Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce

Zeszyty
Naukowe nr
709
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
2006
Joanna Kudełko
Katedra Polityki Ekonomicznej
i Programowania Rozwoju
Efekty funkcjonowania specjalnych
stref ekonomicznych w Polsce
jako instrumentu polityki
regionalnej
1. Cele polityki regionalnej
Przez politykę regionalną rozumie się świadome działania organów publicznych, których celem jest rozwój społeczno-ekonomiczny regionów. Polityka regionalna nie występuje w oderwaniu od ogólnej polityki ekonomicznej, przeciwnie
– stanowi jej integralną część, z tym że jest ukierunkowana terytorialnie. Jako
składowa polityki ekonomicznej państwa stanowi największy i najbardziej wyspecjalizowany system interwencji publicznej. Jej zadaniem jest optymalizowanie rozwoju gospodarczego, z zasady powodującego polaryzację przestrzenną w poziomie
życia mieszkańców tak, aby służył on osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju
społecznego oraz utrzymywaniu wysokiej jakości życia.
Podmioty polityki regionalnej mają do dyspozycji szeroki zakres instrumentów,
służących osiąganiu celów rozwojowych. Można je ująć w następujące grupy:
A. Potoczek, Współczesne problemy rozwoju lokalnego i regionalnego, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna we Włocławku, Włocławek 2000, s. 66.
T. Markowski, Od konkurencji zasobów do konkurencji regionów [w:] Regionalne i lokalne
uwarunkowania i czynniki restrukturyzacji gospodarki Polski. Wzrost konkurencyjności regionów,
Friedrich Ebert-Stiftung, Łódź 1996, s. 11.
T. Kudłacz, Programowanie rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1999, s. 118.
Joanna Kudełko
40
1) instrumenty legislacyjne – do których zaliczyć należy wszelkie normy
powszechnie obowiązujące, ustalane przez władze państwowe i w odniesieniu do
właściwych obszarów działania, przez organy samorządu terytorialnego, dotyczące
gospodarki regionu, a także przepisy dotyczące wszelkich aspektów działalności
gospodarczej, jak np. wydawanie i ewidencjonowanie zezwoleń na działalność
gospodarczą. Ta grupa instrumentów, choć nie oddziałuje w sposób bezpośredni
na rozwój, wpływa jednak na niego w istotny sposób, tworząc prawne ramy podejmowanej w regionie działalności;
2) instrumenty administracyjne – obejmujące decyzje administracyjne wydawane na podstawie odpowiednich norm ogólnych, adresowane do konkretnych
adresatów;
3) instrumenty ekonomiczne – obejmujące swym zasięgiem, wprowadzane za
pośrednictwem polityki pieniężnej i budżetowej, oddziaływanie środkami finansowymi, wspierającymi przedsięwzięcia rozwojowe podejmowane przez jednostki
gospodarcze, tj. różnego rodzaju subwencje, dotacje, ulgi podatkowe, kredyty,
granty i udzielane gwarancje. Do grupy instrumentów ekonomicznych zalicza
się również oddziaływanie poprzez podejmowanie przedsięwzięć gospodarczych,
organizowanych i realizowanych bezpośrednio przez organy publiczne lub przy
ich znaczącym udziale, np. przedsięwzięć inwestycyjnych w regionie, poprawiających infrastrukturę techniczną i społeczną danego obszaru. W tej grupie znajdują się wreszcie instrumenty niematerialne, ułatwiające działalność gospodarczą,
takie jak programy wspierające inwestorów, promujące eksport, nowoczesne technologie, programy doskonalenia kwalifikacji siły roboczej, organizowanie doradztwa oraz prowadzenie badań naukowych;
4) instrumenty promocyjno-informacyjne – do których zalicza się działalność
władz mającą na celu upowszechnianie informacji o regionie oraz jego skuteczną
promocję. Instrumenty te służą kształtowaniu pozytywnego wizerunku regionu
i tworzą sprzyjający klimat do jego zamieszkiwania oraz podejmowania na jego
terenie działalności gospodarczej. Niezwykle ważny jest również przepływ informacji i współpraca między podmiotami wewnątrz regionu, wzajemne informowanie się o kierunkach działania oraz tworzenie wspólnych planów i strategii
rozwoju.
W warunkach gospodarki rynkowej polityka regionalna państwa stanowi bardzo istotne pole działalności interwencyjnej państwa. Nie ulega wątpliwości, że
wykorzystanie, uruchamianie i pobudzanie endogenicznych zasobów regionów
wymaga znacznego wsparcia zewnętrznego. Zadaniem polityki interregionalnej
państwa jest rozprzestrzenianie na obszar całego kraju korzystnych warunków
życia oraz życzliwego otoczenia dla działalności gospodarczej.
J. Hausner, T. Kudłacz, J. Szlachta, Identyfikacja nowych problemów rozwoju regionalnego
Polski, Biuletyn PAN KPZK, z. 185, Warszawa 1998, s. 38.
Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych…
41
Wśród przesłanek przemawiających za prowadzeniem obecnie aktywnej polityki regionalnej wymienia się:
− przyspieszony rozwój gospodarczy i ludnościowy pociągający za sobą
zmiany w systemach osadniczych, terytorialnym podziale pracy i rozmieszczeniu
ludności,
− postęp w komunikacji masowej i wzrost ruchliwości ludności przyczyniający
się do upowszechniania wiedzy o różnicach w poziomie zagospodarowania oraz
zamożności krajów i regionów, a co za tym idzie, także i dążeń do zmniejszania
występujących nierówności,
− rosnące zagrożenia środowiska naturalnego, wymuszające wprowadzanie
różnych regulacji i ograniczeń wobec prowadzonej działalności gospodarczej,
− tendencje integracyjne w świecie powodujące umiędzynarodowienie wielu
problemów regionalnych i wymagające ich rozwiązywania poprzez współdziałanie
wielu krajów.
Transformacja systemu społeczno-gospodarczego podjęta po 1989 r. oraz
przeobrażenia rynkowe całkowicie zmieniły uwarunkowania wewnętrzne
i zewnętrzne rozwoju kraju. Strukturę przestrzenną kraju cechują znaczne zróżnicowania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i zainwestowania infrastrukturalnego poszczególnych regionów, pociągające za sobą duże rozpiętości
w poziomie i warunkach życia ludności. Do nowych warunków łatwiej dostosowują się regiony o kompleksowej i zróżnicowanej strukturze gospodarki, gorzej
regiony słabo rozwinięte i o monokulturowej strukturze gospodarki. Siły rynkowe działają w kierunku wzrostu naturalnych zróżnicowań w rozwoju poszczególnych regionów na terenie kraju, a sam mechanizm rynkowy nie doprowadzi do
znaczącej przebudowy strukturalnej regionów. Transformacja ustrojowa pogłębiła
istniejące już zróżnicowania regionalne. Gwałtownym zmianom strukturalnym
towarzyszyło wiele zjawisk negatywnych, takich jak głęboka recesja gospodarcza
dużych obszarów kraju, przejawiająca się m.in. w upadku starych regionów przemysłowych, niepokojących rozmiarach bezrobocia i znacznym zubożeniu społeczeństwa.
