narodowy program edukacji ekologicznej

NARODOWY PROGRAM EDUKACJI
EKOLOGICZNEJ
Program wykonawczy
Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej
oraz warunki jego wdrożenia
Ministerstwo Środowiska
Warszawa, luty 2001
2
Spis treści
1. WPROWADZENIE...................................................................................................................................................3
2. GŁÓWNE CELE NARODOWEGO PROGRAMU EDUKACJI EKOLOGICZNEJ...............................................3
3. CELE OPERACYJNE DOKUMENTU ....................................................................................................................4
4. CELE OPERACYJNE PROGRAMU .......................................................................................................................4
a. Aspekty polityczne................................................................................................................................................4
b. Aspekty organizacyjne ..........................................................................................................................................4
c. Aspekty materialne (finansowe)............................................................................................................................5
d. Aspekty społeczne.................................................................................................................................................5
e. Aspekty edukacyjne ..............................................................................................................................................6
5. ADRESACI NARODOWEGO PROGRAMU EDUKACJI EKOLOGICZNEJ .......................................................6
6. SFERY WPROWADZANIA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ .................................................................................7
7. ŚRODKI WZMACNIAJĄCE EFEKTY EDUKACJI EKOLOGICZNEJ ................................................................8
8. PREFERENCJE FINANSOWANIA ZADAŃ EDUKACYJNYCH.......................................................................10
9. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU I METODOLOGIA KALKULACJI KOSZTÓW...........................11
10. ZADANIA DLA PODMIOTÓW REALIZUJĄCYCH EDUKACJĘ EKOLOGICZNĄ
W WYRÓŻNIONYCH SFERACH.........................................................................................................................13
a. Zadania dla podmiotów odpowiedzialnych za edukację ekologiczną w sferze szkoleń......................................14
b. Zadania dla podmiotów odpowiedzialnych za edukację ekologiczną w sferze edukacji formalnej....................17
c. Zadania dla podmiotów odpowiedzialnych za edukację ekologiczną w sferze świadomości .............................19
c 1. Ogólnopolskie akcje promocyjne – z udziałem środków masowego przekazu, społecznych organizacji
ekologicznych i innych podmiotów wymienionych w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej...........19
c 2. Doroczne ogólnopolskie imprezy masowe ..................................................................................................21
c 3. Ogólnopolskie imprezy profilowane............................................................................................................22
c 4. Media ...........................................................................................................................................................24
c 5. Ekologizacja otoczenia ................................................................................................................................25
d. Badania naukowe ................................................................................................................................................26
e. Działania organizacyjne ......................................................................................................................................27
f. Zbiorcze szacunkowe zestawienie nakładów koniecznych do poniesienia na trzyletnie wdrażania
Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej (w tysiącach złotych) ..............................................................29
11. WARUNKI REALIZACJI NARODOWEGO PROGRAMU EDUKACJI EKOLOGICZNEJ ..............................30
12. ZALECANA KONSTRUKCJA PROGRAMÓW EDUKACJI EKOLOGICZNEJ - WSKAZÓWKI DLA
PROWADZĄCYCH EDUKACJĘ RÓŻNYCH GRUP WIEKOWYCH I ZAWODOWYCH ORAZ
SPOŁECZNYCH......................................................................................................................................................31
3
1. WPROWADZENIE
Zgodnie z zapisami art. 5 Konstytucji RP, uchwalonej w 1997 roku, Rzeczpospolita
Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
Warunkiem koniecznym i niezbędnym realizacji celów wynikających zarówno z tego jak
i innych zapisów najwyższej Karty Praw i Obowiązków Obywatelskich jest dobrze zaplanowany,
zorganizowany i realizowany proces powszechnej edukacji ekologicznej obejmującej wszystkich
mieszkańców naszej Ojczyzny.
Narodowy
Program
Edukacji
Ekologicznej,
będący
rozwinięciem
i konkretyzacją zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, jest pierwszym
dokumentem z zakresu tej problematyki, określającym podstawowe zadania edukacyjne, podmioty
odpowiedzialne za ich realizację oraz źródła finansowania. Dokument ten, z uwagi
na swoje przesłanie, sposób tworzenia i konstrukcję powinien stać się edukacyjną osnową polskiej
AGENDY 21.
Doświadczenia gromadzone zarówno w trakcie prac nad Narodową Strategią jak
i w procesie tworzenia tego dokumentu wskazują, że różnorodne przedsięwzięcia określane
mianem edukacji ekologicznej, bardzo nośne i popularne w wielu kręgach, często nie mają
znamion działań o charakterze systemowym o jasno sformułowanych celach i z poprawnie
opisaną procedurą ewaluacyjną.
Ten dokument może i powinien stać się podstawą tworzenia systemu edukacji
ekologicznej realizującego cele pożądane społecznie. Winien on eliminować działania pozorne
i mało efektywne, czerpiąc inspiracje z życia społeczeństwa pragnącego zachować zdrowe
środowisko oraz jego walory dla przyszłych pokoleń zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.
2. GŁÓWNE CELE NARODOWEGO PROGRAMU EDUKACJI
EKOLOGICZNEJ
1. Wdrożenie zaleceń Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej z uwzględnieniem zmian
zachodzących w procesie reformowania Państwa oraz integracji z Unią Europejską.
2. Stworzenie mechanizmów pozwalających sprostać wyzwaniom związanym z wdrażaniem idei
i zasad rozwoju zrównoważonego, pozwalających kształtować świadomość ekologiczną
w warunkach demokratyzacji życia społecznego i wzrastającej roli komunikacji społecznej.
3. Zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez:
− promowanie najskuteczniejszych jej form i najważniejszych treści,
4
− wskazanie sposobów optymalnej alokacji środków finansowych,
− uporządkowanie przepływu informacji i usprawnienie procesu decyzyjnego związanego
z edukacją ekologiczną.
Powyższe cele powinny być osiągane przy wykorzystaniu najlepszych krajowych i zagranicznych
doświadczeń.
3. CELE OPERACYJNE DOKUMENTU
1. Dokonanie kompleksowej, empirycznej diagnozy sposobu prowadzenia edukacji ekologicznej
w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem jej źródeł, priorytetów oraz stosowanych w niej
metod i procedur wdrożenia.
2. Dostarczenie informacji o optymalnym systemie wdrażania edukacji ekologicznej w kraju
i o warunkach dochodzenia do takiego systemu.
3. Stworzenie jednolitego dokumentu pozwalającego monitorować rozwój edukacji ekologicznej
w Polsce w kontekście oczekiwań społecznych i możliwości realizacyjnych.
4. Inspirowanie potencjalnych podmiotów do tworzenia branżowych, resortowych, regionalnych,
lokalnych, instytucjonalnych oraz innych programów edukacji ekologicznej.
5. Wypełnienie zobowiązań wynikających z sygnowanych przez Rząd Polski porozumień
międzynarodowych.
4. CELE OPERACYJNE PROGRAMU
a. Aspekty polityczne
1. Nadanie odpowiedniej rangi edukacji ekologicznej traktowanej jako niezbędny warunek
osiągnięcia rozwoju zrównoważonego (akceptacja w postaci uchwały Rady Ministrów lub
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów).
2. Włączenie
edukacji
ekologicznej
w
system
kompleksowej
edukacji
obywatelskiej
społeczeństwa.
b. Aspekty organizacyjne
1. Umożliwienie koordynacji, korelacji i współdziałania w planowaniu, formułowaniu, realizacji
oraz ewaluacji zadań z zakresu edukacji ekologicznej.
2. Stymulowanie i profilowanie rozwoju edukacji ekologicznej na obszarach o szczególnych
potrzebach w zakresie poprawy stanu świadomości ekologicznej np. na obszarach o wciąż
znaczącym zagrożeniu środowiska, na terenach szczególnie cennych przyrodniczo.
5
3. Podniesienie efektywności oraz atrakcyjności oferty edukacji ekologicznej (edukacja
formalna, świadomość społeczna, szkolna) w sferach wyodrębnionych w Narodowym
Programie.
c. Aspekty materialne (finansowe)
1. Wspomaganie instytucji i funduszy w trafnym finansowaniu edukacji ekologicznej oraz we
właściwej alokacji środków poprzez unikanie powielania nieefektywnych działań.
