Show publication content!

Kraków, data 2014_07_10
Prof. zw. dr hab. inż. arch. Wojciech Kosiński
Politechnika Krakowska. Wydział Architektury
Pracownia Projektow. Architektury Krajobrazu
ul. Warszawska nr 24. nr kod. 31-155 Kraków
dom: ul. Zyblikiewicza 5. m.3. 31-029 Kraków
t 511.906.665 mail [email protected]
RECENZJA W POSTĘPOWANIU O UZYSKANIE
STOPNIA NAUKOWEGO DOKTORA
DOTYCZĄCA DYSERTACJI WYKONANEJ
POD KIERUNKIEM PROMOTORSKIM
PROF. NZW. PP, DR. HAB. INŻ. ARCH.
TERESY BARDZIŃSKIEJ-BONENBERG,
W WAPP
DOKTORANTKA:
MGR INŻ. ARCH.
KAROLINA SOBCZYŃSKA-JEŻEWSKA
TYTUŁ ROZPRAWY:
„ZIELEŃ JAKO ELEMENT WSPÓŁCZESNEGO MIASTA
I JEJ ROLA W PRZESTRZENIACH PUBLICZNYCH POZNANIA”
DZIEDZINA: NAUKI TECHNICZNE
DYSCYPLINA: ARCHITEKTURA I URBANISTYKA
1. CZĘŚĆ OGÓLNO – ADMINISTRACYJNA I PRAWNA
1.1.Podstawa administracyjna opracowania
W imieniu Rady Wydziału Politechniki Poznańskiej, zlecenie Pana Dziekana w Wydziale
Architektury Politechniki Warszawskiej, Prof. nazw. dr. hab. inż. arch. Jerzego
Suchanka, L.dz. WA – 063/18/41/14, z dnia 18 czerwca 2013 roku - oraz stosowna
Umowa.
1.2.Podstawa prawna opracowania
.
USTAWA z dnia 14 marca 2003 r. z późniejszymi zmianami, o stopniach naukowych i
tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki; szczególnie Rozdział 2. Art.
12. – 15.
1.3.Załącznik do ww. pisma Pana Dziekana, będący merytoryczną podstawą
opracowania recenzji: oprawiony maszynopis ilustrowany A-4. 204 ss.
2. CHARAKTERYSTYKA FORMALNA
UWAGI WSTĘPNE NT. PRACY
Praca, stanowiąca maszynopis oprawny formatu A4, zawiera 200 stronic tekstu
oraz Aneks liczący 4 stronice. W tekście znajduje się 148 ilustracji: fotografii,
schematów i rysunków oraz 63 tabele. Bibliografia obejmuje 171 pozycji
książkowych polsko- i obcojęzycznych, 9 dokumentów i aktów prawnych.
Rozprawa rozpoczyna się klarownym narracyjnie i przekonującym ideowo oraz
intelektualnie „Wstępem”, którego podrozdziały precyzują kierunek badań. Kolejno
określona jest geneza i uzasadnienie podjęcia tematu, cel pracy oraz jej teza glowna
i tezy pomocnicze. Następnie przedstawiono „Stan badań”, objaśniono zastosowaną
terminologię, zawartość i schemat pracy, obszar badań, a wreszcie - zakres
merytoryczny pracy. „Wstęp” zamyka omówienie metody badawczej i metod pracy,
jakie zastosowano w przewodzie i dowodzie naukowym.
W części drugiej, rozpoczynającej analizę uzasadniono zakres wstępnych
badań, które - zdaniem doktorantki - dadzą możliwie kompletny obraz roli zieleni w
mieście. Są to omówione w kolejnych rozdziałach następujące badania: percepcja
przestrzeni miejskiej, elementy psychologii środowiskowej, przestrzeń miejska jako
scenografia i formy zieleni oraz jej funkcje w mieście. Kolejna, trzecia część
dysertacji jest poświęcona relacji między formami zieleni, a kompozycją przestrzeni
miejskich i ma charakter poszerzonych studiów przypadku (ang. „case studies”).
Wnioski – stanowiące IV część pracy, stały się podstawa do zbudowania
„naukowego narzędzia warsztatowego” - pozwalającego na ujednoliconą ocenę
przestrzeni publicznych. Szczegółowe badania lokalne, zgodnie z tytułem i
założeniami pracy, dotyczą obszaru Poznania i jego kwestii wiązanych z szata
zieloną.
