Jak uniknąć plagiatu?
Transkrypt
Jak uniknąć plagiatu?
Jak uniknąć plagiatu… czyli co należy wiedzieć o stosowaniu dozwolonego użytku w pracach dyplomowych i naukowych Anna Tonakiewicz-Kołosowska Iwona Socik Plan prezentacji 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Co to jest plagiat Rodzaje plagiatu Plagiat w prawie autorskim Wyłączenia z Ustawy PAPP Jak wykorzystywać prace innych autorów w sposób zgodny z prawem Naruszenia Orzecznictwo Skala zjawiska Działania antyplagiatowe podejmowane przez uczelnie Co to jest plagiat? „Rozważając problemy związane z plagiatem należy podkreślić, że samo określenie „plagiat” nawet nie występuje w aktach prawnych i na ogół jest rozumiane jako przywłaszczenie autorstwa cudzego utworu, odkrycia, pomysłu, wynalazku lub innych dóbr intelektualnych”1 Co to jest plagiat? Brak odpowiedniego zapisu w Ustawie PAPP odnośnie terminu „plagiat” spowodował, że ma ono różne definicje i różne znaczenia W literaturze prawniczej i orzecznictwie sądowym terminem „plagiat” określa się przywłaszczenie autorstwa cudzego utworu lub fragmentu – i zaprezentowania go jako własny utwór W tym sensie termin „plagiarus” pojawił się w czasach rzymskich, kiedy to w VI w p.n.e. użył go poeta Martialis wobec Fidentiusa, który recytował jego wiersze jako własne (wtedy tak nazywano porywaczy ludzi)2 Co to jest plagiat? W języku łacińskim „plagium” znaczy kradzież Termin plagiat i plagiator zadomowiły się w języku potocznym, choć czasem można też spotkać takie określenia jak ”kradzież intelektualna”. W tym potocznym rozumieniu plagiatem określa się kradzież każdej własności intelektualnej i nie ma znaczenia czy jest to książka, praca naukowa, artykuł, wypracowanie, grafika lub utwór muzyczny, a także patent, znak towarowy, wzór użytkowy, itd. Co to jest plagiat? Ustawa Prawo Autorskie i Prawa Pokrewne (UAPP) chroni tylko utwór i to wówczas, jeśli przywłaszczone zostaną jego elementy twórcze Elementy nietwórcze utworu chroni Kodeks Cywilny, co oznacza, że wykorzystywanie lub kopiowanie idei, koncepcji, wynalazków, wyników badań naukowych jest traktowane jako naruszenie dóbr osobistych (np.: twórczość naukowa, art. 23 KC) Rodzaje plagiatów Plagiat jawny – to przejęcie całości lub fragmentów cudzego utworu i oznaczenie go własnym nazwiskiem. Do tego rodzaju plagiatu można zaliczyć także praktykę dopisywania swojego nazwiska, jako współautora, do utworu, w którym dana osoba nie miała udziału Plagiat ukryty – to przejecie fragmentów cudzego utworu i wstawianie ich do własnego dzieła, bez podania źródła i jego autora. Zwykle wiąże się z dokonaniem pewnych zmian redakcyjnych, stylistycznych zarówno w zakresie formy, jak i treści (tzw. modyfikacje) Autoplagiat - jeżeli twórca odtwarza swoje wcześniejsze utwory lub ich znaczące fragmenty, oznaczając je jako nowy utwór pod innym tytułem Rodzaje plagiatów „(Plagiat internetowy) – polega na zwykłym wklejaniu cudzego utworu, dostępnego w wersji elektronicznej. Obecnie określa się to zjawisko mianem „googlification of the mind” Zjawisko polega na bezrefleksyjnym stosowaniu metody kopiowania i wklejania cudzych opracowań oraz tworzeniu „wyklejanki” na ogół pozbawionej wartości intelektualnej i poznawczej”3 Oznacza to zanik krytycznego samodzielnego formułowania ocen i a nawet poprawnych wypowiedzi myślenia, wniosków Plagiat w prawie autorskim Prawa osobiste – nie podlegają upływowi czasu i nie są zbywalne Prawa majątkowe - 70 lat od chwili śmierci autora (w przypadku innych dóbr