konkurencyjność polskiej gospodarki w kontekście jej atrakcyjności

Piotr Panek, Marta Uchmanowicz
KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI
W KONTEKŚCIE JEJ ATRAKCYJNOŚCI INWESTYCYJNEJ
Wprowadzenie
„Inwestycje zagraniczne (...) stanowią kluczowy element globalizacji. Zgodnie
z porozumieniem waszyngtońskim wzrost następuje dzięki liberalizacji, uwalniającej rynki. Prywatyzacja, liberalizacja i stabilizacja w skali makro stworzą klimat
sprzyjający inwestycjom, w tym zagranicznym. Te inwestycje zapewnią wzrost.
Zagraniczny biznes przyniesie za sobą nowoczesną technikę i dostęp do obcych
rynków, co stworzy nowe moŜliwości zatrudnienia. (…) Poza tym zagraniczne
inwestycje bezpośrednie odegrały waŜną rolę w wielu – jakkolwiek nie we wszystkich – przypadkach uwieńczonego największym powodzeniem rozwoju gospodarczego w takich krajach, jak Singapur i Malezja, a nawet w Chinach”1.
Warto się zastanowić, czy Polska jest krajem konkurencyjnym dla innych rozwijających się państw, czy jest w stanie skusić potencjalnych inwestorów do ulokowania swoich pieniędzy (w formie inwestycji bezpośrednich) właśnie w naszym
kraju. I najwaŜniejsze: czy jest w stanie stać się, na podobieństwo wcześniej wymienionych państw, „europejskim tygrysem”?
Konkurencyjność – pojęcie i definicje
Konkurencja to zjawisko polegające na tym, Ŝe uczestnicy rywalizują między
sobą w dąŜeniu do analogicznych celów. Oznacza to, Ŝe działania podejmowane
1
J. E. Stiglitz: Globalizacja. Warszawa: PWN, 2005, s. 73-74.
99
przez jednych dla osiągnięcia określonych celów utrudniają (a niekiedy nawet
uniemoŜliwiają) osiąganie takich samych celów przez innych. Proces ten nosi nazwę konkurowania. Aby skutecznie konkurować, tzn. mimo przeszkód tworzonych
przez konkurentów osiągać swoje cele, trzeba być konkurencyjnym. Najogólniejsza definicja mówi, Ŝe konkurencyjność to zdolność danego podmiotu (np. gospodarki czy przedsiębiorstwa) do konkurowania2.
Najczęściej przez międzynarodową konkurencyjność gospodarek rozumie się:
− zdolność kraju do tworzenia większego bogactwa niŜ konkurenci na rynku
światowym,
− zdolność do osiągania dynamicznego wzrostu gospodarczego,
− zdolność do wytwarzania dóbr i usług, które w warunkach wolnego i rzetelnego handlu są akceptowane na rynku światowym, przy jednoczesnym wzroście realnych dochodów ludności w długim okresie,
− zdolność do tworzenia warunków sprzyjających rozwojowi międzynarodowej
konkurencyjności przemysłów danych narodów oraz międzynarodowej konkurencyjności firm działających w ramach poszczególnych krajowych przemysłów i branŜ3.
Według Międzynarodowego Instytutu Rozwoju Zarządzania (IMD), międzynarodowa konkurencyjność gospodarki jest to zdolność do tworzenia większego dochodu (bogactwa) z dostępnych zasobów i osiąganie wyŜszej efektywności gospodarowania w porównaniu z konkurentami na rynkach światowych4.
Zjawiska, które mają wpływ na konkurencyjność gospodarki, to:
− spadek znaczenia przemysłu dla rozwoju gospodarki połączony ze wzrostem
znaczenia usług,
− zmniejszenie liczy osób zatrudnionych w rolnictwie przy jednoczesnym zwiększeniu jego wydajności,
− zmniejszenie znaczenia surowców (przejście do materiałooszczędnych technik
wytwarzania),
− wzrost znaczenia kosztu kapitału i jego efektywnego wykorzystania,
− wzrost znaczenia innowacji, technologii i informacji,
− mały popyt wewnętrzny w niektórych krajach, który jest jedną z przyczyn spowolnienia gospodarczego,
− łączenie się państw w ugrupowania integracyjne.