Część V pracy, zatytułowana „Analiza zieleni w przestrzeniach publicznych
Poznania” jest próbą oceny roli zieleni w tych w zakresach, jakie zostały
sprecyzowane w „analizie przypadków”. Elementem tej części pracy są ujednolicone
ankiety sondażowe, podstawa zbierania danych o wybranych ośmiu przestrzeniach
w centrum miasta. Ankiety pozwalają na określenie:
1.
--- występowania zieleni, jej rodzajów i form,
2.
--- roli zieleni w percepcji tych przestrzeni,
3.
--- wielofunkcyjności zieleni w tych miejscach
4.
--- (oraz) zieleni jako elementu kompozycji urbanistycznej
Eksperci oceniali (w skali od 0 do 4) role i znaczenia form zieleni w wybranych
przestrzeniach. Podsumowanie badań zestawione zostało w zbiorczych tabelach
(IV.3. – IV.6.). W tabeli V, przedstawiony jest ostateczny wynik, ukazujący
-2-
sumarycznie - na ile dana przestrzeń miejska (jej segment) spełnia swoją rolę w
porównaniu z pełnym spektrum możliwości w pożądanym zakresie.
Pod względem formalnym praca została - więc - skonstruowana prawidłowo.
Jest przejrzysta i czytelna. Sekwencja głównych części, rozdziałów i podrozdziałów
– perfekcyjna Przebiega od ogółu do szczegółu i od przesłanek, poprzez dyskusję –
do wniosków.
Pod względem lingwistycznym narracja jest bez zarzutu, co będzie
potwierdzone w końcowej opinii recenzenta. Na uwagę zasługują autorskie
fotografie, a zwłaszcza autorskie odręczne i szkice, które syntetycznie i trafnie
odzwierciedlają problematykę. Te wymienione, własne prace stanowią niemal 100%
materiału ilustracyjnego, dając rękojmię pełnej autentyczności badań.
Praca zawiera ponadto stosowne spisy i cztero stronicowy Aneks.
Zamieszczono, więc: spis literatury, spis ilustracji: rysunków, fotografii i tabel, wzory
ankiet i streszczenia w języku polskim i angielskim.
3. CZĘŚĆ MERYTORYCZNA – ANALIZY I OCENY
SZCZEGÓŁOWE PRACY
Autorka obszernie uzasadnia celowość podjęcia badań nad rolą, jaką w
przestrzeni publicznej miast odgrywa i powinna odgrywać zieleń. Na uwagę
zasługuje zwrócenie uwagi na aspekty psychologiczne, oddziaływanie zieleni na
wszystkie poznane zmysły człowieka i zarysowuje rolę, jaką może w przestrzeni
miejskiej spełnić zieleń, jeśli będzie właściwie zaaranżowana i dobrana.
Autorka słusznie stwierdza, że zieleń dostarcza wrażeń, jakich środowisko
zabudowanego miasta dostarczyć nie może. Dotyczy to: sekwencyjnych, w ciągu
roku zmieniających się widoków, kolorów, zapachów, wilgotności, szumu liści i
obecności ptaków oraz innych istot żywych. Autorka analizuje na jakich zasadach zieleń może mieć znaczny udział w tworzeniu wyglądu ulic, placów i domów, a
także generować określone zachowania ludzi i redukować stres. Szata zielona i
powierzchnie biologicznie czynne, mogą stanowić także o identyfikacji mieszkańców
i użytkowników z szeroko rozumianym „miejscem” swojej świadomości,
podświadomości oraz tożsamości.
Te motywy zostały rozbudowane w dalszych częściach pracy, gdzie w oparciu
o literaturę z zakresu teorii budowy formy. Zostali w tym celu przywolani miedzy
innymi tacy autorzy jak: (Żórawski, Wejchert, Orzeszkowa-Gajewska), psychologii i
socjologii miasta (Alexander, Cichy-Pazderowa, Lynch, Norberg-Shulz, Wallis.
Przedstawiony został - perfekcyjnie wyczerpujący zagadnienie - obraz możliwości,
jakie daje umiejętnie, profesjonalnie kształtowana zieleń. Zdaniem doktorantki winno
się to odbywać – z udziałem architektów krajobrazu - prezentujących i nurty
ogrodnicze, i nurty artystyczne. Tak zarysowany temat badań jest wynikiem jakże
-3-
mądrego i słusznego przekonania autorki, że za pomocą zieleni można
„reżyserować” przestrzeń miasta. Udowadnia to ona - w dalszej części swej pracy.