Głównym celem i zadaniem władz publicznych powinno być stymulowanie
rozwoju regionów i podnoszenie ich konkurencyjności, a przez to poprawa warunków życia ich mieszkańców. Rolą władz publicznych jest także oddziaływanie
na nierynkowe segmenty gospodarki oraz korygowanie mechanizmu rynkowego
pod kątem uwzględniania innych niż efektywność ekonomiczna kryteriów, np.
społecznych czy ekologicznych. W celu sprostania coraz większej obecnie kon
B. Winiarski, Konkurencyjność: kryterium wyboru czy kierunek strategii i cel pośredni
polityki regionalnej? [w:] Konkurencyjność regionów, red. M. Klamut, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 1999.
Joanna Kudełko
42
kurencji między regionami niezbędne jest wykształcenie możliwie silnych regionalnych struktur gospodarczych.
Oddziaływanie na wzrost gospodarczy regionów powinno opierać się na
rozwoju przedsiębiorczości w regionie, który, przyczyniając się do aktywizacji
regionów, przynosi równocześnie znaczne korzyści dla całej jego gospodarki.
W procesie rozwoju regionów istotną rolę odgrywają instrumenty finansowe
i fiskalne. Ich stosowanie może przejawiać się w oferowaniu środków i różnego
rodzaju zachęt finansowych, wspomagających działalność gospodarczą. Jako przykład może posłużyć zakładanie w wielu regionach specjalnych stref ekonomicznych, zachęcających do zakładania działalności gospodarczej przez oferowany
system ulg i udogodnień podatkowych.
2. Ocena efektów funkcjonowania specjalnych stref
ekonomicznych w Polsce
2.1. Uwagi wstępne
Specjalne strefy ekonomiczne stanowią jeden z instrumentów realizacji polityki
regionalnej w Polsce, zmierzającej do pobudzenia rozwoju regionalnego kraju. Kryzys gospodarczy na początku lat dziewięćdziesiątych, powodujący upadek dużych
zakładów przemysłowych, znaczne ograniczenie eksportu naszych produktów na
rynki wschodnie oraz załamanie gospodarki rolniczej pogłębiło dysproporcje rozwojowe między regionami. Wobec tych problemów specjalne strefy ekonomiczne
stały się jednym ze sposobów zwiększania aktywności gospodarczej wybranych
obszarów, poprzez skoncentrowanie w nich działalności gospodarczej i tworzenie
tym samym warunków do powstawania swoistych biegunów rozwoju regionów.
Tworzenie specjalnych stref ekonomicznych, oferujących korzystne zachęty inwestycyjne dla przedsiębiorców, służyć miało pobudzaniu rozwoju regionalnego kraju,
przede wszystkim dzięki pozyskiwaniu krajowych i zagranicznych inwestorów, co
wiąże się z napływem kapitału, transferem nowoczesnych technologii oraz generowaniem nowych miejsc pracy. Zakładano ponadto, że firmy działające w strefach
wpłyną aktywizująco na swoje otoczenie poprzez powiązania kooperacyjne zawiązywane z firmami z zewnątrz.
Podstawę prawną tworzenia w Polsce specjalnych stref ekonomicznych stanowi
ustawa z dnia 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych.
W myśl jej zapisów, specjalna strefa ekonomiczna jest wyodrębnioną, niezamieszkałą częścią terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, na której terenie może być prowadzona działalność gospodarcza. Na terenie strefy obowiązują szczególne reguUstawa z 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych, Dz.U. z 1994 r.,
nr 123, poz. 600.
Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych…
43
lacje prawne, stwarzające wyjątkowo atrakcyjne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej. Uprzywilejowanie strefy polega przede wszystkim na oferowaniu podmiotom gospodarczym działającym w strefie znacznie korzystniejszych warunków odnośnie do przepisów podatkowych, w porównaniu z powszechnie obowiązującymi w kraju. Do najważniejszych przywilejów, jakie oferowano
inwestorom, należało całkowite zwolnienie dochodów uzyskanych z działalności
gospodarczej w strefie z podatku dochodowego w okresie równym połowie okresu,
na jaki została ustanowiona strefa (czyli 10 lat), a następnie w ciągu kolejnych 10
lat zwolnienie z podatku dochodowego w części nie przekraczającej 50% dochodów. Inwestorom przysługiwało także zwolnienie z podatku od nieruchomości
(gruntów, budynków i budowli położonych na terenie stery). Uzyskanie zezwolenia na działalność w strefie oraz korzystanie z oferowanych ulg uwarunkowane
było spełnieniem indywidualnie określonych dla każdej ze stref wymogów, co do
wysokości inwestycji lub liczby utworzonych nowych miejsc pracy.
W okresie negocjacji Polski z Unią Europejską odnośnie do warunków
jej członkostwa, Komisja Europejska uznała, że przywileje, jakie otrzymali
inwestorzy w polskich strefach, oznaczają naruszenie reguł konkurencji obowiązujących w krajach UE. Ustawodawstwo unijne przewiduje jednakże pomoc
publiczną, sprzyjającą ożywieniu regionów o niższym poziomie rozwoju lub
wysokim poziomie bezrobocia, ale na nieco odmiennych warunkach. W związku
z przyjęciem traktatu akcesyjnego z Unią Europejską Polska wprowadziła nowe
reguły dotyczące warunków funkcjonowania firm inwestujących w specjalnych
strefach ekonomicznych. Wiążą się one z mniejszym zakresem przywilejów
przysługujących inwestorom. Przepisy o działalności w strefach zostały skorelowane z przepisami ustawy o pomocy publicznej. Na mocy ustawy nowelizującej ustawę o specjalnych strefach ekonomicznych pomoc publiczna udzielona przedsiębiorcom funkcjonującym w nich od 1 stycznia 2001 r. może przyjąć
formę zwolnienia z podatku dochodowego z tytułu poniesionych inwestycji
w wysokości 50% poniesionych nakładów inwestycyjnych lub 65% w przypadku
małych i średnich przedsiębiorstw, natomiast zwolnienie z podatku dochodowego
z tytułu zatrudnienia może być stosowane w wysokości 50% dwuletnich kosztów pracy nowo zatrudnionych pracowników. Dla firm, które dokonały inwestycji
w strefach przed 2000 r., pozostawiono w mocy dotychczasowe zasady: całkowite
zwolnienie z podatku przez pierwsze 10 lat, a później zwolnienie 50%, do 2011 r.
