H. Kiereś

Filozofio iedukocio
Henrvk Kiereś
Kotolirki Uniwersylel Lubelski
Utopio o edukocio
Tło myślowe sporu o edukotię
o edukację sięga historycznych początk w kultury europejskiej, ale
epoki renesansu sp r ten nasila się i radykalizuje, do głosu dochood
PocząwszY
dzą skrajne stanowiska, co w wieku XX zaowocowało zwyrodnieniami cyvvilizacyjnymi i kryzysem Poznavłczym w debacie nad edukacjąl. sp r ten jest w istocie sporem oczłowieka, a jego ideowe oblicze iprzebieg są kształtowane przez
kilka konkurujących ze sobą tradycji antropologicznych' akywnie obecnych
w kulturze Europy od greckiej starożytności do dziś;są to tradycje: homerycka
(poetycka, heroiczna), sofistyczna (retoryczna, Pragmatyczna) oraz wewnętrznie
zr żnicowana - filozoficznł. Ta ostatnia czerpie inwencje zidealizmu iraczej
projektuje wizję człowieka (Platon) lub chce wyjaśnićproblem natury bytu ludzkiego na podstawie doświadczeniai nauki (Arystoteles). Do sporu włączfa się
kultura chrześcijanska, kt rej kontekstem jest tradycja antropologiczna Starego
Testamentu, ale kt ra przehacza wszystkie wymienione - i w jakimśstopniu redukcjonistyczne - traĄcje swoją integralną koncepcją człowieka. Zasługi w jej
teoretycznym opracowaniu położyłrealizm filozoficzny (Tomasz z Akwinu), jednak antyk chrześcijanski i średniowiecze są pod silnym wpĘwem pozostałych
tradycji, wraz ze sprzyjającym tym tradycjom idealizmem w lozo i (AugusĘn
z Hippony, Anzelm z Cantenbury, |an Duns Szkot, Wilhelm ockham)3. I właśnie w ePoce renesansu, kt ry pod wpływem idealizmu zainicjował tŻw, zwrot
Sp r
I Przyczyną kryzysu cywilizacyinego jest tzw błąd antroPologiczny, na
weł II w encyklic e Centesimus
ąnu
s; zob. w
kt ry wskazał Jan
Pa_
tej sprawie Błqd antropologiczny, w: Ządania wsp łcze-
snej metafzyki 5, red. A. Maryniarczyk' K' Stępieri' Lublin 2003'
2
P.
Por. E. R. Curtuis, European Literąture ąnd the Latin Middle Ages, New York 1952, s. 36
A. Redpath, odyseja Mqdrości. od filozofi do transcendentalnej sofiłyki, Lublin 2003.
3
zob. M. A. Krąpiec, o rozumieniefilozofi,Lublin 1991, s. 55 n'
22r
n.;
Utopio o edukocio
Henryk Kiereś
antroPocentryczny i głosiłidee humanizmu, debata nad człowiekiem zmieniła
charakter: nie chodzi w niej o wyjaśnienie, kim człowiek jest, lecz o to' kim powinien byca.
Rozpięty pomiędzy platonizmem a arystotelizmem renesans przeciwstawia sobie dwie wizje życia ludzkiego. |edną z nich określa mianem tradycyjnej'
symbolizują ją ,,rria antiqua' i,,vita contemplativa'i natomiast konkurencf ną
ivłyrażającąideologię wspomnianego ,,zwrotu antroPocentrycznego'' reprezentują,yia modernd'i,yita activa'l Wtej drugiej wykładni istoty człowieka
tkwią ideowe korzenie tzw. modernizmu' ideologii nacechowanej optymizmem
Poznawczymw sferze wiedzy przyrodniczej i technicznej oraz wiarą w moralną
przebudowę człowieka i postęp w życitl społecznym, czyli możliwośćzbudowania doskonałej cywilizacji i uszczęśliwienia ludzkości. od tego czasu akcentuje się, a nawet absolutyzuje praktyczną stronę wiedzy, np. F. Bacon czy R. Descartes, czego sztandarow).rn wyrazernjest znamienne zawołanie Th' Hobbesa:
,,Wiedza jest gwoli mocy"s.
