Stosunek młodzieży z dwóch krakowskich liceów do wychowania

Transkrypt

Stosunek młodzieży z dwóch krakowskich liceów do wychowania
MICHAŁ KARASIŃSKI
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie
Stosunek młodzieży z dwóch krakowskich liceów
do wychowania fizycznego
Relationship of young people from two Cracow
secondary schools for the physical education
The purpose of this article is to investigate the relationship between attendance to the
reputable school and young people attitude towards the physical education. The main
focus is set on prestigious Cracow High Schools where it was possible to check whether
young people and their parents’ aspirations may be related with declining interest in the
physical culture. One hundred students of Secondary Schools in Cracow have participated
in the research by filling in the questionnaire. The research has shown the importance
of conditions in which lessons are taking place, such as available sporting equipment and
sports hall. Moreover, the obtained results confirmed the significance of teachers attitude
and the number of specialization courses that help to increase students’ commitment and
interest in physical education.
Keywords: physical education, high school
Wychowanie fizyczne, jako przedmiot nauczania w szkołach ponadgimnazjalnych, od wielu lat traci na swojej wartości. O ile w szkole podstawowej jest to
„obowiązek”, w gimnazjum wskazana ewentualność, o tyle w liceum, technikum
czy szkole zawodowej wychowanie fizyczne jest jednym z ostatnich przedmiotów
w szkolnej hierarchii. Młodzież nie spędza już swojego wolnego czasu w tak aktywny sposób, jak to miało miejsce w latach 90. XX wieku. Coraz częściej znajduje zastępcze formy aktywności ruchowej: X-Box czy gry komputerowe, albo po
prostu rezygnuje z choćby minimalnego wysiłku fizycznego jaki oferowany jest
w szkole w ramach wychowania fizycznego. O zwolnieniach z zajęć wf zrobiło
się w ostatnim czasie bardzo głośno, ale niestety ciągle niewystarczająco dużo,
aby młodzież z chęcią garnęła się do sportu. Według nowej ustawy1, to „Dy Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 10 czerwca 2015 w sprawie warunków
i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania
sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych § 5.1. (Dz.U. 2015, poz. 843).
1
Stosunek młodzieży z dwóch krakowskich liceów do wychowania fizycznego145
rektor szkoły zwalnia ucznia z wykonywania określonych ćwiczeń fizycznych na
zajęciach z wychowania fizycznego, na podstawie opinii o ograniczonych możliwościach wykonywania przez ucznia tych ćwiczeń wydanej przez lekarza, na czas
określony w tej opinii”.
Przyczyn tychże zwolnień jest wiele: brak odpowiedniej bazy lokalowej,
sprzętu sportowego, monotonne zajęcia, niezaangażowany nauczyciel, ale często zapomina się o tej najważniejszej – lenistwie. Człowiek jednak „jest w stanie
przeciwstawić się rosnącej wraz z wiekiem niechęci do aktywności fizycznej, przy
czym nie zależy to bezpośrednio od budowy, sprawności, odporności i wydolności
ciała, lecz od stanu świadomości na temat jego znaczenia (czyli wartości)”2. „Mówiąc o aktywizacji ucznia, mamy na myśli aktywność wewnętrzną, która przejawia
się w samodzielnym i twórczym działaniu ucznia, z czasem przeradzającym się
w samokształcenie i samozachowanie, czyli samorealizację”3. „Warto zatem dbać
o swoją samoocenę, tak aby nie była zaniżona ani zawyżona, tylko co najmniej
średnia, a najlepiej wysoka, ale oparta na rzeczywistych osiągnięciach”4.
Rozwój cywilizacyjny (przede wszystkim socjalizacja poprzez mass media)
spowodował, że sport już nie jest podstawową formą spędzania wolnego czasu.
Kłopoty zdrowotne, które często są także przyczyną zwolnień z zajęć sprawnościowych, biorą się między innymi z braku aktywności fizycznej (choroby kardiologiczne, choroby cywilizacyjne).
