Gospodarka Narodowa

Transkrypt

Gospodarka Narodowa

125
Lidia Danik, Elżbieta Duliniec, Różnice kulturowe a międzynarodowa...
Gospodarka
narodowa
2
(270)
Rok LXXXIV/XXV
marzec–kwiecień
2014
s. 125–152
Lidia Danik*
Elżbieta Duliniec**
Różnice kulturowe a międzynarodowa współpraca
przedsiębiorstw
Streszczenie: Celem artykułu jest analiza wybranych aspektów międzynarodowej współpracy
przedsiębiorstw funkcjonujących w różnych kręgach kulturowych. Analizę przeprowadzono na
przykładzie polskich przedsiębiorstw współpracujących z partnerami z Chin i Niemiec.
W artykule dokonano przeglądu koncepcji dotyczących relacji przedsiębiorstw oraz najpow‑
szechniej używanych w analizach porównawczych typologii kultur narodowych. Następnie
przeanalizowano wyniki wcześniejszych badań kultur Polski, Chin i Niemiec, co dało pod‑
stawy do twierdzenia, że państwa te należą do odrębnych kręgów kulturowych. Studia lite‑
ratury pozwoliły na sformułowanie szeregu hipotez dotyczących zależności relacji przedsię‑
biorstw od kraju pochodzenia i od kierunku współpracy (eksport–import). Hipotezy te zostały
zweryfikowane na podstawie wyników badania empirycznego na próbie 280 przedsiębiorstw
z wykorzystaniem metody CATI. W dalszej części artykułu otrzymane wyniki badania zostały
poddane ogólniejszej dyskusji. Jej efektem są między innymi sugestie co do dalszych badań
w podjętym zakresie przedstawione w końcowej części artykułu.
Większość hipotez dotyczących zależności między poszczególnymi aspektami prowadzonej
współpracy a czynnikami kulturowymi nie została potwierdzona. Znaczące różnice w rela‑
cjach biznesowych między współpracą polskich przedsiębiorstw z partnerami chińskimi
i niemieckimi dotyczą jedynie ryzyka i elastyczności, natomiast eksporterzy różnią się od
importerów w zakresie postrzeganego podobieństwa do partnera, co pozwala twierdzić,
że zarówno kraj pochodzenia partnera, jak i kierunek współpracy tylko w ograniczonym
stopniu są czynnikami różnicującymi relacje przedsiębiorstw.
Słowa kluczowe: współpraca przedsiębiorstw, kultura narodowa, przedsiębiorstwa na rynku
międzynarodowym, współpraca polskich przedsiębiorstw z partnerami z Niemiec i Chin.
Kody JEL: F23, L14
Artykuł nadesłany 14 listopada 2013 r., zaakceptowany 12 lutego 2014 r.
*
**
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Instytut Międzynarodowego Zarządzania i Marke‑
tingu; e‑mail: [email protected]
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Instytut Międzynarodowego Zarządzania i Marke‑
tingu; e‑mail: [email protected]
126
GOSPODARKA NARODOWA nr 2/2014
Wprowadzenie
W dobie globalizacji umiejętność prowadzenia współpracy z zagranicz‑
nymi partnerami nabiera kluczowego znaczenia dla konkurencyjności polskich
przedsiębiorstw, a tym samym – całej gospodarki. W literaturze często pod‑
kreśla się, że różnice kulturowe mogą utrudniać współpracę. Różnice kultu‑
rowe i ich wpływ na sposób prowadzenia działalności biznesowej w poszcze‑
gólnych krajach analizowali m.in. Hofstede i inni [Hofstede 1983; Hofstede
i Bond 1988; Hofstede G. Hofstede G.J. i Minkov 2011], Gesteland [2000] czy
Hall [1959], brak jest jednak kompleksowych badań na temat tego, jak kształ‑
tują się relacje przedsiębiorstw działających w różnych kręgach kulturowych.
W literaturze można znaleźć dwa główne nurty – pierwszy z nich dotyczy
najróżniejszych aspektów współpracy przedsiębiorstw, drugi z kolei poświę‑
cony jest przede wszystkim różnicom kulturowym jako takim, ze szczególnym
uwzględnieniem problematyki zarządzania przedsiębiorstwem międzynarodo‑
wym. Poniższe opracowanie łączy obydwa nurty – zostało poświęcone aspektom
relacyjnym współpracy polskich przedsiębiorstw z ich niemieckimi i chińskimi
partnerami. Kraje, z których pochodzili partnerzy badanych przedsiębiorstw,
wybrano, kierując się ich znaczeniem jako partnerów handlowych Polski1 oraz
opisywanymi w literaturze różnicami kulturowymi między nimi nawzajem,
a także między nimi a Polską.
Współpraca przedsiębiorstw – przegląd koncepcji
Współpraca przedsiębiorstw stanowi ważny wątek współczesnych teorii
ekonomicznych. I tak, w przypadku teorii kosztów transakcyjnych [Williamson
1998] kluczowym problemem jest to, czy samemu wyprodukować dany pro‑
dukt/usługę, czy też nabyć je od innego podmiotu. Przedstawiciele tego nurtu
zwracają szczególną uwagę na możliwość oportunistycznego zachowania się
partnerów i na koszty związane z zabezpieczeniem się przed takim zacho‑
waniem [Williamson 1991, s. 75–94]. Badacze transakcji międzynarodowych
często odwołują się do teorii kosztów transakcyjnych, analizując wybór okre‑
ślonych form ekspansji międzynarodowej i kształtowania struktury organiza‑
cyjnej, przy czym zwraca się również uwagę na to, że teoria ta pomija ważne
czynniki, jakimi są instytucje i kultura otoczenia [Międzynarodowa kooperacja... 2011, s. 45–46]. Czynniki te są z kolei przedmiotem rozważań przed‑
stawicieli kolejnego nurtu – nowej historii gospodarczej – którzy poświęcają
znacznie więcej miejsca wpływowi otoczenia na poziom kosztów transakcyj‑
nych [North 1992].
Następny nurt zajmujący się powiązaniami między przedsiębiorstwami sta‑
nowią teorie sieciowe. Zwraca się w nich uwagę na współpracujące podmioty,
1
W 2011 roku Niemcy były najważniejszym partnerem handlowym Polski zarówno w zakre‑
sie importu jak i eksportu, Chiny zaś były trzecim co do wielkości partnerem pod względem
importu [Rocznik statystyczny... 2012].
127
podejmowane przez nie czynności oraz zasoby, jakimi dysponują [Håkansson
i Johanson 1992], analizując także relacje między dostawcą i odbiorcą, przy
czym do elementów relacji zalicza się wymianę dóbr, technologii, wymianę
finansową oraz kontakty nieformalne [The Development of Business... 2012,
s. 15].
Problematyka współpracy między przedsiębiorstwami występuje również
w teorii zasobowej (dzięki aliansom strategicznym firmy nieposiadające rzad‑
kich zasobów mogą z nich korzystać), teorii agencji (zdolność pryncypała do
kontrolowania agenta), teorii gier (współpraca czy konkurencja) czy też w teo‑
rii kapitału społecznego, zgodnie z którą zaufanie umożliwia większe zaanga‑
żowanie członków łańcucha dostaw w wymianę i podejmowanie kroków, które
w innych okolicznościach uznane byłyby za ryzykowne [Putnam 1995]. Samo
zarządzanie relacjami z partnerami biznesowymi jest z kolei przedmiotem
badań i rozważań teoretycznych z dziedziny marketingu, a zwłaszcza marke‑
tingu relacji i marketingu instytucjonalnego.
Analiza koncepcji teoretycznych wskazuje na to, że jednym z kluczowych
czynników umożliwiających zawarcie transakcji, warunkujących jej przebieg
oraz wpływającym na jej wynik jest zaufanie, które można zdefiniować jako
wiarę „jednej ze stron transakcji nieposiadającej pełnych informacji dotyczą‑
cych partnera rynkowego, że partner będzie czuł się zobowiązany, aby w spo‑
sób uczciwy wywiązać się ze swoich zobowiązań, pomimo iż nie można go do
tego zmusić” [Danik 2009]. W literaturze podkreśla się, że zaufanie „ma szcze‑
gólne znaczenie w warunkach niewiedzy lub niepewności, związanych z nie‑
znanymi lub niepoznawalnymi działaniami innych” [Gambetta 1988, s. 154–
175]. Warunki te mogą szczególnie często występować w przypadku różnic
kulturowych między partnerami.
Również badania empiryczne wskazują na kluczową rolę, jaką zaufanie
odgrywa we współpracy, dowodząc, że jest ono kluczowym warunkiem sku‑
tecznej kooperacji [Międzynarodowa kooperacja... 2011, s. 229], jego zaś brak –
główną barierą współpracy [Danik i Żukowska 2011; Danik i Lewandowska
2013].
Na potrzeby tego opracowania współpracę zdefiniowano jako powiązania
trwające przynajmniej rok i polegające na stałym, a nie jednorazowym wyko‑
nywaniu zadań przez partnerów, w przypadku których partnerzy są suwerenni,
to znaczy albo nie są powiązani kapitałowo, albo (w przypadku istnienia powią‑
zań kapitałowych) żadne przedsiębiorstwo nie ma uprawnień kontrolnych nad
partnerem [por. Międzynarodowa kooperacja... 2011, s. 15–33].
W literaturze przedmiotu trudno znaleźć powszechnie akceptowane narzędzie
pomiarowe uwzględniające różne elementy samej współpracy między przedsię‑
biorstwami, każdy z badaczy zwraca bowiem uwagę na nieco inne jej aspekty.
Dostępne opracowania naukowe są przy tym poświęcone różnym rodzajom
współpracy (kooperacji, kooperencji, sieciom, aliansom strategicznym itd.).
W tym opracowaniu ograniczono się do rozpatrywania aspektów relacyjnych
współpracy przedsiębiorstw. W tym celu podjęto próbę pomiaru jakości relacji
128
definiowanej w literaturze jako ogólna głębokość oraz klimat relacji między
firmami [Johnson 1999], a także jako konstrukcja wyższego rzędu zawierająca
czynniki takie jak zaufanie, satysfakcja, zaangażowanie, minimalny oportu‑
nizm, orientacja na klienta czy profil etyczny [Dorsch, Swanson i Kelly 1998].
