Zasady funkcjonowania uczelni w warunkach zewnętrznego

Zasady funkcjonowania uczelni w
warunkach zewnętrznego
zagrożenia bezpieczeństwa państwa
i w czasie wojny
dr Stanisław Małecki
Akademia Obrony Narodowej
• Źródła prawa:
• 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483)
• 2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie
wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego
Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego
podległości konstytucyjnym organom
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 156, poz.
1301, zm. Z 2003 r. nr 228, poz. 2261)
Źródła prawa, cd:
• 3. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o
szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz.
1365 z późn. zm.)
Literatura:
Bogusław Banaszak, Prawo konstytucyjne,
seria: Studia prawnicze, C.H. Beck,
Warszawa, 1999
Literatura, cd:
Leszek Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne.
Zarys wykładu, Liber, 2008
Tytułem wprowadzenia:
Stan nadzwyczajny
Pod tym pojęciem rozumiemy pojawienie się
w państwie sytuacji szczególnego zagrożenia,
której rozwiązanie wymaga sięgnięcia do
środków szczególnych, a więc do:
1) koncentracji władzy w rękach egzekutywy
(głowy państwa i rządu),
2) ograniczenia praw i wolności obywateli,
3)zmian w strukturze i zasadach funkcjonowania
organów państwowych,
4)Zmian w systemie stanowienia prawa.
Stan nadzwyczajny – to zatem stan w
wewnętrznym porządku państwa, w którym
część obowiązujących regulacji
konstytucyjnych zostaje zawieszona.
W miejsce obowiązujących dotąd regulacji
konstytucyjnych wstępuje regulacja
wyjątkowa.
W republice rzymskiej pojawiła się paremia:
Salus rei publicae suprema lex esto
czyli
Ratunek Rzeczypospolitej prawem najwyższym
Nadzwyczajne zagrożenie państwa może
uzasadniać działania pomijające obowiązujący
porządek prawny
W Rzymie, w okresie republikańskim istniała
instytucja dyktatora, który w sytuacji
nadzwyczajnej przejmował całość władzy z rąk
konsulów.
W konstytucjach Francji z 1799 i 1830 roku
nadano ramy prawne instytucji stanu
oblężenia
Współcześnie problematykę stanów
nadzwyczajnych charakteryzują trzy tendencje:
1) konstytucjonalizacja regulacji prawnych (czyli
normowanie problematyki stanów
nadzwyczajnych na poziomie konstytucyjnym),
2) dyferencjacja różnych postaci stanu
nadzwyczajnego (zależnie od rodzaju zagrożenia
różnorodne środki o różnej intensywności).
3) parlamentaryzacja procesu podejmowania
decyzji (jakkolwiek z założenia stan
nadzwyczajny to czas egzekutywy –
współczesne konstytucje wprowadzają dla
parlamentu różnego rodzaju gwarancje: czas
trwania stanu nadzwyczajnego, zakres
podejmowanych środków, zakaz zmian
określonych ustaw, zgoda i akceptacja dla
działań egzekutywy).
Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego to
suwerenne prawo każdego państwa
W ostatnich trzydziestu latach – na tle rozwoju
prawnomiędzynarodowych instrumentów
ochrony praw człowieka – pojawiły się regulacje
ograniczające w zakresie stanów nadzwyczajnych.
I tak:
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i
Politycznych z 1966 roku, ratyfikowany przez
Polskę w 1977 roku, dopuszcza w art. 4
zawieszenie stosowania zobowiązań zawartych
w tym Pakcie, ale:
1)tylko w sytuacji „wyjątkowego
niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego
istnieniu narodu”,
2)tylko w zakresie „ściśle odpowiadającym
wymogom sytuacji (zasada
proporcjonalności)”,
3)pod warunkiem, że podejmowane wobec ludzi
decyzje „nie są sprzeczne z innymi
zobowiązaniami państwa wynikającymi z prawa
międzynarodowego i nie pociągają za sobą
dyskryminacji wyłącznie z powodu rasy, koloru
skóry, płci, języka, religii lub pochodzenia
społecznego”,
4) pod warunkiem urzędowego ogłoszenia
wprowadzenia stanu nadzwyczajnego i
poinformowania Sekretarza Generalnego ONZ o
zakresie i powodach zawieszenia zobowiązań
Paktu”.