Celem zrealizowanych badań było zdiagnozowanie opinii młodzieży uczęszczającej do prestiżowych liceów na temat aktywności fizycznej. Jako metodę zastosowano sondaż diagnostyczny z elementami techniki ankiety. Narzędzie badawcze
stanowił autorski kwestionariusz ankiety dla młodzieży. Pytania, które w zawarto,
miały za zadanie rozwiązać bądź przybliżyć kilka podstawowych kwestii:
1.Co jest przyczyną nikłego zainteresowania kulturą fizyczną wśród młodzieży?
2.Czy nadmiar nauki może być przyczyną spadku aktywności fizycznej młodzieży szkolnej?
3.Jaki stosunek do sportu dominuje w opiniach młodzieży uczęszczającej do
szkół (liceów), gdzie główny nacisk kładzie się na naukę?
4.Jakie opinie prezentuje młodzież na temat zwiększenia zainteresowania się
kulturą fizyczną?
Badaniami diagnostycznymi objęto 100 uczniów z dwóch najlepszych (rankingowo) liceów w Małopolsce – V Liceum Ogólnokształcącego im. A. Witkowskiego oraz I Liceum Ogólnokształcącego im B. Nowodworskiego w Krakowie,
w tym 59 uczennic i 41 uczniów.
2
3
H. Grabowski, Co koniecznie trzeba wiedzieć o wychowaniu fizycznym, Kraków 2000, s. 52.
S. Strzyżewski, Proces kształcenia i wychowania w kulturze fizycznej, Katowice 2013, s. 160.
B. Woynarowska, Edukacja zdrowotna. Podręcznik dla nauczycieli wychowania fizycznego
w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych, Kielce 2012, s. 175.
4
146 Michał Karasiński
Wyniki świadczą o dużej zależności odpowiedniego podejścia do zajęć z kultury fizycznej od warunków lokalowo-sprzętowych. Ponad połowa badanych
uczniów uznała, że odpowiednie podejście nauczyciela i właściwe osprzętowanie
sali gimnastycznej ma niebagatelny wpływ na ich stosunek do zajęć z wychowania
fizycznego.
Dla wielu naukowców wychowanie fizyczne jest to
dział wychowania, który stosując typowe dla siebie fizyczne środki wychowawcze, głównie ruch, stawia sobie za cel kształtowanie przede wszystkim biologicznej
(fizycznej) strony osobowości człowieka, przy czym szczegółowe zadania wychowawcze realizuje w zorganizowanym procesie pedagogicznym5.
Część z nich sugeruje, że „sprawność to nie samorealizacja motoryczna jednostki, a zaradność ruchowa. Zaradność, w której na pierwszy plan wysuwają się
jej wartości społeczne, jest jednym z celów wychowania fizycznego w dzieciństwie i młodości”6.
Dla uczniów wychowanie fizyczne to przede wszystkim ciekawa forma odreagowania od przedmiotów kierunkowych (34% badanych), ale niestety także
przedmiot, z którym muszą się mierzyć przez trzy lata. W opiniach zdecydowanej
większości badanych (prawie 80%), uczniowie nie uzależniali swojego przyjścia
do szkoły od zajęć wf. Może to być związane z faktem, iż wielu z nich zaznajomiło się ze sportową ofertą szkoły i z pełną świadomością wybrało taką placówkę,
gdzie największy nacisk kładzie się na naukę.
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
a) w żadnym
b) w znikomym c) zapoznałam się
d) bardzo mi
wcześniej z ofertą
zależało na
szkoły
pogodzeniu nauki
ze sportem
e) inne
Wykres 1. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie:
W jakim stopniu uzależniałeś/uzależniłaś swoją obecność w szkole od zajęć wf?
5
R. Trześniowski, W kręgu podstawowych pojęć w dziedzinie kultury fizycznej, „Wychowanie
Fizyczne i Zdrowotne” 2002, nr 4, s. 4–7.