Na mocy ustawy z 30 czerwca 2000 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy
publicznej dla przedsiębiorstw, Dz.U. nr 107, poz. 526, z późn. zm., z dniem wejścia Polski do
Unii Europejskiej, tj. od 1 maja 2004 r., obowiązujące są: ustawa z 2 października 2003 r. o zmianie ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych i niektórych ustaw, Dz.U. nr 188, poz. 1840 oraz
ustawa z 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, Dz.U.
nr 123, poz. 1291.
44
Joanna Kudełko
(dla małych firm), dla dużych uzgodniono maksymalny pułap pomocy publicznej
w wysokości 75% ich własnych inwestycji. Ponadto wprowadza się podatek od
nieruchomości, z którego wcześniej inwestorzy byli zwolnieni. Nie jest dozwolone tworzenie nowych stref, a ewentualne działania w zakresie zmiany obszaru
strefy są możliwe pod warunkiem, że nie zostanie zwiększony łączny obszar
stref, który został ustalony według stanu na dzień 31 grudnia 2000 r. i wynosi
6325 ha.
2.2. Rozmieszczenie specjalnych stref ekonomicznych w Polsce
Obecnie w Polsce funkcjonuje 14 specjalnych stref ekonomicznych. Powstawały one w latach 1995–1998. Jako pierwsza utworzona została we wrześniu
1995 r. SSE Euro-Park w Mielcu. Do najstarszych stref należą ponadto katowicka
SSE i suwalska SSE, ustanowione w 1996 r. Kolejne dziesięć stref utworzono
w okresie od kwietnia do listopada 1997 r. Najmłodszą strefą jest krakowska SSE,
działająca od 1998 r.
Łączny obszar specjalnych stref ekonomicznych w Polsce na dzień 31 marca
2004 r. wynosi 6323,62 ha (tabela 1). Pomiędzy poszczególnymi strefami występuje duże zróżnicowanie pod względem wielkości zajmowanych obszarów. Największą powierzchnię zajmuje katowicka SSE (1086,86 ha), następnie tarnobrzeska
SSE (739,10 ha) i mielecka SSE (739,10 ha), a najmniejszą krakowska SSE (122,07
ha) i słupska SSE (167,89 ha).
Stopień zagospodarowania powierzchni stref nie jest wysoki i wynosi obecnie 49,7%. W największym stopniu wykorzystany jest obszar strefy mieleckiej
(w 72,7%) i pomorskiej (w 70,7%). Najsłabiej zagospodarowane są tereny strefy
warmińsko-mazurskiej (w 21,0%), kamiennogórskiej (29,4%) i słupskiej (31,3%),
co może świadczyć o niskiej atrakcyjności inwestycyjnej tych regionów.
Niewielkim stopniem wykorzystania charakteryzuje się także krakowska SSE
(w 31,9%). Wpływa na to jej stosunkowo krótki okres funkcjonowania, a także jej
specyfika. Krakowska SSE jako jedyna określa wymogi co do profilu działalności
lokowanych w niej firm, które spełnia niewiele przedsiębiorstw. Misją krakowskiej
SSE jest działanie na rzecz rozwoju regionalnego poprzez stworzenie warunków do
wzrostu innowacyjności gospodarki i transferu technologii, co wiąże się z wymaganiami stawianymi potencjalnym inwestorom, odnośnie do nowoczesnych metod
produkcji oraz wysokiego poziomu stosowanych technologii.
Od 30 maja 2004 r. istnieje możliwość zwiększenia powierzchni stref o 1675 ha, ale wyłącznie pod duże inwestycje, o nakładach w wysokości równej co najmniej 40 mln euro, albo takie,
w wyniku których stworzonych zostanie co najmniej 500 nowych miejsc pracy.
Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych…
45
Tabela 1. Lokalizacja i zagospodarowanie obszaru specjalnych stref ekonomicznych
w Polsce
Specjalna strefa
ekonomiczna
Lokalizacja strefy
Kamiennogórska
Kamienna Góra,
Piechowice, Lubań
Śląski, Jawor
Katowicka
Częstochowa, BielskoBiała, Dąbrowa Górnicza,
Gliwice, Jatrzębie Zdrój,
Rybnik, Sosnowiec,
Tychy, Zabrze, Żory
Gorzów Wielkopolski,
Kostrzyńsko-słubicka Gubin, Kostrzyn nad
Odrą, Nowa Sól
Udział powierzchni
Powierzchnia
Powierzchnia
zagospodarowanej
zagospodarostrefy (ha)
w powierzchni
wana (ha)
ogółem (%)
241,20
71,00
29,4
1086,86
556,72
51,2
462,56
179,94
38,9
Krakowska
Kraków, Tarnów
122,07
38,90
31,9
Legnicka
Legnica, Lubin, Złotoryja
441,93
233,49
52,8
Łódzka
Łódź, Łęczyca, Kutno,
Piotrków Trybunalski,
Ozorków, Radomsko,
Tomaszów Mazowiecki,
Rawa Mazowiecka,
Sieradz, Zgierz
337,60
143,55
42,5
739,10
537,03
72,7
387,82
274,22
70,7
Koszalin, Słupsk
167,89
52,47
31,3
„Starachowice”
Końskie, Ostrowiec
Świętokrzyski, Skarżysko
Kamienna, Starachowice,
Szydłowiec
351,39
176,35
50,2
Suwalska
Ełk, Suwałki
331,19
222,38
67,1
Tarnobrzeska
Jaslo, Ożarów Mazowiecki, Pionki, Połniec,
Przeworsk, Radom,
Rymanów, Stalowa Wola,
Tarnobrzeg
828,80
350,70
42,3
Mielecka
Pomorska
Słupska
Dębica, Gorlice, Mielec,
Sanok
Kwidzyn, Starogard
Gdański, Tczew
Joanna Kudełko
46
cd. tabeli 1
Specjalna strefa
ekonomiczna
Lokalizacja strefy
Udział powierzchni
Powierzchnia
Powierzchnia
zagospodarowanej
zagospodarostrefy (ha)
w powierzchni
wana (ha)
ogółem (%)
Wałbrzyska
Dzierżoniów, Kłodzko
Kudowa Zdrój, Nowa
Ruda, Świdnica,
Wałbrzych, Wrocław
492,61
239,32
48,6
Warmińsko-mazurska
Bartoszyce, Elbląg,
Lidzbark Wrmiński,
Morąg, Mrągowo,
Ostróda, Olsztyn, Pasłęk
332,60
69,70
21,0
6323,62
3145,77
49,7
Razem
–
Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki
i Pracy, Warszawa, październik 2004.