Określenie jakości relacji jako pojęcia nadrzędnego składającego się z szeregu
czynników daje możliwość jej pomiaru, problem stanowi jednak dobór czyn‑
ników konstytuujących relację. Analiza literatury (wybrane koncepcje doty‑
czące składowych relacji oraz czynników wpływających na współpracę przed‑
stawiono w tab. 1; przegląd opracowań dotyczących jakości relacji znaleźć
można także u Holmlund [2008]) wskazuje na brak jednomyślności innych
autorów co do ich właściwego zestawu. Między wcześniejszymi koncepcjami
widać wprawdzie pewne podobieństwo, jeśli chodzi o składowe relacji, róż‑
nią się one jednak zarówno stopniem szczegółowości, jak i znaczeniem przy‑
pisywanym poszczególnym cechom relacji. W związku z powyższym zdecydo‑
wano, że zbadane zostaną wymiary jakości relacji, co do których znaczenia
dla relacji przedsiębiorstw istnieje zgodność w literaturze, a które są przy tym
mierzalne. Do czynników decydujących o jakości relacji zaliczono więc: prze‑
pływ informacji, podobieństwo, ryzyko, kompetencje, klimat współpracy/zaan‑
gażowanie, konflikty, wywiązywanie się ze zobowiązań, przymus współpracy/
zależność, zaufanie oraz elastyczność.
Tabela 1. Wybrane koncepcje dotyczące składowych relacji biznesowych
Lp.
Autor
Kategoria
Cecha (relacji)
1
Johanson,
Mattson
(1987)
składowe relacji
i interakcji w sieciach
przemysłowych
relacje: wzajemność, inwestycje, więzi, zależność
interakcja: wymiana społeczna/biznesowa/informacji, procesy
adaptacyjne
Morgan,
Hunt
(1994)
elementy modelu
koszty zakończenia relacji, korzyści z relacji, wspólne
marketingu relacyjnego wartości, komunikacja, zachowania oportunistyczne,
akceptacja, skłonność do zakończenia relacji, kooperacja,
konstruktywne konflikty, niepewność, zaangażowanie
w relację, zaufanie
Blois
(2000)
czynniki kształtujące
relację dostawca–klient
reputacja dostawcy, satysfakcja ze współpracy, zaufanie,
rozwój więzi społecznych, porównanie innych możliwości,
określenie wspólnych celów, współzależność i wzajemne
zdolności, wspólne zaangażowanie inwestycyjne, wspólne
korzyści organizacyjne, intensywna współpraca, wzajemne
zaangażowanie
Naudé,
Buttle
(2000)
składowe jakości
relacji
zaufanie, potrzeby, integracja, siła, zysk
2
3
4
Lp.
Autor
Kategoria
7
Cecha (relacji)
Roslin,
Melewar
(2004)
czynniki relacyjne
w relacjach
w łańcuchu dostaw
współpraca: bliska współpraca, pomaganie, wsparcie
wartości relacyjne: długi czas trwania relacji, przypisywanie
dużego znaczenia do relacji, czynienie nakładów,
aby utrzymać relację, zamiar utrzymania relacji przez długi
czas
orientacja na relację: zapewnienie wsparcia, zadowolenie
z relacji
zaangażowanie: zaangażowanie w relację, satysfakcja
z relacji, rekomendowanie partnera innym
de Búrca,
Fynes
i Roche
(2004)
cechy jakości relacji
wymiar społeczny: zaufanie, uczciwość, relacje osobiste,
zrozumienie potrzeb i problemów partnera...
wymiar techniczny: przekazywanie informacji istotnych
i na czas, profesjonalne wsparcie techniczne, wiedza
i doświadczenie zespołu wsparcia technicznego...
wymiar ekonomiczny: dotrzymywanie obietnic, specjalne
przywileje, uczciwe ceny, dobra jakość za określoną cenę...
Woo,
Ennew
(2004)
elementy składowe
jakości relacji
kooperacja, dostosowanie (adaptacja), atmosfera
5
6
129
Światowiec kategorie zachowań
(2006)
relacyjnych
i wyznaczniki relacji
partnerskiej
kategorie zachowań: elastyczność, wymiana informacji,
solidarność
wyznaczniki relacji partnerskiej: specyficzne aktywa
w relacji, zależność, ryzyko i niepewność, oportunizm,
zachowania relacyjne (zaufanie), potrzeba formalnych
mechanizmów zabezpieczających i kontrolnych
Ulaga,
Eggert
(2006)
kluczowe cechy jakości
relacji
zaufanie, zaangażowanie, satysfakcja
9
10
Kim i in.
(2010)
czynniki wpływające
na kooperację
niepewność technologiczna, koszty zmiany (partnera),
zgodność celów, wzajemność, zaufanie międzyorganizacyjne
8
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Johansson i Mattson 1987], [Morgan i Hunt1994], [Blois
2000, s. 257], [Naudé i Buttle 2000], [Roslin i Melewar 2004], [de Búrca, Fynes i Roche 2004],
[Woo i Ennew 2004], [Światowiec 2006, s. 96–98], [Ulaga i Eggert 2006], [Kim i in. 2010].
Kultura narodowa – przegląd koncepcji
„Kultura to konfiguracja wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których
elementy składowe są podzielane i przekazywane przez członków danego spo‑
łeczeństwa” [Linton 1945, s. 32]. Jest ona przedmiotem zainteresowań przed‑
stawicieli wielu nauk, a w tym: filozofii, archeologii, antropologii, etnografii,
socjologii, psychologii, kulturoznawstwa i ekonomii, przy czym wzmożone zain‑
teresowanie kulturą przedstawicieli tej ostatniej pojawiło się dopiero w latach
60. XX w., kiedy to zależność między kulturą organizacyjną i narodową stała
się przedmiotem badań Hofstede. Pojęcie kultury organizacyjnej weszło do teo‑
rii zarządzania, a narodowej – do teorii marketingu międzynarodowego.
130
Kultury narodowe opisuje się i porównuje między sobą, charakteryzując
poszczególne ich wymiary. Szeroko akceptowane koncepcje dotyczące wymia‑
rów kultury zostały przedstawione w tabeli 2.
Tabela 2. Wybrane koncepcje dotyczące wymiarów kultury
Lp.
Autor
kontekstowość (wysoka/niska)
stosunek do czasu (monochronizm/polichronizm)
przestrzeń osobista/społeczna, publiczna
Hofstede, Bond
(1983; 1988)
dystans władzy (duży/mały)
kolektywizm – indywidualizm
męskość – kobiecość
unikanie niepewności (silne/słabe)
orientacja długo-/krótkoterminowa*
Gesteland (2000)
protransakcyjność/propartnerskość
ceremonialność/nieceremonialność
monochroniczność/polichroniczność
ekspresyjność/powściągliwość
Trompenaars,
Hampden‑Turner
(2002)
stosunek do innych ludzi (uniwersalizm/partykularyzm; indywidualizm/
kolektywizm; powściągliwość/emocjonalność; wycinkowość/całościowość;
osiąganie statusu/przypisanie statusu)
stosunek do czasu (orientacja na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość;
sekwencyjność/synchroniczność)
stosunek do otoczenia (wewnątrzsterowność/zewnątrzsterowność)
Projekt GLOBE
(2004)
orientacja na wyniki
orientacja na przyszłość
równość płci
asertywność
kolektywizm instytucjonalny
kolektywizm wewnątrzgrupowy
dystans władzy
orientacja na ludzi
unikanie niepewności
1
2
3
4
5
*
Wymiary kultury
Hall (1959)
Wymiar dodany w 1988 r. przez Hofstede i Bonda [Hofstede i Bond 1988].
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Hall 1959], [Hofstede 1983], [Hofstede i Bond 1988],
[Gesteland 2000], [Trompenaars i Hampden‑Turner 2002], [Culture, Leadership... 2004].
Badania i analizy dotyczące kultury narodowej odnoszą się w znacznym
stopniu do problematyki zarządzania międzykulturowego, w tym również wpływu
dystansu kulturowego na strategię wejścia na rynki zagraniczne [Kogut i Singh
1988] niemniej jednak w opracowaniach naukowych zwraca się uwagę także
na to, że różnice kulturowe mogą wpływać na przebieg współpracy przedsię‑
biorstw. Różnice kulturowe wymieniane są w literaturze jako jedna z barier
współpracy [Leick 2011], podobieństwo zaś kulturowe i znajomość kultury
narodowej kraju, z którego pochodzi partner, uznaje się za jeden z warunków
skutecznej kooperacji [Międzynarodowa... 2011, s. 229]. Ponadto zwraca się
uwagę na to, że kultura może być czynnikiem wpływającym na percepcję jako‑
ści współpracy [de Búrca, Fynes i Roche 2004]. W publikacjach poruszane są
131
także pewne aspekty współpracy z partnerami z krajów odległych kulturowo,
jak choćby wpływ dystansu kulturowego na wybór kraju, z którego pochodzą
partnerzy, w zakresie badań i rozwoju [Angue i Mayrhofer 2010].
Polska, Niemcy i Chiny w wybranych badaniach dotyczących różnic
kulturowych
Intuicja podpowiada, że kultura polska, niemiecka i chińska różnią się mię‑
dzy sobą, przy czym kulturze polskiej znacznie bliżej jest do kultury niemiec‑
kiej niż do chińskiej. Wyniki badań nie są już jednak tak jednoznaczne, na co
wskazuje analiza badań Hofstede [2011], Gestelanda [2000] i GLOBE [Culture, Leadership... 2004] – uwzględniających jednocześnie wszystkie trzy kraje
i stanowiących przy tym punkt odniesienia licznych opracowań naukowych
i dydaktycznych. Porównanie wyników tych badań nie jest proste, ponieważ
w każdym z nich zastosowano inną metodologię, porównywano inne wymiary
kultury, każde z nich przeprowadzono w innym czasie. Co istotne, jedynie kon‑
cepcja Gestelanda koncentruje się na relacjach między przedsiębiorstwami,
a nie na zarządzaniu przedsiębiorstwem działającym na różnych rynkach mię‑
dzynarodowych.