6
T. Maszczak, Edukacja fizyczna w nowej szkole. Podręcznik dla studentów wychowania fizycznego,Warszawa 2007, s. 38.
Stosunek młodzieży z dwóch krakowskich liceów do wychowania fizycznego147
Prestiżowe szkoły w Krakowie największy problem mają z bazą i odpowiednim wyposażeniem sal gimnastycznych. Ciężko jest stworzyć odpowiednie warunki do rozwoju fizycznego jeśli większość tychże szkół znajduje się w śródmieściu, gdzie na przeszkodzie w wybudowaniu pięknych i nowoczesnych sal
gimnastycznych stoi brak miejsca bądź… konserwator zabytków. Osobną kwestią
są rodzice i ich coraz większa ignorancja „sportowa”, która objawia się w formie
ogromnej ilości zwolnień dzieci z zajęć wychowania fizycznego.
Młodzież natomiast sugeruje, że warunki lokalowe mają znaczący wpływ
(43%) na ich zaangażowanie podczas lekcji, ale jak sami zaznaczyli: „jak komuś
zależy, wszędzie będzie ćwiczył” (49%).
50%
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
a) Lepsze warunki b) Zaangażowani
bytowe (sala gim koledzy z grupy
sprzęt sportowy)
c) Odpowiednie
podejście
nauczyciela
d) Nic nie jest w
stanie zmienić
mojego
nastawienia
e) Inne
Wykres 2. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie:
Jakie warunki w szkole muszą zaistnieć, aby zwiększyć Twoje zainteresowanie
kulturą fizyczną?
Większą uwagę młodzież skupiła na odpowiednim podejściu nauczyciela do
swoich zajęć: 57% badanych stwierdziło, że stosunek nauczyciela do swoich obowiązków jest dla nich bardzo znaczący, zaś pozostałe 36% swoją opinię wyraziło
jako znaczącą. Tylko 3% młodzieży szkolnej uważa, że odpowiednie podejście
nauczyciela nie ma dla nich znaczenia. Świadczy to o tym, jak wielką rolę spełnia
nauczyciel w kształtowaniu odpowiedniego podejścia do przedmiotu u ucznia,
nawet jeśli jest to „tylko” wychowanie fizyczne.
Właściwe ukierunkowanie w pracy pedagogicznej w odniesieniu do wychowanka
wymaga rozpoznania jego zdolności i predyspozycji, stałej obserwacji jego zachowań
i osiągnięć. Staje się to możliwe przy posiadaniu przez nauczyciela stosownej wiedzy
psychologiczno-pedagogicznej, umiejętności diagnostycznych i przyjęcia określonych postaw (twórczych, badawczych, eksploracyjnych)7.
7
B. Dobrowolska, Nauczyciel wobec postaw twórczych uczniów. Pedagogiczne uwarunkowania
kompetencji zawodowych, Toruń 2009, s. 69.
148 Michał Karasiński
Byłoby dobrze, aby nauczyciel, oprócz wiedzy podstawowej o uczniu, zapoznał się z jego środowiskiem społecznym, co na pewno ułatwiłoby mu obiektywną ocenę. „Znajomość środowiska, rodzaju pracy, zainteresowań, uzdolnień,
układów stosunków społecznych, ilość czasu przeznaczonego na zajęcia ruchowe,
stanowi o powodzeniu pracy wychowawczej z młodzieżą”8.
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
a) Bardzo znaczący
b) Znaczący
c) Średni. Nie jest d) Bez znaczenia
w stanie zachęcić
mnie żadną
dyscypliną
e) Inne
Wykres 3. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie:
Jaki wpływ na Twój stosunek do tego przedmiotu ma zaangażowanie
i odpowiednie podejście nauczyciela?
Ciekawy może być również fakt, że 14% ankietowanych stwierdza, iż duży
wpływ na ich aktywność w trakcie zajęć ma zaangażowanie ich kolegów z grupy
rówieśniczej. Można wnioskować, że ten czynnik pokazuje jak nasza motywacja
spada, jeśli w grupie nie widać entuzjazmu, a sami mamy problem z tym, żeby
się zmobilizować. Problemem braku motywacji świadczy o tym, że nauczyciel nie
może skupiać się tylko na teoretyzowaniu. Jednymi z wielu czynności nauczyciela
w procesie dydaktycznym są czynności motywacyjne, czyli „zabiegi nauczyciela zmierzające do wzbudzenia uwagi i zainteresowania ucznia zadaniem lekcji,
a także wywołaniem u niego trwałego i pozytywnego nastawienia do tych zadań
w całym procesie wychowania fizycznego”9. Jest to bardzo trudne do realizacji,
zwłaszcza wśród młodzieży, która z góry zakłada niepowodzenie w postępach
w swej aktywności fizycznej.
