Art. 451 Kc - GDF Suez Energia Polska SA

GDF SUEZ Energia Polska S.A.
Rytwiany, Maj 2015
Konferencja Koła Stowarzyszenia Księgowych w Polsce
Temat: Zobowiązania finansowe, ich realizacja i windykacja
w świetle kodeksu cywilnego
r.pr. Magdalena Grasela
r.pr. Krystian Stanek
Odkryjmy energię na nowo
Istota zobowiązania
Art. 353 §1 Kc
Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik
powinien świadczenie spełnić.
Źródła powstania zobowiązań:
•
•
•
•
•
czynności prawne,
bezpodstawne wzbogacenie,
czyny niedozwolone,
decyzje administracyjne,
inne zdarzenia.
Najczęściej podstawę zobowiązań wynikających z czynności prawnych stanowią umowy
(sprzedaży, zamiany, o dzieło, o roboty budowlane, najmu, dzierżawy, zlecenia, pożyczki,
ubezpieczenia, przewozu, itp.), w których świadczenie jednej ze stron ma charakter pieniężny.
2
Zasady obliczania terminów wykonania zobowiązań
1.
Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia. Jeżeli początkiem terminu
oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie, nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia, w
którym to zdarzenie nastąpiło (art. 111 Kc).
2.
Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który w
nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim
miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca (art. 112 Kc).
Termin miesięczny może obejmować 28–31 dni.
PRZYKŁAD:
„Wynagrodzenie płatne będzie w terminie miesiąca od otrzymania faktury VAT.”

doręczenie faktury: 31.01.2015 r. » termin zapłaty 28.02.2015 r.

doręczenie faktury: 28.02.2015 r. » termin zapłaty 28.03.2015 r.

doręczenie faktury: 31.08.2015 r. » termin zapłaty 30.09.2015 r.
3.
Jeżeli termin jest oznaczony na początek, środek lub koniec miesiąca, rozumie się przez to
pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca. Termin półmiesięczny jest równy piętnastu dniom
(art. 113 Kc).
4.
Jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana,
miesiąc liczy się za 30 dni, a rok za 365 dni (art. 114 Kc).
5.
Jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od
pracy, termin upływa dnia następnego (art. 115 Kc).
3
Wykonanie zobowiązań pieniężnych – zaliczenie zapłaty
Art. 451 Kc
§1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy
spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet
danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe
należności uboczne (odsetki) oraz na zalegające świadczenia główne.
§3. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede
wszystkim na poczet długu najdawniej wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych – na
poczet najdawniej wymagalnego.
Odsetki:
1.Zaliczenie wpłaty na odsetki nie wymaga zgody dłużnika – to prawo wierzyciela, któremu dłużnik nie może się
skutecznie sprzeciwić.
2.Aby zaliczyć wpłatę na odsetki, nie trzeba wcześniej wzywać dłużnika do ich zapłaty (wyrok SN z dnia
8.03.2002 r., sygn. III CKN 548/2000).
3.Wierzyciel nie ma obowiązku informowania dłużnika o zaliczeniu wpłaty na odsetki (wyrok SN z dnia 9.02.2005
r., sygn. II CK 433/04); orzecznictwo w tej kwestii nie jest jednak jednolite (wg SA w Katowicach taki obowiązek
istnieje – wyrok z dnia 12.07.2013 r., sygn. V Aca 247/13).
Definicja długu:
Przed „dług” w rozumieniu art. 451 Kc należy rozumieć wszelką powinność dłużnika z tytułu spełnionego
świadczenia, jaka go obciąża na podstawie jednego stosunku zobowiązaniowego. Obejmuje on całość
obowiązków wynikających z tego stosunku prawnego (wyrok SA w Białymstoku z dnia 15.02.2013 r., sygn. I ACa
832/12).
4
Wykonanie zobowiązań pieniężnych – zaliczenie zapłaty c.d.