intelektualnych – krócej), potem przechodzą do domeny publicznej Licencje Creative Commons (twórcy zastrzegają sobie prawo do autorstwa, a wykorzystujący ma obowiązek podać te dane) o Uznanie autorstwa (ang. Attribution (BY)) zezwala się na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie i użytkowanie dzieła i wszelkich jego pochodnych pod warunkiem umieszczenia informacji o twórcy. o Użycie niekomercyjne (ang. Noncommercial (NC)) zezwala się na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie i użytkowanie dzieła i wszelkich jego pochodnych tylko w celach niekomercyjnych, o Bez utworów zależnych (ang. No Derivative Works (ND)) zezwala się na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie tylko dokładnych (dosłownych) kopii dzieła, niedozwolone jest jego zmienianie i tworzenie na jego bazie pochodnych. o Na Tych Samych Warunkach (ang. Share Alike (SA)) zezwala się na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie i użytkowanie pochodnych dzieł, pod warunkiem że będą one opublikowane na takiej samej licencji. np.: posługiwanie się informacjami skopiowanymi z Wikipedii bez oznaczenia źródła możemy oceniać jako plagiat Wyłączenia z Ustawy PAPP Akty normatywne lub ich urzędowe projekty (tracą ochronę w chwili ich urzędowego zaistnienia) Urzędowe dokumenty materiały, znaki i symbole Opublikowane opisy patentowe lub ochronne (po ich publikacji) Proste informacje prasowe Odkrycia naukowe Idee (chyba, że wyrażone oryginalną formą) Procedury Metody i zasady działania Koncepcje matematyczne Technika tworzenia utworu Znane powszechnie formy plastyczne, przestrzenne, muzyczne i audiowizualne Tabele i rysunki (niesamoistne) Zestawienia pozbawione oryginalności Jak wykorzystywać prace innych autorów w sposób zgodny z prawem Dozwolony użytek prywatny i publiczny – odpowiada am. Fair use (UPAPP, art. 23-35) Przywilej dozwolonego użytku odnosi się do utworów już opublikowanych rozpowszechnionych tylko lub Dozwolony użytek prywatny i publiczny: o Prawa te przyznawane są ze względu na potrzeby społeczne i gospodarcze o Dozwolony użytek może być stosowany w dowolnym, niekomercyjnym celu, nie określonym przez ustawodawcę, np. edukacyjnym, naukowym, kolekcjonerskim, archiwalnym, rozrywkowym Jak wykorzystywać prace innych autorów w sposób zgodny z prawem Przyzwolenie to nie dotyczy: o programów komputerowych o utworów architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych o elektronicznych baz danych Co oznacza, że w celach osobistych nie wolno: o Korzystać z egzemplarza programu komputerowego, nabytego przez inną osobę, o budować obiektu wg cudzego projektu architektonicznego, • to ograniczenie nie dotyczy obiektu remontowanego Jak wykorzystywać prace innych autorów w sposób zgodny z prawem Wolno sporządzić kserokopie utworu Zakres własnego użytku osobistego obejmuje zarówno korzystanie z pojedynczych egzemplarzy przez zainteresowanego, jak i przez krąg osób pozostających z nim w kręgu pokrewieństwa lub stosunku towarzyskiego W ramach dozwolonego użytku publicznego wolno korzystać z rozpowszechnionego utworu, pod warunkiem wymienienia nazwiska twórcy i źródła. Działanie, które skutkuje rozpowszechnieniem utworu może mieć charakter jednorazowy (np. wykonanie utworu muzycznego na koncercie Utwór może też być rozpowszechniony i sprzedawany w księgarni, udostępniany w Internecie Jak wykorzystywać prace innych autorów w sposób zgodny z prawem Prawo cytatu: o W ramach cytatu wykorzystany może być drobny o o o o o utwór