Cel pracy został sprecyzowany jasno i obejmuje (s. 9-10):
1.
---ukazanie zieleni jako czynnika/elementu - dającego możliwość poprawy
walorów kompozycyjnych przestrzeni współczesnego miasta i ich jakości
2.
---oraz - wykazanie wielofunkcyjności zieleni w przestrzeniach miasta.
Na podstawie obszernej literatury przedmiotu, określone zostały potrzeby ludzi,
którzy w różnych celach przebywają w przestrzeniach publicznych miasta.
Potrzebne im są różne informacje o tej przestrzeni. Powinna być im zaoferowana
możliwość różnych zachowań, w tym: chwile odpoczynku dla odnowy/regeneracji sił
psychicznych i fizycznych, optymalna jakość powietrza, obecność osłony przed
słońcem i deszczem.
Teza pracy stwierdzająca, że „Formy zieleni są w Poznaniu niedocenianym
elementem kompozycji urbanistycznej i słabo wykorzystywanym narzędziem
zwiększenia atrakcyjności i jakości przestrzeni publicznych miasta” jest właściwym
punktem wyjścia dla badań prowadzonych w drugiej części pracy.
Tezy pomocnicze uszczegółowiają kierunki tych badań i są sformułowane w
sposób następujący:
1.
---możliwa jest rekompozycja przestrzeni publicznych: historycznego i
współczesnego miasta, przy użyciu form zieleni,
2.
---zieleń w mieście, powinna być wprowadzana w oparciu o zasady percepcji i
z uwzględnieniem aspektów psychologii środowiskowej,
3.
---zieleń w przestrzeniach miejskich, może być skutecznym narzędziem
służącym integracji społecznej i wzrostu poczucia tożsamości jego
mieszkańców,
Teza główna i tezy pomocnicze układające się w logiczną hipotezę, są
odpowiednio przedmiotem badań rozdziałów Części II, III i IV dysertacji.
Rozdział „Stan badań” przedstawia problematykę w świetle naukowych
dokonań w - nadmienionych wcześniej - innych niż architektura i przyroda
dziedzinach nauki: psychologii i psychologii środowiskowej, socjologii, percepcji,
budowy formy, medycyny. Odzwierciedla to poszukiwania doktorantki w szerokim
spektrum: wizualnym, funkcjonalnym i terapeutycznym. Eksploruje ona także temat
nieprzystawalności zapisów planów i dokumentów z zakresu planowania
przestrzennego i projektowania zieleni do roli, jaką ona rzeczywiście pełni w
mieście.
Ten aspekt krytyki legislacji i zarządzania, spełnia w chwili obecnej kapitalną
rolę i urasta do wielkiej misji (por. zignorowanie przez władze Raportu Hausnera nt.
dysfunkcji w prawodawstwie, organach państwowych i samorządach). Tak
-4-
zarysowane pole badań pozwala na spostrzeżenie jednego z mechanizmów
niedoceniana roli zieleni w mieście, wynikającego ze zróżnicowanych, niejednolitych
i nieprecyzyjnych sposobów jej nazywania, zapisów jej obszarów planach i form
dokumentacji. Autorka podkreśla to, przytaczając fragmenty stosownych
dokumentów. Ten wątek nie podlega rozwinieciom w dalszych częściach pracy,
ponieważ nieco wykracza poza przyjęty obszar tematyczny badań. Jest jednak
tematem wartym opracowania w najbliższej przyszłości, a jego zaangażowane i
profesjonalne dotknięcie. Świadczy dobrze już dzisiej o klasie i szerokim myśleniu
doktorantki.
Przyjęte metody badawcze odpowiadają postawionym celom pracy. Autorka
przeprowadziła badania bibliograficzne, dotarła do materiałów źródłowych. W części
analitycznej zawarła inwentaryzacje fotograficzne oraz szkice wykonywane podczas
podróży badawczych w wyjątkowo szerokim obszarze, np. pomiędzy Tybetem i
Anglią. Poparła te badania „genius loci - in situ”, analizą retrospektywną. Dla potrzeb
badań lokalnych, przeprowadziła inwentaryzację urbanistyczną wybranych
fragmentów Poznania i przeprowadziła dla nich staranną waloryzację jakościową.