Badania Hofstede przeprowadzono na przełomie lat 60. i 70. XX w. na pró‑
bie 116 tys. pracowników firmy IBM. Na ich podstawie wyodrębniono cztery
wymiary kultury, do których w latach 80. Hofstede i Bond [1988] dodali piąty
wymiar – orientację długo- i krótkoterminową (określaną pierwotnie jako dyna‑
mizm konfucjański). Różnice kulturowe między poszczególnymi krajami obra‑
zują wskaźniki przedstawione w tabeli 3.
Tabela 3. Charakterystyka kultur narodowych Polski, Chin i Niemiec w badaniach Hofstede
Wskaźnik
Polska
Chiny
Niemcy
– dystansu władzy
68
80
35
– indywidualizmu
60
20
67
– męskości
64
66
66
– unikania niepewności
93
30
65
– orientacji długoterminowej
38
87
83/78*
Wskaźnik orientacji długoterminowej obliczony został na podstawie danych World Values
Survey (WVS). Jego wysokość różni się znacznie od wysokości wskaźnika dynamizmu konfu‑
cjańskiego obliczanego na podstawie Chinese Value Survey (CVS) i wynoszącej 32 dla Polski,
118 dla Chin i 31 dla Niemiec [Hofstede G., Hofstede G.J. i Minkov 2011, s. 247].
*Odpowiednio: Niemcy i Niemcy Wschodnie
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: [Hofstede i in. 2011].
Według Hofstede i in. [2011] w przypadku niektórych wymiarów kultura
Polski jest bliska kulturze Chin i Niemiec, w przypadku innych – różni się
od nich w mniejszym lub większym stopniu. Wszystkie trzy kraje są do siebie
132
bardzo podobne w wymiarze męskość–kobiecość. Polacy najbardziej różnią
się od Chińczyków stopniem unikania niepewności, od Niemców zaś najbar‑
dziej różni ich orientacja długoterminowa. Z kolei Niemcy najbardziej różnią
się od Chińczyków w zakresie indywidualizmu i dystansu władzy, podobni są
zaś jeśli chodzi o wysokość wskaźnika męskości i orientacji długoterminowej.
Jak wynika z analizy, różnica między kulturą polską a niemiecką jest nieco
mniejsza niż różnica między kulturą polską i chińską.
Koncepcja Gestelanda [2000] oparta jest na jego blisko trzydziestoletnim
doświadczeniu biznesowym, będącym podstawą do podziału kultur świata biz‑
nesu na osiem grup na podstawie czterech wymiarów. Polskę, Chiny i Niemcy
zaliczono do różnych grup, przy czym w przypadku propartnerskości i cere‑
monialności Polska jest bliższa Chinom, zaś w pozostałych wymiarach (stosu‑
nek do czasu i ekspresyjność) różni się ona od obu krajów, została bowiem
zaliczona do kultur polichronicznych o niestałej ekspresyjności, w przeciwień‑
stwie do Chin i Niemiec (por. tab. 4).
Tabela 4. Kultury narodowe Polski, Niemiec i Chin według Gestelanda
Wymiar kultury
Polska
Propartnerskość
Umiarkowana propartnerskość
Chiny
•
•
Protransakcyjność
Ceremonialność
Niemcy
•
•
•
Umiarkowana ceremonialność
•
Monochroniczość
Polichroniczność
•
Niestała ekspresyjność
•
Powściągliwość
•
•
•
•
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Gesteland 2000].
Projekt badawczy GLOBE (Global Leadership and Organizational Behavior Effectiveness) dotyczył związków między kulturą narodową, kulturą orga‑
nizacyjną i przywództwem w organizacji. Zrealizowano go na przełomie XX
i XXI w. przy udziale 170 naukowców. Wyodrębniono dziewięć cech kulturo‑
wych i zbadano ich natężenie zarówno w przypadku tego, jak przedstawiciele
danej kultury rzeczywiście funkcjonują (praktyki) jak i ideałów, do których
się dąży (wartości). Zestawienie wyników dla Polski, Chin i Niemiec przedsta‑
wione jest w tabeli 5.
133
Tabela 5. Zestawienie wyników badań GLOBE dla Polski, Chin i Niemiec
Wymiar kultury
Polska
Chiny
Była RFN
Była NRD
praktyki
wartości
praktyki
wartości
praktyki
wartości
praktyki
wartości
Orientacja na
wynik
3,89
6,12
4,45
5,67
4,25
6,01
4,09
6,09
Orientacja na
przyszłość
3,11
5,20
3,75
4,73
4,27
4,85
3,95
5,23
Równość płci
4,01
4,52
3,05
3,68
3,10
4,89
3,06
4,90
Asertywność
4,06
3,90
3,76
5,44
4,55
3,09
4,73
3,23
Kolektywizm
instytucjonalny
4,53
4,22
4,77
4,56
3,79
4,82
3,56
4,68
Kolektywizm
wewnątrzgrupowy
5,52
5,74
5,80
5,09
4,02
5,22
4,52
5,18
Dystans władzy
5,10
3,12
5,04
3,10
5,25
2,54
5,54
2,69
Orientacja na ludzi
3,61
5,30
4,36
5,32
3,18
5,46
3,40
5,44
Unikanie
niepewności
3,62
4,71
4,94
5,28
5,22
3,32
5,16
3,94
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Culture, Leadership... 2004].
Również w świetle wyników GLOBE kultura Polski w przypadku niektórych
wymiarów jest podobna do kultury Chin i Niemiec, w innych zaś – różni się
zdecydowanie. Wyniki tego badania trudno jest porównywać z wcześniej cyto‑
wanymi ze względu na często występujące różnice między praktykami a war‑
tościami oraz między byłą RFN a byłą NRD. W przypadku praktyk różnice
między Polską a Chinami są mniejsze niż różnice między Polską a obiema czę‑
ściami Niemiec, natomiast w przypadku wartości polska kultura jest najbliższa
kulturze byłej NRD. W zakresie praktyk Polska najbardziej różni się od Chin
stopniem unikania niepewności, natomiast jeśli chodzi o wartości – stopniem
asertywności. Polska jest najbliższa Chinom pod względem dystansu władzy,
zarówno w zakresie wartości, jak i praktyk. Jeśli chodzi o praktyki, to podo‑
bieństwo występuje również w odniesieniu do orientacji na ludzi. Polska prak‑
tyka w największym stopniu różni się od wschodnioniemieckiej w zakresie
dystansu władzy, natomiast od zachodnioniemieckiej – pod względem unika‑
nia niepewności. Z kolei w zakresie wartości kultura polska najbardziej różni
się od zachodnioniemieckiej pod względem dystansu władzy, od wschodnio‑
niemieckiej zaś – unikania niepewności.
Jeśli chodzi o porównanie Chin i Niemiec, to najmniejsze różnice w zakre‑
sie praktyk występują między Chinami a byłą RFN w przypadku równości płci,
największą zaś różnicę zaobserwować można między Chinami a wschodnią
częścią Niemiec i dotyczy ona dystansu władzy. W przypadku wartości naj‑
większe podobieństwa odnotowano między Chinami a byłą RFN w wymiarze
orientacji na przyszłość, a największe różnice wystąpiły między Chinami a byłą
NRD w zakresie dystansu władzy (por. tab. 5).
134
Wyniki cytowanych badań trudno uznać za spójne, co rodzi pytanie, które
z nich są wiarygodne i czy w ogóle któreś z nich w pełni oddają istotę różnic
kulturowych. W literaturze zwraca się uwagę na ograniczenia prezentowanych
teorii związane choćby z tym, że kultura ewoluuje, więc stosowane dotych‑
czas miary dystansu kulturowego mogą być nieadekwatne. Podkreśla się też,
że kultura poszczególnych krajów może nie być jednolita: mogą występować
różnice kulturowe między aglomeracjami miejskimi a terenami niezurbanizo‑
wanymi, różnić się mogą poszczególne regiony danego kraju itd. [Sasaki 2012;
Filippaios i Avlaniti 2012]. O tych kwestiach będzie jeszcze mowa w końcowej
części opracowania.
Badanie polskich przedsiębiorstw współpracujących z partnerami
z Chin i Niemiec
Cel badania
Zarówno literatura dotycząca samej współpracy, jak i ta dotycząca różnic
kulturowych między poszczególnymi krajami wskazuje na to, że różnice kul‑
turowe mogą w znaczącym stopniu wpływać na relacje między przedsiębior‑
stwami. Celem prezentowanego badania2 było znalezienie odpowiedzi na pyta‑
nie, czy i w jakim zakresie relacje z partnerami z różnych kręgów kulturowych
różnią się między sobą oraz czy i w jakim zakresie relacje między partnerami
zależą od kierunku współpracy (eksport/import).
Przyjęto dwie hipotezy główne (H1 i H2) dotyczące różnic w relacjach
między przedsiębiorstwami polskimi i chińskimi oraz polskimi i niemieckimi,
a także różnic w relacjach we współpracy eksporterów i importerów z ich
partnerami. Każdej hipotezie głównej towarzyszy dziesięć hipotez pomocni‑
czych odnoszących się do poszczególnych wymiarów relacji między badanymi
przedsiębiorstwami.
Główne i pomocnicze hipotezy badawcze są przedstawione poniżej.
1. Relacje między przedsiębiorstwami polskimi i niemieckimi różnią się od
relacji między przedsiębiorstwami polskimi i chińskimi (H1).
Relacje między przedsiębiorstwami polskimi i niemieckimi różnią się od
relacji między przedsiębiorstwami polskimi i chińskimi ze względu na:
– przepływ informacji
(H1.1),
– podobieństwo partnerów
(H1.2),
– ryzyko
(H1.3),
– kompetencje
(H1.4),
– klimat współpracy/zaangażowanie
(H1.5),
– konflikty
(H1.6),
– wywiązywanie się ze zobowiązań
(H1.7),
2
Badanie zostało sfinansowane ze środków statutowych Kolegium Gospodarki Światowej
Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.
135
– przymus współpracy/zależność(H1.8),
– zaufanie (H1.9),
– elastyczność
(H1.10).