Modernizm radykalizuje swoje nadzieje wepokach oświecenia ipozytywizmu, co prowadzi do tzw. zwrotu socjocentrycznego, uzależniającego byt
człowieka-jednostki od społeczności,ale społecznościreprezentowanej przez
pa stwo lub superparlstwo (paristwo ponadnarodowe). Socjocentryzm jest realizowany przez socjalizm i jego rozmaite, lecz w r wnym stopniu aprioryczne
i totalitarne technologie społeczne. W oświeceniu ipozyĄy,łvizmie oraz krzepnącym politycznie socjalizmie dominuje pogląd' że dzieje ludzkości są historią
samowyzwalania się człowieka. Rozmaite historiozofie głoszą, że historia jest
arenąrealizacji koniecznych (nieuniknionych) praw ontologicznych i antropo_
logicznych, gł wnie społecznych. Na człowieku sPoczywa obowiązek rozpoznania tych praw, a następnie ich bezwzględnego wdrożenia w życie społeczne
(A. Comte, G. W. F. Hegel, K. Marks).
Socjalizmowi prryświeca jeden cel, ale r żnicują go strategie ,'uszczęśliwiania ludzkości'l Inaczej w cel chce realizować najstarszy historycznie liberalizm (i jego cieri: anarchizm), ainaczej komunizm, faszyzm inazizm, kt re są
reakcją na błędy liberalizmu (kapitalizmu) i kt re wrogo Patrzą na poczynania
swoich konkurent w. Wymienione socjalizmy stoczyĘ w XX wieku śmiertelny
b j o panowanie nad Europą i światem,a po nominalnym upadku stowarzyszonych ze sobą nazizmu i faszyzmu, a u schyłku stulecia komunizmu (koalicjanta
liberalizmu w II wojnie światowej), zwycięski liberalizm ogłasza, że modernizm
a B.
Suchodolski, Narodziny nowożytnej
flozoji człowieka, Warszawa 1968; Z. Kuderowicz,
Filozofia nowożytnej Europy,Warszawa 1989; S. Swieżawski, Dzieje fiIozofi europejskiej XV wieku,
t.YI: Człowiek, Warszawa l983.
s
Elementyfilozofi, Warszawa
1956, t. I, s. 17.
22Ż
jest mrzonką i proklamuje nadejście epoki tzw. postmodernizmu, epoki ,,konca
historii'' i ostatecznego ,'wyzwolenia wolności'' człowieka. Te osobliwe metafory
mają informować, że jedyną recePtą na samowyzwolenie człowieka jest właśnie
i jego wizja demokracji, co
globaliza cję jego ideologiio.
liberalizm - postmodernizm
dliwic polityczną
ma zarazem usprawie-
Każdy zsocjalizm w rozporządza własną koncepcją pedagogii społecz-
nej. Koncepcja ta jest treściądoktryny partyjnej i w każdym przypadku 'ma cha-
rakter totalitarny, obejmujący całośćbytu społecznego. Na doktrynę partyjną
składa się utopia, czy\iwizjadoskonałej sPołeczności, oraz strategiavrzecaywistniania tej wizji. Każdy z socjalizm w rozporządza inną utopią i inną strategiąjej rea|izacji. Utopia określa cel działania partii, jest sercem jej doktryny i zarazem ndrzędziem propagandy politycznej, a po zdobyciu władzy przez part\ę
służyusprawiedliwieniu stosowanej strategii społecznej, szczeg lnie wtedy' kiedy dokonują się działania moralnie nikczemne i zbrodnicze, polegające na neutralizacji lub eksterminacji wszystkiego, co jest ,,politycznie niepoprawne'l czyli
niezgodne z przy1ętautopią7.
(zym
iesl
-
i dloczego iesl
-
utopio?