W celu zwiększenia wykorzystania obszarów stref stosuje się zmiany
w zakresie ich granic, zgodnie z omówionymi powyżej zasadami. Celem
polityki wymiany obszarów ster jest zwiększenie efektywności wykorzystania
tego instrumentu poprzez dywersyfikację pozytywnych skutków związanych
z funkcjonowaniem stref na liczniejsze obszary, odpowiednio do planów rozwojowych i preferencji inwestorów. Jej efektem jest znaczne rozproszenie stref.
Umiejscowione są one na terenach kilku miast, często znacznie od siebie oddalonych. Najbardziej rozproszona pod względem liczby miast, na terenie których
ulokowana jest strefa katowicka (10 miast), łódzka (10 miast), tarnobrzeska
(9 miast), warmińsko-mazurska (8 miast) i wałbrzyska (7 miast).
2.3. Efekty działalności przedsiębiorstw w specjalnych strefach
ekonomicznych
Do końca marca 2004 r. w specjalnych strefach ekonomicznych wydano łącznie
650 zezwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej (tabela 2). Od kwietnia
1996 r., kiedy to wydano pierwsze zezwolenie w strefie mieleckiej, do końca 2000 r.
wydano łącznie 509 zezwoleń, czyli średnio rocznie ok. 103. W późniejszym, ponad
3-letnim okresie, od stycznia 2001 r. do marca 2004 r. przyznano 141 zezwoleń,
czyli średnio rocznie ok. 44. Po 2001 r. nastąpił więc wyraźny spadek dynamiki
udzielania nowych zezwoleń w porównaniu z latami poprzednimi. Świadczy to
o spadku zainteresowania inwestowaniem w strefach. Wydaje się, że bezpośrednią
tego przyczyną było ustalenie nowych zasad pomocy publicznej, obowiązujących
od 1 stycznia 2001 r., dla przedsiębiorstw funkcjonujących w strefach, w związku
z przyjęciem przez Polskę traktatu akcesyjnego z Unią Europejską.
Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych…
47
Tabela 2. Liczba przedsiębiorstw działających na obszarach specjalnych stref
ekonomicznych w Polsce
Specjalna strefa
ekonomiczna
Kamiennogórska
Liczba przedsiębiorstw, które
uzyskały zezwolenia
łącznie
łącznie
w tym po
01.01.2001 r.
7
15
104
21
62
6
Kostrzyńsko-słubicka
51
10
14
1
Krakowska
18
6
7
0
Legnicka
39
6
16
2
Łódzka
34
8
20
2
Mielecka
62
13
54
8
Katowicka
20
w tym po
01.01.2001 r.
Liczba przedsiębiorstw
prowadzących działalność
5
Pomorska
57
7
22
2
Słupska
18
6
14
4
„Starachowice”
33
14
26
10
Suwalska
74
7
54
3
Tarnobrzeska
59
21
49
15
Wałbrzyska
36
11
24
4
Warmińsko-mazurska
45
4
18
2
Razem
650
141
395
64
Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki
i Pracy, Warszawa, październik 2004.
Z 650 przedsiębiorstw, które uzyskały zezwolenia na prowadzenie działalności
w strefach, do tej pory podjęło działalność 395 firm, tj. 60,7% (w tym 64 na podstawie nowych zezwoleń, wydawanych od początku 2001 r.). Część przedsiębiorstw
zarejestrowanych przed końcem 2000 r., deklaruje rozpoczęcie działalności
w przyszłości, choć są to niejednokrotnie terminy dość odległe, sięgające nawet
połowy 2006 r. Firmy, którym zezwolenia zostały wydane po 1 stycznia 2001 r.
nie obowiązuje warunek podjęcia działalności i nie podlega ono kontroli. Takie
unormowanie nie wydaje się właściwe, z uwagi na możliwość zaistnienia sytuacji
„blokowania” miejsc w strefach przez przedsiębiorstwa, które mogą ostatecznie
w ogóle nie podjąć działalności lub też dokonać tego z dużym opóźnieniem. Jednak
w sytuacji pozostawania dużych części obszarów stref niezagospodarowanych
i możliwych do wykorzystania nie stanowi to dużego problemu.
Zróżnicowanie stref pod względem liczby przedsiębiorstw prowadzących
w nich działalność gospodarczą jest zbieżne ze stopniem zagospodarowania
48
Joanna Kudełko
powierzchni stref. Najwięcej przedsiębiorców działa w najwcześniej powstałych
strefach, a więc katowickiej (62 przedsiębiorstwa), mieleckiej i suwalskiej (po 54
firmy). Najmniej firm funkcjonuje w strefie krakowskiej (7), słupskej (14) oraz
kamiennogórskiej (15).
Do ważniejszych wyznaczników, na podstawie których można ocenić efekty
funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych, należy wielkość dokonywanych
w nich inwestycji. Przedsiębiorstwa, które uzyskały zezwolenia na działalność
w strefach, zadeklarowały łącznie dokonanie inwestycji o wartości 11 094 mln zł
(tabela 3). Do końca marca 2004 r. wartość inwestycji zrealizowanych wyniosła
15 675 mln zł i przekraczała kwoty zadeklarowane o 41%. Taki stan skłania do pozytywnej oceny zrealizowanych inwestycji, chociaż jednocześnie można przypuszczać,
że inwestorzy nie tyle zwiększają inwestycje w stosunku do swoich planów, ile raczej
początkowo celowo zaniżają wartości deklarowane, by nie mieć trudności z wypełnieniem warunków określonych w zezwoleniu i z tego powodu go nie utracić.
W zakresie wartości dokonanych inwestycji istnieje zróżnicowanie sytuacji w poszczególnych strefach. W siedmiu z czternastu stref rzeczywiste efekty są znacznie
większe w stosunku do planowanych. Odnosi się to do stref: legnickiej, mieleckiej,
wałbrzyskiej, suwalskiej, słupskiej, katowickiej i tarnobrzeskiej. Najkorzystniej
wypada pod tym względem legnicka SSE, gdzie inwestycje dokonane stanowią
479,1% planowanych i mielecka SSE, gdzie wskaźnik ten wynosi 263,0%.
W pozostałych siedmiu strefach: pomorskiej, warmińsko-mazurskiej, kamiennogórskiej, łódzkiej, krakowskiej, kostrzyńsko-słubickiej i starachowickiej inwestorzy
nie zrealizowali jeszcze w całości podjętych zobowiązań. Przy czym w najmniejszym
stopniu wywiązały się ze swoich deklaracji przedsiębiorstwa z pomorskiej SSE oraz
warmińsko-wazurskiej SSE, w których stosunek inwestycji zrealizowanych do zadeklarowanych wynosi odpowiednio 63,3% i 70,7%.