Art. 452 §2 Kc
Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym
wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać
zaliczenia na poczet innego długu.
Pokwitowanie
1.Wierzyciel nie ma obowiązku wydania pokwitowania – chyba, że wystąpi o nie dłużnik (art. 462 Kc).
Jeżeli jednak wierzyciel chce zaliczyć świadczenie wedle swojego uznania na poczet jednego z długów,
może to zrobić tylko poprzez oświadczenie wyrażone w pokwitowaniu i tylko w odniesieniu do
długów zaskarżalnych i nieprzedawnionych.
2.Dłużnik może odmówić przyjęcia pokwitowania i wskazać konkretny dług, na poczet którego wpłata
powinna zostać zarachowana (przyjęcie pokwitowania = dorozumiana zgoda dłużnika).
3.Samo sporządzenie pokwitowania i próba wręczenia go dłużnikowi nie są wystarczające dla
przyjęcia, że wierzyciel decyduje o sposobie zarachowania (wyrok SA w Poznaniu z dnia 23.05.2007 r.,
sygn. I ACa 224/07).
4.Brak odpowiedzi na otrzymane od wierzyciela pokwitowanie = akceptacja zarachowania w sposób
wskazany w pokwitowaniu (wyrok SA w Białymstoku z dnia 15.02.2013 r., sygn. I ACa 832/12).
5
Wykonanie zobowiązań pieniężnych – zadatek i zaliczka
zadatek
Art. 394 Kc
§1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy
ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez
wyznaczania terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli
sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej (bez względu na to, czy poniosła szkodę)
§2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała;
jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.
§3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie
wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności,
za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które odpowiedzialność ponoszą obie
strony.
zaliczka
Nie jest uregulowana w Kodeksie cywilnym.
Stanowi „odmienne zastrzeżenie umowne” w rozumieniu art. 394 Kc dopuszczalne zgodnie z zasadą
swobody umów.
UWAGI:
Strony mogą w umowie odmiennie uregulować skutki wręczenia zadatku i zaliczki (zaliczka na poczet
przyszłego świadczenia, znak zawarcia umowy, odstępne, sankcja na wypadek niewykonania umowy
przez jedną ze stron).
6
Wykonanie zobowiązań pieniężnych – przelew wierzytelności
Art. 509 Kc
§1. Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią, chyba że
sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.
§2. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności
roszczenie o zaległe odsetki.
(dotyczy to wszelkich praw ubocznych, np. wynikających z poręczenia, zadatku, hipoteki, zastawu)
Art. 512 Kc
Dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie, spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego
wierzyciela ma skutek względem nabywcy, chyba że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o
przelewie. Przepis ten stosuje się odpowiednio do innych czynności prawnych dokonanych między
dłużnikiem a poprzednim wierzycielem.
Art. 513 Kc
§1. Dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili
powzięcia wiadomości o przelewie.
§2. Dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu przysługuje
względem zbywcy, chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika
zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem
zbywcy stała się wymagalna później, niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.
7
Wykonanie zobowiązań pieniężnych – przelew wierzytelności c.d.
Art. 515 Kc
§1. Jeżeli dłużnik, który otrzymał o przelewie pisemne zawiadomienie pochodzące od zbywcy, spełnił
świadczenie do rąk nabywcy wierzytelności, zbywca może powołać się wobec dłużnika na nieważność
przelewu albo na zarzuty wynikające z jego podstawy prawnej tylko wtedy, gdy w chwili spełnienia
świadczenia były one dłużnikowi wiadome. Przepis ten stosuje się odpowiednio do innych czynności
prawnych dokonanych między dłużnikiem a nabywcą wierzytelności.
UWAGI:
Jeżeli dłużnik, który otrzymał po przelewie pisemne zawiadomienie pochodzące od zbywcy, spełnił
świadczenie do rak nabywcy wierzytelności, jego zobowiązanie wygasa choćby umowa przelewu była
nieważna lub pozbawiona skutków prawnych, chyba że w chwili spełnienia świadczenia wiedział on o jej
nieważności lub nieskuteczności (wyrok SN z 27.01.2000 r., sygn. II CKN 702/98).