2. Relacje między polskimi importerami i ich dostawcami różnią się od rela‑
cji między polskimi eksporterami i nabywcami ich produktów (H2).
Relacje między polskimi importerami i ich dostawcami różnią się od relacji
między polskimi eksporterami i nabywcami ich produktów ze względu na:
– przepływ informacji (H2.1),
– podobieństwo partnerów (H2.2),
– ryzyko (H2.3),
– kompetencje (H2.4),
– klimat współpracy/zaangażowanie (H2.5),
– konflikty (H2.6),
– wywiązywanie się ze zobowiązań (H2.7),
– przymus współpracy/zależność(H2.8),
– zaufanie (H2.9),
– elastyczność
(H2.10).
Metoda badania i dobór próby
Badanie przeprowadzono w dniach od 14 stycznia 2013 do 18 lutego 2013 r.
metodą standaryzowanych wywiadów kwestionariuszowych ze wspomaganiem
komputerowym (CATI – Computer Assisted Telephone Interviewing)3.
Próba badawcza liczyła ogółem 280 małych i średnich przedsiębiorstw
prowadzących działalność w Polsce i współpracujących z partnerami z Chin
bądź z Niemiec.
Próba miała charakter losowo‑warstwowy. Badanie przeprowadzono w trzech
następujących warstwach: przedsiębiorstwa zatrudniające od 1 do 9 pracow‑
ników, przedsiębiorstwa zatrudniające od 10 do 49 pracowników oraz przed‑
siębiorstwa zatrudniające od 50 do 249 pracowników. Baza wyjściowa (próba
brutto) liczyła N = 41 520 rekordów (przedsiębiorstwa należące do sekcji C PKD
i zatrudniające od 1 do 249 pracowników). Algorytm randomizacji wbudowany
w oprogramowanie do badań telefonicznych zapewnił jednakową szansę znale‑
zienia się w próbie każdemu z rekordów w bazie danych. Ostatecznie (próba
netto) zrealizowano wywiady z 280 przedsiębiorstwami. Dwa przedsiębiorstwa,
które zadeklarowały podczas badania większą liczbę pracowników niż zareje‑
strowaną w bazie nie zostały uwzględnione podczas analiz (w związku z tym
analizy dotyczą 278 przedsiębiorstw).
Respondentami były osoby odpowiedzialne w przedsiębiorstwie za współ‑
pracę z partnerami zagranicznymi (dyrektor ds. sprzedaży, eksportu, marke‑
tingu, właściciel firmy, a w drugiej kolejności – kierownik sprzedaży, eksportu
lub marketingu).
Charakterystykę próby przedstawia tabela 6.
3
Przeprowadzenie wywiadów zlecono Centrum Badań Marketingowych Indicator.
136
Tabela 6. Charakterystyka próby
64
23,0
84
30,2
eksporterzy do Niemiec
83
29,9
importerzy towarów z
Niemiec
76
27,3
poniżej 30 %
84
32,4
30–49 %
65
25,1
50–79 %
74
28,6
80–100 %
36
13,9
259**
100,0
do 2 mln PLN (włącznie)
43
18,8
powyżej 2 do 10 mln
PLN (włącznie)
81
35,4
powyżej 10 do 50 mln
PLN (włącznie)
84
36,7
powyżej 50 mln PLN
(włącznie)
21
9,2
229**
100,0
ogółem
ogółem
Udział importu
w łącznych zakupach
w ostatnich trzech
latach
eksporterzy do Chin
importerzy towarów
z Chin
Kategoria
Liczba
pracowników
Liczba % waż‑
wsk.
nych
Kapitał
Wysokość obrotów
Udział sprzedaży
eksportowej w łącznej
sprzedaży w ostatnich
trzech latach
Kierunek
współpracy*
Kategoria
Liczba % waż‑
wsk.
nych
1–9
24
8,6
10–49
107
38,5
50–249
147
52,9
ogółem
278
100,0
poniżej 30 %
120
54,1
30–49 %
45
20,3
50–79 %
42
18,9
80–100 %
15
6,8
ogółem
222**
100,0
polski
239
86,0
mieszany
26
9,4
zagraniczny
13
4,7
ogółem
278
100,0
* % nie sumują się do 100, ponieważ niektóre z badanych przedsiębiorstw były zarówno
eksporterami, jak i importerami lub też prowadziły współpracę zarówno z partnerem z Chin,
jak i z Niemiec.
** Część respondentów odmówiła odpowiedzi lub nie potrafiła odpowiedzieć na pytanie, stąd
n<278.
Źródło: Opracowanie własne.
Wyniki badania
Respondentów poproszono o ustosunkowanie się do szeregu stwierdzeń
dotyczących przebiegu współpracy z ich zagranicznymi partnerami, a w szcze‑
gólności jej aspektów relacyjnych. Zastosowano skalę Likerta (od 1 – zdecydo‑
wanie się nie zgadzam do 5 – zdecydowanie się zgadzam). W przypadku gdy
respondent stwierdzał, że dana wypowiedź nie dotyczy współpracy z danym
partnerem, odpowiedź kodowano jako 6, a w późniejszej analizie traktowano
ją jako brak odpowiedzi). Pytania opracowano na podstawie studiów litera‑
tury (por. tab. 1).
137
W celu dalszej analizy utworzono dziewięć wskaźników oceny przebiegu
współpracy z partnerami. Wszystkie dziewięć wskaźników obliczono na pod‑
stawie uśrednienia odpowiedzi, które charakteryzowały daną cechę. W tabeli 7
przedstawiono poszczególne stwierdzenia oraz wartości alfa Cronbacha dla
poszczególnych skal. Z dalszych analiz wyłączono wyniki skali zaufania ze
względu na zbyt niskie wartości współczynnika rzetelności (<0,6).
Tabela 7. Stwierdzenia dotyczące przebiegu współpracy oraz wartości alfa Cronbacha
dla poszczególnych skal
Wskaźnik
oceny
współ‑
pracy
Stwierdzenie
Ekspor‑
terzy do
Chin
Impor‑
terzy
z Chin
Ekspor‑
terzy do
Niemiec
Impor‑
terzy
z Nie‑
miec
0.630
0.714
0.675
0.583
Przepływ
informa‑
cji
Nigdy nie ukrywamy przed partnerem żadnych
informacji.
Partner nigdy nie ukrywa przed nami żadnych
informacji.
Przepływ informacji między nami a partnerem jest
sprawny.
Wspólnie z partnerem opracowaliśmy procedury
przekazywania informacji.
Przekazywanie informacji odbywa się we wcześniej
ustalony sposób.
Podczas kontaktów z partnerem zdarzają się nam
nieporozumienia (odwrócona skala).
Partner rozumie potrzeby mojego przedsiębiorstwa.
0.593
0.879
0.754
0.676
Podo‑
bieństwo
Sposób prowadzenia działalności biznesowej przez
moje przedsiębiorstwo zdecydowanie różni się od
sposobu prowadzenia biznesu przez partnera.
Sposób prowadzenia działalności biznesowej
w kraju partnera zdecydowanie różni się od
sposobu prowadzenia biznesu w Polsce.
Współpraca wiąże się dla mojego przedsiębiorstwa
z dużym ryzykiem.
Współpraca wiąże się dla partnera z dużym
ryzykiem.
0.517
0.542
0.888
0.748
Ryzyko
×
×
×
×
Kompe‑
tencje
Pracownicy partnera są kompetentni.
138
Wskaźnik
oceny
współ‑
pracy
Stwierdzenie
Ekspor‑
terzy do
Chin
Impor‑
terzy
z Chin
Ekspor‑
terzy do
Niemiec
Impor‑
terzy
z Nie‑
miec
0.823
0.848
0.815
0.845
Klimat
współ‑
pracy/
zaanga‑
żowanie
Jesteśmy zadowoleni ze współpracy z partnerem.
Partner nie chce nas zawieść.
Nie chcemy zawieść partnera.
Istnieje możliwość negocjacji warunków współpracy.
Partner niespodziewanie i bez uzasadnienia żąda
zmiany warunków współpracy (odwrócona skala).
Współpraca między nami a partnerem przebiega
sprawnie.
Partner jest bardzo zaangażowany we współpracę
z nami.
Bardzo się angażujemy we współpracę z partnerem.
Dbamy o dobre relacje z partnerem.
Partner dba o dobre relacje z nami.
Relacje z partnerem są oparte na wzajemnym
zaufaniu.
Relacje z partnerem są oparte na wzajemnej
kontroli (odwrócona skala).
Relacje z partnerem opierają się na realizacji
postanowień umownych.
0.639
0.607
0.665
0.682
Konflikty
We współpracy z partnerem często zdarzają się
konflikty.
Wspólnie z partnerem opracowaliśmy procedury
rozwiązywania konfliktów.
W przypadku wystąpienia konfliktów stosujemy
określone procedury.
Konflikty z partnerem są rozwiązywane w drodze
kompromisu i negocjacji.
Wywiązy‑ Partner wywiązuje się ze swoich zobowiązań.
wanie się Partner dotrzymuje terminów.
ze zobo‑ Moje przedsiębiorstwo dotrzymuje terminów.
wiązań
0.807
0.684
0.813
0.752
Współpracę z tym partnerem trudno byłoby nam
zastąpić współpracą z innym przedsiębiorstwem.
Partnerowi trudno byłoby znaleźć inne
przedsiębiorstwo, które by zastąpiło moje.
Partner wykorzystuje względem nas swoją siłę
przetargową.
My wykorzystujemy swoją siłę przetargową
Przymus względem partnera.
współ‑
Zakończenie współpracy z tym partnerem wiązałoby
pracy/
się dla nas ze znacznymi kosztami.
zależność Znaczna część naszego eksportu/importu wiąże się
ze współpracą z tym partnerem.
Współpraca z tym partnerem ma dla mojego
przedsiębiorstwa kluczowe znaczenie.
Gdybyśmy szukali partnera do współpracy,
wybralibyśmy to przedsiębiorstwo.
Ponieśliśmy duże koszty, aby rozpocząć współpracę
z tym partnerem.