Niektóre najbardziej podstawowe prawa
człowieka (m.in. prawo do życia, zakaz tortur,
zakaz niewolnictwa) zostały w Pakcie
wyłączone z możliwości ich zawieszenia.
Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950
roku, ratyfikowana przez Polskę w 1992 roku,
dopuszcza w art. 15 podjecie przez państwo
środków uchylających stosowanie zobowiązań
wynikających z Konwencji:
1) jedynie w przypadku wojny lub innego
niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego
życiu narodu,
2) tylko w zakresie ściśle odpowiadającym
wymogom sytuacji,
3) pod warunkiem, że środki te nie są
sprzeczne z innymi zobowiązaniami
wynikającymi z prawa międzynarodowego.
Stany nadzwyczajne w Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej
W myśl art. 228 ust. 1, w sytuacjach
szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki
konstytucyjne są niewystarczające, może
zostać wprowadzony odpowiedni stan
nadzwyczajny:
stan wojenny,
stan wyjątkowy
stan klęski żywiołowej
Stosownie do art. 228 ust. 2 Konstytucji stan
nadzwyczajny może być wprowadzony tylko
na
podstawie
ustawy,
w
drodze
rozporządzenia, które podlega dodatkowemu
podaniu do publicznej wiadomości (a więc
niezależnie od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw)
Z kolei, w myśl art. 228 ust. 5, działania
podjęte w wyniku wprowadzenia stanu
nadzwyczajnego muszą odpowiadać
stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do
jak najszybszego przywrócenia normalnego
funkcjonowania państwa.
Ustawa Zasadnicza (Konstytucja) ustanawia sześć
zasad, które dotyczą jednolicie wszystkich
sytuacji stanu nadzwyczajnego:
1) zasadę wyjątkowości (subsydiarności) - stan
nadzwyczajny może zostać wprowadzony tylko w
sytuacji szczególnego zagrożenia i tylko wtedy,
jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są
niewystarczające (art. 228 ust. 1).
Kryterium szczególnego zagrożenia ma
charakter ogólnikowy.
Musimy
pamiętać,
że
w
prawie
międzynarodowym sformułowano dalej idące
kryteria
–
mówi
się
bowiem
o
niebezpieczeństwie
zagrażającym
życiu
narodu (tylko pod tym warunkiem możliwe
jest
ograniczenie
praw
i
wolności
gwarantowanych Paktem i Konwencją).
2) zasadę legalności - wprowadzenie stanu
nadzwyczajnego może nastąpić tylko na podstawie
ustawy i w formie rozporządzenia, które podlegają
dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości (art.
228 ust. 2);
- treść stanu nadzwyczajnego musi określać ustawa
(dotyczy to w szczególności zasad działania organów
władzy publicznej oraz zakresu ograniczenia praw i
wolności człowieka i obywatela w czasie
poszczególnych stanów). Wyklucza to domniemanie
istnienia kompetencji po stronie organów państwa;
- straty majątkowe poniesione w czasie
obowiązywania
stanu
nadzwyczajnego,
wynikające z ograniczenia praw i wolności
jednostki, powinny zostać wyrównane przez
państwo;
3) zasadę proporcjonalności – działania
podejmowane w wyniku wprowadzenia stanu
nadzwyczajnego, a więc przede wszystkim
ograniczenia praw i wolności jednostki – muszą
odpowiadać stopniowi zagrożenia (art. 228
ust.5).