W aspekcie makroekonomicznym kraje, które dąŜą do poprawy swojej pozycji
konkurencyjnej, powinny przestrzegać tzw. dziesięciu złotych zasad konkurencyjności, opracowanych przez IMD. Zgodnie z tymi zasadami, kraje powinny5:
2
Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Red. Jan Rymarczyk. Warszawa: PWE, 2005, s. 272.
M. J. Stankiewicz: Konkurencyjność przedsiębiorstwa. Budowanie konkurencyjności przedsiębiorstwa w warunkach globalizacji. Toruń: Dom Organizatora, 2002, s. 30-31.
4
The World Competitiveness Yearbook 1995. IMD Lausanne, World Economic Forum Geneva,
1995, s. 36.
5
Międzynarodowe…, wyd. cyt., s. 287.
3
100
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
stworzyć stabilny i przejrzysty system legislacyjny,
pracować nad elastyczną strukturą gospodarki, która jest w stanie szybko
przystosować się do zmieniających się warunków rynkowych w gospodarce
światowej,
inwestować w infrastrukturę, zarówno tradycyjną, jak i technologiczną,
popierać wzrost oszczędności ludności oraz narodowych inwestycji,
promować eksport, a jednocześnie zapewnić dobre warunki dla przyciągania
inwestycji zagranicznych,
zapewnić dobrą jakość oraz przejrzystość funkcjonowania rządu i administracji,
utrzymywać właściwe relacje pomiędzy wysokością płac, produktywnością a
opodatkowaniem,
niwelować róŜnice społeczne oraz wzmocnić klasę średnią,
intensywnie inwestować w edukację, zwłaszcza w ciągłe doskonalenie siły
roboczej, poprzez dofinansowywanie róŜnego rodzaju szkoleń,
czerpać jak najwięcej korzyści z procesów globalizacji w gospodarce światowej, zachowując jednocześnie poŜądane przez społeczeństwo narodowe systemy wartości.
PołoŜenie geograficzne Polski
Jednym z całkowicie niezaleŜnych czynników wpływających na atrakcyjność
inwestycyjną kraju jest jego połoŜenie. Historia Polski potoczyła się w taki sposób,
Ŝe nasz kraj będąc w centrum Europy, znajduje się na głównych szlakach komunikacyjnych łączących wschód i zachód kontynentu. Czyni to z Polski miejsce, gdzie
zagraniczne firmy chcą lokować swój kapitał w postaci inwestycji bezpośrednich,
poniewaŜ gwarantuje im to dostęp do 250 milionów konsumentów w promieniu
1.000 km. Lokalizacja centrów logistycznych, fabryk, magazynów pozwala wielkim korporacjom oszczędzać na kosztach, a przede wszystkim na czasie transportu,
co pomaga stworzyć przewagę nad konkurencją.
Zagraniczne firmy chętnie budują swoje oddziały w naszym kraju, poniewaŜ
umoŜliwia im to relatywnie szybki i tani eksport produktów do innych państw Unii
Europejskiej, jak równieŜ na wschód Europy. Odległość ze stolicy Polski do większości stolic europejskich nie przekracza 2.000 km, za wyjątkiem miast w państwach leŜących na krańcach kontynentu, tj. Madryt, Ateny (rysunek 1). Jedenaście
lotnisk posiada bezpośrednie połączenia lotnicze z najwaŜniejszymi miastami
świata. Mamy takŜe trzy porty morskie na wybrzeŜu Bałtyku oferujące połączenia
z najwaŜniejszymi portami na świecie. Wszystkie drogi komunikacji są obecnie
101
modernizowane i rozbudowywane dzięki zaangaŜowaniu funduszy UE (np. korytarz transportowy Trans-European Network)6. Dlatego swoje fabryki w Polsce
otworzyły takie firmy, jak hiszpański Fagor Mastercook, a przede wszystkim
przedstawiciele innych kontynentów, jak amerykański Dell czy teŜ japońska Toshiba.
