyskania drewna…”. Film został
wygląda trzebienie płuc świata.
nagrodzony na Międzynarodowym Festiwalu Filmów o Turystyce
Duszno! Tropikalny las, czy to Amazonia, czy to Afryka Równi-
i Ekologii SILAFEST w Serbii. Jeśli chodzi o walory ekologiczne
kowa, wiecznie duszno! Gorąco, duszno, parno. Płuca świata, tak?
filmu, to zarzucam mu, że ukrywa prawdę jak doszło w naszym
Zacznijmy od hasła ‚płuca’. Ja mam płuca (WC tylko jedno całe –
kraju do widocznej gołym okiem monkultury sosny, bo przecież
PW) i co robię? Wdycham tlen, wydycham dwutlenek węgla. A jak to
sosny siłami natury same nie skolonizowały całego nie tak małego
są zielone płuca, to na odwrót mają robić. Wdychają dwutlenek węgla
kraju, bo kto i dlaczego wyciął na przykład buczyny? Ale trzeba
i wydychają tlen. Gdyby to był taki prosty rachunek, że wszystko
przyznać, że LP w swych filmach przyznają się powoli do swych
dokoła wydycha na mnie tlen, to nie byłoby mi duszno! A jak byłoby
błędów interpretacyjnych, jak ten, że głównym powodem wyłysienia
mi duszno, to co bym zrobił? A to bym sobie tak przycupnął tutaj
Gór Izerskich była gradacja kornika drukarza a nie kwaśne deszcze.
pod listeczkiem i bym się nawdychał, jak pod namiotem tlenowym
A ja już dawno alarmowałem, że pozostawianie w Tatrach wiatro-
w szpitalu. To bym sobie tak siedział i wdychał ten tlen, którym ten
łomów zagraża ekspansją kornika na zdrowe jeszcze lasy. I wyszło
las aż żyga na mnie! Proszę Państwa, żeby rozmawiać na poważ-
niestety na moje, bo w filmie z serii „Las bliżej nas” pracownicy LP
nie, to musimy wrócić do podstawówki na sekundkę. Ja przerobię
pokazują, jak należy martwe drzewa pozbawiać kory i niszczyć te
z Państwem fotosyntezę. Specjalnie sobie przypomniałem dla tego
małe, skrzydlate szkodniki owadzie, o których nasi studenci uczą
odcinka. Fotosynteza, pamiętamy to ze szkoły o fotosyntezie. Liście
się od dawna.
są zielone, gdyż zwierają chlorofil. Gdy na ów chlorofil w liściu padają
promienie słoneczne, to następuje właśnie fotosynteza. Czyli co,
Fot osynt e z a w e d ł u g Wo j c i e c h a C e j r o w ski ego
taka fabryka cukru. Liść sobie robi żarełko, cukry produkuje, dla
Czasami dobrze jest sięgnąć do bardziej przystępnych popu-
wszystkiego potrzebny jest węgiel. Węgiel roślina uzyskuje właśnie
larnych źródeł informacji, jak na przykład gawędy Wojciecha Cejrowskiego (WC), który – w przeciwieństwie do większości innych
podróżników, powielających i utrwalających nie całkiem prawdziwe
stereotypy – dociera często do sedna prawdy, eksplorując najdziksze nawet zakątki świata i towarzysząc tubylcom w codziennych
zajęciach. Z powodów politycznych ludzie go u nas nie lubią, ale
zapewniam, że można się od niego wiele dowiedzieć i nauczyć. Od
strony merytorycznej prawie nie miał żadnej wpadki. Dendrolog prof.
J. Hereźniak z Uniwersytetu Łódzkiego powiedział mi wprawdzie, że
wysłał do WC list ze sprostowaniem, że wanilię pozyskuje się z orchidei, ale kto by o tym wiedział? Ja też usłyszałem drobne zawahania
w nazywaniu budowy makroskopowej drewna, ale biorąc pod uwagę,
że WC wartko opowiada wszystko z głowy, można mu to wybaczyć.
Ale to on prosto wytlumaczył do czego służy muzułmanom papier
toaletowy, w co mnie nie uwierzono nawet w redakcji.