Rozdziały analityczne tj. Część II i III pracy - zbudowane są na bazie
wybranych przykładów zagranicznych i polskich, które – jak wspomniano - autorka w
znacznej większości miała okazję prze-analizować na miejscu. Materiały te ilustrowane i opisywane w sposób umożliwiający końcowe syntetyzowanie danych stanowią właściwy materiał analityczny. Na ich podstawie kandydatka dokumentuje i
feruje rozwiązania, które są odpowiedzią na sprecyzowane poprzednio wymagania,
jakie powinna spełniać dobrze projektowana i właściwie utrzymana miejska zieleń.
Rozdział ten obrazuje również współczesne tendencje w kształtowaniu zieleni
miejskiej, w miejscach o różnym charakterze i skali zależnie od szczegółowej
lokalizacji.
Część IV, „Człowiek i zieleń w mieście – wnioski”, stanowi zamknięcie ogólnej
części analitycznej i pozwala na sprecyzowanie kierunków badań szczegółowych,
prowadzonych w Poznaniu.
Podsumowująca Część V., „Analiza zieleni w przestrzeniach publicznych
Poznania”, zamyka dysertację teoretyczną. Kandydatka, drogą kolejnych,
eksperckich sondaży - wybrała do badań najważniejsze, zdaniem ekspertów,
przestrzenie publiczne Poznania. Ankieta, jaką opracowała, jest wynikiem
podsumowań rozdziałów części analitycznej i pozwala na ocenę zieleni znajdującej
się w wybranych wnętrzach urbanistycznych - w szerokim spektrum wartości.
Tabele prezentujące wyniki umieszczone są na str. 139 – 178. Z kolei - wzór
Ankiety, zmieszczony jest jako „Aneks” na samym końcu pracy. .
W wyniku tak przeprowadzonych badań Autorka uzyskała wyniki dotyczące
wybranych przestrzeni, w zakresie ich: atrakcyjności funkcjonalnej, czytelności
kompozycji, jakości zabudowy – oraz – wpływu przestrzeni na reakcje emocjonalne
użytkowników. Na końcu autorka dokonała ogólnego podsumowania atrakcyjności i
-5-
jakości poszczególnych przestrzeni, ze wskazaniem najbardziej widocznych
mankamentów i jednoczesnym określeniem potencjału tych miejsc.
Podstawowym narzędziem badawczym tej części pracy są tabelaryczne
zestawienia i wykresy przedstawiające wynik waloryzacji. Pozwoliły one opracować
zwięzłe ale bogate treściowo, wnioski końcowe.
Merytoryczną wartość pracy niżej podpisany recenzent ocenia wyjątkowo
wysoko. Czyni to świadomie, na tle wyjątkowo szerokiej wiedzy o doktoratach i
innych pracach naukowych w Polsce dotyczących zagadnień przyrodniczych w
miastach. Kształtowanie zieleni w przestrzeniach publicznych centrum Poznania
wymaga wieloaspektowego spojrzenia na możliwości, jakie daje prtzedmiotowy
materiał. W zestawieniu z intensywną zabudowaną i różnorodnymi funkcjami, jakie
pełni centrum, projekty zieleni powinny, w miarę możliwości, rozszerzać pole
wyborów zachowań ludzi, którzy tam przebywają.
Recenzowana niniejszym dysertacja doktorska, w swojej części aplikacyjnej
daje odpowiedź na pytanie, jaki zakres możliwych do spełnienia funkcji pełni zieleń
w badanych ośmiu miejscach zlokalizowanych w centrum Poznania.
4.UWAGI
Przy niemal idealnym warsztacie i wystroju dysertacji, z punktu widzenia
recenzenta - perfekcjonisty, praca nasuwa mimo wszystko kilka zastrzeżeń.
W rozdziale VII. Literatura, o ile podrozdział VII.1. Pozycje Książkowe,
dotyczący druków zwartych (s. 186, 187 i 188 do połowy) stanowi znakomity zbiór:
zarówno pod względem doboru merytorycznego1, jak też prezentacji bibliograficznej,
o tyle zupełnie dziwnie przedstawia się bibliografia w rozdziale VII.2. Źródła (s. 188
część dolna stronicy). Jest stłoczona bez jakichkolwiek przerw i totalnie nieczytelna;
de facto nie można zrozumieć, czego ona dotyczy. Uderza też brak artykułów
zawartych w czasopismach, rozdziałów w pracach zbiorowych i publikowanych
referatów w materiałach przed/po konferencyjnych.