2. Racjonalizacja wydatków we wszystkich wyodrębnionych sferach edukacji ekologicznej.
3. Poszukiwanie nowych źródeł materialnego wsparcia edukacji ekologicznej.
d. Aspekty społeczne
1. Doprowadzenie do takiego stanu świadomości społecznej, w którym edukacja ekologiczna
oraz jej efekty będą postrzegane jako niezbędny warunek rozwoju społecznego.
2. Przygotowanie społeczeństwa do realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska w związku
z dostosowywaniem Polski do standardów ekologicznych w Unii Europejskiej, zwłaszcza
poprzez szeroką informację.
3. Promocja racjonalnych względem społeczeństwa oraz środowiska zachowań i postaw
w procesach decyzyjnych na różnych szczeblach.
4. Stworzenie warunków do świadomego współuczestniczenia wszystkich mieszkańców
w przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa ekologicznego.
5. Udoskonalenie systemu wymiany informacji sprzyjającej zmniejszeniu liczby konfliktów
na tle ekologicznym przez:
a) wprowadzenie elementów edukacji ekologicznej do każdego znaczącego procesu
inwestycyjnego,
b) uwzględnianie założeń edukacji ekologicznej w koncepcjach, programach, planach,
strategiach na każdym szczeblu zarządzania,
c) przygotowanie kadry administracji rządowej i samorządowej do realizacji zadań
związanych ze znaczącym wzrostem udziału społeczeństwa w zarządzaniu środowiskiem
(np. wdrażanie zasad Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa
w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących
środowiska).
6. Promowanie stylu życia sprzyjającego zdrowiu jednostek i rodzin oraz zachowaniu zasobów
środowiska.
7. Wspieranie procesu tworzenia struktur instytucjonalnego wspomagania edukacji ekologicznej
(w administracji, uczelniach, jednostkach badawczo-rozwojowych, organizacjach pozarządowych, itd.).
6
8. Zapewnienie
komplementarności
wobec
programów
rządowych,
regionalnych
i samorządowych o zbliżonych celach (np. programy: Środowisko i Zdrowie, Świadome
Kształtowanie Krajobrazu i Ochrona Krajobrazu Historycznego, Demokracja Lokalna, Rozwój
Regionalny) a także w stosunku do strategii, programów i planów lokalnych i regionalnych.
9. Podnoszenie etyki zawodowej przedsiębiorców w zakresie zagadnień związanych z ochroną
środowiska.
10. Wspieranie i kreowanie podaży i popytu na nowym rynku pracy zwróconym ku standardom
ekologicznym.
e. Aspekty edukacyjne
1. Promowanie metodyki aktywnego nauczania ukierunkowanego na rozwój zrównoważony.
2. Stworzenie warunków dla rozwoju bazy edukacji ekologicznej.
3. Inicjowanie badań naukowych nad efektywnością edukacji ekologicznej.
5. ADRESACI NARODOWEGO PROGRAMU EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Adresatami Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej są:
1. Podmioty finansujące
edukację
ekologiczną, którym
Narodowy Program Edukacji
Ekologicznej pomoże zarówno planować budżet, jak i określić celowość oraz efektywność
alokacji środków.
2. Podmioty realizujące zadania z zakresu edukacji ekologicznej, które otrzymają wykaz
priorytetowych zadań wraz ze wskazaniem potencjalnych źródeł finansowania.
Wzajemne zależności pomiędzy odbiorcami, podmiotami realizującymi zadania
i podmiotami finansującymi edukację ekologiczną są bardzo złożone. Poszczególni uczestnicy
procesu wdrażania edukacji ekologicznej mogą być w różnych fazach realizatorami, sponsorami
i odbiorcami. Mogą też wypełniać te funkcje jednocześnie, co przynosi korzyść edukacji
ekologicznej. Dobrze jest znać rolę analizowanego podmiotu w wypełnianiu tych trzech funkcji
oraz przewidzieć zmiany ról w czasie ewolucji edukacji ekologicznej.
Program uwzględnia zarówno adresatów edukacji formalnej jak i tych, którzy pozostają
poza zasięgiem formalnego systemu kształcenia w Polsce. Edukacja formalna jest regulowana
odrębnymi przepisami (Ustawa o systemie oświaty, Ustawa o szkolnictwie wyższym i wynikające
z nich rozporządzenia) – każda inna inicjatywa dotycząca formalnej edukacji ekologicznej
wymagałaby zmian obowiązujących ustaw. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej, wskazując
potencjalne kierunki ich zmian, koncentruje się na możliwości wzajemnego wspomagania się
edukacji formalnej i nieformalnej.
7
6. SFERY WPROWADZANIA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Zgodnie z zapisami Agendy 21 w Programie wyróżniono następujące trzy sfery
wprowadzania zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej.
Edukacja formalna
to zorganizowany system kształcenia zgodny z określonymi zasadami
sformułowanymi w odpowiednich aktach prawnych (ustawy i rozporządzenia). Polski system
edukacji formalnej obejmuje system oświaty i szkolnictwa wyższego.
Ekologiczną świadomość społeczną możemy określić jako stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń
ludzi o środowisku przyrodniczym, jego zasobach oraz zagrożeniach wynikających z działalności
człowieka, a także stan wiedzy o sposobach i instrumentach sterowania, użytkowania i ochrony
środowiska. Osiągnięcie oczekiwanego poziomu świadomości ekologicznej powinno prowadzić
do ukształtowania się nawyków i zachowań sprzyjających realizacji założeń rozwoju
zrównoważonego. Świadomość ta kształtowana jest przede wszystkim przez edukacje formalną,
instytucje państwowe, organizacje społeczne oraz media.
Szkolenia to zinstytucjonalizowane formy przekazywania wiedzy i umiejętności dla określonej
grupy zawodowej lub społecznej służące podnoszeniu kwalifikacji niezbędnych zarówno w życiu
zawodowym, działalności społecznej jak i dla potrzeb indywidualnych.
Trzy wyżej wymienione sfery w chwili obecnej są ze sobą dość luźno powiązane i nie
stymulują się wzajemnie, stąd też efektywność edukacji ukierunkowanej na propagowanie idei
i zasad rozwoju zrównoważonego jest dalece niewystarczająca.
Wdrożenie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej powinno umożliwić pełniejszą
integrację tych trzech sfer, a tym samym zwiększyć efektywność edukacji dla rozwoju
zrównoważonego. Procesy ukierunkowane na pełniejszą integrację wyodrębnionych sfer, powinny
polegać na wzmocnieniu następujących relacji:
1. Działalność w sferze edukacji formalnej (system oświaty i szkolnictwa wyższego) powinna
stymulować świadomy udział społeczeństwa w akcjach i kampaniach związanych z ochroną
środowiska i rozwojem zrównoważonym.
2. Działania skierowane na wzrost świadomości ekologicznej powinny być prowadzone w taki
sposób, by społeczeństwo zrozumiało potrzebę stałego kierowania środków na edukację
ekologiczną.
Działania w sferze szkoleń powinny, drogą pośrednią, doskonalić efektywność procesu
dydaktycznego w szkołach wszystkich typów i poziomów, zwiększać trafność decyzji
na różnych szczeblach zarządzania środowiskiem, podnosić stopień profesjonalizmu w działaniach
organizacji społecznych oraz mediów, a także pozytywnie wpływać na świadomość ekologiczną
wszystkich obywateli.
8
7. ŚRODKI WZMACNIAJĄCE EFEKTY EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Edukacja ekologiczna nie ogranicza form stosowanych przy jej realizacji. Warunek
atrakcyjności, niezbędny w procesie przebudowy postaw i utrwalania dobrych nawyków każe
stosować możliwie bogatą gamę środków wzmacniających efekty edukacji ekologicznej. Oznacza
to nie tylko prowadzenie zarówno zorganizowanych jak i spontanicznych działań, uczestniczenie
w różnego rodzaju wydarzeniach kulturalnych i artystycznych, ale również korzystanie z innych
form inspirujących prowadzenie edukacji środowiskowej.
Żaden z tych czynników nie jest wyłączną domeną edukacji ekologicznej. Najsilniejszy związek
z nią mają działania dydaktyczno-wychowawcze prowadzone w terenie, zwłaszcza w sąsiedztwie
wartościowych obiektów kulturalnych, niezwykle cennych obszarów przyrodniczych a także
miejsc, gdzie środowisko naturalne zostało w drastyczny sposób przekształcone przez człowieka.
