Zabezpieczenie interesów dłużnika w przypadku zapłaty

Zabezpieczenie interesów dłużnika w przypadku zapłaty długu po wydaniu
tytułu wykonawczego.
W obrocie gospodarczym częste są sytuacje, w których do spełnienia przez dłużnika
świadczenia pieniężnego dochodzi po wydaniu przez sąd tytułu wykonawczego
wierzycielowi. Postępowania dłużnika w takich przypadkach z reguły motywowane jest
chęcią uniknięcia postępowania egzekucyjnego, które oprócz dodatkowych kosztów go
obciążających prowadzić może do utrudnień w prowadzeniu działalności gospodarczej
chociażby poprzez zajęcie rachunku bankowego. Po dokonanej zapłacie tytuł wykonawczy
najczęściej pozostaje jednak w posiadaniu wierzyciela, który wciąż dysponuje możliwością
wszczęcia postępowania egzekucyjnego, zaś komornik, do którego wniosek egzekucyjny
zostanie skierowany, nie jest uprawniony do badania merytorycznej zasadności takiego
wniosku (art. 804 Kodeksu postępowania cywilnego, dalej: k.p.c.). W niniejszym artykule
zostaną omówione możliwości, jakimi dysponuje dłużnik w celu zabezpieczenia swoich
interesów w przypadku zapłaty długu po wydaniu tytułu wykonawczego.
Pierwszą z czynności, które dłużnik może wykonać w takim przypadku jest uzyskanie od
wierzyciela pokwitowania poświadczającego zapłatę. Wynika to wprost z art. 462 § 1
Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), zgodnie z którym dłużnik, spełniając świadczenie, może
żądać od wierzyciela pokwitowania. Z art. 463 k.c. wynika z kolei, że jeżeli wierzyciel
odmawia pokwitowania, dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia albo
złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego. W sytuacji, gdzie pomimo zapłaty
zostałaby przez nierztelnego wierzyciela wszczęta egzekucja, dłużnik dysponować więc
będzie możliwością przedstawienia pokwitowania organowi egzekucyjnemu. Z art. 822 k.p.c.
wynika zaś, że komornik wstrzyma się z dokonaniem czynności, jeżeli przed jej rozpoczęciem
dłużnik złoży niebudzący wątpliwości dowód na piśmie, że obowiązku swojego dopełnił albo
że wierzyciel udzielił mu zwłoki. Należy mieć jednak na uwadze art. 805 k.p.c., zgodnie z
którym przy pierwszej czynności egzekucyjnej doręcza się dłużnikowi zawiadomienie o
wszczęciu egzekucji, z podaniem treści tytułu wykonawczego i wymienieniem sposobu
egzekucji. Dłużnik o wszczęciu egzekucji może więc dowiedzieć się już po dokonaniu przez
komornika pierwszej czynności postępowania egzekucyjnego, co w przypadku skierowania
egzekucji np. do rachunku bankowego może spowodować, iż przedstawienie przez dłużnika
pokwitowania może nastąpić już po skutecznym wykonaniu czynności egzekucyjnych i
przekazaniu wyegzekwowanych kwot wierzycielowi. Uprawnienia dłużnika, wynikające z art.
462 § 1 k.c. i art. 822 k.p.c. mogą zatem okazać się niewystarczające do zabezpieczenia jego
interesów.
Wskazówki, jakich jeszcze czynności może wykonać dłużnik, dostarcza nam art. 816 § 1
k.p.c., w myśl którego po ukończeniu postępowania egzekucyjnego należy na tytule
wykonawczym zaznaczyć wynik egzekucji i tytuł zatrzymać w aktach. Nic nie stoi zatem na
przeszkodzie, aby wierzyciel oraz dłużnik uczynili stosowną wzmiankę o zapłacie długu na
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
oryginale tytułu wykonawczego. Adnotacja taka stanowić winna dla wierzyciela
wystarczające ostrzeżenie przed niezasadnym wszczęciem postępowania egzekucyjnego.
