documowy z rodziną
download 
Reklamacja Transkrypt
umowy z rodziną
e e-Poradnik Podatki Podatki Podatki Podatki Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną Kupno, sprzedaż Pożyczka, użyczenie Darowizna, spadek Odpowiedzi Krajowej Informacji Podatkowej na pytania podatników Adres redakcji: 01-042 Warszawa, ul. Okopowa 58/72 tel. (22) 530 40 40; www.gazetaprawna.pl Redaktor: Bogdan Świąder Autor: Ewa Matyszewska DTP: Joanna Archacka Biuro Obsługi Klienta: 05-270 Marki, ul. Okólna 40 tel. (22) 761 30 30, 0 801 62 66 66; e-mail: [email protected] © Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o. ISBN 978 8363360 61 0 Wydanie I/2012, kwiecień 2012 r. 2 Spis treści Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną ....................................................................................................... 5 Potrzebne ci pieniądze, weź pożyczkę ............................................................................................................ 5 Zakres opodatkowania ......................................................................................................................................... 5 Termin do zapłaty ................................................................................................................................................. 6 Preferencje dla rodziny ........................................................................................................................................ 6 Zwolnienia podmiotowe ...................................................................................................................................... 7 Stanowisko organów podatkowych .................................................................................................................. 7 Spadkobierca uzyskuje przychód po umorzeniu pożyczki ......................................................................... 7 Przy przedawnieniu długu powstaje przychód ............................................................................................. 7 Brak oprocentowania pożyczki nie wpływa na podatek ............................................................................. 8 Chcesz pozbyć się rzeczy, sprzedaj je ............................................................................................................... 8 Treść umowy ........................................................................................................................................................... 8 Podatek dochodowy .............................................................................................................................................. 8 Stanowisko organów podatkowych .................................................................................................................. 9 Kluczowe jest obliczenie terminu 6 miesięcy ................................................................................................ 9 Przy sprzedaży auta można uwzględnić koszty ............................................................................................ 9 Transakcja powyżej 1 tys. jest opodatkowana ................................................................................................ 9 Użyczenie też zainteresuje fiskusa .................................................................................................................. 9 Rozliczenie biznesmena .................................................................................................................................... 9 Z rodziną można zyskać .................................................................................................................................. 10 Użyczenie ruchomości ..................................................................................................................................... 10 Stanowisko organów podatkowych ................................................................................................................ 10 Użyczenie jest umową nieodpłatną................................................................................................................ 10 Można uniknąć podatku przy wzajemności świadczeń ........................................................................... 10 Sprzedaż kończy użyczenie ............................................................................................................................... 10 Jesteś hojny, zgłoś to w skarbówce ..................................................................................................................11 Regulacje ustawowe ............................................................................................................................................11 Obliczenie podatku ..............................................................................................................................................11 Grupa zerowa .........................................................................................................................................................11 Stopień pokrewieństwa ......................................................................................................................................11 Stawki podatku od darowizn .............................................................................................................................12 Odziedziczyłeś majątek, sprawdź, czy nie podzielisz się nim z fiskusem ....................................... 14 Obowiązki podatkowe ........................................................................................................................................ 14 Moment przyjęcia spadku ................................................................................................................................. 14 Stopień pokrewieństwa ......................................................................................................................................15 Zwolnienie dla najbliższych ..............................................................................................................................15 Przy obrocie nieruchomościami unikniesz podatku ............................................................................. 16 Nabycie nieruchomości a PCC .......................................................................................................................... 16 Forma nabycia ...................................................................................................................................................... 16 3 Możliwe zwolnienie ............................................................................................................................................ 16 Już tylko dwa sposoby w PIT ..............................................................................................................................17 19-proc. PIT od dochodu......................................................................................................................................17 Koszty do uwzględnienia ...................................................................................................................................17 Ulga meldunkowa ............................................................................................................................................... 18 Zeznanie roczne ................................................................................................................................................... 18 Mieszkanie kupione od 2009 roku .................................................................................................................. 18 Zastosowanie ulgi ................................................................................................................................................ 18 Rozliczenie z fiskusem ....................................................................................................................................... 19 Potrzebny formularz PIT-39 ..............................................................................................................................20 Darmowe nabycie ................................................................................................................................................ 22 Przysługujące uprawnienia .............................................................................................................................. 22 Ulga mieszkaniowa przy spadkach i darowiznach .................................................................................... 22 Podstawa opodatkowania .................................................................................................................................. 23 Śmierć w rodzinie ma wpływ na rozliczenia podatkowe ....................................................................... 24 Przejęcie firmy ...................................................................................................................................................... 24 Dziedziczenie długów ........................................................................................................................................ 24 Uprawnienia urzędników.................................................................................................................................. 25 Rozliczenia podatkowe ...................................................................................................................................... 25 Za długi podatkowe odpowie również rodzina .......................................................................................... 26 Odpowiedzialność solidarna ............................................................................................................................ 26 Potrzebna jest decyzja ........................................................................................................................................ 27 Skutki małżeństwa.............................................................................................................................................. 27 Wspólna firma ...................................................................................................................................................... 27 Za ukrywanie dochodów grożą wysokie sankcje ....................................................................................... 28 Dochody z działalności nielegalnej................................................................................................................. 28 Ukryte przychody................................................................................................................................................. 29 Rozliczenia małżonków ..................................................................................................................................... 29 Zakres kontroli fiskusa ....................................................................................................................................... 29 Ankieta do wypełnienia ..................................................................................................................................... 30 Kompleksowa kontrola....................................................................................................................................... 30 Oświadczenia podatnika ................................................................................................................................... 30 Nieruchomości pod lupą .....................................................................................................................................31 Linia obrony .......................................................................................................................................................... 32 Ważne dokumenty .............................................................................................................................................. 32 75-proc. podatek do zapłaty .............................................................................................................................. 33 Przyznanie się do winy ...................................................................................................................................... 34 Sankcje karne ........................................................................................................................................................ 34 Odpowiedzi Krajowej Informacji Podatkowej na pytania podatników ....................................................................................................................................... 34 4 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną Zawieranie transakcji to nie tylko domena przedsiębiorców. Codziennie każdy z nas wchodzi w umowę ze sprzedawcą w sklepie, podpisujemy dokumenty ze znajomymi, przyjaciółmi, a nawet osobami zupełnie obcymi czy w końcu z rodziną. Są to transakcje o różnym charakterze – kupno, sprzedaż, pożyczka, użyczenie, darowizna, spadek. Gdy staniemy się już stroną danej umowy, będziemy musieli pamiętać o rozliczeniu z fiskusem. Praktycznie każda transakcja będzie opodatkowana. Jeśli przepisy pozwolą na jej zwolnienie z podatku, często o tym fakcie również trzeba będzie powiadomić urzędników ze skarbówki. Tylko bowiem po spełnieniu ustawowych warunków podatku będzie można uniknąć. Dziś pokazujemy, na co zwrócić uwagę, zawierając umowę z najbliższą bądź dalszą rodziną. Gdy będziemy pamiętać o kilku szczegółach i pewnych obowiązkach, opodatkowanie takiej transakcji lub skorzystanie ze zwolnienia podatkowego nie sprawi żadnych kłopotów. Warto te zasady poznać, bo transakcja w rodzinie może przynieść sporo oszczędności. Ewa Matyszewska Potrzebne ci pieniądze, weź pożyczkę Pożyczki zwolnione z PCC Zwalnia się z podatku pożyczki udzielane: a) przez przedsiębiorców niemających na terytorium Polski siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek, b) w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami uznawanymi za najbliższą rodzinę zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn (tj. małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę), w wysokości przekraczającej kwotę 9637 zł (kwota wolna od podatku od spadków i darowizn dla I grupy podatkowej), pod warunkiem: – złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności, – udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym, c) na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej (do pierwszej grupy podatkowej zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów) do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu – na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn, d) na podstawie umowy zawartej między innymi podmiotami niż osoby, o których mowa w lit. b i c, do łącznej wysokości nieprzekraczającej kwoty 5 tys. zł od jednego podmiotu i 25 tys. zł od wielu podmiotów – w okresach trzech kolejnych lat kalendarzowych, począwszy od 1 stycznia 2009 r. e) z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, f ) z utworzonych w drodze ustawy innych funduszów celowych, g) przez wspólnika (akcjonariusza) spółce kapitałowej. Podatek od czynności cywilnoprawnych od umowy pożyczki wynosi 2 proc., a na jego zapłatę jest 14 dni od podpisania dokumentów. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przenosi 500 złotych, powinna być sporządzona w formie pisemnej. Zawarcie umowy pożyczki wiąże się z koniecznością rozliczenia podatkowego. Zakres opodatkowania Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają m.in. umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej, czyli podpisania umowy. Konieczność rozliczenia podatkowego przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego ciąży na biorącym pożyczkę lub przechowawcy. WAŻNE Jeżeli obowiązek podatkowy ciąży na kilku podmiotach albo na stronach umowy zamiany, albo wspólnikach spółki cywilnej, zobowiązane solidarnie do zapłaty podatku są odpowiednio te podmioty, strony umowy zamiany albo wspólnicy spółki cywilnej. Podstawę opodatkowania przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego stanowi kwota lub wartość pożyczki albo depozytu. Przy pożyczce udzielonej spółce przez wspólnika będzie to kwota lub wartość pożyczki. Stawki podatku wynoszą od umowy pożyczki oraz depozytu nieprawidłowego 2 proc. Jednak w niektórych sytuacjach stawka podatku może wynieść nawet 20 proc. Będzie tak wtedy, gdy przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej 5 6 e-Biblioteka Gazety Prawnej PRZYKŁAD w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego: 1) podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony; 2) biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (najbliższa rodzina, tj. małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha), powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Czy pożyczka może być ujęta w kosztach podatkowych Podatnik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Ukończył specjalistyczne szkolenie, którego koszt został sfinansowany pożyczką uzyskaną na podstawie zawartej umowy pomiędzy pracownikiem i pracodawcą. Pracodawca potrąca podatnikowi udzieloną pożyczkę (zaciągniętą na sfinansowanie kosztu szkolenia) – ratalnie z wynagrodzenia za pracę. Czy spłata pożyczki będzie kosztem uzyskania przychodów? W przypadku osiągania przychodów ze stosunku pracy koszty uzyskania przychodów jednoznacznie określa ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych. Do kosztów można zaliczyć ściśle przez ustawodawcę określone wydatki (ryczałtowe lub faktyczne) na podstawie dowodów ich poniesienia. Niemożliwe jest zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów spłaty pożyczki przeznaczonej na szkolenie specjalistyczne uzyskanej od pracodawcy. Ponadto z art. 23 ust. 1 pkt 8 lit. a ustawy o PIT wynika, że do kosztów uzyskania przychodów nie zalicza się wydatków na spłatę pożyczki (kredytów), z wyjątkiem przypadków w tym przepisie przewidzianych. Z treści tego przepisu nie wynika, że brak możliwości zaliczenia do kosztów jest podyktowany celem, na jaki pożyczka została zaciągnięta. Zatem przeznaczenie zaciągniętej pożyczki nie ma znaczenia na wyłączenie z kosztów uzyskania przychodów wydatków dotyczących jej spłaty. Taką interpretację potwierdził dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji z 23 marca 2010 r. (nr IPPB2/415-3/10-2/AK). Termin do zapłaty Podatnicy, którzy muszą od pożyczki zapłacić 2-proc. podatek od czynności cywilnoprawnych, mają obowiązek wpłacić odpowiednią sumę bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych, według ustalonego wzoru, oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek jest pobierany przez płatnika. Płatnikiem podatku od czynności cywilnoprawnych jest notariusz. Pośredniczy on w rozliczeniu tego podatku, gdy pożyczka zawierana jest w formie aktu notarialnego. Płatnicy zobowiązani są uzależnić dokonanie czynności cywilnoprawnej od uprzedniego zapłacenia podatku. Płatnicy muszą też: l prowadzić rejestr podatku; l wpłacić pobrany podatek na rachunek organu podatkowego właściwego ze względu na siedzibę płatnika, w terminie do 7. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano podatek, a także przekazać w tym terminie deklarację o wysokości pobranego i wpłaconego podatku przez płatnika według ustalonego wzoru wraz z informacją o kwocie podatku należnego poszczególnym gminom; l przekazywać, w terminie do 7. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano podatek, organowi podatkowemu właściwemu ze względu na siedzibę płatnika odpisy sporządzanych aktów notarialnych dotyczących czynności cywilnoprawnych stanowiących przedmiot opodatkowania. Preferencje dla rodziny Między określonymi osobami i w ramach ustawowych limitów umowa pożyczki zwolniona jest z podatku od czynności cywilnoprawnych. Pożyczanie pieniędzy w ramach najbliższej rodziny (np. między rodzeństwem, rodzicami i dziećmi) zwolnione z podatku do wysokości nieprzekraczającej 9637 zł ma zastosowanie, jeżeli umowa zawarta jest między następującymi osobami: małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi, pasierbem, zięciem, synową, rodzeństwem, ojczymem, macochą i teściami. Gdy wartość pożyczki przekracza wskazany limit, pożyczkobiorca, z wyjątkiem zięcia, synowej oraz teściów, nie płaci podatku, pod warunkiem: l złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności – podpisania umowy pożyczki, l udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Podatnik, który korzysta z tego zwolnienia dla pożyczek pieniężnych od rodziny przekraczających 9637 zł, składa deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych na druku PCC-3. Zaznaczając odpowiedni kwadrat w części B deklaracji, wskazuje, że składa de- WAŻNE Podatnik, który zawarł umowę pożyczki, musi zapłacić 2-proc. podatek, a także złożyć deklarację o podatku od czynności cywilnoprawnych PCC-3. Na jej złożenie podatnik ma 14 dni od podpisania umowy pożyczki. 6 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną 7 ku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. klarację jako pożyczkobiorca (zwolniony z podatku na podstawie art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych). Niedopełnienie formalności związanych ze złożeniem deklaracji oraz udokumentowaniem otrzymania pieniędzy może mieć przykre konsekwencje. Jeżeli podatnik powołuje się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie dopełnił wymogu udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym, zapłaci podatek według 20-proc. stawki. Także osoby fizyczne zawierające umowy pożyczki z osobami spoza rodziny mogą korzystać ze zwolnienia z podatku. Limity kwotowe dla pożyczek zwolnionych wynoszą 5 tys. zł, gdy pieniądze pożyczamy od jednej osoby, oraz 25 tys. zł, gdy podatnik zapożycza się u kilku osób. Limity te dotyczą okresów trzyletnich, które należy liczyć, począwszy od 1 stycznia 2009 r. Oznacza to, że pożyczek udzielonych przed tą datą nie należy uwzględniać przy ocenie prawa do zwolnienia. W przypadku przekroczenia ustawowych limitów 5 tys. zł i 25 tys. zł opodatkowaniu podlega jedynie nadwyżka kwoty pożyczki. Stawka podatku wynosi 2 proc. Zwolnione z podatku od czynności cywilnoprawnych są także pożyczki udzielane z kas lub funduszy zakładowych, funduszy związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. PODSTAWA PRAWNA l Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.). Stanowisko organów podatkowych Spadkobierca uzyskuje przychód po umorzeniu pożyczki Otrzymanie pożyczki jest obojętne podatkowo. Przychód po stronie pożyczkobiorcy pojawia się dopiero w momencie, kiedy dochodzi do umorzenia pożyczki lub jej części. W przypadku umorzenia pożyczki za życia pracownika wartość umorzonej pożyczki stanowi przychód pracownika. Jeśli umorzenie pożyczki następuje po śmierci pożyczkobiorcy (pracownika), a w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub w umowie o udzielenie pożyczki zawarto zapis o obowiązku uregulowania niespłaconych rat pożyczki przez spadkobierców po śmierci pożyczkobiorcy, to udzielona pożyczka umorzona zostaje spadkobiercy, a nie pracownikowi. W tej sytuacji przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskuje spadkobierca przejmujący obowiązki dłużnika. Zatem, w przypadku gdy po śmierci pożyczkobiorcy dochodzi do umorzenia pożyczki spadkobiercy, który przejął obowiązki dłużnika, u tego spadkobiercy powstaje przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przychód ten odpowiada wartości umorzonej pożyczki lub jej części – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu nr ILPB2/415-1012/11-6/AJ. Zwolnienia podmiotowe Zwolnienia podatkowe przy pożyczkach odnoszą się nie tylko do konkretnych czynności cywilnoprawnych (zwolnienia przedmiotowe), ale również mogą dotyczyć stron transakcji (zwolnienia podmiotowe). Przy przedawnieniu długu powstaje przychód Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. W efekcie zwolnienia dłużnika z całości lub części długu następuje u niego trwały przyrost majątku. Wygaśnięcie zobowiązania oznacza zmniejszenie lub zlikwidowanie zobowiązania pieniężnego, skutkiem czego jest wystąpienie po stronie dłużnika określonej korzyści. Samo przedawnienie zobowiązania nie wywołuje zmiany charakteru zobowiązania na zobowiązanie bezzwrotne i nie powoduje powstania przychodu z nieodpłatnego świadczenia. Do czasu więc, kiedy przyznana należność (pożyczka) ma charakter zwrotny, obojętna jest podatkowo. Natomiast przychód powstaje w momencie, gdy staje się ono świadczeniem bezzwrotnym (zobowiązania wygasają). Jeżeli zatem dokonanie przez firmę odpisu niespłaconej części pożyczki emerytowi lub renciście w związku WAŻNE Nie trzeba rozliczać podatku od czynności cywilnoprawnych od umów, w których przynajmniej jedna ze stron jest podatnikiem VAT z tytułu dokonania tej czynności. Przykładem jest zwolnienie z PCC dla osób zaliczonych do grupy o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności bez względu na rodzaj schorzenia, oraz osób o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniami narządów ruchu nabywających na potrzeby własne sprzęt rehabilitacyjny, wózki inwalidzkie, motorowery, motocykle lub samochody osobowe. Podatku nie płacą ponadto m.in.: jednostki samorządu terytorialnego, a także organizacje pożytku publicznego dokonujące czynności cywilnoprawnych wyłącznie w związku z nieodpłatną działalnością pożyt7 8 e-Biblioteka Gazety Prawnej z przedawnieniem długu skutkuje wygaśnięciem przedmiotowych zobowiązań po stronie pożyczkobiorców, to po stronie tych dłużników powstaje z tego tytułu podlegający opodatkowaniu przychód – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu nr ILPB2/415-1016/115/ES. cyjnym, bądź za ich pośrednictwem oraz w ramach obrotu zorganizowanego czy też sprzedaży towarów giełdowych na giełdach towarowych. Stawki podatku Brak oprocentowania pożyczki nie wpływa na podatek Wysokość podatku od czynności cywilnoprawnych przy umowach sprzedaży: – nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym wynosi 2 proc., – innych praw majątkowych wynosi 1 proc. Udzielenie nieoprocentowanej pożyczki nie stanowi po stronie pożyczkodawcy nieodpłatnego świadczenia. Nie rozpoznaje się w świetle ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przychodu w postaci utraconych korzyści, np. odsetek w sytuacji udzielenia nieodpłatnej pożyczki. W związku z tym udzielanie nieodpłatnych pożyczek nie będzie wywoływało skutków podatkowych u pożyczkodawcy. A zatem nienaliczone przez spółkę odsetki nie będą stanowiły dla wspólnika spółki komandytowej (pożyczkodawcy) przychodu z tytułu nieodpłatnych świadczeń. Otrzymanie, jak i nieodpłatne udzielenie pożyczki jest obojętne podatkowo – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie nr IPPB1/415-856/11-3/EC. Podatek dochodowy Decydując się na sprzedaż rzeczy, trzeba jeszcze pamiętać o rozliczeniu podatku dochodowego. Będzie to konieczne, gdy ze sprzedażą się pośpieszymy. Chodzi o czas, jaki mija między nabyciem a sprzedażą danego przedmiotu. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych przewiduje, że jednym ze źródeł przychodów (podlegającym PIT) jest sprzedaż rzeczy przed upływem pół roku. Termin ten liczy się od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie. Zatem jeśli np. kupiliśmy szafę w październiku 2011 r., a teraz już się nam nie podoba, to bez podatku dochodowego sprzedamy ją w maju 2012 r. Warto więc dobrze zaplanować sprzedaż. Wtedy można uniknąć choć jednego podatku. Gdy jednak ze sprzedażą nie możemy czekać do upływu 6 miesięcy, PIT trzeba będzie wpłacić na konto fiskusa. Przychodem z odpłatnego zbycia rzeczy jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie, pomniejszona o koszty odpłatnego zbycia. Jeżeli jednak cena, bez uzasadnionej przyczyny, znacznie odbiega od wartości rynkowej tych rzeczy lub praw, przychód ten określa organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej w wysokości wartości rynkowej. Warto o tym uprawnieniu skarbówki pamiętać. Jeśli bowiem urzędnik stwierdzi, że podana cena z umowy sprzedaży rzeczy jest zbyt niska i znacznie odbiega od wartości rynkowej, wezwie strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej. W razie nieudzielenia odpowiedzi, niedokonania zmiany wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej określi wartość z uwzględnieniem opinii biegłego lub biegłych. To niestety nie koniec kłopotów. Jeżeli bowiem wartość ustalona w ten sposób odbiega co najmniej o 33 proc. od wartości wyrażonej w cenie, koszty opinii biegłego lub biegłych będzie musiał pokryć zbywający daną rzecz. Chcesz pozbyć się rzeczy, sprzedaj je Zawarcie umowy sprzedaży między określonymi osobami i na kwotę nieprzekraczającą ustawowych limitów pozwala na zwolnienie podatkowe. Czynności cywilnoprawne, w szczególności umowy zawierane między osobami prywatnymi, tzn. niezwiązane z prowadzoną działalnością gospodarczą, są opodatkowane podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Katalog czynności opodatkowanych jest szeroki. Podlegają mu m.in. umowy sprzedaży, zamiany, zniesienia współwłasności, a zatem transakcje, z którymi każdy podatnik może mieć do czynienia. Sprzedaż samochodu, starego biurka, biżuterii może rodzić konieczność zapłaty podatku. Jedynie dzięki zwolnieniom z podatku nie zawsze trzeba będzie rozliczać się z fiskusem. Treść umowy Ustawodawca zwolnił z podatku od czynności cywilnoprawnych umowy sprzedaży rzeczy ruchomych o wartości nieprzekraczającej 1 tys. zł. Kwotę tę należy odnieść do podstawy opodatkowania, którą w tym przypadku jest wartość rynkowa rzeczy. Określa się ją na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, ale z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia z dnia zawarcia umowy, bez odliczania długów i ciężarów. Z uwagi na obowiązujące zwolnienia podatek nie wystąpi także w przypadku sprzedaży: walut obcych, bonów i obligacji skarbowych, bonów pieniężnych NBP, sprzedaży instrumentów finansowych firmom inwesty8 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną Gdy na sprzedaży danej rzeczy (przed upływem pół roku od jej nabycia) zarobimy – wystąpi dochód, który trzeba będzie opodatkować zgodnie ze skalą PIT ze stawkami 18 i 32 proc. Transakcję tę wykażemy w zeznaniu rocznym w rubryce: inne źródła. Natomiast w przypadku gdy na danej transakcji stracimy – zazwyczaj stratę poniesiemy przy sprzedaży samochodu – podatku płacić oczywiście nie trzeba. Jednak w deklaracji można będzie tę stratę wykazać. Wtedy w następnych pięciu latach będziemy mogli ją odliczać. Ale tu uwaga, odliczenie będzie możliwe tylko od dochodu z tego samego źródła. Oznacza to, że straty ze zbycia auta nie będziemy mogli odliczyć np. od dochodu uzyskanego ze stosunku pracy. Trzeba też pamiętać, że obniżenie o stratę w którymkolwiek z pięciu kolejnych lat nie może przekroczyć 50 proc. kwoty tej straty. 9 kowej przekraczającej 1 tys. zł, będzie podlegać opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Z tytułu zawarcia każdej umowy kupna-sprzedaży tego złota podatek od czynności cywilnoprawnych należny będzie w wysokości 2 proc., naliczanej od wartości rynkowej nabywanego towaru. Obowiązek zapłaty podatku będzie ciążył na podatniku. Podatek ten będzie trzeba zapłacić bez wezwania w ciągu 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego (chwila dokonania czynności cywilnoprawnej). Wraz z zapłatą podatku należy złożyć deklarację PCC-3. Dla ustalenia podstawy opodatkowania czynność zakupu złota można udokumentować kasowym dowodem na okaziciela (nieidentyfikującym osoby sprzedającej), o ile wskazana w tym dokumencie wartość zakupionego złota będzie odpowiadać wartości rynkowej – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach nr IBPBII/436-58/11/MZ. PODSTAWA PRAWNA l Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.). l Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 z późn. zm.). Użyczenie też zainteresuje fiskusa Stanowisko organów podatkowych Umowa użyczenia zawarta przez przedsiębiorcę na potrzeby prowadzonej firmy nie spowoduje powstania przychodu, gdy użyczającym będzie członek rodziny. Użyczenie jest umową nieodpłatną, w której użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu przez czas oznaczony lub nieoznaczony na używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Przedmiotem użyczenia mogą być zarówno nieruchomości, jak i ruchomości, np. samochody, maszyny czy narzędzia. Biorący rzecz do używania nie może być zobowiązany do jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego. Cechą charakterystyczną umowy użyczenia jest bowiem nieodpłatność. W wyniku zawarcia takiej umowy przedsiębiorca może bezpłatnie dysponować przedmiotem użyczenia na cele prowadzonej działalności gospodarczej, co niewątpliwie oznacza powstanie po jego stronie określonych korzyści. Przedsiębiorca uzyskuje zatem tzw. nieodpłatne świadczenie. Stanowi ono przychód podlegający podatkowi dochodowemu. Przychodami z działalności gospodarczej są bowiem także wartości otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Kluczowe jest obliczenie terminu 6 miesięcy W przypadku osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej źródłem przychodów jest m.in. odpłatne zbycie rzeczy, do których zaliczyć należy również rzeczy ruchome (złoto). Jednak podlegający opodatkowaniu przychód powstaje wyłącznie, jeśli zbycie następuje w okresie krótszym niż pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpił zakup. Wobec tego, jeżeli sprzedaż następuje po upływie półrocznego okresu, wówczas przychód osiągnięty z tej sprzedaży nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym, bowiem czynność ta nie stanowi źródła przychodu dla celów tego podatku – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie nr IPPB4/415-736/11-4/JK3. Przy sprzedaży auta można uwzględnić koszty Przychodem ze sprzedaży samochodu jest cena, którą podatnik uzyskał od kupującego, wynikająca z umowy sprzedaży, o ile odpowiada wartości rynkowej tego samochodu. Natomiast kosztem uzyskania przychodu z tytułu sprzedaży samochodu, przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie, jest wartość samochodu przyjęta do obliczenia 10proc. zryczałtowanego podatku dochodowego zapłaconego z tytułu wygranej w konkursie (auto pochodziło z wygranej) – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi nr IPTPB2/415-155/11-4/KR. Rozliczenie biznesmena Przy prowadzeniu firmy zawieranie umów użyczenia jest czymś bardzo powszechnym. Zazwyczaj użyczane są nieruchomości bądź ich części. U przedsiębiorcy, który na potrzeby prowadzonej działalności korzysta nieodpłatnie z cudzej nieruchomości, występuje przychód do opodatkowania w postaci nieodpłatnego świadczenia. Jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie budynku lub lokalu, wartość świadczeń ustala się według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku. Ustawodawca nie określił zasad ustalania równowartości czynszu. Ważne jest tylko, aby wartość ta zbliżona była do Transakcja powyżej 1 tys. jest opodatkowana Każda czynność sprzedaży, na podstawie której podatnik będzie nabywać złoto dewizowe o wartości ryn9 10 e-Biblioteka Gazety Prawnej cen rynkowych. Warto więc sprawdzić, jakie stawki za wynajem są uzyskiwane za podobne nieruchomości na rynku lokalnym, oraz zaopatrzyć się np. w oferty prasowe w zakresie najmu nieruchomości z okresu objętego umową użyczenia. Przychód nie powstanie w sytuacji, gdy umowa użyczenia została zawarta z osobą zaliczoną do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn. Z rodziną można zyskać l Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.). l Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 z późn. zm.). PODSTAWA PRAWNA Użyczenie nieruchomości na potrzeby związane z prowadzoną działalnością gospodarczą nie zawsze powoduje powstanie przychodu do opodatkowania. Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń jest wolna od podatku w przypadku świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn. I grupa podatkowa obejmuje małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Do II grupy ustawodawca zaliczył natomiast: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych. Oznacza to, że dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych nie ustala się przychodu w przypadku umowy użyczenia zawartej w rodzinie. W wyniku zawarcia umowy użyczenia nieruchomości zgodnie z ogólną zasadą przychód powstaje nie tylko u biorącego w użyczenie, ale również po stronie użyczającego. Ustawodawca w ten sposób chciał wyeliminować nadużycia polegające na zawieraniu nieodpłatnych umów użyczenia nieruchomości i unikaniu obowiązku zapłaty podatku, gdy w rzeczywistości transakcja ma charakter odpłatny. Stanowisko organów podatkowych Użyczenie jest umową nieodpłatną Na podstawie umowy użyczenia u biorącego rzecz nie powstaje obowiązek spełnienia na rzecz dającego jakiekolwiek świadczenie wzajemne (przy czym za świadczenie na rzecz dającego nie uznaje się zwykłych kosztów utrzymania rzeczy użyczonej, ponoszonych przez biorącego w związku z używaniem rzeczy). Stąd z uwagi na fakt, że w ramach umowy użyczenia zobowiązany do świadczenia jest tylko użyczający, umowa ta określana jest jako jednostronnie zobowiązująca – nie jest umową wzajemną. Cechą istotną użyczenia jest więc nieodpłatność. Świadczenie realizowane przez spółkę na podstawie umowy polegające na nieodpłatnym użyczeniu pojazdów, jako związane z jej działalnością gospodarczą, nie podlega opodatkowaniu VAT – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie nr IPPP1-443-1153/11-2/ MP. Użyczenie ruchomości Można uniknąć podatku przy wzajemności świadczeń Na podstawie umowy użyczenia można też korzystać z cudzych ruchomości. Również w takiej sytuacji powstaje u przedsiębiorcy przychód. Ustala się go na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnieniu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia. Przedsiębiorca korzystający z cudzej rzeczy może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów zwykłe koszty jej utrzymania. Jeżeli przedmiotem użyczenia jest samochód, to będą to np. wydatki na paliwo, a także koszty drobnych bieżących napraw. Za zwykłe koszty nie mogą być natomiast uznane m.in. koszty ubezpieczenia czy też podatek od środków transportu. Umowa przejęcia od firmy urządzenia technicznego do analizy składu chemicznego surowca (które podatnik będzie zobowiązany używać w trakcie produkcji wyrobów dla firmy) będzie umową wzajemną, a co za tym idzie nie powstanie po stronie podatnika przychód podatkowy z tytułu otrzymania nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie rzeczy. Zawarta umowa przyniesie bowiem korzyści dla obu stron – użyczenie urządzenia związane jest bowiem z zaspokojeniem ściśle oznaczonego interesu jego właściciela w postaci zagwarantowania odpowiedniej jakości otrzymywanych przez niego produktów – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach nr IBPBI/2/423-711/11/MS. Sprzedaż kończy użyczenie WAŻNE W wyniku sprzedaży nieruchomości nastąpi zakończenie umowy użyczenia, ponieważ dotychczasowy właściciel – podatnik przeniesie na nabywcę (użytkownika) tytuł prawny do nieruchomości i to on stanie się jej właścicielem. Skoro więc nieruchomość ta stanie się Umowa użyczenia powinna zawierać takie dane, jak: strony umowy, przedmiot użyczenia, czas trwania umowy, zwykłe koszty utrzymania rzeczy, które ponosi biorący w użyczenie. 