Poważne znaczenie dla realizacji celów edukacji ekologicznej mają różnego rodzaju
ogólnodostępne i promowane materiały programowe, strategie i regulacje.
Wymienić tu należy:
Dokumenty państwowe (ustawy, rozporządzenia, decyzje), teksty konwencji i innych
zobowiązań międzynarodowych, polityki resortowe (w tym politykę ekologiczną państwa,
program rozwoju zrównoważonego i niniejszy program edukacji ekologicznej), programy
polityczne i społeczne partii i koalicji politycznych, umowy społeczne – regionalne i lokalne,
w rodzaju kontraktu dla Śląska, dziesięciu zielonych tez dla Warszawy, uzgodnień związanych
z realizacją inwestycji, itd., prawa samorządowe, przepisy i regulaminy odnoszące się do
środowiska, wreszcie orędzia, memoranda i podobne, publicznie prezentowane stanowiska
w sprawach dotykających kwestii ekologicznych.
Należy spodziewać się zwiększania wychowawczego znaczenia instrumentów kontroli
bezpieczeństwa ekologicznego - mowa tu o normach środowiskowych, atestach ekologicznych,
certyfikatach (w rodzaju EMAS czy ISO). Wychowawczą funkcję pełnią również kary i opłaty
za korzystanie i zanieczyszczanie środowiska a w niedalekiej przyszłości takie znaczenie mieć
będą podatki wspomagające rozwój zrównoważony.
Wśród imprez i wydarzeń publicznych są już takie, które ściśle wiążą się z ochroną
środowiska, więc stawiają sobie również cele edukacyjno – ekologiczne. Każde tego rodzaju
przedsięwzięcie
może
być
wykorzystane
do
promocji
rozwoju
zrównoważonego,
co w znacznej mierze zależy od inwencji organizatorów. Najszerszy zasięg mają kampanie, które
popularyzują np. ścieżki rowerowe, oszczędzanie wody, energii czy recykling odpadów.
Wymiar edukacyjny mogą mieć także akcje, festiwale, święta, manifestacje, aukcje, festyny,
happeningi, pokazy, zloty i imprezy uliczne.
9
Swoistym impulsem dla edukacji ekologicznej mogą być różnego rodzaju interpelacje,
procedury odwoławcze a także protesty.
W ostatnich latach resorty zainteresowane ochroną środowiska, wspomagane zazwyczaj
środkami celowymi, rozwijają działalność konkursową, nagradzając za osiągnięcia z zakresu
działań proekologicznych, wspomagają olimpiady, targi, wystawy. Część tego rodzaju działań
wiąże się z działalnością muzeów, klubów, ogrodów botanicznych i zoologicznych, domów
kultury i ośrodków regionalnych.
Wiele zadań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonych jest w jednostkach
organizacyjnych lasów państwowych [zarówno w leśnych kompleksach promocyjnych (LKP) jak
i w poszczególnych nadleśnictwach].
W coraz większym stopniu edukację ekologiczną prowadzi się także w rozwijającej się sieci
gospodarstw ekologicznych.
Duże znaczenie dla edukacji ekologicznej ma też nauka Kościołów, gdzie można
wyróżnić szereg specyficznych, tylko tu spotykanych źródeł inspiracji.
W grupie stymulatorów, wykorzystanie których zależy od tradycji i zwyczajów
rodzinnych najważniejsze miejsce zajmują media (telewizja, radio, prasa, internet), reklama,
spotkania towarzyskie i dostęp do instytucji kultury (teatr, film, literatura, muzyka i sztuka).
Powinna też szybko wzrastać rola kultury fizycznej i rekreacji, które coraz częściej
nawiązują do aspektów ekologicznych.
Wycieczki,
turystyka kwalifikowana, sieć schronisk turystycznych, ścieżki
dydaktyczne i przyrodnicze oraz samo otoczenie miejsca pracy i zamieszkania stwarzają dużo
okazji do wpływania na świadomość ekologiczną.
Nieliczna jeszcze, ale stale rosnąca część społeczeństwa uważa znajomość ekologii oraz
postawę
proekologiczną
za
składowe
pozytywnego
wizerunku
człowieka,
natomiast
uczestnictwo w edukacji ekologicznej za warunek rozwoju i awansu intelektualnego. Wpływa
to
na
zawartość
programową
tzw.
edukacji
pozaszkolnej,
kursów
zawodowych
oraz samokształcenia.
Zarówno wymienione wyżej, jak i inne czynniki tworzą warunki sprzyjające podnoszeniu
stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa.
Omawiana identyfikacja i pogrupowanie czynników wzmacniających efekty edukacji
ekologicznej winno umożliwić wykorzystywanie ich przy realizacji zapisanych w programie
zadań, oraz ułatwić sponsorom wybór finansowanych przedsięwzięć.
10
8. PREFERENCJE FINANSOWANIA ZADAŃ EDUKACYJNYCH
Finansowanie zadań z zakresu edukacji ekologicznej powinno odbywać się pod
warunkiem spełnienia przez zgłaszane projekty poniższych kryteriów. Należy zdecydowanie
preferować zadania:
1. Zgodne z przesłaniem i zapisami Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej i innych
obowiązujących i tworzonych w przyszłości dokumentów (resortowych, wojewódzkich,
powiatowych, gminnych oraz innych strategii i programów ekologicznych).
2. Neutralne względem światopoglądu (nie ulegające doraźnym interesom politycznym
i zachowujące szacunek dla odmienności poglądów).
3. Odnoszące się do tematyki i uwarunkowań miejscowych (efektywność edukacji zależeć będzie
od nastawienia emocjonalnego jej odbiorców – będzie ono bardziej sprzyjające jeżeli tematyka
dotyczyć będzie spraw z którymi mieszkańcy będą mogli się utożsamiać).
4. Wspierające podejmowanie racjonalnych działań w zakresie ochrony środowiska i ochrony
przyrody (zakres i problematyka działań edukacyjnych powinny cechować się dużą dozą
pragmatyzmu oraz sprzyjać rozwijaniu umiejętności przydatnych w codziennym życiu i przy
podejmowaniu decyzji w konsekwencji dotykających różnych podmiotów).
5. Wykorzystujące, w miarę możliwości, lokalne zasoby ludzkie (efektywność działań
edukacyjnych będzie większa, jeżeli w ich organizację i prowadzenie w pierwszej kolejności
angażować się będą miejscowi eksperci znający lokalne realia i uwarunkowania).
6. Przełamujące złe tradycje, nawyki i przyzwyczajenia oraz upowszechniające wzorce
pozytywnych rozwiązań.
7. Preferujące interaktywne metody kształcenia wykorzystujące treści związane ze znaną
rzeczywistością. Metody interaktywne takie jak warsztaty, seminaria itp. są bardzo efektywne
w sytuacjach bezpośredniego emocjonalnego zaangażowania uczestników w treści edukacyjne
mające związek z otaczającą ich rzeczywistością, zarówno w wymiarze krajowym jak
i regionalnym.
8. Realistycznie zaprogramowane, uwzględniające możliwości wykonawców i odbiorców,
nadające się do twórczej adaptacji w różnych warunkach.
9. Zawierające w swojej strukturze elementy pozwalające na obiektywną ocenę ich efektywności.
10. Proponujące atrakcyjną formę kształcenia, przekazu informacji itp.
11
9. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU I METODOLOGIA
KALKULACJI KOSZTÓW
W latach 1999 – 2000 na edukację ekologiczną w Polsce wydawano około 200 mln zł
rocznie. Kwota ta nie uwzględnia wydatków na edukacje formalną, ponieważ w budżecie państwa
nie wyodrębniono takiej pozycji. Możliwości finansowania zadań opisanych w rozdz. 11 wynikają
z zapisów Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska (środki celowe) oraz zapisów Ustawy
budżetowej na dany rok. Dostępne w ten sposób środki finansowe są przede wszystkim
skoncentrowane w funduszach celowych ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz
w środkach budżetowych przyznawanych resortom i samorządom. Dodatkowe możliwości
finansowania znajdują się w sferze pozabudżetowej, np. źródła zagraniczne, dotacje sponsorów,
środki indywidualne.