Rysunek 1. Odległości drogowe z Warszawy do wybranych stolic europejskich
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.poland.gov.pl; 15.08.2007 i www.unia.gery.pl; 15.08.2007.
Koszt i podaŜ pracy oraz kwalifikacje siły roboczej
Polska jest krajem, gdzie koszt pracy w porównaniu ze średnią krajów „starej”
Unii jest zdecydowanie niŜszy. RównieŜ po rozszerzeniu UE w 2004 r. wiele się w
tej kwestii nie zmieniło.
Na podstawie danych (tabele 1 i 2) moŜna zauwaŜyć, Ŝe tylko w nielicznych
krajach, tj. w Estonii, Litwie, Słowacji i Łotwie (kraje, które przystąpiły do Unii ra6
www.paiiz.gov.pl; 15.08.2007.
102
zem z Polską w 2004 r.) oraz w Bułgarii i Rumunii (przystąpiły w 2007 r.) średnie
wynagrodzenie pracownika oraz jego płaca minimalna są niŜsze niŜ w naszym
kraju.
Tabela 1. Średni koszt godziny pracy w przemyśle i usługach pracownika zatrudnionego na pełnym etacie w
przedsiębiorstwach zatrudniających 10 lub więcej osób - w EUR, w krajach UE, w latach 1998-2004
Kraj
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Belgia
b. d.
b. d.
26,61
27,89
29,17
29,58
29,96
Czechy
3,23
3,41
3,86
4,64
5,39
5,47
5,85
Dania
24,63
25,92
26,53
28,54
29,06
30,30
30,70
Niemcy
23,03
23,45
24,33
24,92
25,46
26,05
26,22
Estonia
2,42
2,60
2,85
3,22
3,67
4,01
4,24
Grecja
9,77
10,60
10,98
11,62
12,46
13,37
b. d.
Hiszpania
14,13
14,22
14,22
13,07
13,63
14,21
14,75
Francja
23,30
24,00
25,00
26,00
27,00
27,50
28,20
Irlandia
b. d.
b. d.
b. d.
b. d.
b. d.
b. d.
b. d.
Włochy
18,30
18,68
18,99
19,27
19,99
20,64
21,39
Cypr
8,19
8,41
9,10
9,43
9,91
10,68
11,10
Łotwa
1,71
1,85
2,22
2,29
2,39
2,37
b. d.
Litwa
1,95
2,16
2,63
2,76
2,9
3,10
3,22
Luksemburg
21,56
22,52
24,48
25,39
26,21
27,02
28,33
Węgry
3,02
3,14
3,63
4,04
4,91
5,10
5,54
Malta
b. d.
b. d.
b. d.
b. d.
7,59
7,77
7,77
Holandia
20,79
21,78
22,99
24,44
25,64
26,77
27,44
Austria
22,38
23,21
22,87
23,88
24,93
b. d.
25,30
Polska
3,73
4,05
4,48
5,30
5,27
4,70
4,74
Portugalia
7,60
7,99
8,13
8,54
8,98
9,21
9,56
Słowenia
8,51
8,94
8,98
9,58
9,70
10,54
b. d.
Słowacja
2,91
2,76
3,07
3,26
3,59
4,02
4,41
Finlandia
20,40
21,37
22,10
23,59
24,73
25,73
26,83
Szwecja
23,99
25,43
28,56
27,41
28,73
30,43
b. d.
Wielka Brytania
19,16
20,84
23,71
24,51
25,24
23,56
24,71
Bułgaria
1,11
1,22
1,23
1,29
1,32
1,39
1,45
Rumunia
b. d.
b. d.