10 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną 11 Obliczenie podatku wyłączną własnością dotychczasowego użytkownika, tym samym nie można mówić o jakiejkolwiek umowie użyczenia, której istotą jest występowanie co najmniej dwóch podmiotów prawa: użyczającego oraz użytkownika – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie nr IPPB1/415-562/11-2/KS. Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe. W ustawie o podatku od spadków i darowizn znajduje się podział na trzy grupy podatkowe: l do grupy I zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów; l do grupy II zalicza się: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych; l do grupy III zalicza się innych nabywców. Jesteś hojny, zgłoś to w skarbówce Na poinformowanie urzędu skarbowego o przekazaniu darowizny w ramach najbliższej rodziny podatnicy mają pół roku. Dzięki temu unikną podatku. Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednak umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy będzie ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Opodatkowanie otrzymanej darowizny będzie zależało przede wszystkim od stopnia pokrewieństwa między darczyńcą a obdarowanym. Najwięcej przywilejów ustawodawca przewidział przy transakcjach zawieranych między rodziną. Im pokrewieństwo dalsze, tym większe obowiązki podatkowe i wysokość podatku. WAŻNE Za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych. Grupa zerowa Jeżeli darczyńca i obdarowany są najbliższą rodziną, mogą skorzystać ze specjalnego zwolnienia z podatku. Jest ono zawarte w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z tym przepisem zwalnia się z podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli w przypadku darowizny: 1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, oraz 2) udokumentują – w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie pięciu lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę wolną od podatku – ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Złożenie zawiadomienia o darowiźnie do urzędu skarbowego jest warunkiem zwolnienia z podatku. Jeśli nie zostanie ono złożone lub złożone zostanie po terminie, podatek trzeba płacić na zwykłych, obowiązujących pierwszą grupę podatkową zasadach. Warto zatem o tym obowiązku pamiętać. Regulacje ustawowe Podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się w Polsce lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium RP, tytułem m.in. darowizny, polecenia darczyńcy. Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych. Obowiązek podatkowy powstaje: l przy nabyciu w drodze darowizny – z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy – z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń; l przy nabyciu z polecenia darczyńcy – z chwilą wykonania polecenia. Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli przed dokonaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru, a odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru. Stopień pokrewieństwa Nie każdy i nie zawsze może korzystać ze zwolnień od podatku. Czasem podatek zapłaci nawet członek najbliż- 11 12 e-Biblioteka Gazety Prawnej Stawki podatku od darowizn szej rodziny. Wystarczy, że nie złoży lub złoży po terminie zawiadomienie o przekazanej darowiźnie. Zawiadomienia tego należy dokonać na formularzu SD-Z2. Gdy podatnik pomyli druki i np. zamiast SD-Z2 złoży SD-3 – ale w ustawowym terminie i po spełnieniu innych warunków – urząd skarbowy nie powinien zabierać mu ulgi. Takie stanowisko prezentuje Ministerstwo Finansów. Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według następujących skal: Kwoty wolne od podatku przy darowiznach Kwoty nadwyżki w zł Podatek wynosi ponad do 1) od nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej Opodatkowaniu podlega nadwyżka ponad: – 9637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej, – 7276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej, – 4902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej. 10 278 10 278 3 proc. 20 556 308 zł 30 gr i 5 proc. nadwyżki ponad 10 278 zł 20 556 822 zł 20 gr i 7 proc. nadwyżki ponad 20 556 zł 2) od nabywców zaliczonych do II grupy podatkowej Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej kwoty wolne. Po ustaleniu podstawy opodatkowania od tak określonej kwoty w pierwszej kolejności odejmowana jest ściśle określona kwota, która nie podlega opodatkowaniu. Co oczywiste, kwoty te są różne dla każdej z trzech grup podatkowych. Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. 10 278 10 278 7 proc. 20 556 719 zł 50 gr i 9 proc. od nadwyżki ponad 10 278 zł 20 556 1644 zł 50 gr i 12 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł 3) od nabywców zaliczonych do III grupy podatkowej 10 278 10 278 12 proc. 20 556 1233 zł 40 gr i 16 proc. od nadwyżki ponad 10 278 zł 20 556 2877 zł 90 gr i 20 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł dla pierwszej grupy, która jest jednocześnie kwotą graniczną, do momentu przekroczenia której nie trzeba składać zawiadomienia o nabyciu darowizny. Gdyby jednak podatniczka uzyskała w kolejnym roku następną darowiznę o podobnej wartości, np. matka podaruje jej samochód, córka musiałaby ten fakt zgłosić w urzędzie skarbowym. Wartość majątku nabytego od matki w ciągu 5 lat przekroczyłaby wtedy ustawowy limit 9637 zł. Aby skorzystać ze zwolnienia od podatku, córka powinna złożyć wtedy zawiadomienie SD-Z2. PRZYKŁAD Czy darowizny między rodzicem a dzieckiem trzeba rozliczać Podatniczka dostała od matki sprzęt AGD o wartości 7 tys. zł. Jest to pierwsza darowizna. Wcześniejsze prezenty nigdy nie przekraczały w ciągu 5 lat 500 zł (prezenty okazjonalne: urodzinowe, świąteczne itp.). Czy córka musi zapłacić podatek? Nie. W takim przypadku można będzie skorzystać ze zwolnienia z podatku (najbliższa rodzina: córka jest zstępną dla matki). W takim przypadku nie trzeba będzie zawiadamiać urzędu, gdyż wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, nie przekracza 9637 zł (nawet po uwzględnieniu prezentów wcześniejszych). To kwota wolna od podatku PRZYKŁAD Czy cudzoziemiec zgłosi darowiznę Polski obywatel chce przekazać dwóm córkom mającym obywatelstwo francuskie (mieszkającym we Francji) nieruchomość poło12 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną żoną w Polsce. Czy taką transakcję trzeba rozliczyć przed polskim urzędem skarbowym? Opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn podlega m.in. nabycie przez osoby fizyczne w drodze darowizny własności rzeczy znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Polski. Nie oznacza to jednak automatycznie konieczności zapłaty podatku, gdyż do darowizn dokonywanych pomiędzy ściśle określonymi osobami bliskimi może mieć zastosowanie zwolnienie. Z podatku zwolnione jest m.in. nabycie przez zstępnych (w tym dzieci) własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny. Ma ono zastosowanie do nabywców mających m.in. obywatelstwo polskie oraz obywatelstwo innych państw członkowskich UE oraz mających w tych państwach miejsce zamieszkania, a więc również do obywateli Francji. Warunkiem zastosowania zwolnienia jest zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego. Obowiązek ten nie występuje jednak w przypadku umów dokonywanych w formie aktu notarialnego, a więc m.in. wszystkich umów mających za przedmiot przeniesienie własności nieruchomości. W efekcie dokonanie przez polskiego obywatela darowizny nieruchomości położonej w Polsce na rzecz jego córek – obywatelek Francji – podlega ustawie o podatku od spadków i darowizn, ale jednocześnie będzie zwolnione z opodatkowania. 13 darowizn. Podlega opodatkowaniu na zasadach przewidzianych dla pierwszej grupy podatkowej. Zakładamy, że podatniczka nie korzysta z ulgi mieszkaniowej, bo posiada własne mieszkanie. To oznacza, że obliczając podatek od wartości mieszkania wynoszącej 240 tys. zł odejmie 9637 zł. Kwota ta zwolniona jest z podatku w przypadku osób należących do pierwszej grupy podatkowej, a z takimi mamy do czynienia w tym przypadku. Oznacza to, że synowa będzie obliczała podatek od wartości mieszkania wynoszącej 230 363 zł. Przy takiej wartości mieszkania zastosowanie ma trzeci przedział skali przewidzianej dla osób zaliczanych do pierwszej grupy podatkowej w podatku od spadków, a zatem podatek wyniesie 822 zł 20 gr + 7 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł. Otrzymujemy zatem: 822 zł 20 gr + [ (230 363 zł - 20 556 zł) x 0,07], co daje nam 15 508,69 zł (822 zł 20 gr + 14 686 zł 49 gr). Po zaokrągleniu do pełnych złotych do zapłaty jest 15 509 zł podatku. PRZYKŁAD Czy darowizna może być potraktowana jak pożyczka Matka podarowała córce 15 tys. zł. Jednak po roku stwierdziła, że córka powinna jej zwrócić tę kwotę. Jak rozliczyć taką umowę? Z dokonaniem darowizny mamy do czynienia, gdy darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego, ale umowa darowizny w przypadku niezachowania szczególnej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Zwalnia się z podatku nabycie, m.in. w drodze darowizny, własności rzeczy lub praw majątkowych przez: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma, macochę. Uprzywilejowanie nabycia między tymi osobami następuje wyłącznie pod warunkiem: zgłoszenia nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego oraz udokumentowania – gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie pięciu lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę 9637 zł – ich otrzymania dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Jeżeli z treści umowy oraz okoliczności towarzyszących czynności wynika, że dokonana transakcja nosi cechy charakterystyczne dla pożyczki, bowiem dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości, to wówczas należy przeanalizować zasadność zwolnienia z podatku na podstawie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Ustawodawca zwolnił z opodatkowania pożyczki w formie pieniężnej udzielane na podstawie umowy zawartej między osobami, PRZYKŁAD Jak prawidłowo liczyć 5 lat przy otrzymywaniu darowizn Podatnik otrzymał w 2000 r. od ojca darowiznę w wysokości 2 tys. zł. Kolejne darowizny dostał w 2002 r. – 3 tys. zł, w 2006 r. – 5 tys. zł, w 2007 r. – 2 tys. zł i w 2008 r. – 9 tys. zł. Darowizny były dokonywane przez 9 lat. Jak obliczyć lata i kwoty, aby prawidłowo rozliczyć te pieniądze w urzędzie skarbowym? W pierwszym okresie pięcioletnim, czyli w latach 2000–2004, podatnik otrzymał w formie darowizny 5 tys. zł. Dlatego podatku nie płacił. W kolejnym okresie 2001–2005 nic się nie zmieniło (3 tys. zł). Identycznie było w latach 2002–2006 (8 tys. zł) i latach 2003–2007 (7 tys. zł). Ale już w latach 2004–2008 suma darowizn otrzymanych przez podatnika przekroczyła kwotę wolną dla pierwszej grupy podatkowej, do której należy podatnik, czyli 9637 zł. W tym okresie podatnik otrzymał od ojca w formie darowizn 16 tys. zł. A zatem od nadwyżki ponad kwotę wolną, czyli od 6363 zł, powinien zapłacić podatek, który wyliczany byłby według stawki 3 proc. i wyniósłby 191 zł. PRZYKŁAD Czy przy darowiźnie mieszkania jest specjalna ulga Synowa otrzymała w darowiźnie od teściów mieszkanie o rynkowej wartości 240 tys. zł. Czy skorzysta z ulgi, która pozwoli uniknąć podatku od takiego podarunku? Taka osoba nie jest zaliczana do zerowej grupy podatkowej. Nie może zatem korzystać z całkowitego zwolnienia z podatku od 13 14 e-Biblioteka Gazety Prawnej Obowiązki podatkowe o których mowa w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, w wysokości przekraczającej 9637 zł. Analizowane zwolnienie pożyczek jest więc zharmonizowane z ustawą o podatku od spadków i darowizn. Możliwość skorzystania z omawianego zwolnienia jest uzależniona od spełnienia dwóch warunków: złożenia deklaracji w sprawie podatku właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności oraz udokumentowania faktu otrzymania przez biorącego pożyczkę wskazanej w deklaracji kwoty pieniężnej. Udokumentowanie to może mieć wyłącznie formę przelewu lub wpłaty na rachunek bankowy albo na rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową biorącego, albo adresowanego na jego nazwisko przekazu pocztowego. Podatkowi od spadków i darowizn podlega m.in. nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium naszego kraju tytułem: dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu. Podatek płaci się także od spadków z zagranicy. Zagraniczny spadek podlega opodatkowaniu w Polsce, gdy spadkobierca ma obywatelstwo polskie lub ma miejsce stałego pobytu w Polsce w chwili otwarcia spadku, czyli gdy uwzględnimy odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego – w momencie śmierci spadkodawcy. To ta data będzie zatem rozstrzygająca dla ustalenia, czy spadek zagraniczny będzie podlegał opodatkowaniu w Polsce czy nie. Podatkowi nie podlega nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych podlegających wykonaniu w kraju, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium Polski. PRZYKŁAD Czy osoby niespokrewnione zapłacą podatek Przyjaciółki w ciągu roku obdarowują się prezentami. Okazją do tego są święta, mikołajki, urodziny czy imieniny. Czy powinny dla celów podatkowych obliczać wartość tego typu darowizn? Obdarowani, którzy nie są spokrewnieni, od podarunku, którego wartość przekracza 4902 zł, powinni zapłacić podatek. Między rodziną jest trochę lepiej. Najbliżsi, którzy przekazują sobie prezenty, są z podatku od darowizn zwolnieni do 9637 zł. Gdy prezent przekroczy tę kwotę, w ciągu pięciu lat, czyli sumując np. wartość prezentów świątecznych z ostatnich pięciu lat, aby skorzystać ze zwolnienia od podatku, trzeba będzie darowiznę zgłosić w urzędzie skarbowym. Organy podatkowe mają prawo sprawdzać wszelkie transakcje dokonywane między podatnikami. Jednak np. w przypadku kontroli w ramach nieujawnionych źródeł przychodów, gdy podatnik powoła się na otrzymanie prezentu o wysokiej wartości, urzędnik z pewnością sprawdzi, czy został odprowadzony podatek od darowizny. Dodatkowo powołanie się na taką darowiznę, która nie została opodatkowana, oznacza konieczność zapłaty sankcyjnego, 20-proc. podatku. WAŻNE Umowny dział spadku jest porozumieniem spadkobierców co do tego, jakie składniki majątkowe, wchodzące w skład całości spadku (tzw. masy spadkowej), mają przypaść poszczególnym osobom w ramach przyznanych im udziałów. Dokonanie podziału majątku spadkowego jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje zgoda wszystkich spadkobierców. Moment przyjęcia spadku Spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) bądź z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. W przypadku spadków obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych. Przy nabyciu przez dziedziczenie obowiązek podatkowy powstaje z chwilą przyjęcia spadku. Spadkobierca nabywa spadek w momencie jego otwarcia, co następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Obowiązek podatkowy powstaje także: l przy nabyciu w drodze zapisu, dalszego zapisu lub z polecenia testamentowego – z chwilą wykonania zapisu, dalszego zapisu lub polecenia; l przy nabyciu tytułem zachowku – z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części; l przy nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci – z chwilą śmierci wkładcy; l przy nabyciu jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci – z chwilą śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego. PODSTAWA PRAWNA l Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.). Odziedziczyłeś majątek, sprawdź, czy nie podzielisz się nim z fiskusem Podatnik, który otrzymał w spadku majątek, powinien wykazać to przed naczelnikiem urzędu skarbowego. Trzeba to zrobić w odpowiednim terminie. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia. Otwarcie następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Jednak obowiązek podatkowy powstaje dopiero z chwilą przyjęcia spadku. Jeżeli nabycie spadku potwierdzone jest postanowieniem sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się tego postanowienia. 