W celu zwiększenia efektywności finansowania edukacji ekologicznej rząd i Komitet
ds. polityki regionalnej powinny rozważyć możliwość wystąpienia do Sejmu RP z inicjatywami
ustawodawczymi, mającymi na celu otwarcie nowych źródeł finansowania. W przyszłości
możliwe jest korzystanie z innych źródeł (nakładów na reklamę, odpisów podatkowych itd.).
W tablicach zamieszczonych w rozdziale 11 znalazły się główne zadania edukacji
ekologicznej w Polsce widziane na przełomie wieku. Wymienione zostały duże zadania i grupy
zadań, którym w miarę jednoznacznie można przyporządkować podmiot odpowiedzialny za
realizację oraz źródła finansowania. Tak więc tablice nie obejmują rozległej i zdecentralizowanej
listy zdań prowadzonych przez zmieniające się w czasie podmioty, wykorzystujące okazjonalne
środki finansowe. Nie mogły tu być zamieszczone jednorazowe oryginalne zadania, o charakterze
autorskim, wykonywane i często finansowane przez fundusze celowe, ze środków zagranicznych
lub przez sponsorów. Analiza zebranej dokumentacji wskazuje, że takie zadania są jedynie
pozytywnym marginesem. Narodowy Program nie analizuje finansowych aspektów edukacji
ekologicznej, które są w pełni niezależne od budżetu. Mowa tu o rodzinie i związkach
towarzyskich, kościołach i związkach wyznaniowych, w pewnym sensie także o organizacjach
społecznych, szkołach wyższych i partiach politycznych. Nie jest analizowana programowa
działalność instytucji międzynarodowych oraz podmiotów, organizacji i grup zagranicznych.
Należy mieć nadzieję, że te podmioty włączą się w realizację Narodowego Programu
w ramach zarysowanych zadań lub w związku z nimi, respektując i wzbogacając cele Programu.
Szacunku kosztów realizacji zadań dokonano przy użyciu trzech komplementarnych
względem siebie metod:
1. Metoda rzeczowa polegała na ocenie potrzeb z realistycznym ustaleniem poziomu możliwego
12
ich zaspakajania. W kalkulacjach wykorzystano wyniki zamieszczonego niżej zestawienia
kosztów jednostkowych.
2. Metoda analogii polegała na badaniu dotychczasowego rozkładu wydatków na edukację
ekologiczną u głównych finansujących oraz analizie zadaniowej struktury przedsięwzięć
edukacji ekologicznej w reprezentatywnych Regionalnych Centrach Edukacji Ekologicznej.
3. Koszty łączne oraz wyodrębnione w trzech sferach wprowadzania edukacji ekologicznej
odnoszono do całkowitych kosztów ochrony środowiska w Polsce. Środki funduszy celowych
winny mieć większy udział w finansowaniu edukacji ekologicznej, przekraczający 10% puli
funduszu, podczas gdy udział edukacji ekologicznej w tych środkach nie przekracza 2 – 2,5%.
Planowane wydatki porównano z potencjalnym udziałem wydatków w kosztach inwestycji
oddziaływujących na środowisko oraz służących poprawie środowiska. Udział ten
niewątpliwie się pojawi i nie będzie niższy niż 1% kosztów projektowania lub 0.2% kosztów
całej inwestycji.
Podane w tabelach kwoty są orientacyjne, nie są jednak zawyżane i zostały skalkulowane
na najniższym poziomie pozwalającym na wykonanie zadań edukacji ekologicznej.
Poniższe zestawienie jest uogólnieniem i uśrednieniem stosowanych w Polsce stawek
i kosztów w latach 1998 – 2000 (wg cen z roku 2000):
1. Koszt osobogodziny (szkolenie na poziomie wyższym jednej osoby przez godzinę lekcyjną)
wynosił 6 – 12 zł., przyjęto wartość 9 zł. Jednak z uwagi na fakt, że edukacja ekologiczna
obejmuje zajęcia terenowe i wymaga mniejszych grup seminaryjnych i ćwiczeniowych, należy
przyjąć mnożnik 1,4 co daje 12,5 zł. Wartość tę przyjęto dla wszystkich typów i form szkoleń
z udziałem kadry zawodowej, prowadzonych w zorganizowanym ośrodku w Polsce.
2. Koszt organizacji jednodniowej masowej imprezy ekologiczno-edukacyjnej z nieskrępowanym
dostępem dla mieszkańców jednej miejscowości szacuje się na podstawie zgromadzonych
informacji na 6 tys. zł w gminie wiejskiej i na 9 – 12 tys. zł. w gminie miejskiej.
3. Standardowe wydawnictwo edukacyjne o nakładzie dostosowanym do przeciętnego ich
zasięgu (skala powiatu, regionu, województwa) w objętości 1 arkusza autorskiego kosztuje
przeciętnie 3.550,00 zł przy założeniu skromnej szaty graficznej i nakładzie od kilkuset do
tysiąca egzemplarzy.
4. Koszty produkcji programów lub filmów edukacyjnych emitowanych w telewizji publicznej
wynoszą 50 – 70 tys. zł za odcinek 20-25 minutowy.
5. Koszty audycji radiowej, dziesięciominutowej, określa się na około 5 tys. zł.
13
10.ZADANIA DLA PODMIOTÓW REALIZUJĄCYCH EDUKACJĘ
EKOLOGICZNĄ W WYRÓŻNIONYCH SFERACH
Sformułowania podane w rubrykach „możliwe źródła finansowania” oznaczają:
♦ Budżet – środki własne resortów oraz dotacje celowe przekazane z budżetu państwa
na zadania bieżące realizowane przez: a) samorząd województwa, b) powiat, c) gminę
na podstawie porozumienia z organami administracji centralnej.
♦ Samorządy – własne fundusze samorządów.
♦ Fundusze celowe: a) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
b) wojewódzkie, c) powiatowe i d) gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki
wodnej: dotacje przekazane z funduszy celowych na realizację zadań bieżących.
♦ Środki własne: a) uczestników, b) organizacji, c) przedsiębiorstw itp.- środki pochodzące
z funduszy pozabudżetowych.
♦ Sponsorzy – dotacje uzyskane z różnych źródeł, w tym fundusze pomocowe i inne środki
zagraniczne, nie wchodzące w skład budżetu państwa.
Użyte skróty oznaczają:
MEN – Ministerstwo Edukacji Narodowej
MŚ – Ministerstwo Środowiska
MKiDN – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
MG – Ministerstwo Gospodarki
MRRiB – Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Budownictwa
MRiRW – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
POS – Pozarządowe Organizacje Społeczne
KBN – Komitet Badań Naukowych
NFOŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
14
a. Zadania dla podmiotów odpowiedzialnych za edukację ekologiczną w sferze szkoleń
(zadania na lata 2002 – 2004)
Lp.