Badania K. Górnej wykazały, że kończąca edukację szkolną młodzież najlepiej przygotowana była do wykorzystywania w celach aktywnego wypoczynku gier sportowo-rekreacyjnych, a najmniej do korzystania ze sportów wodnych.
Refleksję wywołuje spostrzeżenie, że ponad 5% badanych nie opanowało dobrze
żadnej z gier, pomimo ich dominacji w repertuarze form aktywności oferowanych
8
s. 22.
9
J. Tatarczuk, Metodyka wychowania fizycznego – zagadnienia wybrane, Zielona Góra 2004,
J. Barankiewicz, Leksykon wychowania fizycznego i sportu szkolnego, Warszawa 1998, s. 46.
Stosunek młodzieży z dwóch krakowskich liceów do wychowania fizycznego149
uczniom na lekcjach wychowania fizycznego od klas najmłodszych10. Ostatnio
w projektach oświatowych pojawił się pomysł specjalizacji zajęć z wychowania
fizycznego. Coraz więcej szkół plasujących się wysoko w rankingach stara się
urozmaicić lekcje wf zajęciami odbywającymi się poza szkołą. Pływanie, jazda
konna, nowoczesne formy fitness to tylko przykłady wykorzystania trzech godzin
lekcyjnych w atrakcyjny sposób przez daną szkołę.
W wyniku moich badań okazało się, że zajęcia specjalistyczne cieszyłyby się
dużym zainteresowaniem wśród młodzieży (65%), lecz trzeba przy tym zaznaczyć, że spora liczba osób życzyłaby sobie, aby wówczas chociaż jedna godzina
wychowania fizycznego przeznaczona była na zajęcia ogólnorozwojowe (sporty
drużynowe, gimnastyka).
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
a) Zdecydowanie
tak
b) Raczej tak
c) Raczej nie
d) Zdecydowanie e) Nie mam zdania
nie
Wykres 4. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie:
Czy zwiększyłoby się Twoje zainteresowanie wychowaniem fizycznym
jeśli zamiast zajęć ogólnorozwojowych wprowadzono zajęcia specjalistyczne
(np. fitness, pływanie, jeździectwo)?
Ankietowana młodzież wybrała szkołę do której uczęszcza głównie ze względu na poziom nauczania (59%). Niepokojącym jest fakt, że tylko 7% badanych
wybierając tę szkołę chciało pogodzić naukę ze sportem. Ewidentnie widać, że
młodzież w tych placówkach nastawiona jest głównie na naukę. Szkoda, że nie
pracuje się z nimi nad wdrażaniem edukacji prozdrowotnej, która może ukazałaby
uczniom, że aktywność fizyczna nie zależy tylko od ciepłego, pełnego wyrozumiałości podejścia nauczyciela czy wspaniałej bazy sportowej, ale także, a może
przede wszystkim, od samych siebie. Widać to choćby na przykładzie następnej
poruszonej w kwestionariuszu kwestii, a mianowicie – zwiększenia liczby godzin
wf. Co prawda część badanych uznała to za bardzo dobry pomysł (21%), jednak
duża grupa sugeruje (39%), że natłok obowiązków i zajęcia do późnych godzin
10
s. 154.
K. Górna, Przygotowanie młodzieży do uczestnictwa w kulturze fizycznej, Katowice 2001,
150 Michał Karasiński
popołudniowych nie wyzwalają u nich chęci zwiększenia aktywności fizycznej na
jeszcze jednej dodatkowej lekcji wychowania fizycznego. Pozostali uczniowie byli
już bardziej dosadni sugerując, że nie są szkołą sportową, a nauka jest dla nich
najważniejsza (20%).
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
a) Bardzo dobry b) Jestem za, jeśli
c) Trudno
pomysł
zostaną
powiedzieć, mam
wprowadzone
już wystarczająco
specja zajęcia
dużo lekcji
d) W żadnym
wypadku, nie
jesteśmy szkołą
sportową
e) Inne
Wykres 5. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie:
Co sądzisz o zwiększeniu liczby godzin wychowania fizycznego
w szkołach ponadgimnazjalnych?