Słowo ,,utopid' wynalazł Th. Moore (1478_1535), kanclerz kr la Henryka
VIII,męczenniki błogosławionyKościołapowszechnego,a zawarłjew tytuleksiążki
Libellus vere aureus nec salutąris ąuamfestivus de optimo republicae statu dąue nova
insula Utopia (Lovanium 1516)8. opisał w niej życie społeczne na wyspie Utopii,
rządzonej nominalnie przez kr la Utopusa' a faktycznie przezurądnik w _ anoni-
l
!
t
ł
mowych i wszechwładnych strażnik w prawa. W pierwotnym zamyśle Morusa wyspa miała się nazywac Nusquama (Nigdzie), ale intencję owego ,,nigdzid' zachowuje
słowo,,utopia'i składające się z prefiksa ,;i' oznacza)ącego negację (transliterowane
greckie bu ), rdzenia,,top' - miej sce, i sufi ksa,, -ia' twor zącego ruec?nwniki abstrak_
cyjne (np. sophia).W sumie:,,utopia" to ,,miejsce, kt re nie istnieje"e.
Życie nawyspie Utopii podlega surowej dyscyplinie społecznej, opartej
na bezwzględnie egzekwowanym prawie i obywatelskiej samokontroli. Wszyst6
zob. H. Kiereś,Trzy socjalizmy, Tradycja łącinską wobec modernizmu i postmodernizmu, Lublin 2000; problem globalizmu został poruszony w: ''Człowiek w Kulturze'', |4 (Ż00Ż\.
' Zob. A, Bloom, IJmysl mmknięty, Poznan 1998; R. Kimball, Tenured Rądicąls: How Politics
Has Cotrupted our Higher Education, New York l990; J. Witek, Z.Żmigrodzki, "Polityczna popraw-
ność"w III Rzeczpospolitej, Radom 2003.
8
9
\,V"r.r"*" 1954, Lublin 1993.
Por. M' Winiarczyk,Utopir, ąntyczna, Zarys problematyki, ,,Meandef', LVII (2002) 3-4, s.234
ŻŻ3
n.
Ulopio o edukocio
llenryk Kiereś
ko jest obowiązkiem _ znacze|nym obowiązkiem pracy (za uchylanie się od
pracy grozi kara śmierci).Choć panuje powszechna uniformizacja cywi|izacyjna i kulturowa, a życie Utopian jest ciężkie, wszyscy sąbezgranicznie szczęśliwi i z radościąwyznają zasadę: ,,Im ciężej, tym lepiej'i Edukacja ma oczywiście
charakter panstwowy, jest obowiązkowa, a jej kryterium stanowi pożytek spo_
łeczny, zaśformę i cel
- ,,urawniłowka''l0.
Znane już Europejczykowi, a nieprzypadkowo odnowione w renesansie
myślenie utopijne zyskało popularnośćw kręgach myślicieli_literat w, z kt rych
wywodzi się klasa tzw. intelektualist w (klerk w)' Według trafnego określenia
Paula |ohnsona, intelektualista to
',ni filozof, ni kapłan] kt ry żyje gorącym
pragnieniem zbawienia ludzkości, wyzwolenia 1ej od zŁa społecznegoll' Pier_
wotnie utopie traktowano jako literackie ,,powiastki filozofr,czne" o dydaktyczno-moralizatorskim charakterze, ale wspomniani intelektualiści podnieśli je
do rangi narzędzia krytyki społecznej, a filozofowie-idealiści nadali im status
modeli myślowychteorii społecznej12. |ednocześnie, w pełni od rewolucji fran_
cuskiej, utopie staĘ się treściądoktryn rodzących się partii izarazem nerwem
ich strategii politycznej, określając ich ideologie i technologie społeczne. Kluczowym składnikiem parĘjnych ideologii i technologii jest pedagogia społeczna i edukacja, kt ra prowadzi do ,,przemiany świadomości''i wyprodukowania
człowieka'i W tej sytuacji filozofia, nauki humanistyczne i społeczne
''nowego
(szczeg lnie pedagogika) oraz sztuka zostają sprowadzone do roli ,,ancillae ide_
ologiae'', zaśreligia chrześcijariska jest ideologicznie zawłas zczana (w utopiach
i socjalizmach chrześcijarlskich) lub jest frzycznie eliminowana bądź spychana
na margines życia społecznegol3.