Zadanie
Charakter zadań:
a) Obligatoryjne
b) Ofertowo – umowne
Podmiot
odpowiedzialny
lub sposób jego
wskazania
(ustanowienia)
Częstotliwość
realizacji
Kalkulacja
Koszt roczny
(w złotych)
Trzyletni
koszt
zadania
Możliwe źródła
finansowania
(w złotych)
1. Kształcenie i doskonalenie nauczycieli – Organy prowadzące
szkolnych koordynatorów EE w zakresie szkołę
metodyki realizowania ścieżki EE (a)
Szkoła
Fundusze celowe
Jedno szkolenie
33.738 szkół (podstawowych,
w roku szkolnym gimnazjów i szkół
18.218.520 Budżet
ponadgimnazjalnych) = x 1
Środki własne
nauczyciel x 20 godzin x 9 zł
uczestników
= 6.072.840 x 3 lata
2. Kształcenie i doskonalenie kadr
samorządowych (województw, gmin
i starostw) w zakresie wdrażania idei
i zasad rozwoju zrównoważonego. (b)
Dwa szkolenia w 2489 gmin + 373 starostw
trakcie kadencji =2862 x 3 osoby x 20 godzin
samorządu
x 9 zł x 2 szkolenia =
3.090.960
Administracje
samorządowe
3. Szkolenie służb informacyjnych urzędów Zarządy gmin
Dwa szkolenia w
wojewódzkich i samorządowych (sejmiki
trakcie kadencji
Zarządy Starostw
samorządu
wojewódzkie, powiaty, gminy) w
Sejmiki Samorządowe
zakresie wykorzystywania informacji o
środowisku. (b)
16 województw + 373
starostw + 2489 gmin = 2878
x 20 godzin x 9 zł x 2
szkolenia = 1.036.080
4. Szkolenia doradców metodycznych
edukacji ekologicznej i „edukatorów”
prowadzących EE. (b)
450 osób x 40 godzin x 9
złotych x 3 lata = 486.000
MEN
Jedno szkolenie
Ośrodki Doskonalenia rocznie
Nauczycieli
Fundusze celowe
3.090.960
Budżet
Środki własne
Fundusze celowe
1.036.080
Budżet
Sponsorzy
Budżet
486.000
Fundusze celowe
15
5. Szkolenie animatorów EE (edukatorów) POS, agencje prasowe Jedno szkolenie
w roku
oraz dziennikarzy specjalizujących się w
ochronie środowiska ukierunkowane na
wdrażanie idei i zasad rozwoju
zrównoważonego. (b)
2.000 osób x 30 godzin x 9
złotych x 3 lata= 720.000
6. Szkolenia ukierunkowane na wdrażanie MRiRW
idei i zasad rozwoju zrównoważonego na
terenach wiejskich. (b)
10.000 osób x 20 godzin x 9
złotych = 1.800.000
Corocznie jedno
szkolenie
Fundusze celowe
720.000
Fundusze celowe
5.400.000
(np. leśników, straży rybackiej, żołnierzy
zawodowych pracowników: nadzoru
budowlanego, obrony cywilnej,
gospodarki komunalnej i innych
pracowników przedsiębiorstw
oddziaływujących istotnie na środowisko)
Budżet
Sponsorzy
(Adresowane głównie do rolników, służb
rolnych, ośrodków doradztwa rolniczego,
kółek rolniczych).
7. Szkolenia średniego szczebla zarządzania
(nadzoru) wybranych grup zawodowych
których działalność może bezpośrednio
wpłynąć na stan środowiska
ukierunkowane na wdrażanie idei i zasad
rozwoju zrównoważonego. (b)
Środki własne
uczestników
Odpowiednie
Ministerstwa
(branżowe)
Służby administracji
państwowej
Stowarzyszenia
zawodowe
Związki zawodowe
Cechy rzemiosł
Izby gospodarcze
Jedno szkolenie
na trzy lata
10.000 osób x 20 godzin x 9
złotych = 1.800.000
Fundusze celowe
1.800.000
Budżet
Środki własne
przedsiębiorstw,
uczestników
16
8. Szkolenia – związane z nowymi
inicjatywami EE, nowymi ustawami,
nowymi zagrożeniami środowiska,
działaniami okazjonalnymi (np. dzień
Ziemi). (b)
Organizatorzy szkoleń Zależnie od
potrzeb
9. Szkolenia – związane z imprezami
i kampaniami EE – ukierunkowane na
wdrażanie idei i zasad rozwoju
zrównoważonego. (b)
Organizatorzy szkoleń Zależnie od
potrzeb
10.000 osób x 8 godzin x 9
złotych = 720.000
Fundusze celowe
720.000
Środki własne
uczestników
Sponsorzy
10.000 osób x 8 godzin x 9
złotych = 720.000
Fundusze celowe
720.000
Środki własne
uczestników
Sponsorzy
10. Szkolenia dla prowadzących EE
w specjalistycznych obiektach
edukacyjnych. (b)
Instytucje
Zależnie od
potrzeb
prowadzące,
kierownicy ośrodków
500 osób x 20 godzin x 9
złotych = 90.000
11. Szkolenie dla prowadzących EE
w „zielonych szkołach”. (b)
Instytucje
Jedno szkolenie
na trzy lata
prowadzące,
kierownicy ośrodków
100 osób x 60 godzin x 9
złotych = 54.000
Fundusze celowe
90.000
54.000
Fundusze celowe
17
b. Zadania dla podmiotów odpowiedzialnych za edukację ekologiczną w sferze edukacji formalnej
(zadania na lata 2002 – 2004)
Lp.
1.
2.
Zadanie
Prowadzenie i realizacja krajowych i
międzynarodowych szkolnych programów
edukacji ekologicznej
Prowadzenie i realizacja społecznych
ogólnopolskich i lokalnych programów
edukacji ekologicznej
Podmiot
odpowiedzialny
MEN, w
porozumieniu z MŚ
Koszt realizacji
(tys. zł)
3.700
Koszt
koordynacji
Trzyletni koszt
zadania
(tys. zł)
(tys. zł)
300
4.000
Możliwe źródła
finansowania
Budżet
Fundusze celowe
Sponsorzy
POŚ, struktury
samorządowe
3.700
300
4.000
Budżet
Fundusze celowe
Samorządy
Sponsorzy
3.
Prowadzenie i realizacja wyjazdów dzieci i
młodzieży do wyspecjalizowanych ośrodków
terenowych prowadzących zajęcia zgodne z
programami nauczania („zielone szkoły”)
Władze oświatowe
odpowiednich
szczebli
300.000
30
330.000
Środki własne
uczestników
Fundusze celowe
Samorządy
Sponsorzy
4.
Prowadzenie i organizacja szkolnych kół
zainteresowań o tematyce ekologicznej
Władze oświatowe
odpowiednich
szczebli
3.600
0
3.600
Fundusze celowe
Samorządy
18
5.
6.
7.
Prowadzenie i realizacja organizacji
szkolnych i międzyszkolnych konkursów o
tematyce ekologicznej
Władze oświatowe
odpowiednich
szczebli
1.200
„Ekologizacja” obiektów dydaktycznych i
otoczenia szkół
Władze oświatowe
odpowiednich
szczebli,
samorządy,
15.000
MEN, MŚ, KBN,
Rada Główna
Szkolnictwa
Wyższego
1.100
Organizacja konkursów na najlepsze
programy uwzględniające problematykę
rozwoju zrównoważonego w szkołach
wyższych
120
1.320
Fundusze celowe
Samorządy
0
15.000
Praca własna
Fundusze celowe
100
1.200
Fundusze celowe
Budżet
19
c. Zadania dla podmiotów odpowiedzialnych za edukację ekologiczną w sferze świadomości
(zadania na lata 2002 – 2004)
c. 1. Ogólnopolskie akcje promocyjne – z udziałem środków masowego przekazu, społecznych organizacji ekologicznych i
innych podmiotów wymienionych w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej
Lp.
1.
2.
3.
4.
Zadanie
Podmiot odpowiedzialny lub
sposób jego wskazania
(ustanowienia)
W zakresie racjonalnej gospodarki
odpadami w gospodarstwach
domowych
MŚ – przez wybranych
koordynatorów
W zakresie oszczędność energii w
miejscu zamieszkania, pracy i
wypoczynku.
MŚ, MG
W zakresie ochrony
różnorodności biologicznej.
W zakresie ekologizacji
indywidualnych gospodarstw
rolnych.
– przez wybranych
koordynatorów
MŚ – przez wybranych
koordynatorów
MRiRW i organizacje i
stowarzyszenia rolnicze oraz
wybrani koordynatorzy
Koszt
realizacji
zadania
Koszty
koordynacji
zadania
Łączny
trzyletni koszt
zadania
(tys. zł)
(tys. zł)
(tys. zł)
Możliwe źródła
finansowania
Fundusze celowe
3.500
180
3.680
Budżet
Fundusze celowe
2.650
90
2.740
Budżet
Sponsorzy
Fundusze celowe
1.550
90
1.640
Budżet
Sponsorzy
Fundusze celowe
2.850
180
3.030
Budżet
Sponsorzy
20
5.
6.
7.
8.