Aby zastanowić się nad motywami, które kierują młodzież w przeciwnym
kierunku niż kultura fizyczna zadałem im pytanie co ich najbardziej demotywuje
do podjęcia prób i wysiłku na zajęciach z wychowania fizycznego. Okazało się,
że oprócz braku odpowiedniego sprzętu (37%) dla wielu z nich najbardziej odpychającym czynnikiem są mało atrakcyjne zajęcia (25%). To pokazuje, jak wielką
rolę do wykonania mają nauczyciele wychowania fizycznego. Uczniowie wybrali
tę szkołę, gdyż najważniejsze dla nich jest zgłębianie wiedzy potrzebnej do odpowiedniego wyniku na maturze i późniejszej pracy po studiach. Większość z nich
skupia się głównie na nauce przedmiotów kierunkowych, dlatego tak ważne wydaje się odpowiednie podejście, zachęcenie młodego człowieka do aktywności
fizycznej i ukazanie mu innej wagi tego przedmiotu niż tylko końcowa ocena
roczna. Inaczej zwiększała będzie się liczba badanych (17%), których ogrom nauki
zmusza do zwolnienia z „mniej ważnych” przedmiotów. Dla wielu uczennic argumentem zrażającym do zajęć z kultury fizycznej jest niechęć do przebierania się
w strój sportowy, dlatego wolą zgłosić nieprzygotowanie lub ćwiczyć w ubraniu
codziennego użytku, toteż edukacja z zakresu higieny osobistej w trakcie wychowania fizycznego również szwankuje.
Niestety wnioski z powyższych badań pokazują nam jak trudno zaktywizować młodzież szkolną z dobrych krakowskich liceów do aktywności fizycznej. Dla
wielu z nich ocena roczna jest mało lub nic nieznacząca (43%). Żeby zachęcić do
wysiłku płeć żeńską, która stanowi większość w obu wymienionych liceach, trzeba
odpowiednio ją zmotywować.
Stosunek młodzieży z dwóch krakowskich liceów do wychowania fizycznego151
Szczególnego znaczenia w pracy z dziewczętami nabiera motywacja do zajęć, a więc
spowodowanie wewnętrznego zaakceptowania zadań stawianych przez nauczyciela
poprzez wywołanie zainteresowania daną czynnością, ukazania jej ważności, atrakcyjności i przydatności. Również ważna jest motywacja emocjonalna związana z zadowoleniem i przyjemnością z odbytych zajęć11.
To wszystko może spowodować pozytywny, końcowy efekt i realizację
sprawnościowych zamierzeń.
Trzeba zdać sobie sprawę, że poziom sprawności fizycznej obniżył się diametralnie w porównaniu z końcem ubiegłego wieku. Młodzież, która przychodzi do
tak renomowanych szkół nie myśli o zdobyciu sportowych laurów, ale o wszechstronnym wykształceniu, umożliwiającym łatwiejszy start w niedalekiej przyszłości. Zadaniem więc szkoły i nauczycieli jest odpowiednie nastawienie i edukacja
prozdrowotna, która pokaże inne oblicze tego przedmiotu. Ważne, aby wkraczający w dorosłe życie człowiek zdawał sobie sprawę z pozytywnych stron aktywności fizycznej. To nie musi być szczególny nacisk na kształcenie sportowe. Powinna
to być synergia dyrekcji, grona pedagogicznego, rodziców i uczniów, by doprowadzić do sytuacji, w której uczeń po ciężkiej, całodniowej nauce z przyjemnością bierze udział w zajęciach sprawnościowych i nie traktuje ich jako przykrego
obowiązku. Takie działania wymagają dużo poświęcenia i pracy każdej ze stron,
ale warto poświęcić czas, by przynajmniej spróbować połączyć naukę ze sportem.