w całości, inne utwory w urywkach, fragmentach. Ustawa nie wprowadza ograniczenia liczby tych urywków oraz ich rozmiarów Utworem cytowanym może być każdy rodzaj utworu (także program komputerowy) oraz przedmioty praw pokrewnych Do cytowanego utworu nie wolno wprowadzać zmian Cytat musi stanowić fragment utworu tworzonego i pełnić rolę podrzędną w stosunku do jego całości Cytat musi być czytelnie oznaczony innym krojem czcionki, innym kolorem lub cudzysłowem Konieczne jest podanie imienia i nazwiska twórcy oraz źródła cytatu Jak wykorzystywać prace innych autorów w sposób zgodny z prawem Ograniczenia dozwolonego użytku (technologie cyfrowe): Ochroną autorsko-prawną objęte są wszystkie formy wyrażenia programu komputerowego: o kod źródłowy i wynikowy o programy aplikacyjne o systemy operacyjne o mikrokody o dokumentacja projektowa, wytwórcza, użytkowa (wszelkie instrukcje użytkowania programu, podręczniki operacyjne) Jak wykorzystywać prace innych autorów w sposób zgodny z prawem Nie korzystają z ochrony Idee i zasady komputerowego: jako elementy programu o reguły logiczne i matematyczne zastosowane w programie o pomysły i metody oraz procedury stanowiące podstawy algorytmów i języków programowania Naruszenia W świetle prawa popełnienie plagiatu niesie ze sobą odpowiedzialność karną i cywilną określoną w różnych dokumentach urzędowych Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych o odpowiedzialność karna - Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, art. 115.1) stwierdza: „Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3” o odpowiedzialność cywilna –(art79.1) „Twórca może żądać od osoby, która naruszyła jego autorskie prawa majątkowe, zaniechania naruszenia, wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione, potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia; twórca może również żądać naprawienia wyrządzonej szkody, jeżeli działanie naruszającego było zawinione” Naruszenia Kodeks Cywilny, Art. 23, art. 24 §. 1, 2, 3 o Art. 23: „Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach o Art. 24: § 1. „Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. o Art. 24: § 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych Naruszenia o Art. 24: § 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym”. Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym Jako jedyny dokument urzędowy posługuje się terminem „plagiat” o Art. 193. Plagiat a decyzja o nieważności postępowania w sprawie nadania tytułu zawodowego „Organ właściwy, w drodze decyzji, stwierdza nieważność postępowania w sprawie nadania tytułu zawodowego, jeżeli w pracy stanowiącej podstawę nadania tytułu zawodowego osoba ubiegająca się o ten tytuł przypisała sobie autorstwo istotnego fragmentu lub innych elementów cudzego utworu lub ustalenia naukowego.” W Ustawie są też odniesienia do przedmiotu, w ramach którego student popełnił plagiat, dostarczając np. pracę zaliczeniową, semestralną, projektową, itd. Wówczas nauczyciel prowadzący może nawet wystąpić o powtórzenie roku, nie tylko o sesję poprawkową Naruszenia o Art. 214 Ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. odnosi się do plagiatu: „W razie podejrzenia popełnienia przez studenta czynu polegającego na przypisaniu sobie autorstwa istotnego fragmentu lub innych elementów cudzego utworu rektor niezwłocznie poleca przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego….” o Art 214.5 określa:” W razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przez