8
Wykonanie zobowiązań pieniężnych - potrącenie
potrącenie ustawowe
Art. 498 Kc
§1. Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może
potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są
pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są
wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym.
§2. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności
niższej.
Art. 499 Kc
Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną
od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.
potrącenie umowne:
 wynika z umowy zawartej przez strony w ramach swobody umów;
 nie jest obwarowane żadnymi szczególnymi wymaganiami ani zakazami.
UWAGI:
Przepisy Kc o potrąceniu mają zastosowanie do należności cywilnoprawnych (wyrok SN z dnia
13.04.2005 r., sygn. IV CK 653/04).
Co do zasady przepisów tych nie stosuje się do należności publicznoprawnych; nie jest jednak
wykluczone stosowanie ich w drodze analogii również do należności publicznoprawnych w razie
stwierdzenia luki prawnej w regulacji tych należności.
9
Przedawnienie
Przedawnieniu ulegają roszczenia majątkowe mające charakter cywilnoprawny.
Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od
jego zaspokojenia, powołując się na upływ czasu.
Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli
wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu
rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniejszym możliwym terminie.
Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.
Terminy przedawnienia
Art. 118 Kc
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o
świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata,
chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Przepisy szczególne określają terminy krótsze lub dłuższe, np.
2 lata – dla roszczeń z umowy sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa
sprzedawcy (np. o zapłatę za sprzedaną energię); dla roszczeń z umowy o dzieło;
1 rok – dla roszczeń z umowy przewozu; dla roszczeń uprawnionego z umowy przedwstępnej;
10 lat – dla roszczeń stwierdzonych prawomocnym wyrokiem, z wyjątkiem roszczeń o świadczenia
okresowe należne w przyszłości – 3 lata
UWAGI:
Roszczenie o odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego staje się wymagalne osobno
w każdym dniu opóźnienia i przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia.
(uchwała SN z dnia 5.04.1991 r., sygn. III CZP 20/91).
10
Egzekucja – ogólne zasady
Art. 804 Kpc
§1. Organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku
objętego tytułem wykonawczym.
Art. 840 Kpc
Dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego w całości lub części albo
ograniczenia, jeżeli:
1. przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy
kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu
albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to
przejście;
2. po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo
nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć
także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia,
jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie.
11
Egzekucja z wynagrodzenia za pracę
Art. 881 Kpc
§ 3. Komornik wzywa pracodawcę, aby w granicach określonych w paragrafie drugim nie wypłacał
dłużnikowi poza częścią wolną od zajęcia żadnego wynagrodzenia, lecz:
1) przekazywał zajęte wynagrodzenie bezpośrednio wierzycielowi egzekwującemu, zawiadamiając
komornika o pierwszej wypłacie, albo
2) przekazywał zajęte wynagrodzenie komornikowi w wypadku, gdy do wynagrodzenia jest lub zostanie
w dalszym toku postępowania egzekucyjnego skierowana jeszcze inna egzekucja, a wynagrodzenie w
części wymagalnej nie wystarcza na pokrycie wszystkich świadczeń.
Art. 882 Kpc
§ 1. Dokonując zajęcia wynagrodzenia za pracę, komornik wzywa ponadto pracodawcę, aby w ciągu
tygodnia:
1) przedstawił za okres trzech miesięcy poprzedzających zajęcie, za każdy miesiąc oddzielnie,
zestawienie periodycznego wynagrodzenia dłużnika za pracę oraz oddzielnie jego dochodu z wszelkich
innych tytułów;
2) podał, w jakiej kwocie i w jakich terminach zajęte wynagrodzenie będzie przekazywane
wierzycielowi;
3) w razie istnienia przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia za pracę złożył oświadczenie o rodzaju
tych przeszkód.