}akie są PrzyczYny popularności myślenia utopijnego w kulturze nowożytnej i wsp łczesnej Europy? Znawcy zagadnienia są zda_
nia, że rodzajowi ludzkiemu towarzyszy tzw' skłonnośćutopistyczna
(utopian propensity), kt rej rezultatem są wizje szczęśliwych miejsc
i doskonałych społecznościczy palistw, wizje wyrażane w mitach (np.
grecki mit o Elizjum), a gł wnie w religiach oraz na gruncie polityki' Wspomniana skłonnośćwsp łtworzy naturę ludzką i jest żywotna
społeczniela' Pomijając problem trafnościtego wyjaśnienia, odnotuj
-
my dla porządku, że Utopia Morusa inspirowała się świeżoPrzetłumaczonym
pilłwim Piatona (o ciym Morus informuje w epigramie) i że kontekstem
myślowym Paristwąjest idealizm fi|ozofrczny, azawarta w dziele Platona wizja
paristwa jest pierwowzorem utopii. Charakterystyczne, że Platoriskie Paitstwo
jest do dziśłziełem paradygmatycznym dla wszelkiej maściutopist w nie'zaleŻnie
od ich stosunku do propozycji, jakie Zawarł wnim ojciec idealizmu.
Można więc sądzić, że utopizm jest z konieczności związany z tradycją idealizmu filozohcznego, a jego bogata historia rozciąga się od Platona do K' Poppera
i R. Rorty'egols.
'|ełnak
niezależnie od rzekomej,,skłonności utopistycznej'' człowieka
i rzeczywistego wpływu Platona i idealizmu na koncepcje renesansowe, wskazuje się na inne ważne żr dła popularności utoPizmu. Są nimi odkrycia geo_
grafrczne izwiązany z nimi bezpośredni lub pośredninap r obcych wzor w
iywilizacyjnych, wzor w dotyczących sposob w życia społecznego, atakże
postępujące zwyrodnienie w łonie rodzimej cywilizacji (tyrania tron w i rozpad paristwa stanowego, rozw j oligarchii przemysłowej i proletaryzacja spoieczelistw), co w chrześcijariskiej Europie rodzi pokusę zakwestionowania dekalogu i Ewangelii i ich roli jako etycznego fundamentu życia społecznego lub
- z diugiej strony - nasuwa myśl o konieczności tworzenia cywi|izacji sakralnej
(fundairentalistycznej), opartej na zasadach religii chrześcija skiejl6.
Ulopie iczłowiek
Myślenie utopijne towarzyszy człowiekowi ,,od zawsze'" ale renesans był
epoką sprzyjającą utopizmowi, o czym świadczy zmiana charakteru debaty nad
człowiekiem, kt rej celem staje się zaprojektowanie nowego człowieka' Myślenie
utopijne oferuje wiele modeli człowieka, a także Pa stwa i życia społecznego.
Charakterystyczne dla wszystkich utoPii jest zredukowanie człowieka do pozycji anonimowej i bezosobowej jednostki, kt rej byt jest ontycznie wt rny wobec
bytu i struktur paristwa. Pojedynczy człowiek jest elementem ''mas ludowych''
l0
Wnikliwą diagnozę przyczyn odcięcia edukacji od rzeczywistości, czyli prawdy, dobra i piękna' a w konsekwencji upadku autorytetu wiedzy Postawił A. B|oom (Umysł zamknięty, s. 430 n)'
lI
Intelektualiś ci,Warszawa [brw].
''
Np. E' B|och, Geist der
'3 zob.
H'
UĘie, Munich und Leipzig
1918.