W zakresie oszczędnego i
zgodnego z wymogami
jakościowymi wykorzystywania
zasobów wodnych, ochrony wód
powierzchniowych i podziemnych
Ekologizacji terenów
zurbanizowanych i
zdegradowanych (m.in.
problematyka akustyczna,
zanieczyszczenia powietrza,
stresu miejskiego)
MŚ, MRiRW, MRRiB – przez
wybranych koordynatorów
Fundusze celowe
2.700
90
2.790
Budżet
Sponsorzy
Środki samorządowe
MŚ, Urząd Mieszkalnictwa
– przez wybranych
koordynatorów
Fundusze celowe
2.200
90
2.290
Budżet
Sponsorzy
Samorządy
Promocja restytucji, zachowania i
kształtowania krajobrazu
kulturowego w regionach
MKiDN, MŚ, MRRiB
Promocja ładu przestrzennego i
ochrona krajobrazu z prezentacją
w mediach dobrych i złych
rozwiązań
MŚ, Urząd Mieszkalnictwa
4.400
500
4.900
Fundusze celowe
Budżet
Samorządy
– przez wybranych
koordynatorów
Fundusze celowe
300
60
360
Budżet
Samorządy
Sponsorzy
9
Promocja regionów
zrównoważonych
Komitet właściwy dla rozwoju
zrównoważonego
Fundusze celowe
150
36
186
Budżet
Sponsorzy
10. Program edukacyjny dla sił
Ministerstwo Obrony Narodowej i
zbrojnych i służb skoszarowanych
Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych i Administracji
Budżet
1.500
90
1.590
Fundusze celowe
Sponsorzy
21
c 2. Doroczne ogólnopolskie imprezy masowe
Lp.
1.
Zadanie
Organizacja obchodów
Światowego Dnia Ziemi
Podmiot odpowiedzialny lub
sposób jego wskazania
(ustanowienia)
MŚ, koordynatorzy wybrani w
drodze konkursu
Koszt
realizacji
zadania
Koszty
koordynacji
zadania
Łączny
trzyletni koszt
zadania
(tys. zł)
(tys. zł)
(tys. zł)
Możliwe źródła
finansowania
Fundusze celowe
1.500
75
1.570
Budżet
Sponsorzy
2.
3.
Organizacja obchodów
MŚ, koordynatorzy wybrani w
Międzynarodowego Dnia Ochrony drodze konkursu
Środowiska
Organizacja ogólnopolskich
kampanii ekologicznych
MŚ, koordynatorzy wybrani w
drodze konkursu
Fundusze celowe
900
45
945
Budżet
Sponsorzy
Fundusze celowe
1.900
200
2.100
Budżet
Sponsorzy
Samorządy
4.
Wzmocnienie treści ekologicznych MŚ, koordynatorzy wybrani w
drodze konkursu
w istniejących ogólnopolskich
świętach branżowych (np. Święto
Morza, Dzień Leśnika i
Drzewiarza, Światowy Dzień
Meteorologii itp.)
300
50
350
Fundusze celowe
Budżet
Sponsorzy
Samorządy
22
c 3. Ogólnopolskie imprezy profilowane
Lp.
1.
2.
Zadanie
Podmiot odpowiedzialny lub
sposób jego wskazania
(ustanowienia)
Organizacja Targów Ochrony
Środowiska „POLEKO”
MŚ, Międzynarodowe Targi
Poznańskie
Organizacja Ekomedia Forum
MŚ, organizatorzy wybrani w
drodze konkursu
Koszt
realizacji
zadania
Koszty
koordynacji
zadania
Łączny
trzyletni koszt
zadania
(tys. zł)
(tys. zł)
(tys. zł)
Możliwe źródła
finansowania
Sponsorzy
1.200
60
1.260
Wystawcy
Budżet
1.800
50
1.850
Wystawcy
Fundusze celowe
3.
Organizacja Finału konkursów
ekologicznych
MŚ, POS,- komisje konkursowe
Fundusze celowe
120
36
156
Budżet
Sponsorzy
Samorządy
4.
Organizacja Festiwali filmów
ekologicznych
MŚ, MKiDN, POS- komisje
konkursowe
Fundusze celowe
380
40
420
Budżet
Sponsorzy
Samorządy
23
5.
Organizacja ogólnopolskich
konkursów fotografii
przyrodniczej
MŚ, MKiDN, POS,- komisje
konkursowe
Fundusze celowe
120
36
156
Budżet
Sponsorzy
Samorządy
6.
Organizacja wystaw, plenerów i
studiów plastycznych o tematyce
ekologicznej i przyrodniczej
MŚ, MKiDN, związki artystów
plastyków
Fundusze celowe
360
108
468
Budżet
Sponsorzy
Środki własne uczestników
7.
8.
9.
Organizacja konkursów i akcji
promocyjnych obiektów
architektonicznych o walorach
ekologicznych i estetycznokrajobrazowych
Urząd Mieszkalnictwa, MŚ, organizatorzy wybrani w drodze
konkursu
Fundusze celowe
Imprezy w regionach,
euroregionach i regionalne dla
obszarów funkcjonalnych (np.
Zielone Płuca Polski, obszary
ekologicznego zagrożenia, obszary
chronione), dla dużych miast, krain
geograficzno-historycznych
i przyrodniczych
Komitet właściwy dla rozwoju
regionalnego, MŚ, POS
organizatorzy wybrani w drodze
konkursu
Sponsorzy
Imprezy branżowe np. typu
ochrona środowiska w
budownictwie
Właściwe resorty
Fundusze celowe
96
36
132
Budżet
Sponsorzy
Fundusze celowe
1.600
160
1.760
Budżet
Samorządy
1.200
-
1.200
Budżet
Sponsorzy
24
c 4. Media
Lp.
Zadanie
Podmiot odpowiedzialny lub
sposób jego wskazania
(ustanowienia)
Czas realizacji
zadania i
częstotliwość
Kalkulacja
zadania
(tys. zł)
Łączny
trzyletni koszt
zadania
Możliwe źródła
finansowania
(tys. zł)
1.
Cykliczny program telewizyjny
dotyczący rozwoju
zrównoważonego
Telewizja publiczna, producenci Cotygodniowo –
wybrani na drodze przetargu, TV 20 minut
publiczna
1 program x 70
tys. zł. x 52
tygodnie x 3
lata
Fundusze celowe
10.920
Budżet
Środki TV
= 10.920
2.
3.
4.
Filmy dotyczące różnych kwestii
rozwoju zrównoważonego oraz
adaptacja programów
zagranicznych do realiów Polski,
20 nowych filmów rocznie
MŚ, producenci wybrani na
drodze przetargu
Filmy ok. 20 min.
Kierowane do
różnych stacji TV
20 x 75 tys. x 3
lata = 20 x 10
tys. x 3 lata
Społeczna reklama ekologiczna
MŚ, producenci wybrani na
drodze przetargu
Dwa, trzy
produkty w ciągu
trzech lat
3 lata x 500 tys.
rozgłośnie radiowe
Ok. 50 audycji w 50 x 5 tys x 3
lata
roku do
rozpowszechniania
w rozgłośniach
regionalnych
Audycje radiowe związane z
edukacją ekologiczną
Fundusze celowe
5.200
Środki TV
Fundusze celowe
1.500
Budżet
Fundusze celowe
750
Środki własne organizacji
Sponsorzy
25
5.
Publikacje zwarte
Redakcje, wydawnictwa
Cykle roczne
3.500
Środki własne organizacji
Periodyki
6.
7.
Fundusze celowe
Konkursy na najlepsze materiały
medialne
wybrany koordynator
Kwartalnik EE (nowy tytuł)
Państwowa Rada EE
Cykle roczne
4.000
Fundusze celowe
Sponsorzy
4 razy w roku
4 x 45 tys. x 3
lata
540
Fundusze celowe
Budżet
c 5. Ekologizacja otoczenia
Lp.
1.
2.
Zadanie
Materialna działalność organizacji
proekologicznych – inwestycje na rzecz
estetyki lokalnej
Realizacja zadań EE uchwalonych przez
samorządy a dotyczących ekologizacji
otoczenia
Podmiot odpowiedzialny
lub sposób jego wskazania
(ustanowienia)
Łączny koszt
zadania
Możliwe źródła finansowania
(tys. zł)
Fundusze celowe
POS
1.600
Fundusze własne organizacji
Sponsorzy
Urzędy gmin i starostwa
Fundusze celowe
20.000
Sponsorzy
Samorządy
26
d. Badania naukowe
Lp.
1.
2.
3.
