Rola nauczyciela mistrza w kreowaniu sukcesów ucznia

Rola nauczyciela mistrza w
kreowaniu sukcesów ucznia
• „Pozostaje w nas po mistrzach jeden ślad –
zasada twórczości”
(tekst wykładu ks. Józefa Tischnera z 12
kwietnia 1983 r. z drugiego tomu dzieł
zebranych wydanego właśnie przez Instytut
Myśli Józefa Tischnera).
Etymologia słowa "mistrz", według Słownika
Języka Polskiego PWN1, mistrz to:
• człowiek przewyższający innych
umiejętnością czegoś, biegłością w czymś,
niedościgniony w jakiejś dziedzinie;
• człowiek godny naśladowania, uznany przez
innych za wzór, za przewodnika w jakiejś
dziedzinie; człowieka - nauczyciela.
Relacja "mistrz - uczeń"
• jedna z najbardziej naturalnych wrośniętych w
rzeczywistość człowieka. Szczególnego znaczenia
nabiera w czasach współczesnych.
• Czy brak mistrzów, owej relacji Mistrz - Uczeń
może być przyczyną kryzysu kultury, inteligencji?
• Czy w szkole współczesnej istnieją warunki do
takiej relacji? Czy studia przygotowują do takiej
funkcji?
•
• Termin "mistrz" pochodzi od łacińskich magistrare
"rządzić", "uczyć" i magistralis - "pański",
"władczy". Włoskie maestro jeszcze dobitniej
podkreśla mistrzowi przypisaną wirtuozerię
działań.
• Termin ten może być on odniesiony do
nauczyciela, jednak, zarówno Słownik Języka
Polskiego, jak i Słownik Wyrazów
Obcych Kopalińskiego, definiując słowo
"magister", odwołują się do terminu "nauczyciel"
dopiero w ostatniej kolejności.
• Aby możliwe było znaczeniowe zrównanie
terminu "nauczyciel" i "mistrz", muszą zostać
spełnione określone warunki formalne.
• W języku polskim słowo "nauczyciel" określa
zarówno pozycję w organizacji edukacyjnej
(stanowisko), jak i funkcję pełnioną przez daną
osobę na tym stanowisku.
• Zatem bezkrytyczne przyjmowanie równości znaczeń
słów "nauczyciel" i "mistrz" w stosunku do
wszystkich nauczycieli, stanowić może swego
rodzaju nadużycie.
• Ponieważ pozycje nauczyciela i mistrza ulegają
zmianie w miarę, jak uczeń zdobywa nowe
kompetencje i rośnie jego intelektualna sprawność,
nie każdej osobie na stanowisku nauczyciela powinno
się automatycznie przypisać cechy "maestro", tj.
wyjątkową, przewyższającą innych wirtuozerię w
uprawianej profesji więc mistrzostwo.
Kto zatem może być uznany za
mistrza?
• czyli osobę uprawnioną do przekazywania
własnych kompetencji uczniom?
• wedle Maxa Schelera relacja pomiędzy
uczniem a mistrzem, uczniem a geniuszem jest
relacją głęboko przenikniętą doświadczeniami
wartości. U Schelera niemożliwe jest
doświadczanie wartości w oderwaniu od
doświadczenia drugiego człowieka.
• Drugi człowiek przychodzi do nas z wnętrza
jakiejś hierarchii wartości – naszej i jego.
• Spotkanie z drugim człowiekiem jest
wzajemnością na płaszczyźnie wartości.
• ogromną rolę odgrywa w tym spotkaniu
wrażliwość na wartości.
• Tischner idąc za myślą Schelera, koncentruje
się nie tyle na dawcach wartości, ile właśnie na
ich odbiorcach, na uczniach, wychowankach.
• Niemieckie słowo, używane przez Schelera,
brzmi „Nachfolger”, „ten, który naśladuje, ten,
który idzie za kimś, czyli idzie czyimś śladem.,
jeden staje się uczniem, a drugi mistrzem.
•
Trzeba było iść po śladach, umieć odczytać ślad
a to jest relacją obustronnie twórczą.