Działania niewspółmiernie ingerujące w
sytuację prawną jednostki – nie znajdują
podstawy (usprawiedliwienia) w instytucji
stanu nadzwyczajnego;
4) zasadę celowości – działania podjęte w
wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego
powinny zmierzać do jak najszybszego
przywrócenia normalnego funkcjonowania
państwa (art. 228 ust. 5);
5) zasadę ochrony podstaw systemu
prawnego – w okresie stanu nadzwyczajnego
nie można zarówno zmieniać, jak i uchwalać
na nowo ustaw regulujących szczególnie
delikatne, „wrażliwe” materie, takie jak:
konstytucja, ustawy wyborcze (ordynacje
wyborcze do Sejmu, Senatu i organów
samorządu terytorialnego oraz ustawy o
wyborze prezydenta RP) oraz ustaw o stanach
nadzwyczajnych;
w czasie stanu nadzwyczajnego zostaje utrzymany
„monopol” ustawodawczy Sejmu – żaden inny
organ nie może przejąć wykonywania funkcji
ustawodawczej, wyjątek dopuszczono tylko w
odniesieniu do stanu wojennego (art. 234);
6) zasadę ochrony organów przedstawi cielskich – w czasie stanu nadzwyczajnego oraz
w ciągu 90 dni po jego zakończeniu, w myśl art.
228 ust. 7 nie można:
a) skrócić kadencji Sejmu (a zatem i Senatu),
b) przeprowadzić referendum ogólnokrajo –
wego,
c) przeprowadzić wyborów do Sejmu, Senatu,
na urząd prezydenta RP, a wybory do orga –
nów samorządu terytorialnego można przeprowadzić tylko tam, gdzie nie wprowadzono stanu nadzwyczajnego. W konsekwencji
przedłużeniu ulega kadencja tych organów.
Konstytucja wymaga bezwzględnie, by
dokładny kształt każdego ze stanów
nadzwyczajnych był określony w ustawie. To
jedna z gwarancji, że prawo stanu
nadzwyczajnego
przyjęto
w
sposób
demokratyczny i było na czas podane do
publicznej wiadomości.
Ustawy o stanach nadzwyczajnych ulegają
swoistej petryfikacji z chwilą wprowadzenia
stanu nadzwyczajnego: dokonywanie w nim
zmian lub uzupełnień nie jest możliwe (art.
228 ust. 6 in fine ).
petryfikacja (gr., łać.) – ustalenie, utrwalenie
czegoś w pewnej określonej formie
Stan prawny
Stan prawny w zakresie stanów
nadzwyczajnych wypełnił nakazy
konstytucyjne dopiero w 2002 roku
Obecnie obowiązują:
- ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski
żywiołowej,
- ustawa z dnia 23 czerwca 2002 r. o stanie
wyjątkowym,
- ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego
Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom RP,
- ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z
ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego
wolności i praw człowieka i obywatela.
Sytuacja kryzysowa
Nie każde zakłócenie normalnego funkcjonowania
państwa musi skutkować wprowadzeniem jednego ze
stanów nadzwyczajnych.
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu
kryzysowym wprowadza pojęcie „sytuacji kryzysowej”.
Definiuje ją jako sytuację będącą następstwem
zagrożenia i prowadzącą w konsekwencji do zerwania
lub znacznego naruszenia więzów społecznych przy
równoczesnym zakłóceniu w funkcjonowaniu instytucji
publicznych w stopniu, który nie uzasadnia
wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych.
Rozwiązanie „sytuacji kryzysowej” należy do
Rady Ministrów – podejmowane środki nie
mogą wykraczać poza jej konstytucyjne kompetencje.
Stan wojenny – art. 229
Stan wojenny ma – z natury rzeczy – najdalej idący
charakter, gdyż może się wiązać z zagrożeniem istnienia
państwa.
Może być wprowadzony wyłącznie w trzech sytuacjach
(art. 2 ust. 1 ustawy o stanie wojennym…):
1) zewnętrznego zagrożenia państwa (także przez działania
terrorystyczne),
2) zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
3) jeżeli z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie
do wspólnej obrony przeciwko agresji.