Zadanie
Badania efektywności EE
Badania nad metodologią EE
Podmiot
odpowiedzialny
Czas realizacji
zadania
Łączny trzyletni
koszt zadania
lub sposób jego
wskazania
(ustanowienia)
Terminy
(tys. zł)
MŚ, MEN - ośrodek
wybrany na drodze
konkursu
Badania powtarzalne
w cyklach trzyletnich
MEN, MŚ - ośrodek
wybrany na drodze
konkursu
Sekwencje badawcze
Badania dynamiki poziomu świadomości
MŚ, MEN, MRiRW
ekologicznej społeczeństwa
(monitorowanie świadomości ekologicznej)
Możliwe źródła
finansowania
Budżet
350
Fundusze celowe
Fundusze celowe
250
Budżet
Fundusze celowe
Oceny co trzy lata
300
Budżet
27
e. Działania organizacyjne
Lp.
Zadania
Kalkulacja kosztów
1.
Rozpowszechnianie Narodowego Programu,
wspomaganie tworzenia powiatowych, gminnych
i innych Programów EE
50 tys x 3 lata
2.
Działalność Ośrodka Informacji o Edukacji
Ekologicznej
Koszty osobowe 150 tys x 3 lata
3.
Powołanie i utrzymanie Państwowej Rady
Edukacji Ekologicznej
Proces powołania Rady – 20 tys + Roczne koszty
utrzymania 50 tys x 3 lata
4.
Wspomaganie materialne terenowych ośrodków
EE– „Zielonych Szkół”
5.
Wspomaganie materialne uniwersytetów
ludowych, otwartych, ośrodków edukacji
niestacjonarnej i innej zorganizowanej edukacji
pozaustawowej uwzględniającej EE
6.
7.
Łączny koszt
trzyletni (tys. zł)
Możliwe źródła
finansowania
150
Fundusze celowe
Budżet
1.650
Fundusze celowe
200
Fundusze celowe
Budżet
20 ośrodków x 150 tys raz na 3 lata
3.000
Fundusze celowe
Sponsorzy
Samorządy
35 ośrodków x 30 tys x 3 lata
3.150
Fundusze celowe
Sponsorzy
Wspomaganie materialne ośrodków edukacyjno – 35 ośrodków x 400 tys. (raz na trzy lata)
informacyjnych przy obiektach ochrony
konserwatorskiej (w szczególności w parkach
narodowych i parkach krajobrazowych)
14.000
Fundusze celowe
Wspomaganie materialne specjalistycznych
ośrodków EE (np. muzea, ogrody zoologiczne i
botaniczne, skanseny, dydaktyczne ścieżki
przyrodnicze)
7.500
Fundusze celowe
Sponsorzy
Wydatki rzeczowe i zlecenia zewnętrzne – 400 tys
x 3 lata
10 obiektów rocznie x 250 tys zł
28
8.
Wspomaganie ośrodków EE
20 ośrodków x 50 tys zł x 3 lata
3000
Fundusze celowe
Budżet
9.
Wspomaganie ośrodków edukacji przyrodniczoleśnej w leśnych kompleksach przyrodniczych
7 ośrodków x 50 tys. zł x 3 lata
1050
Fundusze celowe
29
f. Zbiorcze szacunkowe zestawienie nakładów koniecznych do poniesienia na trzyletnie wdrażanie Narodowego
Programu Edukacji Ekologicznej (w tysiącach złotych)
W tym:
Sfera
Konieczne nakłady
trzyletnie
Budżet
Samorządy
NFOŚiGW
Środki własne
uczestników lub
organizatorów
Pozostałe fundusze
celowe
Sponsorzy
28.734
8.802
1.854
1.674
13.399
5.499
1.107
359.120
2.560
36.700
3.820
125.880
172.860
17.300
23.206
8.356
2.036
7.966
1.767
0
3.081
Imprezy masowe
4.965
1.535
280
1.605
612
0
934
Imprezy profilowane
7.402
1.017
219
2.818
1.213
1.287
848
Media
26.410
10.898
0
11.815
150
2.787
760
Promocja wizualna –
ekologizacja otoczenia
21.600
0
8.000
0
10.960
480
2.160
900
450
0
380
0
70
0
33.700
995
600
20.990
9.750
0
1.365
506.037
34.613
49.689
51.068
63.731
82.983
27.555
Szkolenia
Edukacja formalna
Działania kształtujące
świadomość
Badania naukowe
Działania organizacyjne
Łącznie
Objaśnienie: EE – edukacji ekologiczna
30
Przytoczone powyżej sumy, które należy przeznaczać na edukację ekologiczną
w kolejnych trzech latach by wypełniały jej zasadnicze cele, powinny w sprawnie działającym
systemie organizacyjnym ulec multiplikacji. Przede wszystkim polegać to ma na:
− stworzeniu zachęty dla innych podmiotów potencjalnie uczestniczących w edukacji
ekologicznej, w tym zachęty dla podmiotów niezależnych, zagranicznych lub osób fizycznych;
− stałym propagowaniu a nawet zachęcaniu do przebudowy budżetów rodzinnych w kierunku
zwiększenia wydatków na oświatę proekologiczną, na przyjazne środowisku spędzanie czasu
wolnego, na wspieranie lokalnych inicjatyw ekologicznych;
− utrwalaniu się zasady kierowania zysków z działań na rzecz edukacji ekologicznej (publikacje,
imprezy masowe, targi, promocja produkcji ekologicznej, Zielone Szkoły, itp.) na potrzeby
ochrony środowiska i edukacji ekologicznej.
11. WARUNKI REALIZACJI NARODOWEGO PROGRAMU EDUKACJI
EKOLOGICZNEJ
1. Utrzymywanie się pozytywnej i trwałej woli działań na rzecz edukacji ekologicznej na
wszystkich szczeblach decyzyjnych.
2. Utrwalanie i rozwijanie formalnych podstaw prowadzenia edukacji ekologicznej (prawo,
instytucje, procedury).
3. Gwarantowanie zaplecza materialnego (miejsca, instytucje, materiały edukacyjne) i finansowego –
np. przeznaczenia na edukację ekologiczną 1,5 - 2% środków wydatkowanych w kraju
na ochronę środowiska. Dążyć należy do ustawowego wprowadzenia do polskiego prawa
ekologicznego obligatoryjnego kierowania na cele edukacji ekologicznej powyższego udziału
środków przeznaczanych na ochronę środowiska.
4. Zgodnie z prawem społeczeństwa do informacji należy oczekiwać stworzenia systemu
informacji o prawach i obowiązkach dotyczących środowiska, np. przez uruchomienie portalu
internetowego ułatwiającego udział społeczeństwa w zarządzaniu środowiskiem a także
organizowania na różnych szczeblach administracji ośrodków informacji o środowisku
realizujących postanowienia Konwencji z Aarhus.
5. Utworzenie przy Ministrze Środowiska, w porozumieniu z Ministrem Edukacji, Komisji
Edukacji Ekologicznej, organu doradczego dla podmiotów finansujących, zapewniającego
monitorowanie działań i uzyskiwanych efektów edukacyjnych. Jej rola powinna polegać m.in.
na wypracowaniu i zastosowaniu metod oceny postępu działań prowadzonych w ramach
Narodowego
Programu
poszczególnych zadań.
Edukacji
Ekologicznej
i
do
ewaluacji
stopnia
realizacji
31
Najbardziej efektywne wydatkowanie środków finansowych jest podstawowym
warunkiem realizacji Programu. Oprócz tego, istotne znaczenie dla sukcesu Programu będzie
miała też strona organizacyjna, a w tym powołanie i działalność proponowanej (zgodnie
z zapisami Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej) Komisji Edukacji Ekologicznej.
Realizacja Narodowego Programu, czyli wdrożenie Narodowej Strategii Edukacji
Ekologicznej, wymagać będzie w latach 2002-2004 nakładów szacowanych (na podstawie cen
z 2000 roku) łącznie około 600.000.000 zł (z uwzględnieniem rezerwy około 100.000.000 na
zadania nowe, związane z przygotowaniem naszego przystąpienia do UE). Zakres Programu,
a więc i jego koszty będą powiększać się w miarę pojawiania się nowych zadań. Celowo nie
wyznaczono priorytetowych zadań w Programie – są one komplementarne i wszystkie powinny
być realizowane równocześnie.