14 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną Stopień pokrewieństwa 15 wiadomienie składa się na formularzu SD-Z2. Jeśli nie zostanie ono złożone lub złożone zostanie po terminie, podatek trzeba płacić na zasadach obowiązujących pierwszą grupę podatkową. W formularzu oznaczonym SD-Z2 należy dokładnie opisać wszystko, co po określonej osobie odziedziczyliśmy. Podatnicy, którzy nie korzystają ze zwolnienia przewidzianego dla zerowej grupy podatkowej, są zobowiązani złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru (formularz SD-3). Skoro zeznanie należy złożyć w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, oznacza to, że: l przy nabyciu w drodze dziedziczenia zeznanie trzeba złożyć w ciągu miesiąca od przyjęcia spadku, l przy nabyciu w drodze zapisu, dalszego zapisu lub z polecenia testamentowego – w ciągu miesiąca od wykonania zapisu, dalszego zapisu lub polecenia, l przy nabyciu tytułem zachowku – w ciągu miesiąca od zaspokojenia roszczenia lub jego części, l przy nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci – w ciągu miesiąca od śmierci wkładcy, l przy nabyciu jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek śmierci – w ciągu miesiąca od śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego. Zarówno wysokość podatku od spadków, jak i przysługujące spadkobiercom zwolnienia, kwoty wolne i inne przywileje, uzależnione są m.in. od stopnia pokrewieństwa między spadkodawcą i spadkobiercą. Obowiązująca w tym zakresie ustawa dzieli podatników na trzy podstawowe grupy, dla których przewidziano różne tryby opodatkowania, z odrębnymi kwotami wolnymi i skalami podatkowymi dla każdej z nich. Do pierwszej grupy podatkowej zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Za rodziców uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych. Z kolei do drugiej grupy podatkowej zalicza się zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych. Do trzeciej grupy zaliczono innych nabywców, czyli tak naprawdę osoby, które w stosunku do darczyńcy lub spadkobiercy nie są w żaden sposób spokrewnione lub spowinowacone. Istnieje jeszcze tzw. grupa zerowa (określona w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn), choć nie została ona w ten sposób zdefiniowana w przepisach. Ta grupa pod pewnymi warunkami objęta jest całkowitym zwolnieniem z podatku od spadków. Do niej zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Kwoty wolne od podatku przy spadkach PRZYKŁAD Czy dział spadku trzeba zgłosić do urzędu skarbowego Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej tzw. kwoty wolne. Kwoty te są różne dla każdej z trzech grup podatkowych. Opodatkowaniu przy spadkach podlega nadwyżka ponad: – 9637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej, – 7276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej, – 4902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej. Mąż i brat zmarłej podatniczki odziedziczyli po niej dom i wkłady oszczędnościowe. Wartość wkładów to 1 mln zł. Dom wart jest tyle samo. Spadkobiercy postanowili podzielić się spadkiem. Jeden weźmie dom, drugi oszczędności. Transakcja zostanie przeprowadzona u notariusza. Czy o dokonanym podziale musi dowiedzieć się skarbówka? Tak. Najbliższa rodzina, która dokonuje działu spadku i chce skorzystać ze zwolnienia z podatku, musi o dziale zawiadomić urząd skarbowy. Umowa działu spadku jest możliwa dopiero po uzyskaniu sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o nabyciu spadku powstaje obowiązek podatkowy, również w przypadku zwolnienia od podatku na podstawie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Warunkiem uzyskania wskazanego zwolnienia jest złożenie w terminie 6 miesięcy organowi podatkowemu stosownego zgłoszenia. Jedynie w przypadku gdyby z jakiegoś powodu składniki spadku podlegające działowi nie zostały zgłoszone organowi podatkowemu do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt ich nabycia. Zwolnienie dla najbliższych Od podatku od spadków i darowizn zwalnia się (całkowicie, czyli bez względu na to, co i o jakiej wartości nabyto) nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. Na złożenie oświadczenia przy otrzymaniu spadku będziemy mieli tyle samo czasu co przy otrzymaniu darowizny, czyli 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Za15 16 e-Biblioteka Gazety Prawnej Jeśli kupujemy nieruchomość na kredyt, do wydatków związanych z transakcją trzeba będzie doliczyć podatek od hipoteki. Stawki podatku od czynności cywilnoprawnych od ustanowienia hipoteki określane są z uwzględnieniem rodzaju wierzytelności zabezpieczonej hipoteką i wynoszą: 0,1 proc. kwoty zabezpieczonej wierzytelności, w przypadku gdy hipoteka zabezpiecza wierzytelności istniejące, albo 19 zł, w przypadku gdy hipoteka zabezpiecza wierzytelności o wysokości nieustalonej. Podatek od ustanowienia hipoteki trzeba zapłacić w ciągu 14 dni od powstania obowiązku podatkowego. Konieczne będzie też złożenie deklaracji PCC-3 do urzędu skarbowego. Jeśli umowa o podział spadku została sporządzona u notariusza, on zawiadomi właściwego naczelnika urzędu skarbowego o przeprowadzonej transakcji. PODSTAWA PRAWNA l Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.). Przy obrocie nieruchomościami unikniesz podatku Członkowie rodziny często zawierają transakcje związane z nieruchomościami. Kupowanie, sprzedawanie, użyczanie, wynajmowanie mieszkań czy domów wiąże się z obowiązkami podatkowymi. Fiskus interesuje się wszelką aktywnością podatnika, również tą związaną z obrotem nieruchomościami. Przy kupnie nieruchomości trzeba będzie zapłacić m.in. podatek od czynności cywilnoprawnych. Przy otrzymaniu mieszkania lub domu w sposób nieodpłatny – darowiźnie lub spadku – trzeba liczyć się z koniecznością zapłaty podatku od spadków i darowizn. Natomiast przy sprzedaży nieruchomości trzeba będzie zapłacić podatek dochodowy od osób fizycznych od uzyskanego z transakcji dochodu. Są jednak sposoby na uniknięcie zapłaty – ulgi podatkowe. Forma nabycia Nabycie nieruchomości a PCC Możliwe zwolnienie Kupując mieszkanie, wszystkich formalności musimy dokonać u notariusza. To zapewni nam gwarancję prawidłowego nabycia lokalu. Z drugiej strony notariusz jako płatnik pobierze od nas podatek i wpłaci go właściwemu urzędowi skarbowemu. Jednak notariusz nie wykona swojej pracy za darmo. Zgodnie z przepisami o notariacie notariuszowi za dokonanie czynności notarialnych przysługuje wynagrodzenie określone na podstawie umowy ze stronami czynności, nie wyższe jednak niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwe dla danej czynności. Notariusz wymienia na każdym sporządzonym dokumencie wysokość pobranego wynagrodzenia, podatków i innych opłat, powołując się na podstawę prawną. Jeśli kupujemy nieruchomości na rynku wtórnym, wystąpi obowiązek rozliczenia podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC). Od kupna mieszkania lub domu na rynku wtórnym trzeba zapłacić 2-proc. podatek, liczony od wartości nieruchomości. Jeśli np. podatnik kupi dom za 500 tys. zł, podatek do zapłaty wyniesie 10 tys. zł. Gdy sprzedającym będzie firma, może się zdarzyć, że zamiast podatku od czynności cywilnoprawnych będzie trzeba zapłacić podatek od towarów i usług. W żadnym jednak przypadku podatki te się nie kumulują. Albo zapłacimy podatek od czynności cywilnoprawnych, albo VAT. Obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej. Obliczony podatek pobierze od nas jako płatnik notariusz w momencie podpisywania aktu notarialnego. Podatek będzie wpłacony do urzędu skarbowego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości. Kupując nowe mieszkanie (dom) od dewelopera trzeba liczyć się z tym, że oprócz ceny mieszkania trzeba będzie zapłacić 8 proc. VAT. Stawka ta ma zastosowanie m.in. w odniesieniu do obiektów budownictwa mieszkaniowego lub ich części, z wyłączeniem lokali użytkowych. Przeniesienie własności nieruchomości zwolnione jest z podatku od czynności cywilnoprawnych, pod warunkiem że w chwili dokonania czynności nabyte grunty stanowią gospodarstwo rolne albo utworzą gospodarstwo rolne lub wejdą w skład gospodarstwa rolnego będącego własnością nabywcy. Podatku nie trzeba płacić także przy sprzedaży nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego czy też praw spółdzielczych, jeżeli nabywcą jest były właściciel (wieczysty użytkownik) nieruchomości wywłaszczonej, sprzedanej na cele publiczne lub wykupionej na podstawie przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska. Zwolnienie przysługuje w wysokości kwoty otrzymanego odszkodowania lub uzyskanej ceny, pod warunkiem że nabycie nastąpiło w ciągu pięciu lat od daty otrzymania odszkodowania lub zapłaty. Zwolniona z podatku jest także sprzedaż budynku mieszkalnego lub jego części, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym, jeżeli następuje ona: w wykonaniu lub w związku z wielostronną umową o zamianie budynku lub praw do lokalu albo w celu uzyskania w zamian spółdzielczego lokatorskie- 16 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną 17 WAŻNE go prawa do lokalu albo budynku mieszkalnego lub jego części, zajmowanego przez nabywcę na podstawie umowy najmu, określonej w przepisach o ochronie praw lokatorów. Podatkowa preferencja obejmuje również zamianę budynku mieszkalnego lub jego części, lokali mieszkalnych stanowiących odrębną nieruchomość, spółdzielczych własnościowych praw do lokalu mieszkalnego, jeżeli stronami umowy są osoby zaliczone do I grupy podatkowej, zgodnie z przepisami o podatku od spadków i darowizn (małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie). Nieruchomości kupione w 2006 r. podlegały PIT, gdy sprzedaż nastąpiła do końca 2011 roku. Od 2012 roku taka sprzedaż nie jest już objęta podatkiem dochodowym. Podatek dochodowy od osób fizycznych trzeba rozliczać od nieruchomości nabytych od 1 stycznia 2007 r. Podatnicy, którzy nabyli nieruchomość w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., rozliczą jej sprzedaż na zasadach obowiązujących do 31 grudnia 2008 r. W tym przypadku do urzędu skarbowego będzie trzeba wpłacić 19-proc. podatek, który jest płacony od dochodu. Podobnie, gdy osoba sprzeda nieruchomość nabytą od 1 stycznia 2009 r., będzie musiała zapłacić 19-proc. podatek dochodowy od osób fizycznych, ale będą ją obowiązywały inne zasady rozliczenia. W konsekwencji rozliczenie PIT przy zbyciu nieruchomości nadal uzależnione jest od daty kupna zbywanego domu lub mieszkania. Szacowanie wartości nieruchomości Urząd może powołać biegłego, który wyceni wartość mieszkania. Na podstawie takiej opinii urząd ustala wysokość podatku. Wartość rynkową przedmiotu czynności cywilnoprawnej określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia dokonania tej czynności, bez odliczenia długów i ciężarów. Jeżeli podatnik nie określił wartości przedmiotu tej czynności lub wartość określona przez strony nie odpowiada, według oceny organu podatkowego, jej wartości rynkowej, organ ten wezwie podatnika do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Jeżeli podatnik pomimo wezwania urzędu nie określi wartości lub poda wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, organ podatkowy dokona jej określenia na podstawie opinii biegłego. Jeżeli wartość określona w ten sposób przekroczy o 33 proc. wartość podaną przez strony, koszty opinii ponoszą solidarnie strony czynności cywilnoprawnej. 19-proc. PIT od dochodu Do nieruchomości nabytych od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. przy ich sprzedaży trzeba stosować przepisy ustawy o PIT obowiązujące w tym okresie. Przy sprzedaży nieruchomości kupionych w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. podatek płacony jest od dochodu. Przed 2007 rokiem podatek był płacony od przychodu. W konsekwencji przychód ze sprzedaży nieruchomości można pomniejszyć o koszty uzyskania przychodów. Od tak obliczonego dochodu trzeba następnie obliczyć 19 proc. podatku. Przepisy ustawy o PIT przewidują, że podstawą obliczenia podatku przy sprzedaży nieruchomości i praw majątkowych związanych z nieruchomościami jest dochód stanowiący różnicę pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw a kosztami, powiększoną o sumę odpisów amortyzacyjnych, dokonanych od zbywanych nieruchomości lub praw. W przypadku odpłatnego zbycia w drodze zamiany nieruchomości lub praw określonych dochód ustala się u każdej ze stron umowy na takich samych zasadach, jak przy transakcji sprzedaży nieruchomości. Podatek jest płatny w terminie złożenia zeznania za rok podatkowy, w którym nastąpiła sprzedaż nieruchomości. Trzeba też pamiętać, że dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych nie łączy się z dochodami (przychodami) z innych źródeł. Już tylko dwa sposoby w PIT Sposób skorzystania z ulg podatkowych przy rozliczaniu nieruchomości zacznijmy od omówienia ich zbycia, bo to najczęściej dokonywana transakcja. Przy sprzedaży nieruchomości będziemy mówić o możliwości uniknięcia podatku dochodowego od osób fi zycznych. Niestety sprawa nie jest w przypadku PIT prosta. Otóż rodzaj ulgi możliwej do wykorzystania przy sprzedaży będzie zależał od momentu nabycia sprzedawanej nieruchomości. To konsekwencja zmian w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych dotyczących rozliczania sprzedaży nieruchomości. Pierwsza z tych nowelizacji weszła w życie 1 stycznia 2007 r. Druga obowiązuje od 1 stycznia 2009 r. Skutkiem tych dwóch zmian jest to, że do 31 grudnia 2011 r. mieliśmy trzy tryby rozliczania PIT ze sprzedaży nieruchomości. Od 1 stycznia 2012 r. zbycie nieruchomości rozliczamy według dwóch reżimów. SŁOWNIK Zbycie – obok sprzedaży to każde prawem dopuszczalne przeniesienie prawa własności rzeczy na osobę trzecią, przy czym ustawodawca nakazuje opodatkować jedynie takie zbycie, które ma charakter odpłatny. Koszty do uwzględnienia Przepisy ustawy o PIT przewidują, że przy zbyciu nieruchomości koszty uzyskania przychodu stanowią udokumentowane koszty nabycia lub udokumentowane koszty wytworzenia, powiększone o udokumentowane 17 18 e-Biblioteka Gazety Prawnej datnik sprzeda mieszkanie w 2012 r. i może skorzystać z ulgi meldunkowej, to oświadczenie o tym fakcie musi złożyć do urzędu skarbowego do 30 kwietnia 2013 r. Niedopełnienie tego warunku pozbawia prawa do skorzystania ze zwolnienia. nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich posiadania. Sprzedaż nieruchomości nabytych w sposób nieodpłatny, np. w darowiźnie lub spadku w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., podlega opodatkowaniu. Jednak przy sprzedaży nieruchomości nabytych nieodpłatnie istnieje możliwość uwzględniania kosztów uzyskania przychodów. Za koszty uzyskania przychodu z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości nabytych w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób uważa się udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich posiadania, oraz kwotę zapłaconego podatku od spadków i darowizn w takiej części, w jakiej wartość zbywanej rzeczy lub prawa przyjęta do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn odpowiada łącznej wartości rzeczy i praw majątkowych przyjętej do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Aby koszty można było uwzględnić przy sprzedaży mieszkania lub domu, poniesione wydatki muszą być właściwie udokumentowane. Wysokość nakładów na nieruchomość ustala się na podstawie faktur VAT oraz dokumentów stwierdzających poniesienie opłat administracyjnych. Przepisy ustawy o PIT przewidują, że koszty nabycia lub koszty wytworzenia są corocznie podwyższane, począwszy od roku następującego po roku, w którym nastąpiło nabycie lub wytworzenie zbywanych rzeczy lub praw majątkowych, do roku poprzedzającego rok podatkowy, w którym nastąpiło ich zbycie, w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwartałów roku podatkowego w stosunku do tego samego okresu roku ubiegłego, ogłaszanemu przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Monitorze Polskim. Zeznanie roczne Rozliczenie transakcji zbycia nieruchomości trzeba będzie wykazać w zeznaniu rocznym. Ze względu na zasadę, że dochodów ze zbycia nieruchomości nie łączy się z dochodami z innych źródeł w rocznych zeznaniach, zostały wydzielone specjalne rubryki na wpisanie podatku z transakcji sprzedaży. Te specjalne rubryki zostały uwzględnione w trzech zeznaniach za 2007 i za 2008 rok: PIT-36, PIT-36L i PIT-38. Nie ma ich ani w PIT-37 ani PIT-28. Mieszkanie kupione od 2009 roku Od 1 stycznia 2009 r. obowiązują znowelizowane przepisy ustawy o PIT, które wprowadziły nowe zasady rozliczania transakcji sprzedaży nieruchomości. Bez zmian pozostały źródła przychodów w zakresie sprzedaży nieruchomości i praw majątkowych związanych z nieruchomościami. Nadal obowiązuje przepis, zgodnie z którym jednym ze źródeł przychodów jest odpłatne zbycie: a) nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, b) spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, c) prawa wieczystego użytkowania gruntów, d) innych rzeczy, – jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane w przypadku odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych określonych w lit. a-c – przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie, a innych rzeczy – przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie. Ulga meldunkowa Sprzedając nieruchomość kupioną w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., można skorzystać z ulgi meldunkowej. To zwolnienie przysługuje podatnikom po spełnieniu pewnych warunków. Podatnik musi być przede wszystkim zameldowany na co najmniej 12 miesięcy w zbywanej nieruchomości. Wolne od podatku dochodowego są przychody uzyskane m.in. z odpłatnego zbycia lokalu lub domu, jeżeli podatnik był zameldowany w budynku lub lokalu na pobyt stały przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy przed datą zbycia. Co istotne, do 12-miesięcznego okresu zameldowania podatnika na pobyt stały wlicza się okres zameldowania zarówno przed 1 stycznia 2007 r. (tj. dniem wprowadzenia ulgi meldunkowej), jak i przed datą nabycia nieruchomości. Podatnik, który spełni warunki do skorzystania z ulgi meldunkowej, musi zawiadomić o tym urząd skarbowy właściwy według miejsca zamieszkania podatnika. W tym celu trzeba złożyć oświadczenie, w którym podatnik powiadomi urząd, że korzysta z ulgi meldunkowej. Na złożenie tego oświadczenia podatnik ma czas do 30 kwietnia roku następującego po roku, w którym nastąpiła sprzedaż nieruchomości. Przykładowo, jeśli po- WAŻNE 1 stycznia 2009 r. z przepisów ustawy o PIT zniknęła ulga meldunkowa. Mogą z niej nadal korzystać podatnicy, którzy nabyli do niej prawo do 31 grudnia 2008 r. Zastosowanie ulgi Ustawodawca od początku 2009 r. dał podatnikom nowe zwolnienie, z którego mogą korzystać przy zbyciu nieruchomości – ulgę mieszkaniową. Swą konstrukcją to zwolnienie przypomina ulgę mieszkaniową obowiązującą w ustawie o PIT do końca 2006 roku, ale w szczegółach są to rozwiązania różne. Zgodnie z ustawą o PIT (art. 21 ust. 1 pkt 131) wolne od podatku dochodowego są dochody z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych w wysokości, która odpowiada iloczynowi tego dochodu i udzia18 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną 19 b – w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, mających siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej, z zastrzeżeniem ust. 29 i 30; 3) wartość otrzymanego w ramach odpłatnego zbycia w drodze zamiany znajdującego się w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej: a) budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, lub b) spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, lub udziału w tych prawach, lub c) gruntu lub udziału w gruncie, prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie przeznaczonych pod budowę budynku mieszkalnego, w tym również gruntu lub udziału w gruncie albo prawa wieczystego użytkowania gruntu lub udziału w takim prawie z rozpoczętą budową budynku mieszkalnego, lub d) gruntu, udziału w gruncie albo prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, związanych z budynkiem