Pierwsza z przesłanek ma charakter
niedookreślony, gdyż ocena czy zewnętrzne
zagrożenie bezpieczeństwa państwa istotnie i
realnie występuje, ma zawsze charakter
polityczny i może być weryfikowana następczo
przez historyków i przez Trybunał Stanu.
Druga przesłanka jest bardziej precyzyjna, bo
termin „zbrojna napaść” należy interpretować
na tle prawa międzynarodowego, w
szczególności art. 51 Karty Narodów
Zjednoczonych.
Gdy rzecz dotyczy trzeciej przesłanki, to
obecnie Polska jest związana – w zakresie
zobowiązań międzynarodowych – Paktem
NATO, który przewiduje obowiązek wspólnej
obrony przeciwko agresji. Pakt formułuje
własną definicję pojęcia „agresja”.
• Art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego, sporządzonego 4
kwietnia 1949 r. w Waszyngtonie (ratyfikowanego przez
Polskę i ogłoszonego w Dz.U. z 2000 r. Nr 87, poz. 970)
stanowi:
„Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej
z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za
napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że
jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w
ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub
zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy art. 51 Karty
Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub
Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie,
samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami
działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem
Siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania
bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego.
O każdej takiej zbrojnej napaści i o wszystkich
podjętych w jej wyniku środkach zostanie
bezzwłocznie
powiadomiona
Rada
Bezpieczeństwa. Środki takie zostaną zaniechane,
gdy tylko Rada Bezpieczeństwa podejmie
działania konieczne do przywrócenia i utrzymania
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu
wojennego wydaje Prezydent RP, co w pełni
koresponduje
z
jego
szczególną
odpowiedzialnością za sprawy suwerenności i
integralności państwa.
Rozporządzenie to może być wydane tylko na
wniosek Rady Ministrów.
Oznacza to obowiązek zgodnego działania
obu
segmentów
władzy
wykonawczej:
Prezydenta i Rady Ministrów.
Prezydent nie może zatem wprowadzić
stanu wojennego bez uprzedniego wniosku
Rady Ministrów.
Prezydent nie ma jednak obowiązku
uczynić zadość takiemu wnioskowi
(po
dokonaniu – jak należy sądzić – oceny sytuacji
zewnętrznej kraju).
Rozporządzenie
Prezydenta
nabiera
mocy
bezpośrednio po podaniu do publicznej wiadomości.
Art. 231 Konstytucji stanowi, że rozporządzenie o
wprowadzeniu
stanu
wojennego
(a
także
wyjątkowego) Prezydent przedstawia Sejmowi w ciągu
48 godzin od jego podpisania. Sejm niezwłocznie
rozpatruje rozporządzenie Prezydenta. Nie musi go
akceptować, gdyż nie jest to wymagane przez
Konstytucję. Sejm może jednak je uchylić bezwzględną
większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów.
Stan wojenny może być wprowadzony na
części lub na całym terytorium państwa (art.
229 in fine ).
Stan wojenny jest wprowadzany na czas
nieoznaczony, co wynika z zewnętrznego
charakteru sytuacji.
Zniesiony zostaje dopiero po
przywróceniu – zgodnie z art. 8 ustawy o
stanie wojennym -normalnego
funkcjonowania państwa.
Treścią stanu wojennego jest zatem
wprowadzenie określonych zmian do przepisów
normujących
funkcjonowanie
aparatu
państwowego i sytuację prawną obywateli.
Równocześnie, gdy wymaga tego bezpośrednie, zewnętrzne zagrożenie państwa (art. 136
Konstytucji) Prezydent – na wniosek Rady
Ministrów – zarządza powszechną lub częściową
mobilizację oraz użycie sił zbrojnych do obrony
państwa.