Kiereś, Żr dła myślenia utopijnelo,w: tenże, Służyćkulturze,Lublin 1998, s' 45-58;
teflże, Polityka ireligia' Nakanwie myśli Feliksa Konecznego, w: Wierność rzeczywistości' Księga
Pamiqtkowa z okazji jubileuszu S)-lecia pracy naukowej na KI]L o. prof' Mieczysława A' Krqpca,
Lublin 2001,
s.
48t-493.
ra
Lublin
l
cje,
224
Zob. F. E. Manuel,
F.
P Manuel, IJtopian Thought in the Western Wotkl' Cambt\dge, Massa-
chusets 1979, s. 15.
rs H. Bertens, The Iilea o! Postmodern: AHistory, London 1995; Postmodernizm. Antologia
przekład w, Krak w 1997; A. Bronk, Sp r o p ostmodernizm, w: tenŻe, Zrozufiieć świat wsp łczesny'
1998; S. Kowalczyk, Idee filozoficzne postmodernizmu, Radom 2004.
Por' F. Koneczny, Protestantyztfl w życiu zbiorowyrn, Lublin 1995l tenże, Kościł a cywiliza-
Lublin 199 ; tenże' Nap r orientu na Zach
d,
Lublin
Ż25
1999.
Ulopio o edukocio
Henryk Kiereś
lub - jak dziś - ,'zasob w ludzkich'] i jako takijest surowcem apriorycznej totalitarnej technologii pa stwowej, produkującej ,,prawdziwego człowieka'l Utopie
staĘ się treściądoktryn partyjnych socjalizmu, zmierzajądo wyprodukowania
,,prawdziwego' komunisty, faszysty, nazisty lub liberała czy anarchistyl7'
Utopii jest wiele, a podstawą ich zr żnicowania jest obrana przez ich wv rc w idea, kt rą uznali za kluczową dla człowieka i bytu panstwa. Cel wszystkich
utopii jest niezmiennie ten sam: wyzwolenie człowieka od zła; r żnice natomiast
dotyczą metody realizacji tego celu - dob r metody zależy od prryjętej dominanty
ideowej. I tak' istnieją utopie plebejskie czy proletariackie, a także arystokraĘczne.
Te pierwsze chcą wyzwolić upośledzoną społecznie warstwę (klasę)' l<torązarazem
przedstawiają jako wz r cn t obywatelskich i depozytariuszkę etosu pracy, natomiast
te drugie chcą oprzeć życie społeczn e na zasadzie,,pan - niewolnik' (,,Ubermensch
-
Untermensch'). Inną charakterystyczną parę tworą utopie agrarne - oParte
nażyciu wiejskim i kolekrywnej uprawie ziemi, zich przeciwienstwem - utopiami
przemysłowymi, widzącymi sw j cel wmiastach_fabrykach. Choć utopie sązzało-
żenia kolektywistyczne (gromadne), prqektuje się takze utopie indywidualistyczne,
kt rych eksponuje się egoizm jednostki i ,,niewidzialną rękg' regulują cą życiem
społeczn;łn, czy też demokraĘczny (większościowy) konsens społeczny. Skrajną
ich odmianą jest anarchizm, sytuujący się na obrzeżach kolektywizmu i znajdujący
w
usprawiedliwienie dla własnej ideologii w zwyrodnieniach kolektywizm u, szczel lnie liberalizmul8. Kolejną parę tworzą utopie sakralne, opierające etykę społecźną
i prawo paristwowe na zasadach religii chrześcijanskiej lub jakiejś,'religii'' pari_
stwowej, będącej syntezą wielu religii i celu pa stwa oraz utopie świeckieczy wręcz
ateisĘczne (anĘteistyczne), kt re rozdzielają oficjalny byt paristwa od prywatnej
sfery wierzeri religijnych swoich obywateli bądź chcą fizycznie wyeliminować reIigię zżycia społecznego i indywidualnego. Nieodłącznyn paradoksem cywilizacji
świeckich jest nieunikniona sakralizacja insq/fucji paristwa, lansowanej przez nie
utopii, a szczeg |nie os b (wodz w) będących personifikacją paristwa i jego utopii.