Zdecydowanie najwięcej pod względem wartości dokonano inwestycji w katowickiej SSE, która wyniosła 6211 mln zł. Do największych w tej strefie należą inwestycje koncernów motoryzacyjnych: Opel Polska Sp. z o.o. w Gliwicach (1630,1 mln
zł dokonanych inwestycji), Fiat-GM Powertrain Polska Sp. z o.o. w Bielsku-Białej
(1448,4 mln zł) oraz „Isuzu Motors Polska” Sp. z o.o. w Tychach (524,4 mln zł). Pod
względem wartości inwestycji wyróżniają się ponadto legnicka SSE, (w której wartość ulokowanego kapitału sięgnęła 2065 mln zł). Do najbardziej znaczących przedsiębiorstw tej strefy należą dwie firmy z Polkowic, także z branży motoryzacyjnej:
Volkswagen Motor Polska Sp. z o.o. oraz Sitech Sp. z o.o, których łączne inwestycje
wyniosły 1041 mln zł. Do czołówki pod względem inwestycji należą ponadto: mielecka SSE (1920 mln zł), z największą firmą Krono-Wood Sp. z o.o, działającą w branży
drzewnej i meblarskiej (ponad 857 mln zł) oraz wałbrzyska SSE (1694 mln zł),
w której liderem jest Toyota Motor Manufacturing Poland Sp. z o.o. w Wałbrzychu
(ponad 863 mln zł). Najmniejsze nakłady inwestycyjne poniesiono w strefie słupskiej (83
mln zł) i warmińsko-mazurskiej (104 mln zł).
Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych…
49
Tabela 3. Inwestycje w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce
Specjalna strefa
ekonomiczna
Kamiennogórska
Katowicka
Kostrzyńsko-słubicka
Krakowska
Legnicka
Łódzka
Mielecka
Pomorska
Słupska
„Starachowice”
Inwestycje (mln zł)
zadeklarowane
w zezwoleniach
131
zrealizowane
94
Inwestycje
zrealizowane do
zadeklarowanych (%)
71,8
4 621
6 211
134,4
404
330
81,7
758
661
87,2
431
2 065
479,1
730
1 920
263,0
60
83
138,3
989
1 130
185
751
751
171
75,9
63,3
92,4
Suwalska
190
363
191,1
Wałbrzyska
881
1 694
192,3
11 094
15 675
141,3
Tarnobrzeska
Warmińsko-mazurska
Razem
437
147
513
104
117,4
70,7
Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki
i Pracy, Warszawa, październik 2004.
Wśród największych inwestycji, powstałych na podstawie nowych zezwoleń wydanych po 1 stycznia 2001 r., wymienić należy wspomnianą już firmę
Toyota Motor Manufacturing Poland Sp. z o.o. w Wałbrzychu, Faurecia Gorzów
w kostrzyńsko-słubickiej SSE (114 mln zł) i Sai Automotive w legnickiej SSE
(93 mln zł).
Ważnym wyznacznikiem w ocenie efektów funkcjonowania specjalnych stref
ekonomicznych jest osiągnięty w nich poziom zatrudnienia. Przedsiębiorstwa,
które uzyskały zezwolenia na działalność w specjalnych strefach ekonomicznych
w Polsce, zadeklarowały się łącznie do zatrudnienia pracowników na poziomie
58 046 osób (tabela 4). Do końca marca 2004 r. zatrudniono 62 894 osób, tj. więcej od deklarowanego poziomu o 8,4%. Pod tym względem również widoczne jest
znaczne zróżnicowanie między poszczególnymi strefami. W dziewięciu strefach
zatrudnienie przekroczyło wielkości planowane, tj. w wałbrzyskiej SSE (o 40%),
mieleckiej SSE (o 33%), kamiennogórskiej SSE (o 28%), tarnobrzeskiej SSE
(o 27%), SSE „Starachowice” oraz legnickiej SSE (o 22%), warmińsko-mazurskiej
SSE (o 21%), w suwalskiej SSE (o 6%) i katowickiej SSE (o 3%). W pozostałych
Joanna Kudełko
50
pięciu strefach zatrudnienie nie osiągnęło jeszcze planowanego pułapu. Najmniejsza liczba pracujących w stosunku do deklaracji występuje w krakowskiej SSE,
gdzie wskaźnik ten wynosi niespełna 37%.
Najwięcej pracujących skupiają firmy umiejscowione w katowickiej SSE
(15 871 osób), m.in. za sprawą kilku dużych inwestorów, którzy zatrudniają ponad
1000 osób (Duda-Bis Sp. z o.o. – 2744 osoby, Opel Polska Sp. z o.o. – 1698 osób,
Fiat-GM Powertrain Polska Sp. z o.o. – 1254 osoby, Lear Corporation Poland II
Sp. z o.o. – 1249 osób, Isuzu Motors Polska” Sp. z o.o. – 1133 osoby). Na drugim
miejscu pod względem liczby pracujących znajduje się mielecka SSE (8348 osób),
w której największymi pracodawcami są firmy: Lear Automotive (zatrudniająca
2208 osób), BRW (1306 osób) i Kamax Mielec (1199 osób). Stosunkowo dużą
liczbę pracujących skupia także wałbrzyska SSE (7548 osób) oraz tarnobrzeska
SSE (7171 osób).
Tabela 4. Zatrudnienie w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce
Specjalna strefa
ekonomiczna
Kamiennogórska
Katowicka
Kostrzyńsko-słubicka
Krakowska
Inwestycje (mln zł)
zadeklarowane
w zezwoleniach
zrealizowane
Inwestycje
zrealizowane do
zadeklarowanych (%)
15 333
15 871
1 552
128,9
1 288
56,2
1 204
2 293
2 554
Legnicka
4 008
Mielecka
6 276
Łódzka
Pomorska
2 822
939
103,5
36,8
4 916
122,7
8 348
133,0
926
66,8
2 758
97,7
5 316
4 924
92,6
1 525
1 873
122,8
7 171
127,6
Słupska
1 387
Suwalska
3 083
3 270
Wałbrzyska
5 385
7 548
140,2
58 046
62 894
108,4
„Starachowice”
Tarnobrzeska
Warmińsko-mazurska
Razem
5 621
1 239
1 510
106,1
121,9
Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki
i Pracy, Warszawa, październik 2004.
Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych…
51
W wielu wypadkach duża liczba zatrudnionych wiąże się ze znacznymi
nakładami inwestycyjnymi, chociaż nie jest to regułą. Należy zwrócić uwagę, że
wyższym nakładom inwestycyjnym w strefach nie odpowiada proporcjonalny wzrost
liczby pracujących w nich. Wzrost inwestycji łącznie we wszystkich strefach w stosunku do wartości deklarowanych o 41% powoduje zwiększenie zatrudnienia tylko
o 8%. Oznacza to, że przedsiębiorstwa stosują nowoczesne technologie produkcji,
w których możliwe jest zwiększenie wydajności bez tworzenia dodatkowych miejsc
pracy. Bardziej kapitałochłonne branże są z reguły mniej pracochłonne.
2.4. Struktura branżowa i kapitałowa firm funkcjonujących
w specjalnych strefach ekonomicznych
Wśród przedsiębiorstw działających w specjalnych strefach ekonomicznych
występuje duża różnorodność, jeśli chodzi o podejmowane branże działalności.
Dzieje się tak, ponieważ na ogół nie określa się preferowanych dziedzin działalności
i nie stanowi to kryterium przyjmowania firm do stref i udzielania im zezwoleń
na działalność gospodarczą. Z wyjątkiem jedynie krakowskiej SSE, która jak już
wspomniano, skupiać ma na swoim terenie firmy działające w branżach wysokiej
technologii. Wśród siedmiu dotychczas prowadzących działalność w krakowskiej
SSE przedsiębiorstw, występują firmy prowadzące usługi związane z informatyką,
przetwarzaniem komputerowym i świadczeniem usług transmisji danych. Największe inwestycje poczyniła firma RR Donnelley Poland Sp. z o.o. działająca w branży
papierniczej (230,7 mln zł, tj. 70% łącznych nakładów poniesionych w strefie).
W strukturze branżowej przedsiębiorstw działających w obrębie specjalnych
stref ekonomicznych w Polsce pod względem rozmiarów nakładów inwestycyjnych
dominuje branża motoryzacyjna skupiająca ponad 42% kapitału, tj. 6611,3 mln zł
(tabela 5, rys. 1). W zrealizowanych nakładach inwestycyjnych prawie 13% stanowią inwestycje z branży przetwórstwa tworzyw sztucznych (2017,7 mln zł). Branża
drzewna skupia 8% dokonanych inwestycji (1283 mln zł). W produkcję wyrobów
z surowców niemetalicznych zaangażowane jest 7% kapitału (1102 mln zł).
Należy zaznaczyć, że wielkość inwestycji w danej branży nie idzie w parze
z ilością działających w niej firm. Głównymi przedstawicielami w dominującej
branży motoryzacyjnej są pojedyncze przedsiębiorstwa, najczęściej filie wielkich
światowych koncernów. Ich inwestycje znacznie przewyższają pozostałe, ulokowane
w strefach.
Przemysł motoryzacyjny dominuje w pięciu z trzynastu stref: katowickiej,
wałbrzyskiej, legnickiej, kamiennogórskiej i tarnobrzeskiej.
0,0
33,2
0,0
7,7
Tarnobrzeska
4,02
Razem
Udział (%)
0,0
0,0
0,0
1,3
74,2
0,0
0,0
0,4
1,79
8,19
280,4 1283,0
0,0
10,8
0,8
4,3
20,6
0,0
0,0
0,2 1132,8
37,0
8,0
0,7
0,0
65,6
0,0
3
5,49
860,2
0,0
0,0
0,2
33,6
36,5
4,3
0,1
29,6
80,7
0,0
230,7
381,8
60,7
2,0
4
6,6
399,1
18,5
93,8
0,6
33,4
53,8
83,6
79,2
658,9
0,0
124,1
459,1
7,0
6
21,1
16,0
35,2
31,3
14,8
15,3
0,6
29,0
179,3
0,0
0,0
4,0
749,7
5,7
7
3,41
12,87
7,03
534,3 2017,7 1102,0
7,1
54,0
85,3
0,0
0,0
0,0
101,1
6,8
187,0
11,7
0,0
0,0
81,3
0,0
5
5,16
809,3
0,0
85,0
96,3
35,4
25,0
15,0
114,5
48,8
0,0
163,6
4,8
5,8
212,5
2,6
8
1,31
205,1
1,6
64,0
38,7
31,0
3,3
0,0
0,0
12,5
0,0
0,0
0,0
14,6
38,9
0,5
9
46,9
11
0,0
0,0
2,9
863,1
203,5
0,0
3,0
0,5
0,0
247,9
37,3
4,92
42,18
771,5 6611,3
4,7
166,0
5,8
22,0
0,1
1,0
428,0
52,7
26,5
0,0 1041,0
0,0
0,0
62,1 4165,2
2,6
10
Wartość inwestycji w poszczególnych branżach (mln zł)
2,62
411,3
36,2
33,0
19,7
13,0
49,8
0,0
0,0
232,5
20,7
0,0
0,0
4,0
0,0
2,4
12
3,0
104,0
1694,0
513,0
363,0
171,0
83,0
715,0
1920,0
751,0
2065,0
330,0
661,0
6211,0
94,0
Razem
1,01
Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, październik 2004.
100
158,5 15675,0
0,0
0,0
0,0
0,0
17,3
0,5
0,0
10,4
0,0
31,2
93,8
2,3
0,0
13
1 – branża spożywcza, 2 – włókiennicza, 3 – drzewna, 4 – papiernicza, 5 – chemiczna, 6 – tworzyw sztucznych, 7 – produkcja wyrobów
z surowców niemetalicznych, 8 – branża metalowa, 9 – maszynowa, 10 – produkcja urządzeń elektrycznych, 11 – branża motoryzacyjna,
12 – produkcja mebli, usługi odzyskiwania mebli, 13 – pozostałe
630,4
23,8
3,0
24,4
Warmińsko-mazurska
Wałbrzyska
Suwalska
13,0
„Starachowice”
Słupska
16,5
Pomorska
103,3
Mielecka
Łódzka
131,3
25,0
0,0
19,3
99,4
43,1
7,3
2
269,8
17,0
1
Legnicka
Krakowska
Kostrzyńsko-słubicka
Katowicka
Kamiennogórska
Specjalna strefa
ekonomiczna
Tabela 5. Struktura branżowa nakładów inwestycyjnych w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce
52
Joanna Kudełko
Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych…
Pozostałe
1%
Branża maszynowa
1%
Branża włókiennicza
53
2%
Produkcja mebli
3%
Branża chemiczna
3%
Branża spożywcza
4%
Produkcja urządzeń
elektrycznych
5%
Branża metalowa
5%
Branża papiernicza
5%
Produkcja wyrobów
z surowców niemetalicznych
7%
Branża drzewna
8%
Branża tworzyw
sztucznych
Branża
motoryzacyjna
13%
43%
0
10
20
30
40
50
Rys. 1. Struktura branżowa nakładów inwestycyjnych w specjalnych strefach
ekonomicznych w Polsce
Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki
i Pracy, Warszawa, październik 2004.