lub lokalem wymienionym w lit. a. W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że wydanie pieniędzy na pewne cele mieszkaniowe nie pozwoli na skorzystanie z ulgi mieszkaniowej. Będzie tak w przypadku, gdy podatnik środki ze zbycia nieruchomości (nabytej od 1 stycznia 2009 r.) przeznaczy na: 1) nabycie gruntu lub udziału w gruncie, prawa wieczystego użytkowania gruntu lub udziału w takim prawie, budynku, jego części lub udziału w budynku, lub 2) budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę, adaptację lub remont budynku albo jego części – przeznaczonych na cele rekreacyjne. W przypadku niewypełnienia warunków uprawniających do skorzystania z ulgi mieszkaniowej – podatnik w ciągu dwóch lat od sprzedaży nieruchomości nie wyda wszystkich pieniędzy na inny cel mieszkaniowy – podatnik będzie zobowiązany do złożenia korekty zeznania, w którym wykaże tę transakcję, i do zapłaty podatku wraz z odsetkami za zwłokę. Odsetki będą naliczane od następnego dnia po upływie pierwotnego terminu płatności, do dnia zapłaty podatku włącznie. łu wydatków poniesionych na własne cele mieszkaniowe w przychodzie z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych, jeżeli począwszy od dnia odpłatnego zbycia, nie później niż w okresie dwóch lat od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło odpłatne zbycie, przychód uzyskany ze zbycia tej nieruchomości lub tego prawa majątkowego został wydatkowany na własne cele mieszkaniowe. Te cele są ściśle określone w ustawie o PIT. Są nimi: 1) wydatki poniesione na: a) nabycie budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, a także na nabycie gruntu lub udziału w gruncie albo prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, związanych z tym budynkiem lub lokalem, b) nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziału w takim prawie, c) nabycie gruntu pod budowę budynku mieszkalnego lub udziału w takim gruncie, prawa użytkowania wieczystego takiego gruntu lub udziału w takim prawie, w tym również z rozpoczętą budową budynku mieszkalnego, oraz nabycie innego gruntu lub udziału w gruncie, prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, jeżeli w okresie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 131 ustawy o PIT (dwa lata – przyp. red.), grunt ten zmieni przeznaczenie na grunt pod budowę budynku mieszkalnego, d) budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub remont własnego budynku mieszkalnego, jego części lub własnego lokalu mieszkalnego, e) rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub adaptację na cele mieszkalne własnego budynku niemieszkalnego, jego części, własnego lokalu niemieszkalnego lub własnego pomieszczenia niemieszkalnego – położonych w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej; 2) wydatki poniesione na: a) spłatę kredytu (pożyczki) oraz odsetek od tego kredytu (pożyczki) zaciągniętego przez podatnika przed dniem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a-c, na cele określone w pkt 1, b) spłatę kredytu (pożyczki) oraz odsetek od tego kredytu (pożyczki) zaciągniętego przez podatnika przed dniem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a-c, na spłatę kredytu (pożyczki), o którym mowa w lit. a, c) spłatę każdego kolejnego kredytu (pożyczki) oraz odsetek od tego kredytu (pożyczki) zaciągniętego przez podatnika przed dniem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a-c, na spłatę kredytu (pożyczki), o których mowa w lit. a lub WAŻNE Udokumentowane wydatki poniesione na cele mieszkaniowe uwzględnia się do wysokości przychodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych. Rozliczenie z fiskusem Podatek od sprzedaży nieruchomości i praw majątkowych związanych z nieruchomościami nabytych od 19 20 e-Biblioteka Gazety Prawnej znania; dane identyfikacyjne i adres zamieszkania; dochód/stratę, gdzie trzeba będzie odrębnie wykazać przychód, koszty uzyskania przychodów, sumę odpisów amortyzacyjnych, aby na końcu podać kwotę dochodu bądź straty. Następnie podatnik musi obliczyć zobowiązanie podatkowe, podając podstawę obliczenia podatku, podatek. Osoby, które przy sprzedaży nieruchomości będą korzystały z nowej ulgi mieszkaniowej, będą musiały w tej deklaracji podać kwotę dochodu zwolnionego z PIT. Niektóre pozycje formularza muszą być wypełnione bezwzględnie. Dotyczy to w szczególności identyfikatora podatkowego (PESEL dla osób fizycznych nieprowadzących firmy lub niebędących zarejestrowanymi podatnikami VAT), roku, za który zeznanie jest składane, celu złożenia formularza, informacji o załącznikach oraz podpisu na zeznaniu. Prawidłowe wypełnienie tych pozycji pozwoli uniknąć dodatkowej wizyty w urzędzie skarbowym w celu uzupełnienia lub skorygowania wcześniej złożonego zeznania. 1 stycznia 2009 r. wynosi 19 proc. i płacony jest od uzyskanego z takiej transakcji dochodu. Podstawą obliczenia podatku jest dochód stanowiący różnicę pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw a kosztami. Aby obliczyć dochód, trzeba od przychodu odjąć koszty uzyskania przychodów. Kosztami w tym przypadku będą udokumentowane koszty nabycia lub udokumentowane koszty wytworzenia, powiększone o udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich posiadania. W konsekwencji wydatkując środki na nieruchomość, którą w przyszłości będziemy planowali sprzedać, gromadźmy wszelkie dokumenty z tym związane. Mowa tu np. o kosztach nabycia nieruchomości, takich jak akt notarialny i opłaty notarialne, wydatki na remont, czyli faktury na materiały. Wszystkie te dokumenty będą podstawą do obniżenia podstawy opodatkowania przy sprzedaży nieruchomości w przyszłości. Bez nich kosztów uwzględnić nie będzie można. Z kolei za koszty uzyskania przychodu z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości nabytych w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób, uważa się udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich posiadania, oraz kwotę zapłaconego podatku od spadków i darowizn w takiej części, w jakiej wartość zbywanej rzeczy lub prawa przyjęta do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn odpowiada łącznej wartości rzeczy i praw majątkowych przyjętej do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Wysokość wymienionych nakładów ustala się na podstawie faktur VAT w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług oraz dokumentów stwierdzających poniesienie opłat administracyjnych. Koszty nabycia lub koszty wytworzenia są corocznie podwyższane, począwszy od roku następującego po roku, w którym nastąpiło nabycie lub wytworzenie zbywanych rzeczy lub praw majątkowych, do roku poprzedzającego rok podatkowy, w którym nastąpiło ich zbycie, w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwartałów roku podatkowego w stosunku do tego samego okresu roku ubiegłego, ogłaszanemu przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Monitorze Polskim. Dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych nie łączy się z dochodami (przychodami) z innych źródeł. WAŻNE Jeżeli pozycja przeznaczona do wpisywania kwoty nie będzie wypełniona, urząd skarbowy przyjmie, że podatnik wpisał zero. Składając zeznanie za 2011 r., należy pamiętać o prawidłowym wskazaniu identyfikatora podatkowego (poz. 1). Obecnie jest nim NIP albo PESEL. Numer PESEL wpisują do zeznania osoby objęte rejestrem PESEL i które w roku podatkowym: nie prowadziły działalności gospodarczej, nie były zarejestrowanymi podatnikami podatku od towarów i usług, nie były płatnikami (zarówno składek na ubezpieczenia społeczne/ubezpieczenie zdrowotne, jak i podatku np. z tytułu zatrudnienia pracownika). Osoby, które nie spełniają chociaż jednego z tych warunków, wpisują NIP. Ostatnim dniem na złożenie PIT-39 za 2011 r. jest 30 kwietnia 2012 r. Podatnicy niemający na terytorium Polski miejsca zamieszkania (podlegający ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu), jeżeli osiągnęli w roku podatkowym dochody ze źródeł przychodów położonych w RP, a zamierzają opuścić nasz kraj przed 30 kwietnia, muszą złożyć zeznanie za rok podatkowy przed opuszczeniem terytorium Polski. Zeznanie można złożyć bezpośrednio w urzędzie skarbowym lub nadać (złożyć, wysłać) m.in. w formie dokumentu elektronicznego przez internet, w tym bez konieczności potwierdzania go kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Jeśli podatnik zdecyduje się wysłać PIT-39 pocztą, datą złożenia zeznania będzie wtedy data stempla pocztowego. Potrzebny formularz PIT-39 WAŻNE Przy zmianie zasad rozliczania nieruchomości od 2009 r. ustawodawca wprowadził też nowy formularz podatkowy do wykazywania transakcji związanych z obrotem nieruchomościami. Jest to druk PIT-39. Należy w nim podać m.in. miejsce i cel składania ze- Nowy formularz PIT-39 był składany po raz pierwszy w rozliczeniu za 2009 rok. 20 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną PRZYKŁAD 21 – jeżeli podatnik był zameldowany w budynku lub lokalu wymienionym w lit. a-d na pobyt stały przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy przed datą zbycia. Zwolnienie to ma zastosowanie do przychodów podatnika, który złoży oświadczenie, że spełnia warunki do zwolnienia, w urzędzie skarbowym, którym kieruje naczelnik urzędu skarbowego właściwy według miejsca zamieszkania podatnika. Warunkiem zwolnienia z podatku dochodowego przychodów uzyskanych z odpłatnego zbycia nieruchomości jest zameldowanie podatnika w zbywanym budynku lub lokalu na pobyt stały przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy przed datą zbycia. Przepis ten nie określa daty, od której należy liczyć okres zameldowania, nie uzależnia zameldowania, a tym samym prawa do zwolnienia, od posiadania tytułu własności do nieruchomości lub lokalu, lecz stanowi, że istotny jest fakt zameldowania podatnika na pobyt stały w zbywanym lokalu czy też budynku przez wyżej wskazany okres. W omawianym przypadku podatniczka nabyła w drodze spadku prawo w wysokości 1/2 udziału we współwłasności mieszkania, które zamierza zbyć przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie. W przedmiotowej nieruchomości była zameldowana na pobyt stały od 12 stycznia 1984 r. do 9 czerwca 2006 r., a więc przez okres przekraczający 12 miesięcy. Podatniczka spełnia warunek 12-miesięcznego okresu zameldowania, a tym samym będzie mogła skorzystać z ulgi meldunkowej, o ile złoży oświadczenie, że spełnia warunki do zwolnienia w określonym wyżej terminie. Jak obliczyć dochód przy uldze mieszkaniowej Podatniczka sprzedała mieszkanie za 200 tys. zł. Koszty, jakie poniosła na tę nieruchomość, to 150 tys. zł. Od momentu nabycia do dnia sprzedaży minęło 11 miesięcy (kupno nastąpiło w 2011 r.). Jaki PIT musi zapłacić? Pieniądze chce przeznaczyć na inny cel mieszkaniowy (kupno mniejszego mieszkania). Przychód z odpłatnego zbycia 200 000 zł. Koszty uzyskania przychodu 150 000 zł. Dochód 50 000 zł. Wydatki poniesione na cele mieszkaniowe 180 000 zł. Obliczenie dochodu podlegającego zwolnieniu: (50 000 zł x 180 000zł) / 200 000 zł = 45 000 zł. Dochód podlegający zwolnieniu 45 000 zł. Do opodatkowania pozostaje dochód w kwocie 5000 zł (50 000 zł – 45 000 zł.). W sytuacji gdy przychód z odpłatnego zbycia zostanie w całości przeznaczony na własne cele mieszkaniowe, dochód w całości będzie korzystał ze zwolnienia od podatku dochodowego. W przypadku niewypełnienia warunków określonych w art. 21 ust. 1 pkt 131 ustawy o PIT, podatnik musi złożyć korektę zeznania i zapłacić podatek wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości odsetek pobieranych od zaległości podatkowych. Odsetki te nalicza się od następnego dnia po upływie terminu płatności, tj. po upływie terminu do złożenia zeznania za rok podatkowy, w którym uzyskano przychód z odpłatnego zbycia, do dnia zapłaty podatku włącznie. Obecnie – w 2012 r. – odsetki za zwłokę wynoszą 14 proc. w skali roku. Zasady rozliczeń PIT przy zbyciu nieruchomości PRZYKŁAD Kupno nieruchomości w okresie 1 stycznia 2007 r. – 31 grudnia 2008 r. Wysokość podatku: 19 proc. dochodu Rozliczenie z fiskusem: zeznanie roczne składane do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym. Formularz: PIT-36, PIT-36L lub PIT-38 Ulgi do wykorzystania: ulga meldunkowa. Kupno nieruchomości od 1 stycznia 2009 r. Wysokość podatku: 19 proc. dochodu Rozliczenie z fiskusem: po zakończeniu roku podatkowego podatnik jest zobowiązany w zeznaniu podatkowym wykazać dochody uzyskane w roku podatkowym z odpłatnego zbycia nieruchomości. Formularz: PIT-39 Ulgi do wykorzystania: nie trzeba płacić PIT, gdy pieniądze ze sprzedaży mieszkania zostaną przeznaczone na inne cele mieszkaniowe w ciągu dwóch lat od momentu zbycia. W każdym z trzech systemów obowiązuje zasada, że nie płaci się podatku, jeśli sprzedaż nastąpi po upływie pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie. Jakie warunki trzeba spełnić przy uldze meldunkowej Podatniczka razem z siostrą zamierza sprzedać nieruchomość, którą odziedziczyły po zmarłej matce (data zgonu 23 maja 2008 r.). Od 18 lipca 2008 r. spadek przypada jej i siostrze po 1/2 części. W mieszkaniu tym podatniczka była zameldowana na pobyt stały od 12 stycznia 1984 r. do 9 czerwca 2006 r., co potwierdza zaświadczenie z urzędu miejskiego – wydział spraw społecznych. Czy po zbyciu nieruchomości będzie mogła skorzystać z ulgi meldunkowej? Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 126 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (obowiązującym w ustawie o PIT do 31 grudnia 2008 r.), wolne od podatku dochodowego są przychody uzyskane z odpłatnego zbycia: a) budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, b) lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, c) spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, d) prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziału w takim prawie, 21 22 e-Biblioteka Gazety Prawnej Darmowe nabycie Ulga dotyczy nabycia nieruchomości w drodze dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu lub polecenia testamentowego. Przysługuje osobom, które w chwili nabycia posiadają obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym albo mają miejsce zamieszkania na terytorium Polski lub na terytorium takiego państwa. Ulga mieszkaniowa dotyczy nabycia własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego lub udziału w takim prawie. Nabywca, który otrzymał w spadku nieruchomość mieszkalną, może skorzystać z ulgi pozwalającej nie płacić podatku od powierzchni nieruchomości nieprzekraczającej 110 mkw. Ulga polega na tym, że nie wlicza się do podstawy opodatkowania czystej wartości nieruchomości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 mkw. powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. Ulgę można uwzględnić w rozliczeniu tylko pod warunkiem spełnienia wielu dodatkowych ustawowych warunków. Przede wszystkim poza nielicznymi wyjątkami nabytej tak nieruchomości nie można sprzedać przed upływem pięciu lat. W tym czasie trzeba tam zamieszkiwać, będąc zameldowanym na pobyt stały. Okres zameldowania liczony jest: l od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego – jeżeli w chwili złożenia zeznania lub zawarcia umowy darowizny nabywca mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku, l od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku – jeżeli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego. Ponadto spadkobiercy mogą korzystać z tej ulgi, pod warunkiem że: l nie są właścicielami innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość bądź będąc nimi przeniosą własność budynku lub lokalu na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy w terminie sześciu miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego; l nie przysługuje im spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub wynikające z przydziału spółdzielni mieszkaniowej: prawo do domu jednorodzinnego lub prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym, a w razie dysponowania tymi prawami przekażą je zstępnym lub przekażą do dyspozycji spół- Osoba, która otrzyma w sposób nieodpłatny mieszkanie lub dom, też musi liczyć się z pewnymi obowiązkami podatkowymi. W grę wchodzi tu przede wszystkim podatek od spadków i darowizn. Warto wiedzieć, że podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem m.in.: a) dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego; b) darowizny, polecenia darczyńcy; c) zasiedzenia; d) nieodpłatnego zniesienia współwłasności; e) zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu; f) nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności. Przysługujące uprawnienia Zwalnia się z podatku od spadków i darowizn nabycie własności lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości lub jej części wraz z częściami składowymi, z wyjątkiem: a) budynków mieszkalnych, b) budynków zajętych na cele specjalistycznego chowu i wylęgu drobiu lub specjalistycznej hodowli zwierząt wraz z urządzeniami i ze stadem hodowlanym, c) urządzeń do prowadzenia upraw specjalnych, jak: szklarnie, inspekty, pieczarkarnie, chłodnie, przechowalnie owoców – pod warunkiem że w rozumieniu przepisów o podatku rolnym w chwili nabycia ta nieruchomość stanowi gospodarstwo rolne lub jego część albo wejdzie w skład gospodarstwa rolnego będącego własnością nabywcy i to gospodarstwo rolne będzie prowadzone przez nabywcę przez okres co najmniej pięciu lat od dnia nabycia. Ulga mieszkaniowa przy spadkach i darowiznach Osoby, które nie należą do zerowej grupy podatkowej, mają też możliwość uniknięcia podatku, ale tylko w przypadku odziedziczenia mieszkania lub domu. Od tego, co się w nim znajduje dodatkowo (meble, sprzęt AGD czy elektroniczny), trzeba już będzie zapłacić podatek. Ustawa o podatku od spadków i darowizn przewiduje ulgę mieszkaniową. Aby z niej skorzystać, trzeba spełnić pewne warunki. Z ulgi mogą korzystać nabywcy zaliczeni do wszystkich trzech grup podatkowych. Jednak w przypadku nabywców objętych III grupą podatkową, czyli niezwiązanych ze spadkodawcą więzami pokrewieństwa ani powinowactwa, ulga ma zastosowanie tylko wtedy, gdy sprawowali oni opiekę nad spadkodawcą, na podstawie pisemnej umowy z podpisem notarialnie poświadczonym przez co najmniej dwa lata od dnia poświadczenia podpisów u notariusza. 