0.667
0.580
0.755
0.619
139
Wskaźnik
oceny
współ‑
pracy
Stwierdzenie
Ekspor‑
terzy do
Chin
Impor‑
terzy
z Chin
Ekspor‑
terzy do
Niemiec
Impor‑
terzy
z Nie‑
miec
0.819
0.503
0.455
0.469
Zaufanie
Partner jest godny zaufania.
Od początku współpracy ufaliśmy partnerowi.
Zaufanie do partnera pojawiło się już po
rozpoczęciu współpracy, po tym jak przekonaliśmy
się, że partnerowi można zaufać.
0.679
0.716
0.739
0.520
Elastycz‑
ność
Eksporterzy:
Ciągle udoskonalamy nasze techniczne możliwości,
aby być na bieżąco z najnowszymi osiągnięciami
technicznymi.
Sami z siebie oferujemy partnerowi nowe
rozwiązania techniczne, gdy warunki się zmieniają.
Jesteśmy zawsze otwarci na sugestie partnera
dotyczące usprawnień technologicznych.
Wprowadzamy zmiany organizacyjne, jeśli partner
tego wymaga.
Jesteśmy w stanie łączyć najróżniejsze technologie,
jeśli partner tego wymaga.
Importerzy:
Nasz partner ciągle udoskonala swoje techniczne
możliwości, aby być na bieżąco z najnowszymi
osiągnięciami technicznymi.
Partner sam z siebie oferuje nam nowe rozwiązania
techniczne, gdy warunki się zmieniają...
Partner jest otwarty na nasze sugestie dotyczące
usprawnień technologicznych.
Partner wprowadza zmiany organizacyjne, jeśli tego
wymagamy.
Partner jest w stanie łączyć najróżniejsze
technologie, jeżeli tego wymagamy.
Wyniki przeprowadzonej dwuczynnikowej analizy wariancji w schemacie
2 (Chiny lub Niemcy) x 2 (eksportuje lub importuje) pokazują, że relacje pol‑
skich przedsiębiorstw z partnerami z Chin i Niemiec znacząco różnicują dwie
cechy współpracy: ryzyko (p <0,05) oraz elastyczność. Okazało się, że podej‑
mowana współpraca z niemieckimi przedsiębiorstwami cechuje się większą
elastycznością oraz mniejszym ryzykiem w porównaniu ze współpracą z part‑
nerami z Chin. W przypadku pozostałych cech ocena współpracy nie zależy
od kraju (por. tab. 8).
Większych różnic nie odnotowano także dla efektu kierunku współpracy
(import/eksport). Eksporterzy, w odróżnieniu od importerów, niżej oceniają podo‑
bieństwo siebie i partnerów (p < 0,001); w przypadku pozostałych wymiarów
relacji analizowane różnice okazały się nieistotne statystycznie (por. tab. 9).
140
Tabela 8. Kraj partnera a ocena współpracy – wynik analizy wariancji
Współpraca
z partnerami
z Chin
Współpraca
z partnerami
z Niemiec
M
SD
M
SD
F
Eta
Przepływ informacji
3.37
0.62
3.63
0.56
1.19
.009
Podobieństwo
3.48
1.08
3.14
0.89
0.65
.005
Ryzyko
2.41
0.88
1.85
0.89
4.24*
.031
Kompetencje
4.08
0.83
4.35
0.66
1.74
.013
Klimat współpracy/zaangażowanie
3.98
0.40
4.03
0.38
0.15
.001
Konflikty
2.74
0.92
2.80
0.91
0.20
.001
Wywiązywanie się ze zobowiązań
4.21
0.63
4.38
0.55
0.23
.002
Przymus współpracy/zależność
2.80
0.59
2.97
0.62
0.54
.004
Elastyczność
3.02
0.47
3.52
0.57
8.34***
.059
Wskaźnik oceny współpracy
Różnica
*p<0,05 **p<0,01 ***p<0,001
M – średnia
SD – odchylenie standardowe
F – statystyka F Fischera
Eta – wielkość efektu (% wyjaśnianej wariancji przez dany czynnik)
Tabela 9. Rodzaj współpracy a ocena współpracy – wynik analizy wariancji
Eksport
Import
Różnica
M
SD
M
SD
F
eta
3.61
0.56
3.38
0.65
2.61
.019
Podobieństwo
3.14
1.05
3.52
0.93
5.33**
.039
Ryzyko
2.32
1.01
1.99
0.82
0.08
.001
Kompetencje
4.19
0.76
4.24
0.76
0.81
.006
Klimat współpracy/zaangażowanie
4.01
0.38
3.99
0.40
1.30
.010
Konflikty
2.92
0.88
2.60
0.93
1.27
.009
Wywiązywanie się ze zobowiązań
4.37
0.58
4.22
0.64
1.54
.011
2.93
0.67
2.83
0.53
0.08
.001
Elastyczność
3.11
0.56
3.38
0.56
2.56
.019
*p<0,05 **p<0,01 ***p<0,001
M – średnia+
141
Ponadto w przypadku jednej cechy – elastyczności – zaobserwowana została
interakcja kraju i kierunku współpracy (p<0,001). Dokładna analiza efektów
prostych z zastosowaną poprawką Bonferroniego wykazała, że interakcja jest
widoczna głównie wśród przedsiębiorstw współpracujących z partnerami z Chin
(p<0,001). Okazało się, że przedsiębiorstwa importujące z Chin oceniają współ‑
pracę jako znacznie bardziej elastyczną niż przedsiębiorstwa eksportujące do
Chin. Wśród przedsiębiorstw współpracujących z Niemcami nie zaobserwo‑
wano istotnych różnic (por. tab. 10 i rys. 1).
Tabela 10. Zależność między krajem i rodzajem współpracy a ocena współpracy – wynik analizy
wariancji
Chiny
eksportuje
M
SD
Niemcy
importuje
M
SD
eksportuje
M
Różnica
importuje
SD
M
SD
F
Eta
3.54
0.51 3.23 0.67 3.67
0.60
3.59
0.54
1.02
.015
Podobieństwo
3.21
1.07 3.73 1.03 3.10
1.04
3.26
0.76
1.16
.017
Ryzyko
2.74
0.88 2.15 0.78 1.94
0.99
1.75
0.84
1.20
.018
Kompetencje
4.12
0.81 4.06 0.85 4.24
0.72
4.49
0.54
1.29
.019
Klimat współpracy/
zaangażowanie
4.01
0.36 3.95 0.43 4.01
0.41
4.06
0.36
1.08
.016
Konflikty
2.92
0.91 2.61 0.93 2.93
0.89
2.59
0.97
0.18
.003
Wywiązywanie się ze
zobowiązań
4.36
0.55 4.08 0.68 4.38
0.61
4.40
0.53
1.46
.022
2.85
0.63 2.75 0.55 3.01
0.71
2.93
0.51
0.12
Elastyczność
2.68
0.22 3.28 0.45 3.51
0.50
3.52
0.66
6.01
*p<0,05 **p<0,01 ***p<0,001
M – średnia
.002
***
.083
142
Rysunek 1 Średnia dla elastyczności w zależności od kraju oraz rodzaju współpracy
3,60
Oszacowanie średnie brzegowe
importuje
3,40
3,20
eksportuje
3,00
2,80
2,60
Chiny
Niemcy
Analiza wyników badania nie pozwala na weryfikację hipotez pomocniczych
H1.9 i H2.9. Hipotezy pomocnicze: H1.3, H1.10 oraz H2.2 zostały zweryfikowane
pozytywnie, natomiast pozostałe hipotezy pomocnicze zostały odrzucone.
Dyskusja i wnioski
Relacje polskich przedsiębiorstw z partnerami z Chin i Niemiec różnią
się znacząco jedynie pod względem postrzeganego ryzyka oraz elastyczności.
Pozostałe składowe relacji, takie jak przepływ informacji, podobieństwo między
partnerami, kompetencje, klimat współpracy/zaangażowanie, sposób rozwiązy‑
wania konfliktów oraz przymus współpracy/zależność nie różniły się w sposób
istotny w zależności od kraju partnera.
Analiza kierunku współpracy nie wskazała ponadto na zależność między
przebiegiem współpracy a jej kierunkiem (eksport/import), z wyjątkiem per‑
cepcji podobieństwa partnerów. W przypadku jednej z cech współpracy (ela‑
styczności) zaobserwowano interakcję kraju i kierunku współpracy.
Spróbujmy przyjrzeć się wynikom przeprowadzonego badania z nieco szer‑
szej perspektywy. Nie wskazują one na silne uwarunkowania kulturowe wnio‑
sków na temat współpracy przedsiębiorstw, choć jako podstawę do porównań
przyjęto kraje o wyraźnie odmiennych kulturach narodowych (Niemcy, Chiny).
Kraje te różnią się ponadto zasadniczo od kultury Polski, i to według analiz
z różnych źródeł. Można wysnuć na tej podstawie spostrzeżenia bardziej ogólne.
Z jednej strony wyniki badań można wytłumaczyć nieuniknionymi w pojedyn‑
czym projekcie badawczym ograniczeniami analizy i wnioskowania. Z drugiej
143
strony mogą one stać się dobrym/interesującym/wartościowym punktem wyjścia
do dalszych badań z podjętego zakresu. Znaczna część przedstawionych niżej
uwag dotyczy w gruncie rzeczy wszelkich analiz zachowań przedsiębiorstw czy
specyfiki branż z konkretnych krajów, w których autorzy uwzględniają specy‑
fikę kulturową działań międzynarodowych.
Przede wszystkim nasuwa się tu problem adekwatności badań dotyczą‑
cych kultur narodowych (choćby przytoczonych wyników badań nad kulturami
według Hofstede, Gestelanda i GLOBE) w kontekście badań przedsiębiorstw
z określonych branż, które działają w konkretnych warunkach (ekonomiczno
‑rynkowych, prawnych, technologicznych itd.) oraz czasie. Nawet jeśli wyniki
badań Gestelanda odnoszą się wyłącznie do narodowych kultur biznesu, są one
zarazem pewnym uogólnieniem obserwacji autora z pewnego okresu4. Jed‑
nakże kultury, a więc także kultury biznesu, ewoluują, i nawet te stosunkowo
najnowsze badania (w ramach projektu GLOBE) są w jakimś stopniu z tego
powodu obciążone. Na wyniki badań wpływają zatem nie tylko ograniczenia
uogólnień statystycznych wszelkich badań dużych zbiorowości, ale też zmiany
w czasie uwarunkowań działań osób i przedsiębiorstw w różnych krajach, pro‑
cesów globalizacji, tendencji integracyjnych itd.