12
Egzekucja z wynagrodzenia za pracę c.d.
Sankcje (art. 886 Kpc)
- odpowiedzialność wobec komornika
Za niewykonanie obowiązków określonych w art. 881 lub 882 Kpc komornik wymierza grzywnę w
wysokości do 2.000 zł. Grzywna może być powtórzona, jeżeli pracodawca nadal uchyla się od
wykonania czynności w dodatkowo wyznaczonym terminie.
Jeżeli pracodawcą nie jest osoba fizyczna, grzywnie podlega pracownik lub wspólnik odpowiedzialny za
wykonanie takiej czynności, a w razie niewyznaczenia takiego pracownika lub niemożności jego
ustalenia – osoby uprawnione do reprezentowania pracodawcy.
- odpowiedzialność wobec wierzyciela
Pracodawca, który nie zastosował się do wezwania z art. 881 i 882 lub w inny sposób naruszył
obowiązki wynikające z zajęcia bądź złożył oświadczenie przewidziane w art. 882 niezgodne z prawdą
albo dokonał wypłaty zajętej części wynagrodzenia dłużnikowi, odpowiada za wyrządzoną przez to
wierzycielowi szkodę.
13
Egzekucja z wierzytelności
Art. 896 Kpc
§1. Komornik wzywa dłużnika wierzytelności, aby należnego od niego świadczenia nie uiszczał
dłużnikowi, lecz złożył je komornikowi lub na rachunek depozytowy Ministra Finansów.
§2. Jednocześnie z zajęciem wierzytelności komornik wezwie jej dłużnika, aby w ciągu tygodnia złożył
oświadczenie:
1) czy i w jakiej wysokości przysługuje dłużnikowi zajęta wierzytelność, czy też odmawia zapłaty i z
jakiej przyczyny;
2) czy inne osoby roszczą sobie prawa do wierzytelności, czy i w jakim sądzie lub przed jakim organem
toczy się lub toczyła się sprawa o zajętą wierzytelność oraz czy i o jakie roszczenie została skierowana
do zajętej wierzytelności egzekucja przez innych wierzycieli.
Sankcje
analogicznie, jak w przypadku egzekucji z wynagrodzenia za pracę:
 grzywna;
 odpowiedzialność odszkodowawcza
(art. 886 w zw. z art. 902 Kpc)
14
Egzekucja alimentów
Art. 88 Kp
§1. Przy zachowaniu zasad określonych w art. 87 (tj. z uwzględnieniem dopuszczalnych limitów)
potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych pracodawca dokonuje również bez
postępowania egzekucyjnego, z wyjątkiem przypadków gdy:
1) świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która
może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych;
2) wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej.
§2. Potrąceń, o których mowa w §1, pracodawca dokonuje na wniosek wierzyciela na podstawie
przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego.
Pracodawca dokonujący potrąceń w trybie pozaegzekucyjnym występuje w roli komornika:



zawiadamia pracownika na piśmie o dokonanym zajęciu wynagrodzenia i osobie wierzyciela,
wskazuje tytuł wykonawczy i wysokość dochodzonej wierzytelności,
przekazuje potrącone wynagrodzenie wierzycielowi.
UWAGI:
W razie zaistnienia sytuacji określonej w art. 88 §1 pkt 2 Kp pracodawca jest zobowiązany do
zaprzestania realizacji w trybie pozaegzekucyjnym potrąceń na poczet należności alimentacyjnych i ma
obowiązek wykonania zajęcia wynagrodzenia za pracę w trybie egzekucyjnym. Powinien również
zwrócić tytuł wykonawczy wierzycielowi (wyrok NSA w Warszawie z dnia 26.03.2013 r., sygn. II FSK
1549/11).
15
Dziękujemy za uwagę
Magdalena Grasela
[email protected]
Krystian Stanek
[email protected]
16