Określenie przyczyn nikłego zainteresowania wychowaniem fizycznym
w wymienionych szkołach nie było problemem. Zbyt mała sala gimnastyczna,
nieodpowiedni sprzęt, słabo zaangażowany nauczyciel, to główne przyczyny
wymienione przez młodzież. Tylko niewielu z respondentów zauważa problem
w sobie. Zorganizować zwolnienie dla licealisty nie jest problemem, a nauczyciel ma niestety niewielkie szanse przeciwstawieniu się temu. Jest to najprostszy
sposób ucieczki od problemów, szkoda, że ten właściwy problem pojawi się dopiero za parę lat, o czym najwyraźniej nie zdają sobie sprawy zarówno rodzice,
jaki wkraczająca w dorosłe życie młodzież. Wielu spośród badanych sugerowało
nadmiar nauki jako czynnik demotywujący do zajęć fizycznych. Uczniowie, mając
trzy godziny wf w tygodniu, wolą wybrać co jakiś czas zwolnienie z zajęć w celu
nadrobienia zaległości. Świadczy to niestety o niewyedukowaniu młodzieży. Nie
zdaje sobie ona bowiem sprawy z tego, że w trakcie ruchu rozszerzają się naczynia
krwionośne, co powoduje lepsze dotlenienie organizmu, a co za tym idzie zwiększenie efektywności nauki. Wyniki badań pokazały również, że badane szkoły
większą wagę przywiązują do osiągnięć naukowych niż sportowych. Dla uczniów,
którzy nie mają dobrych wspomnień z omawianego przedmiotu z poprzedniej
szkoły, a w nowym miejscu skupiają się wyłącznie na pracy umysłowej, wybór ten
pozwala na swobodne uczestnictwo w zajęciach, gdzie nie muszą już wysłuchiwać
o swojej ułomności i braku zaangażowania. Niestety, mimo że poziom sprawności
11
K. Górna, W. Garbacik, Kultura fizyczna w szkole. Materiały pomocnicze dla nauczycieli,
Katowice 1994, s. 39.
152 Michał Karasiński
w tych szkołach jest wyrównany i brak w nich miejsca na szyderstwa i ubliżanie
słabszym fizycznie osobom, sposób postrzegania przedmiotu utrzymuje się od
szkoły gimnazjalnej. Ostatni z poruszanych problemów zasugerował nam pewne
rozwiązania. Specjalizacja zajęć z wychowania fizycznego może odciągnąć młodzież od zwolnień, a co ważniejsze, może zachęcić do znalezienia swojej własnej
niszy sportowej i kształtowania jej później w dorosłym życiu. Wyniki badań są
obiecujące, ale należy pamiętać, że do zorganizowania takich zajęć potrzebne są
warunki lokalowe i odpowiednie fundusze, co nie zawsze idzie w parze z dobrymi
chęciami. Warto jednak zauważyć, że nic nie zastąpi nam zajęć ogólnorozwojowych. Młodzież myśląca głównie o swojej karierze naukowej nie może zapominać
jak ważną kwestią jest sprawność fizyczna. Potrzeba kształcenia ruchu jest istotna
na każdym etapie edukacji. W każdej szkole.
Bibliografia
Barankiewicz J., Leksykon wychowania fizycznego i sportu szkolnego, Warszawa 1998.
Dobrowolska B., Nauczyciel wobec postaw twórczych uczniów, Toruń 2009.
Górna K., Przygotowanie młodzieży do uczestnictwa w kulturze fizycznej, Katowice 2001.
Górna K., Garbacik W., Kultura fizyczna w szkole – materiały pomocnicze dla nauczycieli,
Katowice 1994.
Grabowski H., Co koniecznie trzeba wiedzieć o wychowaniu fizycznym, Kraków 2000.
Maszczak T., Edukacja fizyczna w nowej szkole – podręcznik dla studentów wychowania
fizycznego, Warszawa 2007.
Strzyżewski S., Proces kształcenia i wychowania w kulturze fizycznej, Katowice 2013.
Trześniowski R., W kręgu podstawowych pojęć w dziedzinie kultury fizycznej, „Wychowanie
Fizyczne i Zdrowotne” 2002, nr 4.
Tatarczuk J., Metodyka wychowania fizycznego – zagadnienia wybrane, Zielona Góra 2004.
Woynarowska B., Edukacja zdrowotna. Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego
w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych, Kielce 2012.