22 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną 23 PRZYKŁAD dzielni, w terminie sześciu miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego; l nie są najemcami lokalu lub budynku lub będąc nimi rozwiążą umowę najmu w terminie sześciu miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego. Czy przy sprzedaży mieszkania traci się ulgę mieszkaniową Podatniczka otrzymała od rodziców w darowiźnie mieszkanie o pow. 31,80 mkw. Skorzystała z ulgi mieszkaniowej, nie płacąc podatku od darowizny. Sytuacja podatniczki uległa zmianie na skutek otrzymania zatrudnienia w innym mieście niż miejsce zamieszkania, co wiąże się z codziennymi dojazdami do pracy. Ponadto rodzina podatniczki powiększyła się do czterech osób. Zmusza to do zmiany warunków mieszkaniowych. W tym celu zamierza sprzedać mieszkanie, które otrzymała w darowiźnie, i pieniądze w ten sposób uzyskane przeznaczyć na dokończenie budowy domu. Czy straci ulgę mieszkaniową? Prawo do ulgi mieszkaniowej nie wygasa, jeżeli zbycie budynku lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość (udziału w budynku lub lokalu) albo spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego (udziału w takim prawie), jeżeli było ono uzasadnione koniecznością zmiany warunków lub miejsca zamieszkania, a przeznaczenie środków uzyskanych ze sprzedaży na nabycie innego budynku lub lokalu mieszkalnego (udziału w budynku lub lokalu) albo spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego (udziału w takim prawie), albo budowę innego budynku lub lokalu nastąpiło w całości w okresie dwóch lat od dnia zbycia i łączny okres zamieszkiwania w zbytym i nabytym budynku lub lokalu, potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały, wynosi pięć lat. Uzyskanie zatrudnienia w innym mieście niż miejsce zamieszkania, co wiąże się z codziennymi dojazdami do pracy, oraz zamieszkiwanie w lokalu o powierzchni 31,80 mkw. przez cztery osoby, spełnia dyspozycję art. 16 ust. 7 ustawy o podatku od spadków i darowizn, a więc uzasadnia konieczność zmiany warunków mieszkaniowych. Oznacza to, że sprzedaż tego lokalu w celu przeznaczenia uzyskanych w ten sposób środków pieniężnych na dokończenie budowy domu o większej powierzchni oraz zamieszkanie w miejscu zatrudnienia należy uznać za uzasadnioną konieczność zmiany warunków mieszkaniowych. WAŻNE Ulga mieszkaniowa ma zastosowanie po spełnieniu ustawowych warunków również wtedy, gdy nieruchomość otrzymaliśmy w darowiźnie. Kluczową sprawą dla skorzystania z ulgi mieszkaniowej będzie wyliczenie powierzchni odziedziczonej nieruchomości, która może być objęta zwolnieniem. Sprawą tą zajęło się Ministerstwo Finansów. I w piśmie z 27 marca 1996 r. (nr PO 7/B-825-659/11561/95) stwierdziło m.in., że w przypadku nabycia w drodze spadku lub darowizny budynku mieszkalnego, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, którego powierzchnia nie przekracza 110 mkw., do podstawy opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn nie wlicza się ich wartości. Natomiast, gdy przedmiotem nabycia jest budynek lub lokal mieszkalny o powierzchni przekraczającej 110 mkw. bądź część takiego budynku lub lokalu, do obliczenia wysokości ulgi wartość rynkową tego budynku lub lokalu albo ich części oraz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego dzieli się przez ich powierzchnię użytkową. Otrzymaną w ten sposób wartość 1 mkw. powierzchni użytkowej budynku lub lokalu mnoży się przez ilość mkw. objętych w konkretnej sytuacji ulgą i odlicza z podstawy opodatkowania. Nie jest zatem prawidłowa interpretacją, że do podstawy opodatkowania wlicza się, jako niepodlegającą wyłączeniu, wartość rynkową powierzchni piwnic, klatek schodowych oraz szybów, dźwigów, których powierzchnię pomija się przy ustalaniu powierzchni użytkowej lokalu lub budynku mieszkalnego. Ministerstwo Finansów uważa, że powierzchnię użytkową budynku wielokondygnacyjnego (wielopoziomowego) stanowi suma powierzchni obliczona według pomiarów po wewnętrznych długościach ścian pomieszczeń na wszystkich kondygnacjach – podziemnych i nadziemnych, z wyjątkiem powierzchni piwnic i klatek schodowych oraz szybów dźwigów. Ponadto MF podkreśla, że zważywszy na to, że ulga mieszkaniowa określona w art. 16 ust. 1 dotyczy budynku lub lokalu mieszkalnego oraz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, powierzchnię użytkową podlegającą wyłączeniu z podstawy opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn należy odnieść do pomieszczeń przeznaczonych na cele mieszkalne. Podstawa opodatkowania Podatnik, który nie będzie miał prawa do skorzystania z żadnej ulgi w podatku od spadków i darowizn, będzie musiał zapłacić podatek. Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli przed dokonaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru, a odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru. WAŻNE Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych. 23 24 e-Biblioteka Gazety Prawnej Postępowanie podatkowe wprawdzie ma wymiar osobisty w tym znaczeniu, że zawsze jest adresowane do konkretnego podmiotu, to przecież jest ono konsekwencją, wynikiem, następstwem majątkowych praw i obowiązków, np. zapłaty zobowiązania podatkowego, zaległości podatkowej, odsetek czy zwrotu nadpłaty. Nie można bowiem abstrahować osobistego charakteru pisma procesowego od jego treści materialnej, a więc jego przedmiotu. Tak uznał NSA w wyroku z 15 lutego 2005 r. (sygn. akt FSK 1401/04). Zasady te mają także zastosowanie odpowiednio do praw i obowiązków z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę funkcji płatnika oraz do praw i obowiązków wynikających z decyzji wydanych na podstawie przepisów prawa podatkowego. Aby zobrazować zaprezentowane reguły, warto przytoczyć wyrok WSA w Warszawie z 17 maja 2005 r. (sygn. akt V SA/Wa 901/04), w którym sąd wskazał, że mimo iż w postępowaniu celnym nie ma zastosowania art. 97 Ordynacji podatkowej, to nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, że spadkobierca dłużnika celnego dziedziczy wyłącznie zobowiązania związane z długiem celnym, natomiast nie dziedziczy związanych z tym długiem praw majątkowych, jakie przysługiwały spadkodawcy. Nie może przy tym budzić wątpliwości, że prawo do występowania przez dłużnika z wnioskami mającymi na celu ochronę jego majątku jest prawem o charakterze majątkowym. W innym wyroku, z 20 stycznia 2004 r., WSA w Poznaniu (sygn. akt I SA/Po 1069/02) podkreślił, że spadkobierca w zakresie nabytych praw i obowiązków majątkowych (w tym zaległości podatkowych) wstępuje w miejsce spadkodawcy, stając się podatnikiem. Może więc wnosić o umorzenie nabytego w drodze sukcesji uniwersalnej zobowiązania podatkowego lub zaległości podatkowej, powołując się na własną sytuację materialną lub majątkową. Warto jeszcze wyjaśnić, że nabywane przez spadkobierców prawa i obowiązki zmarłego musiały przysługiwać mu za życia. Na ten aspekt zwrócił uwagę NSA w wyroku z 22 grudnia 1999 r. (sygn. akt III SA 1350/99), podkreślając, że skoro podatnik za życia nie nabył prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, to oczywiście także jego spadkobiercy prawa takiego nie nabyli. Wartość rynkową rzeczy lub praw majątkowych określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia powstania obowiązku podatkowego. Co ważne, jeżeli nabywca nie określił wartości nabytych rzeczy lub praw majątkowych albo wartość określona przez niego nie odpowiada, według oceny naczelnika urzędu skarbowego, wartości rynkowej, organ ten wezwie nabywcę do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Jeżeli nabywca, pomimo wezwania, nie określił wartości lub podał wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, naczelnik urzędu skarbowego dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż 33 proc. od wartości podanej przez nabywcę, koszty opinii biegłego ponosi nabywca. PODSTAWA PRAWNA l Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.). l Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.). l Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 z późn. zm.; również w brzmieniu obowiązującym do końca 2006 r., w latach 2007–2008 i od 1 stycznia 2009 r.). Śmierć w rodzinie ma wpływ na rozliczenia podatkowe Śmierć może pociągać za sobą konsekwencje nie tylko w podatku od spadków i darowizn. Spadkobierca czasem musi odpowiadać za zobowiązania podatkowe zmarłego. Spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Jeżeli na podstawie przepisów prawa podatkowego spadkodawcy przysługiwały prawa o charakterze niemajątkowym, związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, uprawnienia te przechodzą na spadkobierców pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na ich rachunek. WAŻNE Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Przejęcie firmy Dziedziczenie długów Postępowanie podatkowe wszczynane czy to na żądanie strony, czy to z urzędu nie jest prawem przysługującym spadkodawcy o charakterze niemajątkowym związanym z prowadzoną działalnością gospodarczą, które przechodziłoby na spadkobierców pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na ich rachunek. Do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego spadkobierca może 24 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną 25 Termin płatności przez spadkobiercę zobowiązań wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji. Organy podatkowe zawiadamiają spadkobierców również o: l złożonych przez spadkodawcę odwołaniach od decyzji, zażaleniach na postanowienia i skargach do sądu administracyjnego; l decyzjach o udzielonych ulgach w spłacie zobowiązań podatkowych, jeżeli nie upłynął termin płatności odroczonego podatku lub zaległości podatkowej lub termin płatności rat; l decyzjach i postanowieniach, które zostały doręczone spadkodawcy, a w dniu jego śmierci nie upłynął jeszcze termin do złożenia odwołania, zażalenia lub skargi do sądu administracyjnego; l wszczętej kontroli podatkowej; l złożonych przez spadkodawcę wnioskach o wszczęcie postępowania; l postępowaniach wszczętych z urzędu wobec spadkodawcy. Terminy do złożenia odwołania, zażalenia lub skargi do sądu administracyjnego biegną ponownie od dnia doręczenia zawiadomienia. bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Wskazane zasady wynikające z prawa cywilnego stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców za: l zaległości podatkowe, w tym również za zaległości, o których mowa w art. 52 par. 1 (nienależne: nadpłata, zwrot podatku, wynagrodzenie płatników lub inkasentów, oprocentowanie nadpłaty bądź zwrotu podatku); l odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy; l pobrane, a niewpłacone podatki z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę funkcji płatnika lub inkasenta; l – niezwrócone przez spadkodawcę zaliczki na naliczony podatek od towarów i usług oraz ich oprocentowanie; l opłatę prolongacyjną; l koszty postępowania podatkowego; l koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku. Co ważne, przepisy Ordynacji podatkowej nie dopuszczają możliwości odstąpienia od odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania spadkowe, ze względu na zasady współżycia społecznego lub inne ważne względy społeczno-gospodarcze. Potwierdził to Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 12 września 2003 r. (sygn. akt III AUa 47/03). Rozliczenia podatkowe U spadkobierców mogą powstać także obowiązki w zakresie rozliczeń innych podatków, np. dochodowego lub VAT. Ordynacja podatkowa przewiduje, że odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy oraz oprocentowanie niezwróconych zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług naliczane są do dnia otwarcia spadku. Wskazane odsetki za zwłokę oraz oprocentowanie naliczane są nadal w przypadku niedotrzymania przez spadkobierców 14-dniowego terminu obowiązującego przy spłacie zobowiązań podatkowych wynikających z decyzji wydawanych przez organ podatkowy. W razie śmierci strony w toku postępowania w sprawach dotyczących praw lub obowiązków podatkowych w miejsce dotychczasowej strony wstępują jej spadkobiercy. Jeżeli spadkodawca był podatnikiem podatku dochodowego od osób fizycznych, organ podatkowy informuje spadkobierców, na podstawie posiadanych danych, o wysokości dochodu lub przychodu spadkodawcy oraz o wysokości wpłaconych zaliczek na podatek lub podatku, podając równocześnie przypadającą do zapłacenia kwotę podatku lub kwotę nadpłaty. Jeżeli spadkodawca poniósł wydatki uprawniające do ulg podatkowych, spadkobierca w terminie 30 dni od dnia otrzymania informacji z urzędu skarbowego o rozliczeniach zmarłego zawiadamia organ podatkowy o wysokości poniesionych wydatków. Po upływie 30-dniowego terminu organ podatkowy doręcza spadkobiercom decyzję ustalającą wysokość zobowiązania podatkowego lub stwierdzającą nadpłatę. WAŻNE Bieg terminów określonych w prawie podatkowym, w tym m.in. przedawnienia, do zwrotu nadpłaty podatku ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły dwa lata od śmierci spadkodawcy. Uprawnienia urzędników Organy podatkowe właściwe ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy orzekają w odrębnych decyzjach o zakresie odpowiedzialności poszczególnych spadkobierców lub określają wysokość nadpłaty albo zwrotu podatku. W decyzji organ podatkowy określa wysokość znanych w dniu otwarcia spadku zobowiązań spadkodawcy. Wydając stosowną decyzję, organ podatkowy określa prawidłową wysokość zobowiązania podatkowego, wysokość poniesionej straty uprawniającej spadkobierców do skorzystania, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, z ulg podatkowych, wysokość nadpłaty lub zwrotu podatku, jeżeli ich wysokość jest inna niż wykazana w deklaracji złożonej przez spadkodawcę, albo spadkodawca deklaracji nie złożył. 25 26 e-Biblioteka Gazety Prawnej kalnego. Rozprawa spadkowa odbyła się 29 grudnia 2006 r. Postanowieniem sądu podatnik w 2006 roku nabył w całości prawo do spadku. Postanowienie uprawomocniło się w styczniu 2007 r. Nabyte w spadku spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu podatnik chce sprzedać. Jakim podatkiem będzie obciążona sprzedaż mieszkania nabytego w drodze spadku? Przychód uzyskany ze sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, nabytego do 31 grudnia 2006 r. w drodze spadku lub darowizny, będzie w całości korzystał ze zwolnienia z opodatkowania PIT. Natomiast w przypadku uzyskania dochodu z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych nabytych po 1 stycznia 2007 r. zastosowanie będzie miał art. 30e ustawy o PIT, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r. Zgodnie z tym przepisem od dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw podatek wynosi 19 proc. podstawy obliczenia podatku, którą stanowi różnica pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia a kosztami, powiększona o sumę odpisów amortyzacyjnych dokonanych od zbywanych nieruchomości lub praw. Jeśli chodzi o omawianą sytuację, to nabycie w drodze spadku następuje w dniu otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. W konsekwencji nabycie przez podatnika spadku po zmarłej matce (w skład którego wchodziło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu) miało miejsce w dniu śmierci spadkodawcy, tj. 24 października 2006 r. Zatem w przypadku sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu uzyskany z tego tytułu przychód będzie korzystał w całości ze zwolnienia z opodatkowania PIT. Oprocentowanie z tytułu przypadających na rzecz spadkodawcy nadpłat oraz zwrotów podatków naliczane jest do dnia otwarcia spadku. Przypadające na rzecz spadkodawcy nadpłaty oraz zwroty podatków, a także oprocentowanie z tych tytułów zwracane są poszczególnym spadkobiercom w proporcji określonej w ich zgodnym oświadczeniu woli, pod warunkiem złożenia w organie podatkowym: prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku; zgodnego oświadczenia woli wszystkich spadkobierców o podziale tych należności. W razie niezłożenia oświadczenia spadkobiercy lub spadkobierców w terminie 30 dni od dnia złożenia prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku kwoty należnych nadpłat i zwrotów podatku, a także kwoty oprocentowania z tych tytułów składane są do depozytu organu podatkowego. Nadpłata lub zwrot podatku są pomniejszane o koszty przechowywania w depozycie. Oprocentowanie naliczane jest nadal, jeżeli zwrot nadpłaty lub zwrot podatku nie został dokonany w terminie. PRZYKŁAD Czy świadczenia po zmarłym mężu będą opodatkowane Podatniczka otrzymała z Wojskowego Biura Emerytalnego decyzję o przyznaniu prawa do należnego świadczenia niezrealizowanego po zmarłym mężu. W zeznaniu rocznym za 2010 rok PIT-37 podatniczka rozliczyła kwotę otrzymanego świadczenia. Czy otrzymane należne świadczenie niezrealizowane po zmarłym mężu powinno być opodatkowane podatkiem od spadku czy też PIT? Omawiane prawa nie wchodzą do masy spadkowej, nie mają do nich zastosowania przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn. Ustalenie istnienia jednego uprawnionego podmiotu powoduje, że świadczenie to nie wejdzie do masy spadkowej i zostanie wypłacone uprawnionym osobom. Przychód z praw majątkowych podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Ponieważ w ustawie o PIT nie zostały określone szczególne zasady określania dochodu z praw majątkowych, to dochody te podlegają kumulacji z innymi dochodami i powinny być wykazane w zeznaniu rocznym składanym w terminie do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym, w którym uzyskano dochód z tytułu praw majątkowych. Zatem wypłacone podatniczce w 2010 r. należne świadczenie niezrealizowane po zmarłym mężu stanowi przychód podatniczki z praw majątkowych podlegający opodatkowaniu PIT. PODSTAWA PRAWNA l Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.). l Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Za długi podatkowe odpowie również rodzina Podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych należności podatkowe. Czasem za zobowiązania podatnika odpowiedzą też inne osoby, np. płatnik, inkasent czy małżonek. Odpowiedzialność podatkowoprawna ma charakter obiektywny i nie jest uzależniona od winy, zamiaru czy dobrej lub złej woli strony postępowania. Zasady odpowiedzialności osób trzecich przewiduje Ordynacja podatkowa. Odpowiedzialność solidarna PRZYKŁAD W pewnych przypadkach za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie. Osoby trzecie odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z następcą prawnym podatnika za przejęte przez niego zaległości podatkowe. Czy trzeba opodatkować sprzedaż mieszkania ze spadku 24 października 2006 r. zmarła matka podatnika, pozostawiając mu w spadku spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu miesz26 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną 27 we wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności. Osoby trzecie odpowiadają również za: podatki niepobrane oraz pobrane, a niewpłacone przez płatników lub inkasentów; odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych; niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług oraz za oprocentowanie tych zaliczek; koszty postępowania egzekucyjnego. WAŻNE Nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł o nich wiedzieć. Potrzebna jest decyzja O odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej organ podatkowy orzeka w drodze decyzji. Warto wiedzieć, że postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej nie może zostać wszczęte przed: l upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania; l dniem doręczenia decyzji: a) określającej wysokość zobowiązania