• Każde przychodzące na świat dziecko jest
potencjalnym artystą, jest „ płodnym nasieniem”
sztuki i ducha. To mający się dopiero
zrealizować uczeń, pełen autentycznej ciekawości
wobec tajemnic życia, wyrażający zachwyt nawet
wprawieniem w ruch choćby najmniejszego
obiektu, w którym ta zasada znajduje odbicie.
Kulturowe uwarunkowania mistrzostwa
• Nauczyciele pojawiają się w naszym życiu w
najróżniejszych okolicznościach i postaciach.
Relacja z Nauczycielem może trwać wiele lat
lub nawet kilkanaście minut. Może być
rozmową, słuchaniem wykładu,
obserwowaniem kogoś w działaniu lub
napotkanym spojrzeniem. Zawsze jednak jest
to bliskie spotkanie, które wytrąca z rutyny
dnia codziennego i pozostawia ślad w pamięci.
Nauczyciel odciska swoje znamię w
osobowości ucznia
• Sztuką jest rozpoznać Nauczyciela kiedy się go
spotyka. Jeszcze trudniej jest rozpoznać go w
sobie, gdy spotyka się Ucznia.
• Spotkanie Nauczyciela i Ucznia jest początkiem
bardzo bogatej relacji, która zawsze odnosi się do
najważniejszych momentów naszego życia,
dotyka podstaw naszego charakteru. Po latach we
wspomnieniach wracamy do jego zasad,
wymagań, wskazań.
Relacja Nauczyciel - Uczeń każdy
ma ściśle określone zadania
• Nauczyciel wskazuje kierunek, naprowadza,
ukazuje sposób myślenia, instruuje, odsłania
wiedzę, mądrość. Uczeń podąża drogą swojego
rozwoju, droga do samodzielności myślenia. W
tej reakcji pojawiają się różne stany emocjonalne,
zarówno pozytywne (fascynacja, zachwyt,
czasami wręcz uwielbienie) jak i negatywne:
(złość, chęć walki i obrony swojego stanowiska,
potrzeba rywalizacji, opór, poczucie niemożności,
strach).
• Próbujemy przekonywać, podważać
kompetencje nauczyciela - wszystko po to by
uniknąć zmian jakie są konsekwencją tego
spotkania dwóch podmiotów, tej relacji.
relacja mistrz-uczeń
•
Zawsze, kiedy chodziło o rozwój czy naukę,
występował mistrz i jego uczeń. Mistrz miał
wiedzę i doświadczenie, uczeń miał chęć nauki i
zaufanie do Mistrza.
Uczeń był prowadzony indywidualnie. Każdy
mistrz miał swojego ucznia. Każdy uczeń miał
swojego mistrza. W relacji Mistrz uczeń można
mówić o kształceniu elitarnym, w kształceniu
nauczyciel uczeń – egalitarnym, masowym.
Uniwersalność nie zawsze implikuje doskonałość.
„żołnierzy kształci się czwórkami, komandosówpojedynczo”
• Relacja między mistrzem a uczniem była bardzo bliska,
osobista, można by rzec wręcz intymna.
• uczeń stawał się „kopią mistrza”, przyjmował jego pogląd
naukowy, jego doświadczenie. Taka relacja była korzystna
zarówno ze względu przekazu wiedzy i wskazania drogi
duchowej. Mistrz był jedynym źródłem wiedzy i mądrości.
• Współcześnie deficyt autorytetu, brak mistrza, przewodnika
człowiek musi sam szukać, wybierać, co rodzi nowe
problemy. Rozwój duchowy przyjmuje inny wymiar i staje się
trudniejszy.
Kształcenie egalitarne
nauczyciel - uczeń
uniwersalność
nauka skierowane do ogółu
Kształcenie elitarne
Mistrz – uczeń
relacja bliska, osobowa, intymna
nauka skierowane do ucznia
Sokrates jest w kulturze europejskiej
przywoływany jako wzór mistrza
• Wiązanie mistrza z nauczycielem występuje
dziś rzadziej, mimo iż tradycje są tu bardzo
bogate.
• "Dążyć do doskonałości, przeznaczać dziełu
nieograniczony czas pracy, stawiać sobie, jak
Goethe, cel nieziszczalny, są to wszystko
zamierzenia, które usuwa układ nowoczesnego
życia. "
• W. Tatarkiewicz, O doskonałości. Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976.