1,41
1,55
1,67
1,60
1,76
UE-25
17,22
17,96
19,15
19,72
20,42
20,52
21,22
UE-15
19,93
20,68
21,89
22,41
23,15
23,32
24,02
Źródło: www.epp.eurostat.ec.europa.eu
Powoduje to, Ŝe korporacje, dla których jest to kluczowy czynnik decyzyjny,
właśnie w Polsce chcą otwierać swoje fabryki. Najczęściej kapitał inwestycyjny
pochodzi z krajów, gdzie roboczogodzina kosztuje znacznie więcej, czyli na przykład z Niemiec (Opel), Hiszpanii (Fagor Mastercook), Szwecji (Volvo). W niedalekiej przyszłości moŜe to jednak ulec zmianie, poniewaŜ mieszkańcy Polski (w
103
przewaŜającej części ludność w wieku produkcyjnym) niezadowoleni z wysokości
wynagrodzeń emigrują do innych krajów, gdzie mogą liczyć na bardziej satysfakcjonujące zarobki. Jak moŜna się domyśleć, są to państwa o najwyŜszych średnich
płacach, tj. kraje skandynawskie, Wielka Brytania czy teŜ Niemcy. Warto jednak
zauwaŜyć, Ŝe relatywnie niŜsze średnie wynagrodzenie za roboczogodzinę jest
naszą przewagą nad innymi krajami i jeŜeli nastąpiłby jego szybszy w porównaniu
z pozostałymi państwami wzrost, to napływ kapitału do Polski uległby znacznemu
zahamowaniu, poniewaŜ trafiałby on z pewnością do konkurencyjnych pod tym
względem państw.
Tabela 2. Miesięczna płaca minimalna w EUR, w krajach UE, w latach 2000-2005
KRAJ
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Belgia
1 107
1 129
1 163
1 175
1 186
1 210
Czechy
-------
-------
-------
198
210
237
Dania
-------
-------
-------
-------
-------
-------
Niemcy
-------
-------
-------
-------
-------
-------
Estonia
-------
-------
118
138
159
172
Grecja
530
548
567
605
605
668
Hiszpania
425
433
516
526
555
599
Francja
1 066
1 105
1 140
1 164
1 185
1 208
Irlandia
945
977
1 009
1 073
1 128
1 238
Włochy
-------
-------
-------
-------
-------
-------
Cypr
-------
-------
-------
-------
-------
-------
Łotwa
-------
-------
105
112
122
115
Litwa
-------
123
123
125
135
152
Luksemburg
1 206
1 275
1 306
1 369
1 403
1 467
Węgry
-------
-------
204
202
199
231
Malta
-------
-------
545
536
546
560
Holandia
1 092
1 167
1 220
1 257
1 265
1265
Austria
-------
-------
-------
-------
-------
-------
Polska
-------
210
205
191
179
206
Portugalia
371
390
406
416
426
437
Słowenia
-------
-------
-------
448
469
491
Słowacja
-------
-------
120
134
150
168
Finlandia
-------
-------
-------
-------
-------
-------
Szwecja
-------
-------
-------
-------
-------
-------
Wlk. Brytania
982
1 134
1 097
1 059
1 115
1 221
Bułgaria
38
44
51
56
61
77
Rumunia
-------
-------
58
70
69
79
Źródło: www.epp.eurostat.ec.europa.eu
Naszą silną strona jest równieŜ to, Ŝe polskie społeczeństwo jest najmłodsze w
Europie. Prawie połowa mieszkańców naszego kraju ma mniej niŜ 35 lat, czyli
104
przynajmniej przez następne 30 lat będzie w wieku produkcyjnym, zaś 35% nie
osiągnęło jeszcze 25 lat7.
Tabela 3. Odsetek populacji zdobywającej wykształcenie wyŜsze w grupie wiekowej 20-29 lat
w wybranych krajach
Kraj
Procent studentów
Polska
30,2
Niemcy
27,9
Holandia
25,5
Węgry
23,7
USA
23,4
Irlandia
22,6
Czechy
18,9
Słowacja
14,5
Źródło: Education at a glance, OECD, 2006. Za: www.paiiz.gov.pl, 15.08.2007.
JeŜeli chodzi o edukację polskiej młodzieŜy, to w Europie nie mamy sobie równych. AŜ 55% młodych Polaków kontynuuje studia na jednym z 448 ośrodków
wyŜszej edukacji. Warto zaznaczyć, Ŝe te 55% to ponad 2 mln studentów (dla porównania – w 1998 r. było to ok. 1,2 mln)8.