Ewolucja kultur narodowych jest zazwyczaj analizowana z punktu widzenia
zmian poszczególnych kultur oraz podobieństwa/odmienności kierunków tych
zmian. Odpowiednio mówi się o konwergencji lub przeciwnie – dywergencji
kultur narodowych. Narastające podobieństwa czy też odmienności mogą być
w pewnym momencie uzasadnieniem dla zmian szeroko wykorzystywanych
w rozmaitych badaniach wskaźników charakteryzujących kultury.
Szczególnie najstarsze z omawianych w artykule wskaźników kultur Hofstede
są często przedmiotem krytyki jako nieaktualne (jak wspomniano wyżej, początek
jego badań przypadł na przełom lat 60. i 70. XX w.), a ponadto ze względu na
zastrzeżenia metodologiczne i inne5, choć pewna ich część została potwierdzona
przez znacznie późniejsze replikacje i włączona do wykazu wskaźników Hofstede
[por. m.in. Hofstede G., Hofstede G.J. i Minkov 2011]. O ile w ogóle można
mówić o konwergencji kultur w kontekście rynkowo‑biznesowym, to dotyczy
ona głównie krajów o podobnym (tj. wysokim) poziomie rozwoju ekonomicz‑
nego [Konsekwencje kultury... 2003, s. 28] lub krajów o podobnych uwarunko‑
waniach historyczno‑politycznych (np. krajów byłego bloku wschodniego).
Ewolucja kultur jest także analizowana z innego punktu widzenia – nie
przez śledzenie zmian i porównywanie ich w poszczególnych kulturach naro‑
dowych, lecz przez analizę międzynarodowych tendencji zmian kulturowych,
których obecność przekłada się w konsekwencji na pewne zmiany w obrę‑
bie poszczególnych kultur. Te międzynarodowe tendencje są częścią składową
4
5
Sam autor pisze we wprowadzeniu do książki, że prowadził badania przez 26 lat, a jego
książka powstała w połowie lat 90. XX w. [Gesteland 2000, s. 10–11].
Por. m.in. [Holden 2004]; [McSweeney 2002]; [Hollensen 2011, s. 247]. Pomimo tej krytyki
Hofstede nadal pozostaje wyjątkowo często cytowanym autorem analizującym konsekwencje
kultury dla zarządzania i innych dziedzin.
144
procesów globalizacyjnych we współczesnym świecie jako różnego rodzaju prze‑
pływy wywołujące zmiany w gospodarkach narodowych, a także w gospodarce
międzynarodowej. Przede wszystkim są one siłą sprawczą procesów powsta‑
wania międzynarodowych płaszczyzn upodabniających gospodarki i kultury
narodowe, co przenosi się także np. na zachowania przedsiębiorstw, w tym
handlowców i inwestorów.
Punktem wyjścia jest tu obserwacja Appaduraia o nasilonych w ostatnich
dekadach i różnorodnych przepływach czy strumieniach kulturowych, nazwa‑
nych przez autora „obrazami”6 (scapes, analogicznie do landscapes – krajo‑
brazy), wśród których wyróżnia:
– etnoobrazy,
– technoobrazy,
– finansoobrazy,
– mediaobrazy,
– ideoobrazy [Appadurai 2005, s. 51–57].
Wszystkie powyższe „obrazy” są „wymiarami globalnej cyrkulacji treści kul‑
turowych” [Appadurai 2005, s. 51]. I tak, etnoobrazy odnoszą się do wielo‑
kierunkowych potoków ludzkich, na które we współczesnym świecie składają
się turyści, imigranci, uchodźcy, gastarbeiterzy i wszelkie inne przemieszcza‑
jące się grupy i jednostki. Jest ich coraz więcej, a marzenia i plany w tym
zakresie są coraz bardziej możliwe do zrealizowania. Można tu dodać także
czasowe przemieszczanie się studentów, pracowników i innych grup. Techno‑
obrazy to pojęcie odnoszące się do płynnej konfiguracji technologii, zarówno
prostej, jak i zaawansowanej, mechanicznej i informacyjnej, które przenikają
w szybkim tempie różne, dawniej trudne do przeniknięcia granice. Ten rodzaj
przepływów nie wynika li tylko ze znanych od dawna praw korzyści skali czy
wpływów politycznych, lecz jest skutkiem złożonych relacji powiązanych z prze‑
pływami ludzkimi, finansowymi i in.
Krajobraz ekonomiczny stworzony przez finansoobrazy, obejmujące globalne
przepływy kapitału, rynki walutowe, spekulacje rynkowe na giełdach papie‑
rów wartościowych itd. jest wysoce nieprzewidywalny. Podlega on własnym
ograniczeniom i wpływom, a zarazem pozostaje w najróżniejszych związkach
z pozostałymi „obrazami”. Znaczenie tych przepływów jest nie do przecenie‑
nia ze względu na ich ogromne wartości i tempo procesów zachodzących
w ich ramach.
Mediaobrazy obejmują rozpowszechnianie aktualnych informacji, produko‑
wanych i dystrybuowanych przede wszystkim w sposób elektroniczny, kreują‑
cych – dla publiczności na nieomal całym świecie – złożony i ogromny zbiór
obiektów (obrazów, ale również narracji, według Appaduraia). Odzwierciedlają
6
Polskie tłumaczenie jest wprawdzie w tym przypadku dosłowne, ale wydaje się, że bardziej
zrozumiałe byłoby określenie wymienionych procesów jako przepływy lub strumienie. Appa‑
durai uzasadnia termin „obraz” płynnymi, nieregularnymi kształtami tych procesów, kształto‑
wanymi przez subiektywną wrażliwość uczestniczących w nich podmiotów z różnych pozio‑
mów gospodarki i kultury, uwarunkowanymi historycznie itd.
145
one współczesny świat, będąc niejako tego świata wyobrażeniem (realnym i fik‑
cyjnym), dostępnym lokalnie i międzynarodowo.
Ideoobrazy są też kombinacjami obrazów, lecz mają charakter ideologiczny,
często też polityczny; obejmują idee, terminy i narracje zawierające społeczną
i polityczną retorykę, pod hasłami wcześniej wyraźnie związanymi z określo‑
nymi obszarami państwowymi, obecnie coraz częściej transnarodowymi.
Wszystkie wymienione wyżej kategorie obrazów są wzajemnie powiązane,
choć wcale niekoniecznie spójne. Łącznie coraz częściej przyczyniają się one do
oderwania kultur narodowych od lokalnych źródeł i państw, z których pocho‑
dzą. Efekt tego „oderwania” jest określany jako deterytorialność7 tych kultur
połączona z szeregiem elementów o charakterze globalnym, w tym finanso‑
obrazami. W tym kontekście mówi się niekiedy o „końcu geografii” [O’Brien
1992]. Mediaobrazy i technoobrazy przyczyniają się do coraz większej otwar‑
tości na obce kultury i lepszej ich znajomości, etnoobrazy, jako różnokierun‑
kowe przepływy ludzi, wzmacniają tę tendencję; ideoobrazy mają także glo‑
balny zasięg, choćby ze względu na globalizację mediów.
Wydaje się, że wszystkie wymienione wyżej międzynarodowe przepływy,
być może z różnym natężeniem, nawet niejako „przy okazji”, prowadzą do zwięk‑
szania przeciętnego poziomu wiedzy o kulturach innych krajów czy regionów,
i dotyczy to również krajów o bardzo odmiennych kulturach. Mówiąc ogólniej,
zapewne przyczyniają się one także do zwiększenia zainteresowania obcymi
kulturami. Może to przekładać się na lepsze przygotowanie osób i przedsię‑
biorstw uczestniczących w międzynarodowej wymianie handlowej czy ekono‑
micznej do tych działań. Jest to zarazem impuls do rozwoju marketingu mię‑
dzynarodowego8, także w krajach o skrajnie różnych systemach wartości, o ile
występuje tam otwarcie rynku narodowego na gospodarkę międzynarodową,
gwałtowny rozwój komunikacji internetowej, możliwości redukcji kosztów pro‑
dukcji i logistyki, procesy integracyjne itd. Ciekawe, że towarzyszą temu często
działania na rzecz tworzenia reputacji przedsiębiorstwa jako uczestnika rynku
międzynarodowego, w odróżnieniu od działań opartych na reputacji (wizerunku)
kraju pochodzenia [Trompenaars i Woolliams 2004, s. 37–38].
Z drugiej strony spotyka się też pogląd, że ekspansja Internetu czy np. świa‑
towa popularność języka angielskiego (głównie w wersji amerykańskiej) nie
prowadzi do osłabienia wpływu różnic kulturowych na zachowania biznesowe.
Argumenty za taką opinią są oparte na obserwacji, że np. w zależności od kul‑
7
8
Jest to wynik procesu określanego jako deterytorializacja (deterritorialization). Zwracają na
niego uwagę m.in. Craig i Douglas. Jest to jedna z pięciu kategorii charakteryzujących współ‑
czesne zmiany międzykulturowe według tych autorów. Pozostałe to: wzajemna penetracja
kultur (cultural interpenetration), skażenie kulturowe (cultural contamination), pluralizm kul‑
turowy (cultural pluralism) i hybrydyzacja (hybridization). [Craig i Douglas 2006].
Trompenaars i Woolliams odnoszą swoje rozważania m.in. do Europy Środkowej oraz Chin
i innych krajów Dalekiego Wschodu [Trompenaars i Woolliams 2004, s. 34–36], wprowadza‑
jąc zarazem wskaźnik oceny globalnej gotowości przedsiębiorstw (GRA – global readiness
assessment).
146
tury, z której się wywodzą, ludzie w różny sposób używają Internetu9. Jest to
zapewne interesujący wątek ewentualnych przyszłych analiz.