podatkowego, b) o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta, c) w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług, d) określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę; l dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego. W razie wystawienia tytułu wykonawczego na podstawie deklaracji, na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, przed orzeczeniem o odpowiedzialności osoby trzeciej organ podatkowy nie musi wcześniej wydawać decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego i decyzji o wysokości odsetek za zwłokę. Egzekucja zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Odpowiedzialność ta nie dotyczy osób, które w okresie stałego współdziałania z podatnikiem były osobami, wobec których na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny – w zakresie wynikającym z obowiązku alimentacyjnego. Za członków rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu. Zasady takiej odpowiedzialności stosuje się również do małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd, oraz małżonków pozostających w separacji. Jeżeli podatnik, za zgodą innej osoby, w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności posługuje się lub posługiwał się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, osoba ta ponosi solidarną odpowiedzialność z podatnikiem całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia tej działalności. PRZYKŁAD Skutki małżeństwa Niestety przed odpowiedzialnością za długi wobec fiskusa nieuczciwego małżonka nie uchroni rozwód. Rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednak tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym. Odpowiedzialność ta nie obejmuje: l niepobranych należności przez płatników lub inkasentów; l odsetek za zwłokę oraz kosztów egzekucyjnych powstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie. Te same reguły stosuje się odpowiednio w razie unieważnienia małżeństwa oraz separacji. Czy przechowywać dokumentację pracowniczą Płatnik odprowadza podatki za zatrudnionych pracowników. Czy płatnicy muszą przechowywać dokumenty związane z poborem podatków? Tak. Płatnicy i inkasenci są zobowiązani przechowywać dokumenty związane z poborem lub inkasem podatków do czasu upływu terminu przedawnienia zobowiązania płatnika lub inkasenta. W razie likwidacji lub rozwiązania osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej podmiot dokonujący likwidacji lub rozwiązania zawiadamia pisemnie właściwy organ podatkowy, nie później niż w ostatnim dniu istnienia osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, o miejscu przechowywania dokumentów związanych z poborem lub inkasem podatku. Po upływie okresu przedawnienia płatnicy i inkasenci mają obowiązek przekazać podatnikom dokumenty związane z poborem lub inkasem podatku. Dokumenty podlegają zniszczeniu, jeżeli przekazanie ich podatnikowi jest niemożliwe. Wspólna firma Nie tylko małżonek odpowie za długi współmałżonka. Również członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatko27 28 e-Biblioteka Gazety Prawnej PRZYKŁAD l jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lo- kalu lub budynku – według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku, l w pozostałych przypadkach – na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia. Jeżeli świadczenia są częściowo odpłatne, przychodem podatnika jest różnica pomiędzy wartością tych świadczeń a odpłatnością ponoszoną przez podatnika. Czy przedsiębiorca odpowie za biuro rachunkowe Podatnik prowadzi działalność gospodarczą. Prowadzenie podatkowej księgi przychodów i rozchodów powierzył biuru rachunkowemu. Niestety biuro nie prowadziło właściwie dokumentacji. Czy podatnik poniesie za to odpowiedzialność? Tak. Skoro adresatem zobowiązania podatkowego jest wyłącznie podatnik, to odpowiada on również za właściwe dokumentowanie pod względem podatkowym swojej działalności i jego rzeczą jest właściwy dobór biura rachunkowego i wykonanie przez to biuro w sposób właściwy swoich obowiązków. Odpowiedzialności tej nie zmienia zatem fakt, że podatnik powierzył prowadzenie księgi podatkowej profesjonalnemu biuru rachunkowemu. Podatnik ma możliwość dochodzenia odszkodowania od biura rachunkowego, ale przed organem podatkowym to on odpowiada za swoje rozliczenia. Dochody z działalności nielegalnej Przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie stosuje się do przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Jak wyjaśnił NSA w wyroku z 10 maja 2007 r. (sygn. akt II FSK 643/06), w pojęciu przychodów wolnych od opodatkowania mieszczą się także przychody z czynności niemogących być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. W konsekwencji przepisy dotyczące przychodów nieujawnionych stosuje się tylko do przychodów, których pochodzenie nie jest znane. Jeśli bowiem podatnik podczas kontroli wskaże, że uzyskał dochody z przestępstwa, to w takiej sytuacji źródło dochodu jest znane organowi podatkowemu. Jednak uwaga. Jeśli podatnik zadeklaruje, że majątek pochodzi z przestępstwa, będzie musiał ponieść konsekwencje karne. Ponadto taki majątek podlega przepadkowi. Aby mienie zgromadzone przez podatników w jednym roku mogło stanowić źródło pokrycia wydatków poniesionych w roku następnym, musi mieć walor legalności. Oznacza to, że mienie to musi pochodzić wyłącznie z opodatkowanych przychodów albo z przychodów zwolnionych z obowiązku podatkowego – podkreślił NSA w wyroku z 12 grudnia 2006 r. (sygn. akt II FSK 71/06). Zgodnie z przepisami kodeksu karnego, jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyść majątkową, sąd orzeka przepadek takiej korzyści albo jej równowartości. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi. PODSTAWA PRAWNA l Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.). Za ukrywanie dochodów grożą wysokie sankcje Kupno mieszkania, domu czy samochodu to wydatki, które najczęściej interesują fiskusa, zwłaszcza jeśli z deklaracji podatkowych wynikają niskie dochody. Na wypadek kontroli warto zbierać wszystkie dokumenty potwierdzające pochodzenie środków, które są przeznaczane na duże zakupy. Przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Każdy przychód uzyskany w danym roku podatkowym należy wykazać przed organem podatkowym. Dotyczy to zarówno przychodów ze stosunku pracy czy działalności gospodarczej, ale także uzyskanych w inny sposób, np. z darowizny czy spadku. Wartość pieniężną świadczeń w naturze określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania. Wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się: l jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia – według cen stosowanych wobec innych odbiorców, l jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione – według cen zakupu, WAŻNE Ustalenie, że podatnik PIT nie wykazał dochodu z określonego źródła przychodu, nie stanowi podstawy do zastosowania przepisów dotyczących dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów. W razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, uważa się, że mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jaki28 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną 29 dują pokrycie w określonych źródłach przychodów lub w posiadanych zasobach. kolwiek tytuł w czasie popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód przeciwny. Rozliczenia małżonków Warto jeszcze wspomnieć, jak przy ustalaniu przychodów nieujawnionych będzie wyglądała sytuacja małżonków. Na ten aspekt wielokrotnie zwracały uwagę sądy. Sąd Najwyższy w wyroku z 8 stycznia 2003 r. (sygn. akt III RN 234/01) wyjaśnił, że w przypadku gdy małżonkowie, pomiędzy którymi istnieje rozdzielność majątkowa, dokonali wydatków wskazujących na uzyskanie przychodu niemającego pokrycia w ujawnionych źródłach, organ podatkowy zobowiązany jest do ścisłego określenia, w jakiej części wydatki te zostały poniesione przez każdego z małżonków z osobna. Natomiast NSA w wyroku z 2 października 2002 r. (sygn. akt I SA/Ka 793/01) wskazał, że dochód z nieujawnionych źródeł przychodów, którego wysokość ustalono na podstawie wydatków poniesionych przez małżonków w czasie trwania małżeństwa, podlega opodatkowaniu odrębnie na imię każdego z małżonków. W przypadku opodatkowania nieujawnionych źródeł przychodów na podstawie art. 20 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wspólne opodatkowanie jest wyłączone, gdyż jest ono możliwe tylko na wspólny wniosek złożony w zeznaniu, a więc obejmuje zobowiązania podatkowe powstające przez zaistnienie zdarzenia, z którym ustawa wiąże obowiązek podatkowy. W konsekwencji zobowiązanie podatkowe z nieujawnionych źródeł przychodu ustalone na podstawie wydatków poniesionych przez małżonków w czasie trwania małżeństwa podlega opodatkowaniu odrębnie na imię każdego z małżonków. W toku postępowania podatkowego w związku z poniesieniem wydatków przez małżonków organ podatkowy powinien ustalić, jaki istnieje ustrój małżeński między małżonkami i z jakiego majątku małżonków – odrębnego czy też wspólnego – poniesione zostały wydatki – stwierdził NSA w wyroku z 2 października 2002 r. (sygn. akt I SA/Ka 793/01). Ukryte przychody Przepisy ustawy o PIT zawierają zasady wskazujące, kiedy będziemy mieć do czynienia z nieujawnionymi przychodami, a także wskazują na sposób opodatkowania takich dochodów. Wysokość przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych ustala się na podstawie poniesionych przez podatnika w roku podatkowym wydatków i wartości zgromadzonego w tym roku mienia, jeżeli wydatki te i wartości nie znajdują pokrycia w mieniu zgromadzonym przed poniesieniem tych wydatków lub zgromadzeniem mienia, pochodzącym z przychodów uprzednio opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania. Oznacza to, że konstrukcja przychodów ze źródeł nieujawnionych lub nieznajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych opiera się na przyroście aktywów podatnika, jak również na wysokości jego wydatków. Dla opodatkowania przychodów niemających pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych nie ma decydującego znaczenia, w jakim okresie zostało zgromadzone mienie, lecz czy pochodzi ze źródeł opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania. Organ podatkowy wydaje decyzję podatkową zależnie od tego, kiedy zostanie ujawniony fakt uzyskania przychodu z nieujawnionych źródeł – może to być decyzja za rok podatkowy, w którym podatnik uzyskał taki przychód, jak również za rok, w którym pokrył tymi przychodami wydatki lub ujawnił je lokując w banku. Według WSA w Białymstoku (wyrok z 18 stycznia 2006 r., sygn. akt I SA/Bk 235/05) w przypadku ustalenia, że poniesione wydatki przekraczają źródła przychodów oraz zgromadzone wcześniej zasoby fi nansowe, zasadne jest przyjęcie, że powstała różnica stanowi przychód podatnika nieznajdujący pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzący ze źródeł nieujawnionych. Wykazanie, że taki przychód nastąpił wcześniej, spoczywało na podatniku, a skoro fakt ten nie został przez niego udowodniony, nie mógł stanowić podstawy w ustaleniu stanu faktycznego w sprawie. Ważne jest to, że w sytuacji gdy organy podatkowe rozpoczną kontrolę podatnika pod kątem nieujawnionych źródeł przychodów, to podatnik będzie musiał ponieść główny trud dowodowy. Dlaczego? Otóż gdy w toku postępowania przed organami podatkowymi okaże się, że podatnik poniósł wydatki albo zgromadził środki lub mienie przekraczające znacznie dochód wykazany w zeznaniach podatkowych, to właśnie na podatniku spoczywa ciężar bezsprzecznego i jednoznacznego wykazania, że te wydatki albo zgromadzone środki lub mienie znaj- Zakres kontroli fiskusa Przy każdej transakcji dokonywanej w rodzinie trzeba pamiętać o obowiązkach podatkowych. Do zakresu kontroli skarbowej należą m.in. ujawnianie i kontrola niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, a także dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów. Kontrola skarbowa bada też źródła pochodzenia majątku w przypadku niezgłoszenia do opodatkowania działalności gospodarczej, a także dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów. Obowiązkiem organów podatkowych, dokonujących ustalenia podatku z nieujawnionych przychodów, jest przede wszystkim ustalenie kwoty poniesionego wydatku oraz wartości zgromadzonych w tym roku zasobów finansowych. Te dwie wielkości muszą być stwierdzone przez organy podatkowe w sposób niebudzący wąt- 29 30 e-Biblioteka Gazety Prawnej wych ankiet na pewno ułatwia pracę fiskusowi. Sprawia jednak wiele problemów podatnikom. Zgodnie z orzecznictwem sądowym, jeśli urząd uważa, że podatnik nie ujawnił dochodów, to powinien przedstawić na to stosowne dowody. W przypadku postępowania w sprawie dochodów nieujawnionych są to dowody na wydatki, jakie poniósł podatnik, np. na kupno domu, samochodu. Ciężar dowodu spoczywa tu na organie podatkowym. Oczywiście organ podatkowy może wezwać podatnika do wyjaśnienia źródeł finansowania jego wydatków, ale tylko tych, na których poniesienie przedstawił podatnikowi dowody. Jeżeli podatnik wykaże m.in., że miał oszczędności z lat poprzednich, to postępowanie powinno się zakończyć. W takiej sytuacji urząd nie powinien żądać od podatnika wypełniania specjalnej ankiety, w której podatnik miałby wskazywać inne wydatki, jakie poniósł w badanym okresie. Warto więc przechowywać wszystkie dokumenty potwierdzające uzyskanie dochodów. Mogą to być wyciągi z kont bankowych, lokat, inwestycji w papiery wartościowe itp. pliwości, gdyż w istocie odpowiadają kwocie przychodu będącego podstawą wymiaru zryczałtowanego podatku. Wydatek oraz wartość zgromadzonych zasobów finansowych danego roku podatkowego nie mogą być zatem wielkościami ustalonymi w sposób dowolny ani domniemany. Pojawia się więc pytanie, co może w ramach kontroli organ podatkowy? Na to pytanie odpowiedział np. NSA w wyroku z 7 grudnia 2000 r. (sygn. akt I SA/Ka 1580/99), podkreślając, że organ podatkowy uprawniony jest do porównania wysokości wydatków, jakie podatnik poniósł w ciągu roku podatkowego, do wartości opodatkowanych bądź zwolnionych z podatków zasobów finansowych, jakie zgromadził w tym roku, oraz zasobów, które zgromadził wcześniej, tj. przed rozpoczęciem danego roku podatkowego. W konsekwencji, w przypadku gdy stwierdzone zostanie, że poniesione wydatki nie znajdują pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów oraz w zgromadzonych wcześniej zasobach finansowych, organy podatkowe zyskują uprawnienie do przyjęcia, że podatnik osiągnął przychody ze źródeł, których nie ujawnił. Nie ma zatem znaczenia, czy podatnik uzyskał z ujawnionych źródeł wyższe przychody niż zadeklarował, czy też w ogóle nie zgłosił źródeł swego przychodu do opodatkowania. Przy badaniu dochodów nieujawnionych organy podatkowe mogą korzystać z różnych pomocy, np. danych statystycznych. Na ten aspekt zwrócił uwagę NSA w wyroku z 13 grudnia 2005 r. (sygn. akt II FSK 89/05), w którym wyjaśnił, że nie narusza zasady prowadzenia postępowania podatkowego w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych ustalenie wydatków podatnika, istotnych przy badaniu wysokości przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach na podstawie danych statystycznych o średnich wydatkach trzyosobowej rodziny, jeżeli podatnik nie potrafił określić faktycznie poniesionych wydatków w danym roku. Kompleksowa kontrola Jeśli organ podatkowy rozpocznie czynności kontrolne w zakresie nieujawnionych źródeł dochodów, trzeba się przygotować, że mogą być one długotrwałe i co gorsze bardzo skrupulatne. Kontrola w zakresie nieujawnionych źródeł dochodów ma bowiem zawsze charakter kompleksowy – organ ustala wysokość przychodu na podstawie wszelkich znamion zewnętrznych. Temu służy m.in. drobiazgowe weryfikowanie wydatków, przychodów i oszczędności, wskazanych w ankietach przez porównywanie wysokości wydatków z uzyskanymi przychodami (opodatkowanymi i zwolnionymi) oraz analiza zgromadzonych zasobów finansowych. W przypadku ustalenia, że poniesione wydatki przekraczają źródła przychodów oraz zgromadzone wcześniej oszczędności, organ może przyjąć, że różnica stanowi przychód pochodzący ze źródeł nieujawnionych lub nieznajdujący pokrycia w dochodach ujawnionych. Z praktyki wynika, że przy omawianych kontrolach organy dążą do określenia jak najwyższej kwoty zobowiązania, a aktywny udział podatnika w kontroli tylko osłabia jego argumentację na dalszych etapach postępowania. Ujawnienie zastrzeżeń powoduje, że kontrolujący po prostu naprawią błędy, nie zmieniając jednak swoich zamiarów. Co gorsze, aż do wydania decyzji przez urząd podatnik nie zna argumentów będących podstawą rozstrzygnięcia. Dopiero w postępowaniu odwoławczym może skutecznie kwestionować ustalenia kontroli. Ankieta do wypełnienia Organy podatkowe na okoliczność kontroli dochodów nieujawnionych przygotowały specjalne ankiety, które muszą wypełniać podatnicy. Ankieta została nazwana informacją w sprawie poniesionych wydatków i źródeł dochodu za dany rok. Znaczną część tego dokumentu poświęcono wydatkom konsumpcyjnym i nabytkom majątkowym podatnika. Trzeba w niej podać np. wydatki na telefon, gaz, środki czystości, odzież, meble, dywany, na leczenie, usługi turystyczne, zakup dzieł sztuki, wyrobów ze złota i srebra itp. Biorąc pod uwagę fakt, że kontrole w zakresie nieujawnionych źródeł dochodów dotyczą zazwyczaj zdarzeń odległych w czasie, trudno spodziewać się, aby podatnicy pamiętali, ile wydali w danym roku na płyn do naczyń czy ubrania. Tym bardziej trudno o jakiekolwiek rachunki, np. paragony potwierdzające wysokość takich wydatków w danym roku podatkowym. Podatnik nie ma zatem możliwości rzetelnego wypełnienia wspomnianej ankiety. Wypełnianie przez podatników przy kontroli nieujawnionych źródeł przychodów specjalnych, szczegóło- Oświadczenia podatnika W postępowaniu dotyczącym opodatkowania dochodów nieujawnionych organy podatkowe wymagają od podatników dwóch rodzajów oświadczeń: deklaracji majątkowej oraz oświadczenia majątkowego. Deklaracja jest formą wyjaśnień podatnika, natomiast oświadcze- 30 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną 31 WAŻNE nie majątkowe jest składane pod rygorem odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań, co oznacza, że podatnik może w deklaracji majątkowej podawać dane w pewnym przybliżeniu, natomiast oświadczenie majątkowe musi zawierać precyzyjne dane. Informacje dotyczące wydatków osobistych podatnika (konsumpcja) mają wpływ na wysokość podatku z tytułu dochodów nieujawnionych. Podatnicy powinni wykazywać wszelkie dane, które są w stanie udokumentować lub inaczej uwiarygodnić. 