studenta przestępstwa rektor jednocześnie z poleceniem przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego może zawiesić studenta w prawach studenta do czasu wydania orzeczenia przez komisję dyscyplinarną” Naruszenia o Art. 214.6 zawiera odniesienia zarówno do odpowiedzialności cywilnej, jak i karnej: „Jeżeli w wyniku postępowania wyjaśniającego zebrany materiał potwierdza popełnienie czynu, o którym mowa w ust. 4, rektor wstrzymuje postępowanie o nadanie tytułu zawodowego do czasu wydania orzeczenia przez komisję dyscyplinarną oraz składa zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa” Regulaminy wyższych uczelni o Regulamin Studiów w PW § 23. Odpowiedzialność studenta 1. „Za postępowanie nieuczciwe, uchybiające godności studenta, sprzeczne ze złożonym ślubowaniem i za nieprzestrzeganie przepisów Politechniki Warszawskiej, w tym także za przypisywanie sobie autorstwa części lub całości cudzego utworu, student ponosi odpowiedzialność przed Rektorem, komisją dyscyplinarną właściwą ds. studentów albo Sądem Koleżeńskim Samorządu Studentów Politechniki Warszawskiej”4 Orzecznictwo Dotyczące prac dyplomowych: o „Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu odebrał w 2008 r. tytuł magistra studentce, która przepisała ponad połowę treści z monografii dr hab. Marka Kiljanka z Poznania. Toruński sąd uznał studentkę winną i skazał ją na osiem miesięcy prac społecznych w zawieszeniu na dwa lata o 6 prac studentów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego nie zostało dopuszczonych do obrony w związku ze zbyt dużą ilością zapożyczeń”5 Orzecznictwo Dotyczące prac naukowych: o Powołując się na badania dr hab. Marka Wrońskiego można przytoczyć „…przypadek doktorantki z Wrocławia, która 2/3 swojego doktoratu dosłownie przepisała z kilku innych książek. W okresie pięciu lat studiów doktoranckich wydrukowała 21 publikacji naukowych, ale 18 z nich okazało się plagiatami. Kiedy już ujawniono nierzetelność jej doktoratu, przesłała ona do publikacji kolejną pracę, która całkowicie przepisała ze znanej książki. Jej praca magisterska również została nierzetelnie napisana i będzie unieważniona.”6 Orzecznictwo Dotyczące prac naukowych: o „Nierzetelni są także duchowni, np. ks. prof. Stanisław Tymosz z Instytutu Prawa Kanonicznego na KUL, któremu udowodniono 14 plagiatów, w tym książki profesorskiej” o M. Wroński przytacza także przykład Prezydenta Węgier, któremu po 30 latach udowodniono plagiat doktoratu. Plagiat udowodniono także Karlowi-Theodorowi Guttenbergowi, Ministrowi Obrony Narodowej Niemiec i wielu innym osobom, zajmującym wysokie stanowiska państwowe M. Wroński, na podstawie swoich badań, podaje dane dotyczące wyroków sądowych, w których ok. 30-40% podlega wymiarowi kary. Okazuje się, że większość spraw jest umarzana przez sądy, ze względu na niską szkodliwość społeczną. Podobnie dzieje się w środowisku akademickim, gdzie komisje dyscyplinarne udzielają tylko upomnienia lub nagany obwinionym7 Skala zjawiska Problem globalny. Na zachodzie wg badań do plagiatowania w trakcie studiów przyznaje się od 25% do 50% studentów. W Polsce przypuszcza się, że jest podobnie (nie ma dostatecznych badań nad skalą zjawiska) 8 Przemysł plagiatowy o rynek sprzedaży prac dyplomowych - duża liczba ofert w Internecie (ponad 200 tys. wyników w Google dla zapytania „praca magisterska na zamówienie”) o stosunkowo niskie ceny Praca magisterska - > 2000 złotych http://prace.licencjackie.eu/cennik.html Praca licencjacka - > 1500 