Przytaczamy powyższe obserwacje jako podstawę do przypuszczeń,
że w ramach kultur narodowych (nawet tych tradycyjnie różnych) zaznaczają
się przynajmniej niektóre z przedstawionych wyżej tendencji. Może to powodo‑
wać, szczególnie w obrębie wysoko umiędzynarodowionych branż czy przedsię‑
biorstw, lepszą orientację co do cech innych kultur czy wspomnianych trendów.
Z tego z kolei może wynikać słabsze uzależnienie zachowań biznesowych od
miejscowej kultury. Taka obserwacja mogłaby stać się podstawą do wyprowa‑
dzenia hipotez do kolejnych badań nad kulturowymi uwarunkowaniami zacho‑
wań przedsiębiorstw na rynku międzynarodowym.
Inną kwestią jest fakt, że kultury narodowe, zwłaszcza krajów dużych i nie‑
jednorodnych kulturowo, trudno jest charakteryzować wyłącznie z użyciem
całościowych wskaźników, w szczególności tych najbardziej „klasycznych”,
jak wskaźniki Hofstede. W tym przypadku dotyczy to w szczególności Chin.
Minkov przytacza wyniki badań wartości występujących w dwóch regionach
Chin – północno‑wschodnim Szanghaju oraz Guangzhou na południu kraju.
W zależności od przyjętych miar wartości te dwa regiony Chin były od sie‑
bie bardziej odległe pod względem wyznawanych wartości, a więc kulturowo,
niż USA i Japonia, Węgry i Nowa Zelandia czy Brazylia i Turcja [Minkov
2013, s. 35]. Kultura Niemiec jest także nadal niejednorodna – nawet badania
prowadzone w pierwszej dekadzie XXI w., a więc kilkanaście lat po zjedno‑
czeniu Niemiec, wskazują na znaczne różnice kulturowe między wschodnimi
a zachodnimi częściami kraju. Była już o tym mowa wyżej.
W przedstawionym w tym artykule badaniu ze zrozumiałych względów
punktem odniesienia dla przyjętych hipotez jest kultura polska, z której pocho‑
dzą analizowane przedsiębiorstwa. Tymczasem, co jest prawdopodobnie uwa‑
runkowane historycznie i geopolitycznie, Polska w porównawczych badaniach
kultur prowadzonych przez różnych autorów wypada zadziwiająco rozmaicie.
Najprawdopodobniej w zależności od podejścia badaczy różne cechy charak‑
terystyczne polskiej kultury wysuwają się na pierwszy plan.
Jak wiadomo na podstawie uzyskanych wyników badań kultur narodo‑
wych, w dalszych etapach analitycy często próbują klasyfikować przebadane
kraje według stwierdzonych podobieństw i dzielić je na mniejsze zbiory. Oczy‑
wiście skład takich grup (stref, skupisk, klastrów itp.) w zależności od przyję‑
tych przez różnych autorów kryteriów opisujących kultury może być odmienny,
jednak w przypadku Polski różnice te są niekiedy zaskakujące. Poniżej podano
kilka przykładów.
Według Gestelanda, zajmującego się narodowymi cechami kultur biz‑
nesu (głównie egzemplifikowanymi w negocjacjach międzynarodowych), Pol‑
ska należy do grupy kultur umiarkowanie propartnerskich, ceremonialnych,
9
Np. Hofstede uważa, że różnice w korzystaniu z Internetu są uwarunkowane poziomem hie‑
rarchiczności czy kobiecości kultur narodowych [Geert Hofstede... 2006, s. 14].
147
polichronicznych i o niestałej ekspresyjności. Do tej grupy krajów, oprócz Pol‑
ski, Gesteland zaliczył także Rosję i Rumunię [Gesteland 2000, s. 204–217].
Według projektu GLOBE, w którym – jak wspomniano wyżej – przyjęto
dziewięć wymiarów społeczno‑kulturowych, Polska została włączona do grupy
wschodnioeuropejskiej. Wydaje się to dość oczywiste, jednak skład tak okre‑
ślonej przez badaczy GLOBE grupy krajów jest pod względem geograficznym,
ekonomicznym, religijnym itd. niezwykle zróżnicowany. Należą do niej bowiem,
oprócz Polski, także: Albania, Grecja, Gruzja, Kazachstan, Rosja, Słowenia
i Węgry [Bakacsi i in. 2002].
Jeśli uwzględnić wyniki badań Hofstede oraz jego uczniów i współpra‑
cowników, np. de Mooij, opartych na opracowanych przez Hofstede wymia‑
rach kultur narodowych, Polska sytuuje się „blisko” Francji, Belgii i Włoch
[de Mooij 2004, rozdz. 8]. Wnioski te wynikają przede wszystkim z badań
zachowań konsumenckich.
Z kolei Usunier, który wyodrębnił w Europie tzw. strefy kulturowe, lokuje
Polskę w grupie środkowoeuropejskiej, razem z Czechami, Słowacją, Węgrami
i Słowenią [Usunier 1992, s. 203].
Z analizy sieci społecznych autorstwa Sagana, który posłużył się wskaźni‑
kami Hofstede w celu wyodrębnienia w Europie skupisk krajów z dominującym
wpływem kulturowym jednego czy dwóch z nich, wynika tymczasem, że Pol‑
ska należy do pasa środkowoeuropejskiego, do którego należą ponadto Czechy,
Niemcy, Austria i Węgry, zaś podstawowym centrum wpływu są w ramach tej
grupy Wielka Brytania z Irlandią [Sagan 1999, s. 261–272].
Kolejne przykłady można mnożyć. W pewnym stopniu są one konsekwen‑
cją różnic w metodologii i czasie przeprowadzenia przytaczanych wyżej badań.
Wskazują one jednak także na trudność porównań kultury Polski z innymi kul‑
turami. Co za tym idzie, dowodzą potrzeby ewentualnych dodatkowych badań
przed wyciągnięciem bardziej jednoznacznych wniosków dotyczących różnic
kulturowych między podmiotami z Polski i innych krajów.
Nie należy też zapominać w tej dyskusji o specyfice kulturowej sektorów
gospodarki czy branż. Niektóre obserwacje Hofstede wskazują na przykład,
że wysoki wskaźnik męskości jako wymiaru kultury narodowej stwarza korzy‑
ści konkurencyjne w takich branżach jak przemysły przetwórcze, zwłaszcza
produkcja ciężkich maszyn i przemysł chemiczny. Z kolei sytuacja odwrotna,
tj. niski wskaźnik męskości kultury (inaczej – wysoki wskaźnik kobiecości)
sprzyja konkurencyjności w branżach usługowych (np. konsultingu, transpor‑
cie), wysoko wydajnej produkcji rolniczej i biochemii [Hofstede 2001, s. 317].
Zapewne należałoby i ten poziom kultury (mezokultury, według klasyfikacji
Srnki10) włączyć do badań dotyczących specyfiki kulturowej w biznesie mię‑
dzynarodowym. Można przypuszczać, że podane wyżej zależności nie są uni‑
wersalne. I wreszcie typ kultury danej organizacji, z pewnością silnie osadzony
10
Srnka wymienia cztery poziomy kultury, poza poziomem uniwersalnym i poziomem jednostki.
Są to: suprakultura (kultura ponadnarodowa), makrokultura (kultura narodowa), mezokul‑
tura (m.in. kultura branży) i mikrokultura (poziom organizacji) [Srnka 2004].
148
w kulturze danego kraju, jednak mający własną charakterystykę11, wpływa na
orientację międzynarodową przedsiębiorstw i ich relacje ze światem, w tym
z podmiotami z innych kultur narodowych.
Na koniec jeszcze jedna uwaga. Można spotkać się z poglądem, że w dzia‑
łaniach biznesowych przedsiębiorstw tworzą się swego rodzaju globalne normy
kulturowe [Kanungo 2006]. Dotyczy to zwłaszcza przedsiębiorstw globalnych –
bardzo dużych, silnie umiędzynarodowionych i działających na wielu rynkach
zagranicznych, koordynujących swoją współpracę z podmiotami z różnych
krajów (a więc reprezentujących tzw. orientację geocentryczną12). Wynika to
z dużego doświadczenia menedżerów i ich dobrej znajomości lokalnych uwa‑
runkowań kulturowych. Prowadzi to w konsekwencji do umiejętności unikania
ryzyka kulturowego przez działanie w obrębie wspomnianych norm kulturo‑
wych. Nawet jeśli te normy kulturowe dotyczą tylko zachowań menedżerskich
(ogólne systemy wartości na poszczególnych rynkach pozostają nadal odmienne),
prowadzi to do powstawania globalnych praktyk biznesowych.
Wprawdzie przedstawione wyżej badanie obejmowało wyłącznie przed‑
siębiorstwa mikro, małe i średnie współpracujące z partnerami z zagranicy,
można się jednak zastanawiać, czy i wśród takich (a więc nie tych najwięk‑
szych) przedsiębiorstw opisane zjawisko nie występuje.
Wszystkie powyższe rozważania wskazują na rozległy i zróżnicowany poten‑
cjalny obszar dalszych analiz kulturowych uwarunkowań działania przedsię‑
biorstw na rynku międzynarodowym, co stwarza dla badaczy liczne problemy
i wyzwania, lecz także interesujące perspektywy.
Bibliografia
Angue K., Mayrhofer U. [2010], International R&D Cooperation: the effects of distance on the
choice of the country of partners, „M@n@gement” Vol. 13, No. 1, http://www.management
‑aims.com/vol13_fr.html, (dostęp: 4.10.2013).
Appadurai A. [2005], Kulturowe wymiary globalizacji, Universitas, Kraków.
Bakacsi G. i in. [2002], Eastern European cluster: tradition and transition, „Journal of World
Business” Vol. 37, Iss. 1.
Blois K. [2000], The Oxford Textbook of Marketing, Oxford Free Press, Oxford.
de Búrca S., Fynes B., Roche E. [2004], Evaluating Relationship Quality in a Business‑to‑Business
Context, „Irish Journal of Management” Vol. 25, Iss. 2.
Chakravarthy B.S., Perlmutter H.V. [1985], Strategic Planning for a global business, „Journal of
World Business” Vol. 20, No. 2.
11
12
Interesująca typologia kultur organizacyjnych oraz stylów zarządzania, uwzględniająca przed‑
siębiorstwa działające na rynkach zagranicznych jest przedstawiona m.in. w: [Miroshnik
2002].