Kolejną z kroków, jakie może podjąć dłużnik w celu zabezpieczenia swoich interesów w
przypadku zapłaty długu po uzyskaniu przez wierzyciela tytułu wykonawczego jest
wyeliminowanie tego tytułu z obrotu prawnego. Strony mogą oczywiście fizycznie zniszczyć
tytuł wykonawczy, ale należy mieć na uwadze przepis zawarty w art. 794 k.p.c., zgodnie z
którym ponowne wydanie tytułu wykonawczego zamiast utraconego może nastąpić jedynie
na mocy postanowienia sądu wydanego po przeprowadzeniu rozprawy; na ponownie
wydanym tytule wykonawczym czyni się wzmiankę o wydaniu go zamiast tytułu
pierwotnego; w postępowaniu tym sąd ogranicza badanie do faktu utraty tytułu
wykonawczego. Nierzetelny wierzyciel będzie więc wciąż dysponować, przynajmniej
teoretycznie, możliwością uzyskania kolejnego tytułu wykonawczego i wszczęcia egzekucji.
Wskazówki co do zalecanych kroków znowu dostarcza nam art. art. 816 § 1 k.p.c., w myśl
którego po ukończeniu postępowania egzekucyjnego należy tytuł wykonawczy zatrzymać w
aktach. Strony obok wzmianki o uregulowaniu długu mogą więc, w drodze analogii, podjąć
czynności mające na celu zatrzymanie tytułu wykonawczego w aktach sprawy postępowania
sądowego, w którym merytorycznie orzeczono o zasadności roszczenia wierzyciela.
Dopuszczalność przedłożenia sądowi do akt sprawy już wydanego wierzycielowi tytułu
wykonawczego przewidziana została w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 4
sierpnia 1992 roku o sygn. akt III CZP 94/92. Uchwała ta dotyczyła co prawda nadania
klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności, w jej uzasadnieniu podniesiono zaś,
że taki nabywca powinien przedstawić sądowi wydany wcześniej pierwotnemu
wierzycielowi tytuł wykonawczy przy ubieganiu się o wydanie tytułu wykonawczego na
swoją rzecz. Nic nie stoi zatem na przeszkodzie, aby w wyniku porozumienia strony
podjęły podobne czynności po zapłacie długu.
W przypadku, gdyby wierzyciel, pomimo zapłaty, odmawiał podjęcia powyższych czynności,
ostatnim z kroków, które może uczynić dłużnik, jest powództwo przeciwegzekucyjne
wskazane w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.. Zgodnie z w/w przepisem, dłużnik może w drodze
powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo
ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego
zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane. Zapłata długu po uzyskaniu tytułu
wykonawczego przez dłużnika niewątpliwie jest zdarzeniem, wskutek którego zobowiązanie
wygasło, dłużnik dysponuje więc możliwością wytoczenia powództwa przeciwko
nierzetelnemu wierzycielowi. Należy jednak mieć na uwadze, że postępowanie sądowe może
być długotrwałe, zaś w okresie czasu, jaki może upłynąć pomiędzy wniesieniem pozwu a
podjęciem pierwszych czynności przez sąd, mających chociażby na celu zawieszenie
egzekucji, dochodzona należność może być wyegzekwowana i przekazana wierzycielowi.
Autor:
Tomasz Bernady, aplikant radcowski, Kancelariia GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie
prawni sp.p.
(www.ghmw.pl)
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
Jeśli byliby Państwo zainteresowani przeanalizowaniem tej kwestii prosimy o kontakt
z naszymi ekspertami.
Osoby kontaktowe:
Joanna Mizińska, adwokat
partner w kancelarii „Gach Hulist Mizińska Wawer - adwokaci i radcowie prawni” sp.p.
+48 668 017 220
e-mail: [email protected]