W stanie wojennym:
- organy władzy publicznej działają w
dotychczasowych strukturach organizacyjnych i w
ramach przysługujących im kompetencji;
- kierowanie obroną państwa należy do
Prezydenta we współdziałaniu z Radą Ministrów
(jeśli rząd nie może się zebrać na posiedzenie,
jego konstytucyjne kompetencje wykonuje
premier – art. 8 ustawy o stanie wojennym);
- Prezydent określa (na wniosek premiera) zadania
sił zbrojnych w czasie stanu wojennego,
- Prezydent zatwierdza (na wniosek Naczelnego
Dowódcy Sił Zbrojnych) plany operacyjnego
użycia sił zbrojnych,
- Prezydent uznaje (na wniosek Naczelnego
Dowódcy Sił Zbrojnych) określone obszary
państwa za strefy bezpośrednich działań
wojennych.
Rada Ministrów zarządza – między innymi –
przejście organów władzy publicznej na
wojenne zasady działania (określają
to
odrębne przepisy), określa zasady działania
tych organów w strefie bezpośrednich działań
wojennych bądź nawet zawiesza ich
działalność w tej strefie.
W terenie cywilne kierowanie realizacją zadań
obronnych należy do wojewodów.
Mogą oni nakładać zadania na jednostki
samorządu terytorialnego (art. 13 ustawy o
stanie wojennym).
Premier – na wniosek wojewody – może
zawiesić działalność poszczególnych jednostek
samorządu terytorialnego i ustanawiać – w ich
miejsce – komisarza rządowego (art. 14 ww.
ustawy).
Ustawa o stanie wojennym – określając
nadzwyczajne kompetencje Rady Ministrów –
posługuje się pojęciem „organy władzy
publicznej”. Odnieść należy te kompetencje do
organów władzy wykonawczej.
W odniesieniu do pozostałych władz
(parlament, trybunały, sady) byłaby konieczna
szczególna podstawa konstytucyjna i wyraźne
unormowanie ustawowe, a tego de lege lata
brakuje.
Zatem:
- wprowadzenie stanu wojennego nie daje podstaw do
zawieszenia funkcjonowania parlamentu (dopóki ten
organ będzie faktycznie zdolny do działania).
Jedyne dopuszczalne odstępstwo to udzielenie
Prezydentowi, na wniosek Rady Ministrów, prawa
wydawania rozporządzeń z mocą ustawy – wyłącznie w
granicach wyznaczonych zasadami legalności,
proporcjonalności i celowości i jedynie wówczas, gdy
Sejm nie może się zebrać na posiedzenie (art. 234
Konstytucji),
- wprowadzenie stanu wojennego nie daje podstaw do
zawieszenia działalności trybunałów i sadów.
Mogą natomiast nastąpić przesunięcia dotyczące
właściwości sądów, w szczególności między sądami
powszechnymi i wojskowymi i następuje zaostrzenie
odpowiedzialności karnej za pewne czyny.
Tworzenie sądów wyjątkowych lub wprowadzenie
trybu doraźnego jest dopuszczalne tylko w czasie
wojny (art. 175 Konstytucji), co nie jest tożsame z
okresem stanu wojennego.
Stan wojny – art. 116 Konstytucji
Jego istotą jest oddziaływanie zewnętrzne,
na płaszczyźnie prawa międzynarodowego –
nie zaś wprowadzanie zmian w wewnętrznym
porządku państwa.
Wprowadzenie
stanu
wojny
jest
adresowane do innego państwa (innych
państw),
a
także
do
społeczności
międzynarodowej.
Wprowadzenie stanu wojny pociąga skutki wynikające z
prawa międzynarodowego:
- możliwość rozpoczęcia działań zbrojnych,
- zerwanie stosunków dyplomatycznych,
- ograniczenie praw obywateli państwa –
strony
konfliktu.
Stan wojny nie pociąga zatem bezpośrednich skutków dla
wewnętrznego porządku państwa.