złotych http://prace.licencjackie.eu/cennik.html Skala zjawiska Niedostateczny nadzór nad samodzielnością pisania prac dyplomowych Niska wykrywalność a tym samym bezkarność o Liczba uczelni korzystających z systemu Plagiat.pl -9 173 z 470 (ok. 40%); 86 uczelni publicznych, 87 niepublicznych o Plagiat.pl – odpłatny – cena za usługi ustalana indywidualnie dla każdej szkoły wyższej (koszt sprawdzenia pracy dyplomowej – ok. 200 tys. znaków – waha się od 60 do 100 zł) 10 Skala zjawiska Projekt IPPHEAE - Impact Policies for Plagiarism in Higher Education Across Europe – finansowany przez UE Celem projektu było zbadanie polityki i procedur obowiązujących w instytucji szkolnictwa wyższego (ISW) w całej Europie, odnośnie wykrywania i zapobiegania plagiatowi Został przygotowany raport dla każdego z 27 badanych państw członkowskich UE (w tym Polski), z wyszczególnieniem wniosków i zaleceń Przyczyny plagiatorstwa Badania własne, wykonane przez Annę Michalską (Coventry University, Politechnika Łódzka) w ramach projektu Impact11Policies for Plagiarism in Higher Education Across Europe, ilustrują najczęstsze przyczyny popełniania plagiatu wśród studentów Przyczyny plagiatorstwa W badaniach, prowadzonych przez inne osoby, wykazano podobne przyczyny, tj.: o Łatwy dostęp do informacji w sieci / traktowanie Internetu jako domeny publicznej / „kopiuj” i „wklej” o o o o o o Brak zainteresowania programem studiów Lenistwo Brak czasu - słaba umiejętność zarządzania czasem Brak wiedzy na temat plagiatorstwa i jego konsekwencji Brak umiejętności sporządzania przypisów i bibliografii Ignorowanie problemu przez nauczycieli („nikt tego nie sprawdza, więc kopiowanie prac jest powszechne”)12,13 Działania antyplagiatowe w środowiskach akademickich i instytucjach centralnych Wobec coraz częstszych praktyk stosowania i rozpowszechniania plagiatu, środowiska akademickie podejmują różne działania w celu eliminowania tego zjawiska. Należą do nich, m.in.: Tworzenie kodeksów etyki nauczyciela akademickiego i studenta o UJ – Akademicki Kodeks Wartości, 2003 r. (potępienie plagiatu i antyplagiatu) „…Za postawę godną potępienia w pkt. 8 „Samodzielność” uznano jawne plagiaty („kradzież cudzych owoców pracy”), kryptoplagiaty („posługiwania się cudzymi myślami, pomysłami i kategoriami bez podania źródeł”), dopisywania się do rezultatów cudzej pracy.” Także autoplagiat – rozumiany jako „wielokrotne sprzedawanie tych samych produktów” …”14 Działania antyplagiatowe w środowiskach akademickich i instytucjach centralnych Raport o zasadach poszanowania autorstwa w pracach dyplomowych oraz doktorskich w instytucjach akademickich i naukowych. Warszawa 2005. Monografie Fundacji Rektorów Polskich Wprowadzanie obowiązkowego przedmiotu Ochrona własności intelektualnej Działania antyplagiatowe w środowiskach akademickich i instytucjach centralnych Ustawa Prawo o Szkolnictwie Wyższym zwalczanie niewłaściwych zachowań w akademickim: nakazująca środowisku o Art. 167a.4 „Uczelnia jest obowiązana do sprawdzania pisemnych prac dyplomowych przed egzaminem dyplomowym z wykorzystaniem programów antyplagiatowych współpracujących z ogólnopolskim repozytorium pisemnych prac dyplomowych.” o Art. 167b.1-2 „1. Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego prowadzi ogólnopolskie repozytorium pisemnych prac dyplomowych …” Działania antyplagiatowe w środowiskach akademickich i instytucjach centralnych Regulacje dotyczące kontroli antyplagiatowej będą obowiązywać od początku przyszłego roku Centralne Repozytorium Prac Dyplomowych tworzone przez MNiSW w ramach Zintegrowanego Systemu Informacji o Nauce i Szkolnictwie Wyższym „POL-on” – prace w toku. Rektorzy uczelni do końca grudnia 2016 r. będą obowiązani przekazać dane odnośnie prac, których obrona zakończyła się po 30 września 2009 r. System Plagiat.pl będzie zintegrowany z CRPD W ramach projektu realizowanego przez Międzyuniwersyteckie Centrum Informatyzacji (MUCI) przy współpracy z Instytutem Podstaw Informatyki Polskiej Akademii Nauk powstał Otwarty System Antyplagiatowy (OSA) – szansa na zmniejszenie kosztów ponoszonych przez uczelnie na systemy antyplagiatowe Działania antyplagiatowe w środowiskach akademickich i instytucjach centralnych Edukacja informacyjna i medialna (współpraca biblioteki z uczelnią w zakresie kompetencji społecznych) / KRK o Przedmiot obowiązkowy lub obieralny Informacja naukowa i patentowa o Inne szkolenia w zakresie profesjonalnych programów do zarządzania przypisami i bibliografią załącznikową o Tworzenie materiałów pomocniczych dla autorów prac w zakresie standardów stosowania cytatów, tworzenia bibliografii i przypisów Wprowadzenie wymogu, wg. S. Stanisławskiej-Kloc, zapoznania się z zasadami wykorzystania obcych utworów we własnej pracy intelektualnej w odniesieniu do prac zaliczeniowych, semestralnych, oraz prac dyplomowych i doktorskich15 Bibliografia 1. Barta,J., Markiewicz, R.: Autorskoprawne problemy prac magisterskich i doktorskich. W: Raport o zasadach poszanowania autorstwa w pracach dyplomowych oraz doktorskich w instytucjach akademickich i naukowych. Praca zbiorowa. Warszawa 2005 s.11 2. Stanisławska-Kloc, S.: Plagiat i autoplagiat. [online]. Infos 2011, nr 16(108), s.1. Dostęp w Internecie 14.10.2014r. 3. Kawczyński S.: Problem plagiatowania w szkolnictwie wyższym. [online]. E-mentor 2007, nr 2(19). Dostęp w Internecie 15.10.2014 4. Regulamin Studiów w PW. [online]. Dostęp w Internecie 16.10.2014 5. Lech P., Wykurz M.: ASAP. Akademicki System Archiwizacji Prac. [online]. Dostęp w Internecie 16.10.2014 6. Wroński M.: Plagiaty niszczą naukę, s. 1. [online]. Dostęp w Internecie 16.10.2014 7. Wroński … 8. Kawczyński S.: Problem plagiatowania w szkolnictwie wyższym. [online]. E-mentor 2007, nr 2(19). Dostęp w Internecie 15.10.2014 9. Lech P.: Dostosowanie uczelnianych systemów informatycznych do wymogów ustawowych w kontekście reformy szkolnictwa wyższego. Wrocław 9.10.2013. [online]. Dostęp w Internecie 16.10.2014 10. Comparison of polices for Academic Integrity in Higher Education across the European Union. IPPHEAE Project Consortium. October 2013. [online]. Dostęp w Internecie 16.10.2014 11. Michalska, A.: Student plagiarism and national differences across Europe. W: 5th International Integrity and Plagiarism Conference Proceedings, 16-18 July 2012 at the Sage Gateshead, Newcastle upon Tyne, UK. [online]. Dostęp w Internecie 16.10.2014 12. Dias P. C., Bastos A. S.: Plagiarism Phenomenon in European Countries: Results from GENIUS Project. Procedia - Social and Behavioral Sciences 2014, Vol. 116, 21, s. 2526-2531, ISSN 1877-0428. [online]. Dostęp w Internecie 16.10.2014 13. Miranowicz N.: Plagiatorstwo – propozycja diagnozy i terapii na podstawie wyników badania ankietowego wśród studentów. E-mentor 2011, nr 5 (42). [online]. Dostęp w Internecie 16.10.2014 14. Akademicki Kodeks Wartości. Kraków: UJ 2013. [online]. Dostęp w Internecie 17.10.2010 15. Stanisławska-Kloc S. Dziękujemy za uwagę [email protected] [email protected]