Są to liczby, które zachęcają zagraniczne firmy do inwestowania w Polsce. Po
co sprowadzać polskich specjalistów, skoro moŜna otworzyć oddział na terenie
naszego kraju – tak zaczynają rozumować zagraniczni inwestorzy.
Polska słynie z wysoko wykwalifikowanych techników i informatyków, dlatego
nie dziwi fakt, Ŝe np. swoje centra na terenie Wrocławia otworzyły lub mają w
planach otworzyć takie znane marki, jak HP czy Google.
Tabela 4. Odsetek uczniów uczących się języków obcych w liceach
Kraj
Angielski
Niemiecki
Francuski
Polska
Język:
96,3
72,5
12,1
Rosyjski
16
Węgry
73,0
51,4
6,0
1,0
Czechy
98,1
72,2
22,4
1,0
Słowacja
97,3
75,2
14,4
6,5
Źródło: Eurostat. Za: www.paiiz.gov.pl, 15.08.2007.
Firmom zaleŜy na pracownikach, którzy posiadaną wiedzą będą w stanie
wspomóc ich rozwój, dlatego jeszcze w czasie trwania nauki organizują dla studentów róŜne konkursy, szkolenia, praktyki, tylko po to, Ŝeby juŜ na samym początku dotrzeć do najlepszych z nich.
7
8
www.stat.gov.pl; 18.08.2007.
Dane Eurostatu.
105
Dodatkowym atutem polskiej młodzieŜy jest fakt, Ŝe coraz więcej z nich potrafi
się porozumieć juŜ nie w jednym, ale w dwóch obcych językach (tabela 4). MoŜna
teŜ zauwaŜyć, Ŝe z państw Europy Centralnej jedynie Polska posiada stosunkowo
wysoki odsetek osób uczących się języka rosyjskiego, co niewątpliwie moŜe być
atutem w kontaktach Europy Wschodniej z Zachodnią. Nietrudno się jednak domyśleć, Ŝe najwięcej Polaków uczy się języka angielskiego (96,3%) oraz niemieckiego (72,5%), czyli tzw. języków świata.
Specjalne Strefy Ekonomiczne
Specjalna Strefa Ekonomiczna (SSE) jest to wyodrębniona administracyjnie
część terytorium Polski, przeznaczona do prowadzenia działalności gospodarczej
na preferencyjnych warunkach9.
SSE są obecnie jedną z najbardziej skutecznych form zachęt inwestycyjnych dla
zagranicznych firm, poniewaŜ przedsiębiorcy posiadający pozwolenie na działalność gospodarczą w SSE mogą korzystać z wielu udogodnień: zwolnienia z podatku dochodowego, nabywania gruntów po konkurencyjnych cenach, nieodpłatnej
pomocy w załatwianiu formalności inwestycyjnych, zwolnienia z podatku od nieruchomości, dotacji na szkolenia pracowników czy teŜ dotacji wspierających tworzenie nowych miejsc pracy. Dodatkowym ułatwieniem związanym z lokowaniem
inwestycji na terenie SSE jest fakt, Ŝe wyposaŜone są one w odpowiednią infrastrukturę techniczną.
Uzgodnione w toku negocjacji przed naszą akcesją do UE wyjątki od zasad
udzielania przedsiębiorcom pomocy publicznej, w szczególności dopuszczalny
pułap pomocy publicznej związanej z inwestycjami na poziomie 50% kosztów
inwestycji, a dla niektórych przedsiębiorstw w SSE – 75% i więcej (praktycznie
nieograniczony dla małych i średnich przedsiębiorstw, które rozpoczęły działalność w SSE przed 2000 r.), oznaczają, Ŝe warunki inwestowania w Polsce, pod
względem reguł pomocy publicznej, są jednymi z najkorzystniejszych w poszerzonej Unii Europejskiej10.
Obecnie działa 14 Specjalnych Stref Ekonomicznych, zróŜnicowanych pod
względem obszaru, lokalizacji, warunków zagospodarowania i infrastruktury. W
najbliŜszym czasie powiększy się aŜ dziesięć z nich. Czekają one na grunty, na
których moŜe powstać 25 tysięcy nowych miejsc pracy. Łączna wartość planowa-
9
www.paiiz.gov.pl; 15.08.2007.