Przyjmuje się, iż wprowadzeniu stanu wojny będzie
towarzyszyło, a nawet je poprzedzało – wprowadzenie
stanu wojennego.
Z mocy art. 116 ust. 2 wprowadzenie stanu
wojny może mieć jedynie charakter obronny,
bo dopuszczalne jest wyłącznie:
- w razie zbrojnej napaści na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej,
- gdy z umów międzynarodowych wynika
zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko
agresji (vide Pakt NATO).
Nie ma natomiast możliwości wprowadzenia
stanu wojny w razie zewnętrznego zagrożenia
państwa, w konsekwencji wykluczona jest
wojna prewencyjna.
W myśl art. 116 ust. 1 Sejm decyduje w
imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie
wojny i o zawarciu pokoju.
Jeżeli Sejm nie może się zebrać na
posiedzeniu, o stanie wojny postanawia
Prezydent (ust. 2). W tym przypadku
niezbędna byłaby kontrasygnata premiera na
odpowiednim postanowieniu.
Konstytucja lakonicznie traktuje o skutkach
wprowadzenia stanu wojny dla porządku
wewnętrznego w państwie.
Skutkiem
podstawowym
–
nie
automatycznym – będzie wprowadzenie stanu
wojennego, a to pociągnie za sobą skutki
wynikające z prawnych uwarunkowań tego
stanu.
Zakończenie stanu wojny następuje przez
zawarcie pokoju.
Jest to wyłączna prerogatywa Sejmu.
Jednocześnie – zgodnie z art. 89 ust. 1 pkt 1
Konstytucji – do zawarcia pokoju jest
konieczna umowa międzynarodowa, co
oznacza
konieczność
współdziałania
parlamentu i Prezydenta.
Uczelnia a stan wojenny i stan wojny
Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o
szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365
z poźn.zm.) nie zawiera regulacji odnoszących
się do funkcjonowania uczelni w stanach
nadzwyczajnych, w tym w stanie wojennym i
w stanie wojny.
Zawiera jednakże regulacje, które w ramach
wprowadzenia stanów nadzwyczajnych (w
szczególności stanu wojennego) mogą być
ograniczane. Odnoszą się one do instytucji
samorządu studenckiego, który – tworzony
przez studentów studiów I i II stopnia oraz
jednolitych studiów magisterskich – jest
wyłącznym reprezentantem ogółu studentów
uczelni (art. 202 ust. 1 i 2 ustawy o
szkolnictwie wyższym).
Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym zawiera
unormowania dotyczące:
- prawa studentów do zrzeszania się w uczelnianych
organizacjach studenckich, w szczególności w kołach
naukowych oraz zespołach artystycznych i sportowych
(art. 204 i 205 ustawy),
- prawa samorządu studenckiego (w tym Parlamentu
Studentów)
lub
stowarzyszenia
o
zasięgu
ogólnokrajowym, zrzeszającego wyłącznie studentów,
do podjęcia akcji protestacyjnej,
nienaruszającej
przepisów obowiązujących studentów -
- dla poparcia swoich żądań, gdy są one przedmiotem
sporu zbiorowego i dotyczą istotnych spraw lub
interesów studentów (art. 206 ust. 1).
Decyzję o przeprowadzeniu akcji protestacyjnej i jej
formie podejmuje bezwzględną większością głosów –
odpowiednio do jej zasięgu – organ samorządu
studenckiego lub stowarzyszenia. O decyzji zawiadamia
się rektora lub kierownika podstawowej jednostki
organizacyjnej – nie później niż na 3 dni przed
rozpoczęciem akcji protestacyjnej.
Strajk studencki (powstrzymywanie się od
uczęszczania na zajęcia z możliwością
pozostania na uczelni) może być podjęty
wyłącznie przez samorząd studencki lub
stowarzyszenie – jeżeli wcześniejsze
negocjacje z rektorem lub inne niż strajk
formy akcji protestacyjnej nie doprowadziły
do rozwiązania konfliktu (art. 206 ust. 3)
Udział w strajku lub innej akcji protestacyjnej jest
dobrowolny.