Odwołujemy się tu do typologii międzynarodowych orientacji przedsiębiorstw za Chakravar‑
thym i Perlmutterem. Poza orientacją geocentryczną autorzy opisują jeszcze trzy inne: etno‑
centryczną, policentryczną i regiocentryczną [Chakravarthy i Perlmutter 1985].
149
Craig C.S., Douglas S.P. [2006], Beyond National Culture: Implications for Consumer Research,
„International Marketing Review” Vol. 23, Iss. 3.
GLOBE [2004], Culture, Leadership and Organizations: The GLOBE Study of 62 Societies, ed.
R.J. House i in., Sage, Thousand Oaks.
Danik L. [2009], Zaufanie na rynku instytucjonalnym, w: Wspólna Europa. Partnerstwo przedsiębiorstw jako czynnik ograniczania ryzyka działalności gospodarczej, red. H. Brdulak, E. Duliniec,
T. Gołębiowski, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa.
Danik L., Lewandowska M.S. [2013], Motives and barriers in the field of cooperation between
companies. Research outcomes based on the polish engineering industry, „Journal of Econo‑
mics and Management” Vol. 14.
Danik L., Żukowska J. [2011], Rola zaufania w innowacjach, „Zeszyty Naukowe” nr 32, Kole‑
gium Gospodarki Światowej SGH, Warszawa.
Dorsch M.J., Swanson S.R., Kelly S.W. [1998], The role of relationship quality in the stratification of vendors as perceived by customers, „Journal of the Academy of Marketing Science”
Vol. 26, No. 2.
Filippaios F., Avlaniti A. [2012], An examination of the existing measures of cultural distance; does
one size fit all, 38th Annual Conference of the European International Business Academy
(EIBA), University of Sussex.
Gambetta D. [1988], Can we trust trust?, w: Trust: Making and Breaking Cooperative Relations,
ed. D. Gambetta, Basil Blackwell, Oxford.
Gesteland R.R. [2000], Różnice kulturowe a zachowania w biznesie, Wyd. Naukowe PWN, War‑
szawa.
Geert Hofstede: Challenges of Cultural Diversity (interview by S. Powell), „Human Resource Man‑
agement International Digest” Vol. 14, Iss. 3.
Håkansson H., Johanson J. [1992], A Model of Industrial Networks, w: Industrial Networks: a New
View of Reality, ed. B. Axelsson i in., London.
Hall E.T. [1959], The silent language, Doubleday, Garden City, N.Y.
Hofstede G. [1983], The cultural relativity of organizational practices and theories, „Journal of
International Busines Studies” Fall.
Hofstede G. [2001], Culture’s Consequences, Sage, Thousand Oaks.
Hofstede G., Bond M.R. [1988], The Confucius connection: from cultural roots to economic growth,
„Organizational Dynamics” Vol. 16, Iss. 4.
Hofstede G., Hofstede G.J., Minkov M. [2011], Kultury i organizacje, PWE, Warszawa.
Holden N. [2004], Why Marketers Need a New Concept of Culture for the Global Knowledge
Economy, „International Marketing Review” Vol. 21, Iss. 6.
Hollensen S. [2011], Global Marketing, Pearson, Harlow.
Holmlund M. [2008], A definition, model, and empirical analysis of business‑to‑business relationship quality, „International Journal of Service Industry Management” Vol. 19, Iss. 1.
Johanson J., Mattsson L. [1987], Inter‑organizational relations in industrial systems: a network
approach compared with the transaction‑cost approach, „International Studies of Management
and Organization” Vol. 17, Iss. 1.
150
Johnson J.L. [1999] Strategic integration in industrial distribution channels: managing the interfirm relationship as a strategic asset, „Journal of the Academy of Marketing Science” Vol. 27,
No. 1.
Kanungo R.P. [2006], Cross culture and business practice: are they coterminous or cross‑verging?,
„Cross Cultural Management: An International Journal” Vol. 13, Iss. 1.
Kim K.K. i in. [2010], Inter‑organizational cooperation in buyer‑supplier relationships: both perspectives, „Journal of Business Research” Vol. 63, Iss. 8.
Kogut B., Singh H. [1988], The Effect of National Culture on the Choice of Entry Mode, „Journal
of International Business Studies” Vol. 19, No. 3.
Konsekwencje kultury – rozmowa z Geertem Hofstede, [2003], „Master of Business Administra‑
tion” No. 1.
Leick B. [2011], Barriers to co‑operation and competitive advantage: Cross border business networks
of Saxon and Northern Bohemian firms, „Journal for East European Management Studies”
Vol. 16, Iss. 2.
Linton T. [1945], The cultural background of personality, Appleton‑Century‑Crofts, New York.
McSweeney B. [2002], Fundamental Flaws in Hofstede’s Research, „European Business Forum”
Iss. 9.
Międzynarodowa kooperacja gospodarcza z polskiej perspektywy, [2011], red. B. Stępień, PWE,
Warszawa.
Minkov M. [2013], Cross‑cultural Analysis, Sage, Los Angeles.
Miroshnik V. [2002], Culture and International Management: a Review, „Journal of Management
Development” Vol. 21, Iss. 7.
de Mooij M. [2004], Consumer Behavior and Culture, Sage, Thousand Oaks.
Morgan R.M., Hunt S.D. [1994], The Commitment‑Trust Theory of Relationship Marketing, „Journal
of Marketing” Vol. 58, No. 3, July.
Naudé P., Buttle F. [2000], Assessing Relationship Quality, „Industrial Marketing Management”
Vol. 29.
North D. [1992], Institutions, Ideology and Economic Performance, „CATO Journal” Vol. 11,
No. 3.
O’Brien R. [1992], Global Financial Integration. The End of Geography, Pinter, London.
Putnam R.D. [1995], Bowling alone: America’s declining social capital, „Journal of Democracy”
Vol. 6, No. 1.
Rocznik statystyczny handlu zagranicznego, [2012], GUS, Zakład Wydawnictw Statystycznych,
Warszawa.
Roslin R.M., Melewar T.C. [2004], Linking practices reflective of “Asian values” and relationship
marketing in the grocery distribution channels in Malaysia, „International Journal of Retail
& Distribution Management” Vol. 32, Iss. 1.
Sagan A. [1999], Podstawowe wymiary kulturowe klasyfikacji krajów europejskich – zastosowanie
analizy sieci społecznych, w: Euromarketing. Koncepcje, strategie, metody, red. J.W. Wiktor,
Akademia Ekonomiczna, Kraków.
151
Sasaki I. [2012], Going beyond national culture: matching cultural change in multi‑level analysis,
38th Annual Conference of the European International Business Academy (EIBA), University
of Sussex.
Srnka K.J. [2004], Culture’s Role in Marketer’s Ethical Decision Making: An Integrated Theoretical
Framework, „Academy of Marketing Science Review” No. 1.
Sztompka P. [2007], Zaufanie – fundament społeczeństwa, Wyd. Znak, Kraków.
Światowiec J. [2006], Więzi partnerskie na rynku przedsiębiorstw, PWE, Warszawa.
The Development of Business Networks in the Company Internationalisation Process [2012],
red. K. Fonfara, Poznań University of Economics Press, Poznań.
Trompenaars F., Hampden‑Turner Ch. [2002], Siedem wymiarów kultury, Oficyna Ekonomiczna,
Kraków.
Trompenaars F., Woolliams P. [2004], Marketing Across Cultures, Capstone, Chichester.
Ulaga W., Eggert A. [2006], Relationship value and relationship quality: Broadening the nomological network of business‑to‑business relationships, „European Journal of Marketing” Vol. 40,
Iss. 3/4.
Usunier J.-C. [1992], Commerce entre cultures, Presses Universitaires de France, Paris.
Williamson O.E. [1991], Strategizing, Economizing and Economic Organization, „Strategic Man‑
agement Journal” Vol. 12.
Williamson O.E. [1998], Ekonomiczne instytucje kapitalizmu, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa
1998.
Woo K.-S., Ennew Ch.T. [2004], Business‑to‑business relationship quality: an IMP interaction‑based
conceptualization and measurement, „European Journal of Marketing” Vol. 38, Iss. 9/10.
152
Cultural Differences and INTERNATIONAL
BUSINESS COOPERATION
Summary
The aim of the article is to analyse some aspects of international cooperation of com‑
panies operating in different cultural environments. Polish companies collaborating with
partners from China and Germany were taken as examples in the research.
The article reviews theoretical concepts concerning business relationships and the
typologies of national cultures most often used in comparative analyses in the field. Next
the results of earlier research on the national cultures of Poland, China and Germany are
presented to prove that the three countries belong to different cultures. Literature studies
helped to formulate several hypotheses based on the question whether business relation‑
ships depend on the country of origin of the parties involved and on the direction of the
cooperation (export/import). The hypotheses were next verified in the field research of the
sample of 280 companies with a CATI technique. Later the research results are a subject
to a more general discussion. On the basis of the discussion, among others, some sugges‑
tions as to further research in the field are presented in the final part of the article.
Only some of the hypotheses on the relationships between certain aspects of the com‑
panies’ cooperation and their cultural background were confirmed. Substantial differences
in the business relationships of the Polish companies with their Chinese and German coun‑
terparts apply only to the risk and the flexibility. The exporters differ from the importers
in the perceived similarity to the partner. To conclude, both the country of origin and the
direction of their operations are the factors diversifying the business relationships to a lim‑
ited degree.
Key words: companies’ cooperation, national culture, companies in international market,
cooperation of Polish companies with German and Chinese partners
JEL Codes: F23, L14

Gospodarka Narodowa

Transkrypt

Podobne dokumenty

Perspektywy rozwoju współpracy gospodarczej polsko

Jak działa kultura? Kulturowe ramy zachowań społecznych w szkole

Wärtsilä zamyka zakłady w Europie i przenosi się do

edukacja, globalizacja, komunikacja międzykulturowa,

Polsko-Chiński portal biznesowy

Poziom kultury

Japonia ma wątpliwości co do banku AIIB

różnice kulturowe w relacjach biznesowych