W katowickiej SSE z branży motoryzacyjnej pochodzi 4165,2 mln zł ulokowanego kapitału, głównie dzięki inwestycjom firmy Opel Polska Sp. z o.o. w Gliwicach (1630,1 mln zł), Fiat-GM Powertrain Polska Sp. z o.o. w Bielsku-Białej
(1448,4 mln zł) i trzech przedsiębiorstw ulokowanych w Tychach: „Isuzu Motors
Polska” Sp. z o.o. (524,4 mln zł), Delphi Polska Automotive System Sp. z o.o.
(220,3 mln zł) oraz Lear Corporation Poland II Sp. z o.o. (44,5 mln zł). Branżę tę
reprezentuje ponadto osiem drobniejszych firm, produkujących części i akcesoria
do pojazdów mechanicznych i ich silników. Łącznie trzynaście przedsiębiorstw tej
branży stanowi 20,9 % liczebności firm w katowickiej SSE i 67,1 % wartości zrealizowanych inwestycji. Drugim pod względem wartości inwestycji rodzajem aktywności
w katowickiej SSE jest produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych, w której
zainwestowany kapitał wynosi 749,7 mln zł, tj. 12% ogólnej wartości inwestycji
w strefie. Kolejna branża to produkcja tworzyw sztucznych, w której inwestycje
osiągają 459,1 mln zł, czyli 7,4% ogólnej ich wartości w strefie.
54
Joanna Kudełko
W wałbrzyskiej SSE także dominuje branża motoryzacyjna i obejmuje
863,1 mln zł, tj. 50,9% łącznej wartości inwestycji. Jej czołowym przedstawicielem jest Toyota Motor Manufacturing Poland Sp. z o.o. w Wałbrzychu. Ponadto
399,1 mln zł zainwestowały przedsiębiorstwa wytwarzające produkty z tworzyw sztucznych. Funkcjonuje tu sześć przedsiębiorstw tej branży, które skupiają
23,5% kapitału strefy.
W legnickiej SSE branża motoryzacyjna obejmuje połowę wartości inwestycji (50,4%), tj. 1041 mln zł. Reprezentują je dwie firmy z Polkowic: Volkswagen
Motor Polska Sp. z o.o. oraz Sitech Sp. z o.o. Ponadto 658,9 mln zł, czyli 31,9%
ogólnej wartości inwestycji, zainwestowano w produkcję tworzyw sztucznych.
Branża motoryzacyjna dominuje także w kamiennogórskiej SSE. Inwestycja
firmy Takata-Petri Parts Polska Sp. z o.o. w Kamiennej Górze, produkującej części
i akcesoria do pojazdów mechanicznych i ich silników, wynosząca 46,9 mln zł
stanowi 49,9% łącznej wartości zainwestowanego kapitału w strefie. Pozostałe
przedsiębiorstwa strefy dokonały drobne inwestycje, w tym najwięcej w branży
spożywczej, która skupia 18% kapitału strefy, tj. 17,0 mln zł.
Do stref, w których dominuje branża motoryzacyjna, należy również tarnobrzeska SSE. Wartość kapitału zainwestowanego w tej branży wynosi
203,5 mln zł, tj. 39,7% nakładów w strefie, do czego przyczyniają się w większości inwestycje firmy Stahlschmidt & Maiworm Sp. z o.o. w Stalowej Woli,
produkującej felgi aluminiowe do samochodów. Ponadto licznie reprezentowana
jest tutaj branża metalowa, z kapitałem w wysokości 96,3 mln zł, stanowiącym
18,8% wszystkich inwestycji. W strefie tej funkcjonuje kilkanaście spółek wchodzących w skład Holdingu Huta Stalowa Wola, a także przedsiębiorstwa kooperujące z nimi.
W najwcześniej utworzonej mieleckiej SSE dominuje branża drzewna, w której
inwestycje wynoszą 1132,8 mln zł i stanowią 59% łącznej wartości kapitału ulokowanego w strefie. Znaczny odsetek w strukturze inwestycji skupia związana z nią
branża produkcja mebli – 12,1%, tj. 232,5 mln zł. Największe wśród działających
w branży drzewnej i meblarskiej są usytuowane w Mielcu firmy: Krono-Wood
Sp. z o.o. oraz BRW Sp. z o.o. Ponadto w mieleckiej SSE 12,9% kapitału skupiają
firmy branży motoryzacyjnej, które zainwestowały 247,9 mln zł.
Także w SSE „Starachowice” i warmińsko-mazurskiej SSE branża meblarska
skupia najwięcej inwestycji, tj. odpowiednio 49,8 mln zł i 36,2 mln, co stanowi
odpowiednio 29,1% oraz 34,8% ogółu inwestycji w tych strefach. W każdej z nich
występuje po kilka niewielkich firm zajmujących się produkcją mebli. Drugą, co
do wartości inwestycji w SSE „Starachowice” jest branża papiernicza (36,5 mln zł,
czyli 21,3% łącznej wartości inwestycji), a w warmińsko-mazurskiej SSE – branża
spożywcza (23,8 mln zł, tj. 22,9% ogółu zainwestowanego kapitału). W łódzkiej SSE
działalność gospodarcza koncentruje się głównie w branży chemicznej (w której
Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych…
55
inwestycje wynoszą 187 mln zł, czyli 24,9% kapitału w strefie) oraz w produkcji
wyrobów z surowców niemetalicznych (179,3 mln zł, 23,9%). W suwalskiej SSE
oraz słupskiej SSE największy zakres działalności stanowi produkcja tworzyw
sztucznych. Inwestycje tej branży wynoszą w nich 93,8 mln zł i 33,4 mln zł, co daje
odpowiednio 25,8% i 40,2% udziału w ogólnej wartości zainwestowanego kapitału.
W pomorskiej SSE największy udział mają inwestycje z zakresu produkcji urządzeń elektrycznych, tj. 59,9%, na co składa się 428 mln zł dokonanych inwestycji.
W kostrzyńsko-słubickiej SSE największy udział w strukturze kapitałowej stanowi
branża papiernicza (57,8%, co odpowiada 381,8 mln zł) za sprawą największego
inwestora tej strefy ICT Sp. z o.o. z Kostrzyna produkującego papier toaletowy.
Pod względem kraju pochodzenia, w specjalnych strefach ekonomicznych
w Polsce dominuje kapitał amerykański, którego udział w dokonanych inwestycjach wynosi 25,5% (rys. 2.). Ulokowany jest on głównie w katowickiej SSE,
w której występuje 85% wszystkich inwestycji amerykańskich.