Nie stanowi on naruszenia obowiązków studenta,
jeżeli strajk (akcja protestacyjna) zostały
zorganizowane zgodnie z ustawą (art. 206 ust. 4).
Organizator strajku (akcji protestacyjnej) jest
obowiązany zapewnić taki ich przebieg, aby nie
zagrażały zdrowiu lub życiu ludzkiemu, mieniu
uczelni lub innych osób oraz aby nie naruszały
praw pracowników uczelni, a także studentów
niebiorących udziału w proteście.
W dziale V (Utrzymanie porządku i
bezpieczeństwa na terenie uczelni) art. 227 ust. 3
stanowi, że służby państwowe odpowiedzialne za
utrzymanie
porządku
publicznego
i
bezpieczeństwa wewnętrznego mogą wkroczyć
na teren uczelni tylko na wezwanie rektora.
Służby te mogą wkroczyć z własnej inicjatywy
na teren uczelni w sytuacji bezpośredniego
zagrożenia życia ludzkiego lub klęski żywiołowej,
zawiadamiając o tym niezwłocznie rektora
W myśl art. 227 ust. 4, porozumienia zawarte
przez rektora z właściwymi organami służb
odpowiedzialnych za utrzymanie porządku
publicznego i bezpieczeństwa wewnętrznego
mogą określić inne przypadki związane z
utrzymaniem porządku i bezpieczeństwa
uzasadniające przebywanie tych służb na
terenie uczelni.
Stosownie do treści art. 227 ust. 5 ustawy,
służby
odpowiedzialne
za utrzymanie
porządku publicznego i bezpieczeństwa
wewnętrznego są obowiązane opuścić teren
uczelni niezwłocznie po ustaniu przyczyn,
które uzasadniały ich wkroczenie na teren
uczelni, lub na żądanie rektora
W myśl art. 229 ustawy rektor – w razie
powstania okoliczności
uniemożliwiających
normalne funkcjonowanie uczelni – może
czasowo zawiesić zajęcia w uczelni lub w jej
jednostkach organizacyjnych albo zarządzić
czasowe zamkniecie uczelni lub jej jednostki
organizacyjnej (ust. 1).
Decyzję w tym zakresie rektor niezwłocznie
przedstawia senatowi uczelni do zatwierdzenia.
W przypadku odmowy rektor zarządza
wznowienie zajęć lub otwarcie uczelni (jej
jednostki organizacyjnej) albo przedstawia
sprawę
do
rozstrzygnięcia
ministrowi
właściwemu do spraw szkolnictwa wyższego –
minister podejmuje decyzję w ciągu 7 dni.
Stosownie do art. 230 ustawy organizowanie
na terenie uczelni zgromadzeń pracowników,
doktorantów i studentów odbywa się
wyłącznie za zgodą rektora.
Ograniczenia wolności i praw
człowieka i obywatela
W świetle art. 233 Konstytucji ustawa określająca zakres
ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w
czasie stanu wojennego nie może ograniczać
następujących wolności i praw:
do godności człowieka (art. 30),
do obywatelstwa (art. 34 i 36),
do ochrony życia (art. 38),
do humanitarnego traktowania (art. 39, 40 i 41 ust. 4),
w zakresie ponoszenia odpowiedzialności karnej (art.42),
dostępu do sądu (art. 45),
dóbr osobistych (ochrony prawnej życia
prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia
oraz decydowania o swoim życiu osobistym (art.
47),
wolności sumienia i wyznania (art. 53),
prawa do petycji, skarg i wniosków (art.63),
prawa do wychowywania dzieci, zakresu ograniczenia praw rodzicielskich oraz ochrony
praw dziecka (art. 48 i 72).
Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i
praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu:
rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku,
pochodzenia społecznego, urodzenia i majątku
(art. 233 ust. 2 Konstytucji).