Co do uwag w sprawach merytorycznych: z części analitycznej wyłania się
obraz idealnie zaaranżowanej zieleni, spełniającej wszelkie możliwe role:
kompozycyjne, funkcjonalne, estetyczne. Można je nazwać: „kojącymi” stresy, jakich
doznają osoby przebywające i odczuwające atmosferę w centrum ruchliwego
miasta. Ten idealny obraz zestawiany jest z realiami kolejno wymienianych
przestrzeni ważnych dla przestrzeni urbanistycznych Poznania.
W rezultacie ocena końcowa, na którą złożyły się oceny pozyskane od 5-ciorga
i 10-ciorga architektów (odpowiednio dla ankiety II i III) – uzyskała zdecydowanie
słabe rezultaty. Można sadzić, że należało raczej przyjąć, – jako podstawy
1
A jednak brak potrzebnych publikacji Anny Ptaszyckiej.
-6-
badawcze – niższy, realny, możliwy do uzyskania poziom porównawczy walorów
zieleni we wnętrzu urbanistycznym. Byłoby to uzasadnione i bardziej realne oraz
przydatne w wyniku badań, gdyż - z oczywistych względów – przedmioty badań nie
mogą równocześnie posiadać/zawierać wszystkich pozytywnych cech i spełniać
kompletnie pozytywnych ról. Przestrzenie „wzorcowe” również nie miały takich
parametrów.
Ponadto recenzent zauważył też kilka redakcyjnych nieścisłości:
1.
--- Cztery pozycje literatury, pochodzące z SGGW, (por. s. 178) nie zostały
włączone do spisu literatury lecz zostały opisane jako „Źródła”.
2.
---- Są miejsca, gdzie strony ze Spisu treści nie zgadzają się z faktyczną
numeracją w książce np. „Schemat pracy”.
3.
---- Treści problemów ocenianych w ankiecie II i III są przesunięte pozycjami,
co nieco utrudnia ich zrozumienie.
5.WNIOSEK KOŃCOWY
Praca reprezentuje/posiada rzetelne walory: ideowe, naukowe i praktyczne;
ubrane we wdzięczną szatę narracyjną i graficzną. W dysertacji o perfekcyjnie
zbudowanej strukturze, został przeprowadzony ewidentny dowód na prawdziwość
postawionej tezy. Odbyło się to w sposób intelektualnie logiczny, przy doskonałym
warsztacie i w formie wspomnianej, takiejże, płynnej, perswazyjnej i lingwistycznie
atrakcyjnej narracji.
Na szczególne wyróżnienie zasługuje aktualność podjętego tematu – w skali
globalnej, krajowej i lokalnej na obszarze Poznania. Wbrew powszechnym pustym
deklamacjom o rozwoju zrównoważonym, obecność zieleni staje się luksusem, który
winien być w umiejętny sposób lokowany, zapewniając użytkownikom komfort - jak
najbliższy optymalnego.
Praca promotorki oraz doktorantki w tym zakresie urasta do doniosłej misji.
Pojawia się bowiem właśnie w warunkach gdy silne, bezwzględne lobby
deweloperskie, a słabe prawo i władza powodują kryzys środowiskowy i
urbanistyczny. Bowiem w warunkach polskich miast – nawet w perfekcyjnym dotąd
Poznaniu - inwestycje budowlane zajmują każdy „przysłowiowy”, możliwy do
wykorzystania metr kwadratowy miejskiej działki, kosztem zieleni a wiec kosztem
zdrowia i życia użytkowników.
Przeprowadzana ocena przedłożonej pracy doktorskiej stwarza podstawę do
stwierdzenia, że elaborat dysertacji naukowej opracowanej pod promotorską opieką
Pani prof. nzw. PP, dr. hab. inż. arch. Teresy Bardzińskiej-Bonenberg, przez
autorkę/doktorantkę kandydującą do stopnia naukowego - mgr inż. arch. Karolinę
Sobczyńską-Jeżewską, zdaniem niżej podpisanego, absolutnie spełnia wymogi
-7-
Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. z późniejszymi zmianami, o stopniach naukowych i
tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki,
w zakresie doktoratu nauk technicznych w dyscyplinie naukowej
architektura i urbanistyka - i jako taki winien być dopuszczony do publicznej
obrony na Wydziale Architektury Politechniki Poznańskiej. W razie udanej obrony,
recenzent, jako gość Wydziału doktoryzującego i jako formalnie osoba wobec
niego zewnętrzna - zdecydowanie wnioskuje o przyznanie przedmiotowej pracy –
wyróżnienia.
Prof. zw. dr hab. inż. arch. Wojciech Kosiński
w Krakowie, dn. 2014_07_10.
-8-