PRZEGLĄD PAPIERNICZY · 71 · LIPIEC 2015
całej rośliny. Z czego to robi? No, potrzebny węgiel jest. Do tego
z dwutlenku węgla, czyli wdycha dwutlenek węgla. Odbywa się fotosynteza, węgiel został zatrzymany w cukrach, a tlen został. I roślina
ten tlen rzeczywiście wywala, wydala, wyrzuca, produkuje, jak kto
chce. Tylko że to nie jest koniec tego procesu. Roślina, no na przykład
to drzewo, jest żywa, czyli tak jak wszystko co żywe oddycha. Poza
tym, że produkuje w fotosyntezie te wszystkie rzeczy i wywala tlen,
to jeszcze zwyczajnie oddycha, tak jak ja! Każda roślina to robi. I robi
to przez całą dobę! A fotosyntezę robi tylko jak świeci słonko! Więc
roślina ten tlen, który przed chwilą wypuściła, być może ten sam
tlen, z drugiej strony wdycha, żeby nie umrzeć. Proste? A w dodatku
rośliny nie są to jedyni mieszkańcy tego lasu. To jest skomplikowany
ekosystem. Nawet gdyby rośliny produkowały o wiele więcej tlenu
niż zużywają, to przecież są jeszcze inni, którzy zużywają tlen, tę
nadprodukcję tlenu… Gdyby to były płuca świata, to ja bym się
bardzo cieszył, ale to jest taka samowystarczalna fabryka. Zbudujemy
model teoretyczny. Mógłbym dzisiaj wyciąć do skały pierwotnej
377
wszystkie lasy tropikalne na całej planecie i gospodarka tlenowa na
że Ganimedes – największy księżyc Układu Słonecznego może
planecie by się nie zmieniła w sposób znaczący. Byśmy nie poczuli
pod swoją powierzchnią kryć kilka kolejnych warstw lodu i wody,
tego. Bo? Bo głównym producentem tlenu są oceany. Więc gdy ktoś
tworzącej głęboki na setki kilometrów ocean3.
Państwu mówi o zielonych płucach świata, to trzeba go do oceanu
Życiodajny wpływ wody najlepiej widać, gdy monsunowe deszcze
wysłać, a przedtem jeszcze niech przejdzie podstawówkę. Dziękuję
jak za dotknięciem różdżki czarodziejskiej, wyschnięte na pieprz
bardzo.
pustynie i stepy przemieniają w kwitnące łąki. W poszukiwaniu wody
Czym ten las tropikalny różni się od lasów, które Państwo znają
corocznie odbywają się największe migracje zwierząt. Woda, jako
i mają koło domu? A to jest puszcza, i nie chodzi o to że tropikalna,
żywioł, występowała też w głównej roli w dokumentalnych filmach,
tylko że pierwotna. Tego nikt tu nie posadził, nie zasiał, samo wyrosło,
które cytowałem, ale gdybym miał na niej się skupić, musiałby
chyba że Pan Bóg zaczął. I rośnie sobie samo dalej. A lasy, które
powstać osobny artykuł.
my znamy, do których chodzimy na grzyby, to są wszystko uprawy
Działalność człowieka jest jednak największym zagrożeniem dla
leśne. Ktoś przyszedł, nasadził sosen, to już najgorsze możliwe
kruchych ekosystemów na Ziemi. Nawet podejmowane w dobrej
rozwiązanie – monokultura, w szeregach i rzędach i one sobie rosły,
wierze działania mogą przynieś fatalne z punktu widzenia zagrożo-
60 lat albo 80 lat, albo jak mamy dużo szczęścia – 120 lat i potem
nego gatunku skutki. Jeden przykład:
ten las traktuje się jak uprawę kapusty, na przykład. Przychodzi się
„Czterdzieści lat temu prezydent Richard M. Nixon podpisał
w pewnym momencie i mówi: ‚Już duże wystarczająco.’ I wycina
ustawę o ochronie gatunków zagrożonych wyginięciem, będącą
się, przy ziemi, wszystko naraz. Gdybyśmy mieli w Polsce wciąż
niezmiernie ważnym aktem prawnym, powszechnie podawanym
jeszcze puszczę, to byśmy prowadzili gospodarkę leśną taką jak
jako przykład najbardziej skutecznych rozwiązań legislacyjnych
tu. Tutaj nie widać na pierwszy rzut oka, czy z tej strony drogi było
dotyczących ochrony przyrody. Jednym z ostatnich beneficjentów
pozyskiwane drewno, a z tej nie, czy może na odwrót. Tu nie widać,
tej ustawy jest cyprys z Santa Cruz. To kalifornijskie wiecznie zielone
a u nas od razu widać poręby, puste pola…”
drzewo potrafi przetrwać pożary, dzięki którym otwierają się jego
szyszki i uwalniają nasiona. Ludzie osiedlający się w sąsiedztwie
A w o d a ?
gór Santa Cruz zaczęli jednak kontrolować pożary lasów, co odbiło
się niekorzystnie na cyprysach.”