Wszystkie pozostałe wolności i prawa mogą
podlegać ograniczeniom – pod warunkiem
dochowania ogólnych wymagań postawionych
przez art. 228 oraz zakazu dyskryminacji z art.
233 ust. 2 Konstytucji.
Ograniczenia praw w stanie wojennym
Zachowując ramy konstytucyjne ustawa o
stanie wojennym przewiduje możliwość
wprowadzenia licznych ograniczeń wolności i
praw.
Decyzje o ich wprowadzeniu należą do
premiera, poszczególnych ministrów bądź
wojewodów i mogą być podejmowane
stosownie do sytuacji.
Ograniczenia, nakazy i zakazy mogą objąć:
- wprowadzenie nakazu noszenia dowodu tożsamości,
wprowadzenie zakazu zmiany miejsca pobytu stałego
lub czasowego bez odpowiedniego zezwolenia,
- zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń,
imprez masowych, strajków i innych form protestu,
- zawieszenie działalności tych zarejestrowanych
stowarzyszeń,
partii
politycznych,
związków
zawodowych i innych podobnych organizacji, których
działalność
może utrudnić realizację działań
obronnych,
- wprowadzenie cenzury prewencyjnej środków
społecznego przekazu, a także wprowadzenie
zagłuszania sygnału radiowego lub telewizyjnego,
- wprowadzenie kontroli zawartości (treści)
korespondencji pocztowej, telefonicznej i
telekomunikacyjnej,
- zawieszenie zajęć dydaktycznych wszelkiego
rodzaju,
zawieszenie
funkcjonowania
transportu,
systemów
łączności,
działalności
telekomunikacyjnej i pocztowej,
- wprowadzenie ograniczeń obrotu krajowymi i
dewizowymi środkami płatniczymi,
- zajęcie lub zarekwirowanie na potrzeby
obronne środków transportu,
- zakaz ruchu pojazdów na drogach publicznych,
- wprowadzenie powszechnego obowiązku
wykonywania pracy,
- wprowadzenie administracyjnego najmu lokali
i budynków, dokwaterowywanie osób,
- wprowadzenie reglamentacji towarów
konsumpcyjnych,
- nakazanie okresowego zawieszenia działalności
gospodarczej
określonego
rodzaju
lub
uzależnienie jej prowadzenia od uzyskania
zezwolenia,
- objęcie militaryzacją jednostek organizacyjnych,
które wykonują zadania szczególnie ważne dla
obronności lub bezpieczeństwa państwa.
W razie wprowadzenia stanu wojennego
zmianom ulega też zakres obowiązków
obywateli, związanych z obronnością kraju:
- zmieniają się zasady powoływania obywateli do
służby wojskowej,
- rozszerzeniu ulega obowiązek służby w obronie
cywilnej,
- możliwe jest powołanie obywatela do służby w
jednostkach zmilitaryzowanych,
- rozszerza się zakres świadczeń osobistych i
rzeczowych obywateli.
Przepisy karne
Ustawa o stanie wojennym zawiera przepisy
karne w art. 31 – 34.
Zgodnie z art. 33 ust. 1 pkt 10, za
organizowanie
lub
prowadzenie
zajęć
dydaktycznych w szkołach – wbrew zakazowi
zawartemu w art. 24 ust. 1 pkt 3 (w czasie stanu
wojennego mogą być wprowadzone ograniczenia
w zakresie działalności edukacyjnej, poprzez
okresowe zawieszenie zajęć dydaktycznych w
szkołach, włącznie ze szkołami wyższymi) – grozi
kara aresztu lub grzywny.
W myśl ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks
wykroczeń (Dz.U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756 z
późn.zm.) kara aresztu trwa najkrócej 5,
najdłużej 30 dni (art. 19), natomiast karę
grzywny wymierza się w wysokości od 20 do
5000,00 złotych (art. 24 par.1).
Dziękuję za uwagę