Teorie ponowoczesności wprowadziły
hybrydowość tożsamości, nieokreśloność
rzeczywistości
• W ponowoczesności nie doskonałość nie ma
tu już miejsca. Role mistrza i ucznia nie są już
możliwe .
• Ministerstwo wprowadziło nowe nazwy:
klient, usługa edukacyjna – tu nie ma nic z
mistrzostwa, raczej sklepikarstwo, handel,
ekonomia, brak miejsca na twórczość,
mądrość, jej miejsce zajmuje spryt.
• W rozważanej relacji "mistrz-uczeń" w
kulturze należy podkreślić rolę wzoru
osobowego i rolę osoby naśladującej go.
Warto tu odnieść się do aksjologii, koncepcji
człowieka i wartości.
• Współczesny spór o człowieka rozgrywa się
w świetle diagnozy kryzysu kultury
zachodniej.
• Odpowiedzią na kryzys zachodniej kultury musi
być, jego zdaniem, przywrócenie ładu
aksjologicznego, które odbywa się głównie
poprzez otwarcie się na wzory osobowe.
• K. Wojtyła, istotę człowieka jako osoby wiąże
ze świadomym i wolnym wyborem wzorów
osobowych, ze względu na realizowane wartości i
ich naśladowanie, w granicach wyznaczonych
przez uznawane wartości.
Relacja mistrz - uczeń w kształceniu
• W aktualnych podręcznikach pedagogicznych nie
pojawia się prawie wcale. Można przypuszczać,
że wśród przyczyn znajduje się kulturowe
porzucenie kategorii doskonałości.
• Nie wyciąga się wniosków z badań, które
podważyły już zasadność bezrefleksyjnego
przyjmowania j walorów każdego typu
partnerstwa, przeciwstawiania stylu
autokratycznego pozostałym stylom z intencją
zdyskredytowania tego pierwszego.
• Zainteresowanie dialogowym spojrzeniem na
człowieka, poddane wpływom nowych prądów
kulturowych zaowocowało ideą "dialogu bez
arbitra" - jako wyraz nowego podejścia do
relacji wychowawczych.
• "Mistrza" potraktowano jako przedmiot badań
historii wychowania.
• "Dopóki nie uczynisz nieświadomego świadomym, będzie ono kierowało Twoim
życiem, a Ty będziesz nazywał to
przeznaczeniem." C.G.Jung
• Mistrzostwo łączy się nierozerwalnie z
czytelnym ładem wartości i intensywnością jego
realizowania. Nasuwa się jednak szereg pytań:
czy można tę sferę skodyfikować? Czy można
wymagać od każdego nauczyciela by był
mistrzem?
A mistrz, to człowiek, który daje nam nadzieję,
że nas do ziemi obiecanej zaprowadzi
• Mistrz... Myślę, że wobec takiego człowieka
zawsze jesteśmy niesprawiedliwi. Osądzamy
go na podstawie naszych oczekiwań.
Irracjonalnie żądamy od niego dużo więcej,
niż może nam dać. To jest jego przywilej i jego
nieszczęście. „
• Konkluzja powinna zawierać odpowiedź na
pytanie o szanse relacji mistrz-uczeń w szkole
• Każdy nauczyciel zaangażowany autentycznie w
swoją pracę wnosi inne podejście, inne pomysły,
inne rozwiązania, wnosi siebie.
Wkłada cząstką siebie, w sukces swoich uczniów,
odciska swoją pieczęć na sercach i umysłach
młodych.
Służba to niezmiernie zaszczytna, ale zarazem,
wymagająca nie tylko odpowiednich kwalifikacji
intelektualnych i stosownej wiedzy fachowej, lecz
także wielkiego hartu ducha i silnego charakteru.
• Zakończmy wypowiedzią - K. Twardowskiego,
który był jako "mistrz" przywoływany przez
wielu wybitnych polskich humanistów,
uhonorowany w Uniwersytecie Lwowskim w
1931 r. przez własnych uczniów medalem
"Discipulorum amor et pietas" - "Uczniów miłość
i wdzięczne przywiązanie". Dziękując mówił: "..
starałem się niestrudzenie tchnąć w Wasze
dusze to, co jest najlepszą cząstką mojej duszy
własnej: szczere ukochanie pracy, gorące
umiłowanie prawdy i usilne dążenie do
sprawiedliwości".