Polska w Unii Europejskiej. Nasze warunki członkostwa. Warszawa: Biuro ds. Referendum
Europejskiego KPRM, 2003, s. 25.
10
106
nych tam inwestycji przekroczy 10 mld zł. Wnioski o nowe tereny ma w najbliŜszym czasie zaakceptować rząd11.
Warto zauwaŜyć, Ŝe pozyskanie jednej duŜej inwestycji znanego koncernu
przyczynia się do powstania w jej otoczeniu systemu przemysłowego, złoŜonego z
firm uczestniczących w łańcuchu produkcyjnym głównego inwestora.
Zapis traktatu akcesyjnego Polski do Unii Europejskiej stanowi jednak, Ŝe SSE
mogą działać jedynie do 2015-2017 r. – zaleŜnie od tego, w którym roku zostały
utworzone.
1. SSE EURO-PARK Mielec
2. Suwalska SSE
3. Katowicka SSE
4. Legnicka SSE
5. Łódzka SSE
6. Wałbrzyska SSE
7. Kamiennogórska SSE
8. Słupska SSE
9. Kostrzyńsko-Słubicka SSE
10. SSE „Starachowice”
11. Tarnobrzeska SSE
12. Pomorska SSE
13. Warmińsko-Mazurska SSE
14. Krakowski Park Technologiczny
Rysunek 2. Specjalne Strefy Ekonomiczne w Polsce
Źródło: www.paiiz.gov.pl; 15.08.2007.
Podsumowanie
Społeczeństwo w wieku produkcyjnym, wykształcona, a zarazem tania siła robocza, połoŜenie w centrum Europy, ogromny rynek zbytu, zachęty dla inwestorów
– te wszystkie czynniki pozwalają Polsce być krajem konkurencyjnym. Krajem,
który moŜe przyciągnąć kapitał zarówno największych korporacji, jak i mniejszych, ale liczących się w świecie firm.
Jednak jest jeszcze druga strona medalu. Mówi o niej Joseph E. Stiglitz: „Są teŜ
autentyczne minusy zagranicznych inwestycji. Kiedy zagraniczne firmy wchodzą
do jakiegoś kraju, często niszczą miejscowych konkurentów, niwecząc dąŜenia
11
Przedsiębiorcy oblegają strefy. „Rzeczpospolita” 31.08.2007.
107
właścicieli mniejszych przedsiębiorstw, którzy mieli nadzieje rozwinąć krajowy
przemysł.” Dlatego bardzo waŜne jest racjonalne działanie, podejmowanie decyzji,
które przyciągną zagraniczny kapitał, ale równieŜ niezapominanie o krajowej produkcji.
Rozsądne postanowienia na szczeblu państwowym są tutaj bezwzględnie konieczne.
BIBLIOGRAFIA
1.
2.
3.
Education at a glance, OECD, 2006.
Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Red. Jan Rymarczyk. Warszawa: PWE, 2005.
Polska w Unii Europejskiej. Nasze warunki członkostwa. Warszawa: Biuro ds. Referendum Europejskiego
KPRM, 2003.
4. Przedsiębiorcy oblegają strefy. „Rzeczpospolita” 31.08.2007.
5. Stankiewicz M. J.: Konkurencyjność przedsiębiorstwa. Budowanie konkurencyjności przedsiębiorstwa w
warunkach globalizacji. Toruń: Dom Organizatora, 2002.
6. Stiglitz J.E.: Globalizacja. Warszawa: PWN, 2005.
7. The World Competitiveness Yearbook 1995. IMD Lausanne, World Economic Forum Geneva, 1995.
8. www.epp.eurostat.ec.europa.eu
9. www.paiiz.gov.pl
10. www.poland.gov.pl
11. www.stat.gov.pl
12. www.unia.gery.pl
SUMMARY
The competitiveness of Polish economy in the context of its investment attractivity
The article presents conditions of supporting the inflow of foreign investments to Poland. The authors discuss
if foreign concerns can be interested in investing their capital in Poland. They focus on the presentation of the
main factors determining the competitiveness of Polish economy.
108