Inną parę tworą utopie statyczne i jednostajne, oparte na gromadności i zasadzie
Perpetuum mobile, kt rych przeciwieristwem są utopie dynamiczne, u podstaw
kt rych leży wiara w niesko czony PostęP Poznawczy, moralny i materialny, czyli
w modernizację świata.
17
We
wsp lczesnej myślispołecznej przlmuje się - błędnie! -
lizmu, utożsamianego
z komuni zmem, rzadziej
że liberalizm r żni się od socja_
z nazizmem (socjalizmem narodowym), a prawie
Prezentację utopii i konfrontację ich strategii można by kontynuowac'
jest pobowiem myślenie utopijne stanowi domenę sztuki, w kt rej podstawą
znanie wizyjne i ludzka niewyczerpana pomysłowość'Ważniejsze Poznawczo
jest uświadomienie sobie, że prezentacja utopii dotyczy ich załoŻe ideowych
'i
że pomiędzy Iymi, założeniami a ich realizacją na gruncie socjalizmu'zachodzi
przepastna rozbieżność'Właśnieta rozbieżność, świadczącao nierealizowalnoSci Zadnel zutopii, azdrugiej strony ignorancja Europejczykaw zakresie
tradycji realizmu i jego teorii społecznej sąPrzyczynami popularności utopizmu
i naiwnej wiary, że myślenie utopijne stanowi klucz do zagadnieri społecznych.
W rezultacie, najnowsza myślspołeczna to wachlarz subtelnych' lecz w r wnym
stopniu bałamuinych spekulacji i postulat w - recept - na doskonałe społeczeristwo. Recepty te są skażone redukcjonizmem w zakresie koncepcji człowieka, traktują człowieka na zasadzie pąrs pro toto, co nieodwołalnie prowadzi do
błędu antiopologicznego i jego destrukiyjnych cywilizacyjnie konsekwencji19'
Na ,"y^ polrgi gł wny błąd utopizmu? ot ż u jego podstaw leży błęd_
ne założenie, że dobrobyt materialnyjest koniecznym \wystarczającym warunkiem moralnej przemiany człowieka. ZaŁożenie to jest skażone błędem braku
wynikania (non sequitur), a ponadto - i wbrew własnemu antropologicznemu
optymizmowi - redukuje człowieka do pozycji ,,zwierzęcia konsumującegłi producenta i użytkownika d br materialnych, ażycie społeczne zmienia
iv,,wyścig szczur w''. Rzecz jasna, to założenie utopizmu rozstrzyga o kształcie
pedagogii społecznej i edukacji. |ej celem staje się taka wiedza i takie sprawt tore optymalizują strategię życi,a społecznego. Innymi słowy, człowiek"os.i
-jednostka jest funkcją tej strategii i jej celu, sens jego życia pokrywa się z tym
celem. Rezultatem tego oczywistego redukcjonizmu antropologicznego jestzja'
wisko tzw. alienacji, czyli wyobcowania się ideologii i jej struktur paristwowych
zŻycia człowieka' co zkolei owocuje schizofrenią społeczną życia oficjalnego
i normalnego (l), a w konsekwencji - buntem społecznym2o.
Konkluzie
Myślenie utopijne tkwi korzeniami w kulturze literackiej i retorycznej.
Chwytem myślowymkulturyliterackiejjest mit - poetyckie upodobnienie fikcji
do prawdy, zmyślenia do rzeczywistości, z czego wynika, że utopie są mitami
wcale zfaszyzmem. Ponadto, błędnie odnosi się nazwę
',faszyzrri'do niemieckiego nazizmu; zob'
H. Kiereś, Trzy socjalizmy. Tradycja łacinską wobec modernizmu i postmotlernizmł, Lublin
2000.
l8
Wsp łcześniewszystkie ruchy społeczne wymierzone
w totalitarne zakusy socjalizmu libe_
ralnego określa się ntianem antyglobalizmu, a jednocześnie traktuje się antyglobalizm jako
zwyczajny anarchizm! Dyskurs społeczny jest pełen tego rodzaju przekłamarl i manipulacji
słownych.