75 proc. – tyle wynosi stawka podatku dochodowego od dochodu z nieujawnionych źródeł lub nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach. Nieruchomości pod lupą Szczególnym obszarem zainteresowania ze strony organów podatkowych, jeśli chodzi o nieujawnione źródła przychodów, jest kupno nieruchomości. Jeśli zatem kupiliśmy bądź sprzedaliśmy mieszkanie lub dom, a fiskus nie otrzymał takiej informacji, może się zainteresować naszymi dochodami. W kręgu zainteresowań organów podatkowych mogą znaleźć się podatnicy, których wydatki znacząco przewyższają dochody wykazane w deklaracjach podatkowych, co do których istnieje przypuszczenie, że mogą posiadać inne niż deklarowane źródła dochodów. Jednym z powodów, dla których organy podatkowe mogą zainteresować się takimi podatnikami, jest m.in. dokonywanie inwestycji na rynku nieruchomości. Wymiaru podatku od dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów może dokonać – oprócz naczelnika urzędu skarbowego – organ kontroli skarbowej w toku postępowania kontrolnego. Część informacji, które mogą być wykorzystane w trakcie kontroli nieujawnionych źródeł przychodów, znajduje się w posiadaniu służb podatkowych, np. deklaracje czy zeznania podatkowe. W przypadku nabycia nieruchomości istnieje możliwość korzystania z informacji wynikających z ksiąg wieczystych oraz innych dostępnych rejestrów i baz danych. Stroną postępowania w przedmiocie nieujawnionych źródeł może być tylko osoba fizyczna, przy czym istotne znaczenie ma określenie zakresu obowiązku podatkowego w podatku dochodowym ciążącym na podatniku. Stroną postępowania może być bezwzględnie osoba fizyczna, na której ciąży nieograniczony obowiązek podatkowy. W trakcie kontroli Co może organ podatkowy – sprawdzać, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów podatkowych, – czynności kontrolnych musi dokonywać w obecności kontrolowanego, – wchodzić na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń kontrolowanego; – wejść do lokali mieszkalnych, – żądać okazania majątku podlegającego kontroli oraz do dokonania jego oględzin, – żądać udostępniania akt, ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumentów związanych z przedmiotem kontroli oraz do sporządzania z nich odpisów, kopii, wyciągów, notatek, wydruków i udokumentowanego pobierania danych w formie elektronicznej, – zbierać inne niezbędne materiały w zakresie objętym kontrolą, – zabezpieczać zebrane dowody, – legitymować osoby w celu ustalenia ich tożsamości, jeżeli jest to niezbędne dla potrzeb kontroli, – przesłuchiwać świadków, kontrolowanego, – zasięgać opinii biegłych. – może wezwać na pomoc organ Policji, Straży Granicznej lub straży miejskiej (gminnej). Co może podatnik – czynnie uczestniczyć w czynnościach urzędu, – przedstawiać wszystkie dowody, będące zgodne z prawem, potwierdzające jego racje, – powoływać świadków, – mieć wgląd do akt sprawy na każdym etapie kontroli (może sporządzać z nich notatki i kopie), – może wnieść zastrzeżenia do protokołu z kontroli. WAŻNE Dochody z wynagrodzenia za pracę oraz innych źródeł, podobnie jak z lat ubiegłych, objęte wspólnością majątkową, nie mogą być uwzględnione przy ustalaniu źródeł przychodów, z których sfinansowano zakup nieruchomości, skoro zgodnie z treścią aktu notarialnego oraz oświadczeniem strony nabyto ją z majątku odrębnego. Trzeba też wiedzieć, że organy podatkowe mogą weryfikować prawdziwość podawanych informacji również przez kontrolowanie dochodów osób wskazanych jako darczyńcy lub członków rodziny podatnika. Zatajenie przed fiskusem dochodów jest niezgodne z prawem i jeśli podatnicy nie wykazują wszystkich dochodów do opodatkowania, powinni zostać ukarani. Z drugiej strony fiskus powinien wierzyć podatnikowi i traktować go podczas kontroli – nawet jeśli jest to kontrola w zakresie nieujawnionych źródeł dochodów – jak równego partnera. Powinien wymagać, ale także dawać wiarę dowodom przedstawianym przez podatnika. Nie można z góry zakładać, że każdy podatnik to potencjalny oszust. Na żądanie organów skarbowych podatnik jest zobowiązany dowieść, że jego wydatki poniesione w roku podatkowym i zgromadzone mienie (w tym i w poprzednich latach podatkowych) znajdują odzwierciedlenie w dochodach. Z kolei organ kontroli skarbowej zobowiązany jest do udowodnienia wielkości poniesionych przez podatnika wydatków w roku podatkowym i wartości zgromadzonego mienia. Nadwyżka wydatków nad przychodami stanowi wówczas podstawę opodatkowania przychodów z nieujawnionych źródeł według stawki 75 proc. 31 32 e-Biblioteka Gazety Prawnej Linia obrony Wyjaśnienia podatnika stanowią dowód w postępowaniu, lecz podlegają ocenie organu podatkowego i ich wartość dowodowa zależy od tego, czy zostaną uznane za prawdopodobne. Każda sytuacja powinna być szczegółowo badana i uwiarygodniona w świetle zasad doświadczenia życiowego. Rozpoczęcie kontroli przez organy podatkowe z tytułu nieujawnionych źródeł przychodów to nie koniec świata. Podatnik ma prawo obrony, a nawet narzędzia, które w tej obronie może wykorzystać. Faktem jest, że problem obrony przed zarzutami fiskusa, że podatnik finansuje nabycie nieruchomości (czy innych dóbr) środkami z nieujawnionych źródeł, jest złożony. Zasadą jest, że ciężar dowodzenia w postępowaniu podatkowym spoczywa na organie podatkowym, ale w wypadku opodatkowania nieujawnionych źródeł przychodu następuje przerzucenie ciężaru dowodów na podatnika. Oznacza to, że to podatnik musi wykazać, że poniesione wydatki znajdują pokrycie w ustalonym źródle (źródłach) przychodów lub posiadanych zasobach majątkowych. W tym celu podatnik może skorzystać ze wszystkich środków dowodowych przewidzianych w Ordynacji podatkowej. A jak wiadomo dowodem może być wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej oraz materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe. Istnieje także możliwość złożenia przez podatnika pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania oświadczenia dotyczącego faktu lub stanu prawnego, gdy przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia. Jeżeli strona wskaże lub chociażby uprawdopodobni źródło przychodów, z którego pokrywane były wydatki, to na organie podatkowym będzie ciążył obowiązek obalenia takiego dowodu. Organ podatkowy na zasadzie swobodnej oceny dowodów będzie musiał ocenić wartość dowodową złożonych przez podatnika dowodów. I tu jedna uwaga. Dokonana przez organ podatkowy ocena materiału dowodowego nie może być dowolna, a niejasności w zebranym materiale dowodowym nie mogą być tłumaczone na niekorzyść strony. Podatnik, który zataił dochody, a urząd wszczął wobec niego czynności kontrolne, powinien np. wskazać, jaki istnieje ustrój majątkowy (w przypadku pozostawania w związku małżeńskim) i z jakiego majątku – odrębnego czy też wspólnego – poniesione zostały wydatki. Powinien dążyć także do tego, aby uprawdopodobnić, że wydatki na zakup znajdują pokrycie w już opodatkowanych bądź wolnych od opodatkowania źródłach przychodów i posiadanych przedtem zasobach majątkowych. Należy uprawdopodobnić pochodzenie zgromadzonych środków (wskazując np., że pochodzą one z oszczędności, darowizn, pracy zarobkowej za granicą, pożyczki od krewnych itd.). Ważne dokumenty Podatnicy, którzy są sprawdzani przez fiskusa w zakresie zatajania dochodów, zazwyczaj wpadają w panikę i jako najczęstsze źródło pochodzenia środków wskazują darowizny lub pożyczki, spadki, nierząd. Bardzo dużo osób jako wytłumaczenie posiadanych pieniędzy deklaruje, że trzymało pieniądze w przysłowiowej skarpecie, wskazując, że nie wierzą bankom. Po czym kontrola skarbowa stwierdza, że ten podatnik ma pięć różnych kont bankowych. Czasami ktoś wskazuje na pieniądze, które zarobił w latach 80. Trzeba jednak pamiętać, że mamy już tak rozwiniętą technikę, że dostęp nawet do zarobków z lat 80 nie jest niczym nadzwyczajnym. Urzędnicy są w stanie ustalić, ile można było zarobić na hodowli ogórków w 1988 roku. Często po szacunkach dochodzą do wniosku, że podatnik potrafił nawet kilkakrotnie zawyżyć dochody. Częstym wytłumaczeniem jest nierząd czy też usługi towarzyskie osób obojga płci. Bardzo często podatnicy powołują się na darowizny lub pożyczki. Trzeba jednak pamiętać, że kontrolowany podatnik, który powoła się na pożyczkę, spowoduje podjęcie czynności kontrolnych u osoby, która rzekomo takiej pożyczki udzieliła. Co więcej, osoba pożyczająca będzie musiała wykazać, że pożyczyła daną sumę i w dodatku była to suma już opodatkowana. Jeśli dało się komuś milion, trzeba było go mieć i trzeba było go opodatkować. Jednak trzeba wiedzieć, że powołanie się na daną okoliczność będzie skutkowało dalszymi czynnościami ze strony organu podatkowego. Jeśli przykładowo podatnik powoła się na darowiznę, trzeba liczyć się z tym, że urząd nie tylko sprawdzi, czy do darowizny doszło, ale także dodatkowo skontroluje osobę, która taką darowiznę podatnikowi przekazała. Często podatnicy przedstawiają umowy darowizny lub pożyczki od osób zmarłych. Na sprawdzenie wiarygodności takich umów też są sposoby. Powoływany jest np. biegły grafolog, który potwierdza prawdziwość takiego dokumentu. Trzeba wiedzieć, że podpisy znajdują się m.in. w urzędach i potwierdzenie podpisu nawet zmarłej osoby nie jest niczym trudnym. Co więcej – jak wskazał WSA w Warszawie w wyroku z 18 marca 2004 r. (sygn. akt III SA 1255/02; niepublikowany) – kwoty darowizny nie można utożsamiać ze składnikiem mienia zgromadzonego w roku podatkowym oraz w latach poprzednich, które pochodzą z przychodów opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania. W zależności więc od kwoty darowizny zmniejszają się różnice pomiędzy porównywalnymi przez organy podatkowe wydatkami i mieniem zgromadzonym a tzw. przychodami legalnymi, czyli mieniem pochodzącym z przychodów opodatkowanych i wolnych od opodatkowania. 32 Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną W sprawie pożyczek wypowiedział się NSA m.in. w wyroku z 29 marca 2001 r. (sygn. akt SA/Sz 2254/99; niepublikowany), w którym podkreślił, że pożyczka nie stanowi przychodu w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem. Pożyczka ma bowiem charakter zwrotny, nie stanowi przysporzenia i z tego względu stanowi zdarzenie obojętne pod względem prawnopodatkowym. Warto podkreślić, że każda sprawa w zakresie nieujawnionych dochodów powinna być rozpatrywana indywidualnie. Podatnik zawsze ma pole do działania. Może bowiem czynnie uczestniczyć w każdej czynności fiskusa. W zakresie nieujawnionych źródeł dochodów podatnik musi udowodnić organowi podatkowemu, że poczynione przez niego wydatki pochodzą z ujawnionych źródeł przychodu oraz że mają pokrycie w tych źródłach. Jeżeli podatnik działał w dobrej wierze, a jedynie w wyniku braku biegłości w prawie nie zadbał o należyte udokumentowanie dochodów, np. uzyskanej darowizny czy też pożyczki, teraz jest czas, żeby te kwestie wyjaśnić, licząc się oczywiście z odpowiednimi sankcjami, które jednak będą niższe niż w przypadku nieujawnionych dochodów. Można również próbować podważać decyzje organów podatkowych pod względem formalnym, np. z tytułu niedochowania terminów czy też innych braków formalnych. Tego rodzaju działania nie wykluczają jednak odpowiedzialności, mogą jedynie ograniczyć jej rozmiary. Osoby, w stosunku do których wszczęto postępowania podatkowe, powinny niezwłocznie zgromadzić i przekazać kontrolującym wszelkie dokumenty potwierdzające wysokość zarobków oraz oszczędności z lat ubiegłych. Darowizny i inne nieodpłatne przysporzenia powinny być udokumentowane pisemnie. Podatnik powinien również powołać świadków i brać aktywny udział w postępowaniu. W przypadku wydania niekorzystnej decyzji należy poprosić o pomoc fachowego pełnomocnika. W przypadku pożyczek czy darowizn warto starać się udokumentować określone kwoty, przedstawić pisemne umowy potwierdzających te transakcje, potwierdzenia przelewu itp. Trzeba też pamiętać, że wskazany pożyczkobiorca, darczyńca musi w takim wypadku być również w stanie udokumentować posiadanie środków. 33 ły nieruchomości, nigdzie nie pracowały i nie osiągały przychodów, w obliczu kontroli podatkowej ryzykują zapłatę 75-proc. stawki podatku dochodowego od dochodu z nieujawnionych źródeł lub nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach, jeżeli zostanie wydana stosowna decyzja w omawianym zakresie. Pieniądze z niewiadomego pochodzenia Pieniądze niewiadomego pochodzenia to m.in. nigdzie wcześniej niewykazane w rozliczeniach podatkowych, nieudokumentowane, niepochodzące z kredytu. Każdy, kto dokonuje zakupów za środki pochodzące z nieujawnionych źródeł przychodów, zapewne chce uniknąć dodatkowych obciążeń w postaci podatków. Jednak nie każdy zdaje sobie sprawę z tego, że fiskus może skontrolować taką inwestycję. A wtedy konsekwencje podatkowe będą znacznie dotkliwsze niż w przypadku uczciwych zakupów. Biorąc pod uwagę takie konsekwencje, należy się zastanowić, czy nie powołać się na otrzymanie darowizny przed organem podatkowym i nie wykazać z tego tytułu obowiązku w podatku od spadków i darowizn. Korzystniejsze będzie też ujawnienie dochodów przez złożenie deklaracji podatkowej i zapłata PIT według skali podatkowej. Kontrola dochodów nieujawnionych Urzędy kontroli skarbowej przy sprawdzaniu nieujawnionych źródeł przychodów korzystają z informacji: – będących w posiadaniu urzędu skarbowego, które wynikają z zeznań i deklaracji złożonych przez podatników i płatników oraz wynikających z rejestrów opłaty skarbowej, rejestrów podatku od czynności cywilnoprawnych, danych o rachunkach bankowych, – uzyskiwanych od sądów, komorników sądowych lub notariuszy, – przekazywanych przez wywiad skarbowy, – uzyskiwanych od innych organów państwowych (policja, prokuratura), – pochodzących z urzędów gmin, banków, – przekazywanych przez osoby anonimowe. Jak się bronić – warto posiadać dokumenty potwierdzające wysokość zarobków i oszczędności (umowy, zaświadczenia od pracodawcy, przelewy bankowe), – jeśli powołujemy się na pożyczkę w rodzinie, warto postarać się o jej formę pisemną, – jeśli powołujemy się na darowiznę lub spadek, trzeba posiadać umowę darowizny lub dokumenty potwierdzające otrzymanie spadku (np. orzeczenie sądu), – jeśli powołujemy się na pożyczkę lub darowiznę, zarówno pożyczkobiorca, jak i darczyńca muszą być w stanie udokumentować daną czynność, – warto postarać się o świadków, którzy będą mogli w sposób wiarygodny potwierdzić nasze argumenty. WAŻNE Powołując się na pochodzenie środków czy dokonanie określonej czynności prawnej, trzeba zadbać o to, aby ewentualne należności podatkowe związane z taką transakcją zostały należycie udokumentowane. 75-proc. podatek do zapłaty Od dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów lub nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach pobierany jest podatek dochodowy od osób fizycznych w wysokości 75 proc. dochodu. Osoby, które np. naby33 34 e-Biblioteka Gazety Prawnej Przyznanie się do winy mu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych. Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Stawka podatku sanacyjnego jest wysoka, wynosi aż 75 proc. dochodu. Podatek od nieujawnionych źródeł jest podatkiem nietypowym. Gdy ktoś nie chce ujawnić źródła przychodów, nie można go opodatkować według zasad ustalonych dla legalnych źródeł i wtedy nakładany jest ostatni, zryczałtowany 75-proc. podatek. Jest on wyższy on innych podatków właśnie po to, aby się nie opłacało ukrywać dochodów. Co ważne, jest to podatek, który nie ma przynosić dochodów budżetowych. Podatnicy powinni się opodatkować zgodnie z obowiązującymi przepisami, a gdyby przyszło im do głowy oszukiwać, to istnieje podatek sanacyjny w wysokości 75 proc. dochodów. Gdyby wszyscy płacili podatki w należnej wysokości, nie powinno być żadnych ustaleń z tytułu 75-proc. podatku. Jeśli istnieje podejrzenie, że dana osoba zataiła dochody, urzędy kontroli skarbowej sprawdzają, ile dana osoba wydała w danym roku i ile miała przychodów i czy przychody wystarczają na pokrycie wszystkich wydatków. Urząd kontroli skarbowej rozpoczyna postępowanie, gdy z dokumentów wynika, że wydatki nie zgadzają się z opodatkowanymi dochodami – akt notarialny potwierdza dokonanie zakupu za np. 300 tys. zł, a osoba w ostatnich latach w zeznaniach podatkowych (do których urzędy kontroli skarbowej mają przecież dostęp) deklaruje bardzo niskie przychody, np. na poziomie 100 tys. zł. Podatnik powinien wskazać źródło pochodzenia środków, które wydał. Może to być kredyt bankowy – wtedy postępowanie kończy się. Zakup może być też sfinansowany z dochodów z poprzednich lat, o ile zostały zgłoszone i opodatkowane. Gdy podczas kontroli podatnik wskaże źródło dochodów, z którego pokrył dany wydatek, będzie musiał zapłacić podatek dochodowy według skali plus odsetki od zaległości podatkowych zamiast 75-proc. sankcyjnego PIT. Zatem lepiej jest przyznać się do błędu niż godzić się na ustalenie wysokości zatajanego dochodu przez fiskusa. W takim przypadku konsekwencje – zwłaszcza finansowe – będą mniejsze. Jednak nie wystarczy wskazać jakiekolwiek źródło. Przede wszystkim musi być ono prawdziwe – inspektor to sprawdzi. Tymczasem ukrywanie przychodów związane jest najczęściej z innymi naruszeniami przepisów. Odpowiedzi Krajowej Informacji Podatkowej na pytania podatników Sprzedaż samochodu Podatnik w grudniu 2010 r. kupił samochód. Następnie sprzedał go w lipcu 2011 r. Czy uzyskany dochód podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym i czy powinien być wykazany w zeznaniu PIT? Odpłatne zbycie rzeczy ruchomych jest jednym ze źródeł przychodów, z którego dochód podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Zgodnie z tym przepisem odpłatne zbycie ruchomości stanowi zdarzenie, z którym wiąże się obowiązek podatkowy, jeżeli zbycie nastąpi przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie. Inaczej mówiąc, zbycie rzeczy ruchomej za określoną odpłatnością po upływie tego okresu nie powoduje powstania przychodu. W niniejszym przypadku nabycie miało miejsce w grudniu 2010 r., półroczny okres upłynął 30 czerwca 2011 r., podatnik zbył samochód w lipcu 2011 r. W związku z tym dochód uzyskany ze sprzedaży samochodu nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym, gdyż został osiągnięty po upływie pół roku od jego nabycia i nie ma potrzeby wykazywania go w zeznaniu rocznym. W przypadku gdy zbycie następuje przed upływem pół roku, przychód ten wykazujemy w zeznaniu rocznym PIT-36 i w terminie złożenia tego zeznania, czyli do końca kwietnia, uiszczamy ewentualny podatek. Zawarcie umowy za granicą WAŻNE Podatnik chce sprzedać samochód. Umowę zamierza podpisać w Niemczech. Czy będzie musiał rozliczyć podatek od czynności cywilnoprawnych? Nie. Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają umowy sprzedaży, jeżeli ich przedmiotem są rzeczy znajdujące się za granicą, w przypadku gdy nabywca ma miejsce zamieszkania w Polsce i czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Polski. Oba te warunki muszą być spełnione łącznie. W przedmiotowej sprawie został spełniony tylko jeden z tych warunków. Zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Sankcje karne Z zatajeniem dochodów wiążą się także konsekwencje wynikające z kodeksu karnego skarbowego. Przepisy przewidują bowiem, że podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwe34