Holandia
2%
Szwecja
2%
Hiszpania
2%
Pozostałe
3%
Francja
3%
Japonia
7%
Australia
7%
Włochy
9%
Niemcy
17%
Polska
22%
USA
26%
0
10
20
30
40
Rys. 2. Struktura kapitałowa nakładów inwestycyjnych w specjalnych strefach
ekonomicznych w Polsce
50
Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki
i Pracy, Warszawa, październik 2004.
56
Joanna Kudełko
Drugą grupę, co do wielkości inwestycji, stanowią polskie przedsiębiorstwa,
których udział wynosi 22,3%. W strukturze kapitałowej inwestycji duży udział
posiadają ponadto przedsiębiorstwa z kapitałem niemieckim (17%). Ponad 60%
firm niemieckich zgromadzonych jest w legnickiej SSE. Kolejną pozycję, z 9%
udziałem, posiadają inwestycje włoskie, które zostały zrealizowane w katowickiej SSE i kostrzyńsko-słubickiej SSE. Udział firm austriackich i japońskich
w strukturze inwestycji wynosi po 7%. Te pierwsze występują głównie w mieleckiej SSE, a drugie w strefach: wałbrzyskiej i katowickiej. Największy odsetek
firm z udziałem kapitału zagranicznego odnotowano w kostrzyńsko-słubickiej
SSE i legnickiej SSE, gdzie ich udział wynosi 90% zainwestowanego kapitału.
Najmniej spółek z udziałem zagranicznym występuje w Suwalskiej SSE
i Słupskiej SSE, w których ich udział stanowi poniżej 20%.
3. Uwagi końcowe
Specjalne strefy ekonomiczne są ważnym instrumentem polityki regionalnej.
Bezpośrednim efektem ich utworzenia w Polsce jest napływ nowych inwestycji
kapitałowych oraz stworzenie nowych miejsc pracy. Inwestycje wiążą się często
z transferem wiedzy na temat nowych technologii, a także nowocześniejszych
sposobów organizacji pracy, które uczą pracowników wzrostu dyscypliny i wydajności, a często wymagają podwyższenia kwalifikacji, przyczyniając się do
wzrostu jakości zasobów pracy. Specjalne strefy ekonomiczne wywierają ponadto
pewne pozytywne efekty pośrednie. Przejawiają się one w tworzeniu warunków do ożywienia gospodarczego także w otoczeniu stref, poprzez aktywizację
powiatów i regionów, na których terenie są one położone. Specjalne strefy ekonomiczne generują miejsca pracy również poza swoimi granicami, głównie w usługach bytowych, transportowych czy finansowych, a także w budownictwie. Nowe
miejsca pracy powstają także w firmach kooperujących z przedsiębiorstwami ulokowanymi w strefach. Strefy mają zatem istotny wpływ na poprawę sytuacji na
lokalnym rynku pracy, a także przyczyniają się do dywersyfikacji działalności
gospodarczej w regionie. Ponadto infrastruktura budowana na potrzeby firm strefowych w wielu wypadkach służy również lokalnej ludności.
Stosunkowo największym stopniem wykorzystania terenu, jak też wartością
dokonanych inwestycji oraz wielkością zatrudnienia odznaczają się strefy powstałe
najwcześniej. Ogólnie poziom zagospodarowania stref nie jest wysoki, dlatego
wydaje się, że liczba czternastu ustanowionych specjalnych stref w Polsce jest stanowczo za duża. Nadmierna ilość stref prowadzi do sytuacji wzajemnej konkurencji
pomiędzy nimi w staraniu o pozyskiwanie inwestycji. Przedsiębiorstwa funkcjonujące w specjalnych strefach ekonomicznych, poza kilkoma przypadkami dużych
inwestycji (głównie w branży motoryzacyjnej), należą raczej do niewielkich.
Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych…
57
Okazuje się, że atrakcyjne wsparcie finansowe nie jest wystarczającą zachętą
do lokowania inwestycji na terenach słabo rozwiniętych, o niskim poziomie rozwoju infrastruktury technicznej oraz oddalonych od europejskich i krajowych
centrów aktywności gospodarczej z równocześnie słabo rozwiniętymi powiązaniami komunikacyjnymi. Inwestorzy zagraniczni preferują tereny zachodniej
Polski oraz strefy umiejscowione w bliskości dużych aglomeracji. Znikome zainteresowanie wykazują słabiej rozwiniętymi wschodnimi terenami Polski, na których terenie inwestują głównie polskie przedsiębiorstwa, o niewielkich nakładach
inwestycyjnych. Istnieje obawa, że w ich przypadku pojawia się efekt substytucji,
co oznacza, że firmy przenoszą swoją działalność gospodarczą do specjalnej strefy,
a równocześnie zaprzestają lub ograniczają produkcję w poprzednim miejscu lokalizacji. Istnieją także dobre strony takiej sytuacji, gdyż firmy działające w strefach i korzystające z pomocy publicznej mogą przeznaczać większą ilość środków
finansowych na rozwój i nowe inwestycje.
Po 2001 r. nastąpił spadek dynamiki udzielania zezwoleń i tempa napływu kapitału na tereny stref. Należy sądzić, że zmiany warunków funkcjonowania stref, na
znacznie mniej korzystne dla przedsiębiorstw, spowodowały spadek zainteresowania nimi potencjalnych inwestorów. Wydaje się, że w odczuciu inwestorów zagranicznych Polska utraciła w pewnym stopniu swoją wiarygodność inwestycyjną.
Pewne obawy dotyczą przyszłości funkcjonowania firm, które podjęły działalność gospodarczą w Polsce na obszarach specjalnych stref ekonomicznych. Nie
wiadomo bowiem, jakie podejmą działania po wygaśnięciu stref. Jednakże można
sądzić, że znaczna część przedsiębiorców, zwłaszcza zagranicznych, zmieni miejsce swojej lokalizacji w poszukiwaniu bardziej atrakcyjnej lokalizacji. Szczególnie, że w większości są to filie dużych firm, stworzone dla celów produkcyjnych,
które mogą być z łatwością przeniesione w inne miejsce.
The Effects of Special Economic Zones in Poland as an Instrument
of Regional Policy
In this article, the author presents the effects of special economic zones in Poland
as an instrument of regional policy focussed on raising the level of development of
regions and strengthening their competitiveness. The author discusses the conditions for
the functioning of special economic zones in Poland. She also conducts an analysis of
the effects of the 14 existing zones in Poland with respect to the size of investment in
them, the level of employment, and the branch structure of the enterprises operating
within them.