CZWARTOKLASIŚCI Mariola Bogucka

CZWARTOKLASIŚCI
Mariola Bogucka
Wszyscy wiemy, że w edukacji każde nowe ustalenie wywołuje efekt domina, który tym
razem dotyka uczniów na poziomie klasy czwartej. Skoro już klasy pierwsze będą
złożone z sześcio- i siedmiolatków, to również w klasach czwartych będzie się
trzeba liczyć z uczniami w zróżnicowanym wieku. Co więcej, trudno się też
spodziewać, że wszyscy, którzy ukończyli klasę trzecią, opanowali w takim samym stopniu
umiejętność pisania i czytania w języku ojczystym oraz poznali dokładnie te same słowa,
struktury lub piosenki, ucząc się języka angielskiego. Dla przejrzystości podziału na szkolne
klasy sztywne granice wieku byłyby dużym ułatwieniem. Niestety, rok życia dziecka w skali
dwunastu lat jest bardzo długim i znaczącym okresem, a istotne indywidualne różnice w
rozwoju powodują, że proponowane przez system edukacji przedziały są w dużej mierze
umowne. Z jednej strony te płynne granice stanowią utrudnienie, z drugiej są ochroną
przed zaszufladkowaniem i zaproszeniem do dokładnej obserwacji dzieci, a także procesu
ich rozwoju.
Wiele zadań rozwojowych może być realizowanych przez różne jednostki w innym
przedziale czasu, w zależności od wielu czynników, zarówno wewnętrznych (biologicznych),
jak i zewnętrznych (środowiskowych, społecznych). Tym samym „przekształcenie się
struktury psychicznej i zachowania człowieka nie jest prostą funkcją wieku życia i ma
charakter indywidualny” (Trempała 2000, w: Śliwerski 2006:25).
Stąd istnieje w pełni uzasadnione pytanie: jak poradzić sobie z takim zróżnicowaniem
w nauczaniu, skoro dojrzałość szkolna i tempo rozwoju dziecka nie są dokładnie
skorelowane z wiekiem (Brzezińska 2005, Ilg, Ames, Baker 2006)?
Specyfika nauczania w klasie czwartej
W dzieciństwie mali uczniowie muszą stawić czoła wielu istotnym zmianom, z których
pierwszą jest zamiana przedszkola na szkołę. Chociaż różnice w rozwoju emocjonalnym i
dojrzałości dzieci z dwóch następujących po sobie roczników z czasem stopniowo się
zacierają, to moment przejścia z klasy trzeciej do czwartej jest źródłem wielkiego
stresu, dlatego też uczniowie potrzebują wsparcia swoich nauczycieli. Z dnia na
dzień czwartoklasiści muszą dostosować się
do kolejnych, zapowiadanych wprawdzie, ale
wprowadzanych lawinowo zmian: nowych
nauczycieli i form nauczania, podręczników,
kryteriów oceny oraz sal dydaktycznych bez
wygodnego dywanika. Niemal natychmiast
muszą
wykształcić
kompetencje,
które
wymagają sprawnego czytania i pisania,
ponieważ omawiane teksty są dłuższe i
bardziej skomplikowane niż dotychczas, a
kryteria ocen już nie opisowe, ale wyrażane
precyzyjnie
cyfrą.
liczbą
Według
zdobytych
Anny
punktów
Brzezińskiej
i
„jakość
dopasowania” ucznia do wymagań nowego
otoczenia jest głównym czynnikiem jego
rozwoju, a „wymagania i oczekiwania
nieadekwatne do możliwości dziecka”,
zarówno te zbyt
wysokie,
jak
i te
zbyt
niskie,
stanowią czynnik
ryzyka
niepowodzeń szkolnych (Brzezińska 2005:325). Okres przejściowy, jakim niewątpliwie
jest klasa czwarta, wymaga wprowadzania stopniowo nowych sposobów nauczania w
oparciu o techniki, które są uczniom znane i przez nich lubiane. Dotyczy to
szczególnie gier i zabaw, które w swojej pierwotnej postaci stanowią bezpieczną bazę, a
dopiero następnie powinny być rozszerzane o coraz bardziej skomplikowany przekaz
tekstowy.
Doskonale sprawdzą się tu gry językowe,
takie jak I-Spy, Chinese Whispers czy Shark
(nowa wersja tradycyjnej gry Hangman). Nie
wymagają one żadnego przygotowania ze
strony nauczyciela, ponieważ jedynie bazują
na wiedzy, inwencji i skupieniu ucznia. Inne
gry, takie jak Bingo, Noughts and Crosses
oraz
Battleships
powszechnie
znane
są
uczniom z zabaw w języku polskim, więc
narysowanie odpowiedniej tabeli nie zabierze
im zbyt dużo cennego czasu na lekcji, a
korzyści z ich zastosowania będą nieocenione.
Dodatkowo karty obrazkowe umożliwią przeprowadzenie całego zestawu gier utrwalających
słownictwo, np. Pelmanism, Happy Families lub Snap. Pomocna z pewnością okaże się gra
planszowa Snakes and Ladders, która może być wykorzystana wielokrotnie, aby powtarzać
struktury gramatyczne lub utrwalać w pytaniach i odpowiedziach treść czytanek oraz
opowiadań. Jeszcze więcej propozycji gier, a także zabaw ułatwiających pracę z dziewięcioi dziesięciolatkami w jednej klasie dostępnych jest w książkach nauczyciela do kursu
Discover English.
Lekcje oparte na analizie tekstu w klasie czwartej powinny zawierać nie tylko odpowiedzi na
pytania dotyczące zrozumienia danego fragmentu, a także rozwiązania gramatycznych
problemów, ale ponadto oferować zadania ‘lekkie’ i mające w sobie element
zabawowego przerywnika.
Przyjazne współzawodnictwo, które w naturalny sposób będzie miało miejsce na lekcji,
wprowadzi pozytywną energię i zmianę dynamiki w klasie. W końcu nie tylko dzieci łatwiej
przyswajają wiedzę, kiedy ta kojarzy im się z wykonaniem zadania pobudzającego
intelektualnie oraz dającego poczucie przyjemności i radości.
Kształtowanie poczucia kompetencji
Według psychologów rozwojowych szkoła powinna wykształcić w dzieciach poczucie
kompetencji w pięciu różnych obszarach:

fachowości (to co robię, lubię robić dobrze),

własnej wartości,

realistycznej samooceny,

umiejętności współpracy,

przekonania, że praca (choć ważna) nie jest jedynym kryterium wartości.
„Aby dziecko miało możliwość wykorzystania
wszystkich szans rozwojowych, które niesie
za
sobą
okres
odpowiednie
szkolny,
niezbędne
organizowanie
jest
procesu
nauczania, aby edukacja stała się ważnym
czynnikiem
wspomagania
rozwoju
we
wszystkich obszarach” (Appelt 2005:301).
Wskazane
jest,
aby
czwartoklasista,
który pogłębia swoją znajomość języka
angielskiego, doskonaląc umiejętność jego zastosowania, miał również możliwość
zabawy z językiem i poczucie, że szkolny wysiłek jest przyjemnym wyzwaniem. Przede
wszystkim jednak ważne jest, aby uczeń rozumiał cel zadań językowych i znał
zakres materiału, który powinien opanować. Czwartoklasista powinien ćwiczyć domyślanie
się znaczenia słów z kontekstu/gestu oraz krytyczną ocenę poprawności swoich odpowiedzi.
Wskazane jest, aby czwartoklasista rozumiał cel samooceny i potrafił ocenić swoje postępy,
a następnie sam podejmował próby rozwiązywania nowych zadań. Aby w pełni zrealizować
takie zamierzenia, stosowane zadania powinny jednocześnie stanowić dla dziecka wyzwanie
intelektualne
oraz
kształcić
umiejętności
myślenia,
czyli
obserwacji,
porównywania,
klasyfikowania, analizowania, interpretowania oraz wyciągania wniosków.
Czwartoklasiści
powinni
również
mieć
możliwość sprawdzenia swojej wiedzy, a
więc ocenienia wartości własnej pracy, oraz
realistycznego
spojrzenia
na
siebie.
Aby
opisywane założenia teoretyczne wprowadzić
praktycznie na lekcjach języków obcych,
wskazane jest wdrożenie dzieci do rozmowy
o uczeniu się. Realizacja tego postulatu
polega na zaangażowaniu uczniów w zadania, których celem jest refleksja na tematy
związane z umiejętnością interpretacji materiału językowego (czego się uczymy), następnie
oceny własnego zaangażowania i zainteresowania lekcją (jak się uczymy) oraz oceny
własnych postępów, (co już potrafię, czyli 'can do' statements).
Różnorodność form pracy z czwartoklasistami w znacznym stopniu wpływa na
efektywność zajęć. Jednak warunkiem powodzenia lekcji, która wykorzystuje rożne formy
interakcji, jest systematyczna praca nad rozwojem zachowań społecznych uczniów, tak aby
nie doprowadzić do nieporozumień i chaosu. Praca z kolegą/koleżanką w parach, grupach
oraz klasie jako całości
wymaga
ze strony nauczyciela przygotowania spójnych i
przemyślanych instrukcji, a następnie strategii sprawnego monitorowania. Natomiast ze
strony uczniów niezbędna jest znajomość i pełna akceptacja społeczno-kulturowych zasad
zachowania, np. nieprzerywania, gdy mówi inny uczeń, nieprzeszkadzania nauczycielowi.
Kształtowanie
człowieka
wrażliwości
wymaga
na
drugiego
przede
wszystkim
umiejętności aktywnego słuchania. W czasie
lekcji
języka
obcego
zdolność
ta
jest
rozwijana poprzez zadania językowe oparte
na
uzupełnianiu
(information
dramowe
scenek)
(np.
oraz
gap
luki
informacyjnej
activities),
pantomimę
przede
i
techniki
odgrywanie
wszystkim
pracę
projektową. Nauczanie poprzez gry, zabawy
i projekty pozwala uczniom doskonalić umiejętność współpracy z kolegami i koleżankami.
Różnorodność
zdolności,
(wiek,
dojrzałość,
osobowość),
jaką
uczniowie sobą reprezentują, warto
jest
przekuć
płynące.
na
korzyści
z
Przede wszystkim
niej
dzieci
uwielbiają uczyć siebie nawzajem,
pomagać
słabszym
i
wspólnie
rozwiązywać zadania w drużynach.
Wierzę,
że
dzięki
atmosferze
wzajemnej współpracy i szacunku
wykreowanej przez nauczyciela oraz
właściwemu doborowi materiałów i
zadań wszyscy czwartoklasiści mogą
przejść okres dopasowania do nowych wymagań bezboleśnie.
Przykłady wykorzystane w artykule pochodzą z podręcznika Discover English Starter.
Mariola Bogucka jest nauczycielem i metodykiem z ponad
20-letnim
stażem,
wykłada
obecnie
na
Uniwersytecie
Gdańskim. Mariola od wielu lat pełni aktywną rolę w
programie INSETT, będąc jego regionalną koordynatorką
oraz
współorganizatorką
ogólnopolskich
Zajmuje się także pisaniem
angielskiego
dla
kursów
najmłodszych.
konferencji.
do nauki
Jest
języka
współautorką
podręczników, takich jak Friends, English Adventure i
Discover English oraz autorką materiałów dydaktycznych
dla nauczycieli języka angielskiego.