W swym opisywaniu świata z własnej głównie perspektywy, WC
Służby amerykańskich parków narodowych, mające najdłuższe
nie zauważa zjawisk w skali makro, czyli globalnej. I tak, wycinanie
tradycje i największe na świecie doświadczenie, prowadzą na terenie
lasów deszczowych w Amazonii jest faktem widocznym nawet
kilku parków kontrolowane pożary, dzięki którym ratowane są przed
z kosmosu, mimo że Brazylia pozytywnie wyróżniała się na tle świa-
wyginięciem także sekwoje, których nieduże szyszki też się otwierają
towej plagi wylesień, ale i tak w Amazonii nadal postępuje (globalnie
dopiero w płomieniach.
A zatem, trzeba rozważnie dbać o naszą zieloną planetę, choć
zwiększyła się o 62% pomiędzy 1990 r. a 2011 r.). Przeczytajmy
fragment artykułu2 na ten temat:
„Wylesienia w Amazonii odbijają się echem poza granicami Bra-
dzięki fotosyntezie przyroda sobie dość dobrze radzi, jeśli nie spaprze
czegoś człowiek.
Opracował P. Wandelt
zylii. Wpływają na klimat całej zachodniej hemisfery: lasy deszczowe
pompują każdego dnia 20 mld ton pary wodnej do atmosfery przez
transpirację z liści (to dlatego tak duszno było WC – P.W.), co ma znaczący wpływ na system pogodowy na sąsiednich kontynentach…
Na przykład, z badań z 2013 r. wynikało, że całkowite wylesienie
Amazonii będzie oznaczało 50-procentowy spadek opadów śniegu
w kalifornijskich górach Sierra Nevada, redukując wiosenne spływy
wód kluczowe dla rolnictwa regionu.”
Woda to nie tylko substrat reakcji fotosyntezy i produkt wielu
innych reakcji, ale w skali makro groźny żywioł. Wpływ fotosyntezy
na zjawiska atmosferyczne jest przeogromny, gdyż właściwie to
ona decyduje o klimacie i przemieszczaniu się wody. Bez wody
jednak nie byłoby życia na Ziemi, a wcale nie mamy jej w nadmiarze.
Gdzieś ostatnio wyczytałem, że woda w skorupie ziemskiej stanowi
niewielki procent jej całkowitej masy, a astronomowie przypuszczają,
Schiffmann R.: „Powrót zagrożeń dla lasów deszczowych”, Świat Nauki
2
(polska edycja ”Scientific American”), nr 7 (287), s. 19 (2015).
378
Wykorzystane filmy dokumentalne:
1.Humble K., Czerski H.: „Świat się kręci” (ang. ”Orbit. Earth’s Extraordinary Journey”), BBC.
2.White A., Taylor G.: „Prawo natury” (ang. How Nature Works), „W tropikalnym lesie” (ang. ”Jungle”), BBC 2012.
3.Attenborough D.: „Planeta Ziemia”, (ang. ”Planet Earth”), „Lasy strefy
umiarkowanej” (ang. ”Seasonal Forests”) BBC 2006.
4.Bean A.: „Zdumiewająca Arktyka” (ang. ”Wildest Arctic”),: „Tajga –
największy las świata” (ang. ”Taiga – The Frozen Forest”), „Tundra
– Lodowa pustynia” (ang. ”Tundra – Desert of Ice”), Holandia 2011.
5.Stewart I., Beerling D.: „Ziemia – planeta roślin” (ang. “How to Grow
a Planet”): „Potęga kwiatów” (ang. “The Power of Flowers”), BBC 2012.
6.Attenboroug D.: „Planeta Ziemia” (ang. Planet Earth”), „Lasy strefy
umiarkowanej” (ang. ”Seasonal Forests”), BBC 2006.
7.Ogrodowczyk T.: „Magia sosnowego boru”, LP 2012.
8.„Las bliżej nas” cz. 65, LP
9.Cejrowski W.: „Boso przez Świat”: „Drewno”, TVP 2010.
Śliwa W. : „Ganimedes – lodowo-wodna kanapka?”, Świat Nauki (polska
3
edycja ”Scientific American”), nr 6 (274), s. 15 (2014).
PRZEGLĄD PAPIERNICZY · 71 · LIPIEC 2015