226
|9
zm
w.
zob. Filozofa liberąlizmu, red.
Pr
20
|.
Tarnowski, Warszawa l993;
|.
Bartyzel, W gqszczu liberali'
ba periodyzacji i klasyfkacji, Lublin 2004.
Po,lczaiącą wiwisekcją myślenia utopiinego i
pr
b jego realizacji są tzw dystopie (kakoto-
pie), demaskujące nieludzki charakter utopizmu (G. orwell, J. Zamiatin' A. Huxley)'
2Ż7
Utopio o edukocio
Henryk Kiereś
społecznymi: więcej w nich metafor i myślenia życzeniowego (wishfull thinking) niż wiedzy o świecie i człowieku' Sprzymierzericem kultury literackiej jest
kultura retoryczna, przeniknięta relatywizmem P oznaw czym i pragmatyzmem
(prawdziwe i dobre jest to, co jest skuteczne) i traktująca świat jako faęon de
parler. Podatnym gruntem dla obu kultur oraz dla utopizmu jest idealizm i jego
pseudofilozofie.
Idealizm flozoficzny nie wyjaśniaświata,lecz konstruuje jego rozmaite
obrazy myślowe (ontologie)' Idealizm jest nurtem wewnętrznie zroŻnicowanym, rozpięfym pomiędzy racjonalizmem i irracjonalizmem2l. Racjonalizm
jest ojcem modernizmu spolecznego, zaśirracjonalizm - postmodernizmu.
Pedagogia społeczna i edukacja modernizmu (komunizmu, faszyzmu inazizmu) polegała na,,mundurowaniu'' ducha ludzkiego, dlatego postmodernizm
domaga się odrzucenia ,,Wielkich Narracji'' modernizmu na tzecz kultury lite_
rackiej i postulowanej etyki społecznej (liberalizm, anarchizm). I znowu mamy
do czynienia z,jedynie słuszną'
Narracjil kt ra zapewnia - jak każdy
''Wielką
socjalizm _ że jej wyłącznym celem jest dobro człowieka, ostateczne ,,wyzwolenie wolności'' ludzkiej' i dlatego edukacja jest terenem eksperyment w myślenia utopijnego22,
Utopio ond Educotion
Summory
A utopian thinking is enrooted in a literary and rhetorical culture. As
cognitive-thoughtful trick of the literary culture there is a myth - a poetic similariĘ of fiction and truth, invention and realiry that makes utopias be social
myths: there is more metaphors and wishful thinking than knowledge about
world and human being. A rhetorical culture is an ally of the literary culture,
and is penetrated by cognitive relativism and pragmatism (what is effective is
true and good at the same time), and treats the world as "faęon de parler'l The
idealism and its pseudo-philosophies are a fruitful field for both mentioned cultures as well as for utopism. A social pedagogy and education of modernism
(communism, fascism, and nazism) consist in "uniformizing" of the human spirit, that is why the postmodernism demands to reject the Great Narrations of
modernism in favor of the literary culture, and postulated social ethics (liberaa
2l
W sprawie Źr deł i konsekwencji idealizmu zob. H. Kiereś, Sp r o koncepcje połndnią metąfzy cznego,,,Edukacja F ilozo frcznd', 37 (2004), s. 2 I -3 .
22
zob. H. Kereś,Filozofcz e konteksty pedagogii społecznej, ,,Horyzonty Wychowanial
I (2002) I, s. 153-163,
Ż28
Iism,anarchism).Consequentlywehavetodowith..theexclusivelyrighf'Great
does - that its only PurPose consists
Narration, that assures - as e"ch socialism
,.liberation of the human freedom'l and
ultimate
i, ii.-g".a of human being,
ii."iit i-tty once more the elucation becomes a field of utopian experiments'