12. ZALECANA KONSTRUKCJA PROGRAMÓW EDUKACJI
EKOLOGICZNEJ – WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCYCH
EDUKACJĘ RÓŻNYCH GRUP WIEKOWYCH I ZAWODOWYCH
ORAZ SPOŁECZNYCH
Poniższe zalecenia dotyczą:
♦ Wychowawców w przedszkolach
♦ Nauczycieli w klasach 1-3 szkoły podstawowej
Formy i treści dostosowane do etapów rozwoju psycho-fizycznego powinny być
różnorodne, zawsze atrakcyjne, bardzo krótkie, ale powtarzające się zgodnie z prostą
i zaciekawiającą fabułą, skierowane na budzącą się wrażliwość dziecka na piękno, dobro, potrzeby
rówieśników, otaczający świat, rośliny i zwierzęta.
Sprawdzonymi formami zajęć dla dzieci są konkursy z nagrodami, a także wyszukiwanie symboli
i charakterystycznych cech dla wspólnie zaakceptowanych postaw, np.: miłośnika zwierząt,
szanującego zieleń, nie śmiecącego, itp.
Szczególny nacisk powinien być położony na:
-
budzenie szacunku dla życia, jego różnorodnych form oraz zasobów środowiska,
-
prowadzenie zajęć w terenie (korzystanie ze ścieżek przyrodniczych),
-
współpracę z ośrodkami edukacji ekologicznej.
♦ Nauczycieli w starszych klasach szkoły podstawowej
Pożądane jest pełne wykorzystanie zapisów ścieżki edukacyjnej „edukacja ekologiczna”
32
a
także
wprowadzanie
oryginalnych
elementów
programu
przedmiotu
„przyroda”.
Poszczególne ogniwa w łańcuchu procesu edukacyjnego powinny układać się w kolejności:
problem – zjawisko - pomiar - badanie - ocena - decyzja.
W pracy dydaktycznej powinny być wykorzystywane przykłady rzeczywiste z najbliższego otoczenia.
W trakcie zajęć zalecany jest:
-
udział osób spoza szkoły,
-
zbieranie możliwie dużej liczby faktów i opinii,
-
weryfikacja obiegowych opinii przez ekspertów oraz demokratyczne wyprowadzanie
wniosków w trakcie głosowań i negocjacji,
-
śledzenie „dalszego ciągu” omawianego problemu,
-
bardzo drobiazgowe przygotowanie pomysłu, łącznie ze zbadaniem stosunku mieszkańców (w
tym rodziców) do rozwiązania wybranego problemu lub wytłumaczenia zjawiska.
Przebieg cyklu edukacyjnego powinien zmierzać do wyraźnej kulminacji, gwarantującej
zapamiętanie i pojawienie się osobistego zainteresowania uczniów. Nieustanne konfrontowanie
przyjętej opinii/decyzji ze zmieniającą się rzeczywistością powinno być kontynuowane na
następnych etapach kształcenia.
♦ Nauczycieli młodzieży gimnazjalnej, licealnej, szkół zawodowych i policealnych
Do młodzieży najlepiej trafia przemyślana, lecz nie wyreżyserowana, atrakcyjna
i nowatorska akcja. Istotną jej cechą jest kreowanie niezależności poglądów. Zajęcia niebanalne,
ale zawsze utrwalające pozytywne wzorce postępowania i właściwe traktowanie zasobów
środowiska są możliwe zarówno w czysto kameralnej formie – lekcje czy warsztaty, jak
i w trakcie rozbudowanych inscenizacji plenerowych. Warunkiem ich jest zawsze znaczący udział
inwencji uczniów i innych uczestników. Zalecany jest udział osób spoza szkoły, nie tylko rodziców.
♦ Nauczycieli akademickich
Oprócz zajęć specjalistycznych na poszczególnych wydziałach pożądana jest organizacja
cyklu wykładów zaadresowanych do całego ośrodka akademickiego (szkoły wyższej lub nawet
miasta). Bardzo atrakcyjne, czasem kontrowersyjne tematy prezentowane winne być przez
znanych wykładowców, zarówno specjalistów z zakresu ochrony środowiska oraz ekologii, jak
i specjalistów z innych dziedzin poruszających problemy ochrony środowiska i komentujących je
ze swojego punktu widzenia. Przy zachowaniu najwyższego poziomu merytorycznego należy
starać się aby wykładowcy unikali hermetycznego słownictwa i wąsko-specjalistycznych form
przekazu.
33
♦ Edukatorów prowadzących zajęcia w terenie
Sprawdzają się zazwyczaj programy ściśle wykorzystujące walory i możliwości terenu.
Szczegółowa i bogata strona dokumentacyjna zapewniająca udzielenie odpowiedzi na jak
najwięcej ewentualnych pytań zadawanych podczas zajęć a także swoista dramaturgia pobytu
w terenie wymagają dobrej jego znajomości.
Zajęcia powinny być:
-
zaplanowane, ale też umożliwiające spontaniczne odkrycia przy okazji formułowania pytań
i grupowania problemów,
-
urozmaicone tematycznie z odniesieniami historycznymi, estetycznymi a nawet osobistymi,
-
zachęcające do indywidualnego, bezpośredniego studiowania krajobrazu,
-
zapewniające organizacyjny profesjonalizm oraz pełne bezpieczeństwo zajęć w terenie.
♦ Duchownych i katechetów różnych wyznań
Kościoły mają ustawowe prawo prowadzenia niezależnej edukacji związanej z zasadami
wiary. Aspekt ekologiczny jest w tym nauczaniu bardzo oczekiwany i coraz częściej
wykorzystywany. Prowadzone nauczanie powinno sięgać do wzorców moralnej odpowiedzialności
za słowa i czyny oraz do aksjomatów dobroci i miłości. Wskazane jest także wykorzystywanie
doświadczeń wynikających z ducha ekumenizmu.
♦ Rodziców
Bardzo istotne może być podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej w rodzinie
poprzez:
-
pozytywne wzorce zachowań zgodne z zasadami rozwoju zrównoważonego w życiu
codziennym, np.: segregacja odpadów, oszczędzanie wody i energii, szacunek dla przyrody,
-
umożliwienie dzieciom rozwijania zainteresowań związanych z szeroko pojętą ochroną
środowiska, przy ewentualnej współpracy Kościoła, organizacji społecznych, samorządów,
-
umożliwianie budzenia zainteresowania przyrodą przez wspólne zajęcia w terenie, spacery
i wycieczki.
♦ Opiekunów dzieci i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych (dzieci specjalnej
troski i dzieci szczególnie uzdolnionych)
Doświadczenia wskazują, że problematyka ekologiczna w tych grupach zajmuje wysoką
pozycję w hierarchii zainteresowań. Dzięki umiejętnie przygotowanym programom można
pozyskać w obu grupach bardzo wartościowych i przekonujących propagatorów postaw pro
środowiskowych. Jednocześnie proces edukacji ekologicznej jest bardzo pożądanym elementem
procesu rozwijania ich aktywności i utrzymywania najlepszego kontaktu ze środowiskiem.
Konkretne programy wymagają indywidualizacji i fachowego przygotowania.
34
♦ Przełożonych policji, straży miejskich, straży pożarnych, służby leśnej
Edukacja ekologiczna powinna być w pełni wtopiona w program służby. Wskazany jest
stały nadzór nad kształtowaniem poprawnego wizerunku ekologicznego miejsca i podejmowanych
działań w terenie. Krótki konkretny program szkoleniowy dotyczący elementów zarządzania
środowiskiem oraz zasad kontroli i respektowania przepisów ochrony środowiska i przyrody
powinien być realizowany w znacznym stopniu podczas ćwiczeń terenowych. Pozyskanie
uczestników do czynnej ochrony przyrody przed degradacją i niszczeniem powinno być
wzmocnione przez specjalnie przygotowane publikacje–broszury zawierające prostą argumentację,
ale jednocześnie odwołujące się do tradycji, szacunku dla polskiego krajobrazu, gotowości
do przeciwstawiania się zagrożeniom.
♦ Kadry szkolącej żołnierzy służby zasadniczej
Prowadzone działania edukacyjne powinny prowadzić nie tylko do przygotowania do
przestrzegania zasad ochrony środowiska i przyrody w trakcie pełnienia służby, ale kształtować
wzorce zachowań i utrwalać nawyki dające się przenieść do życia codziennego po jej
zakończeniu. Istotną rolę pełnią tu także różnego rodzaju konkursy motywujące do dobrowolnego
uzupełniania wiedzy ekologicznej. Pomocne w tym powinny być także zasady zawarte
w standardach NATO dotyczących ochrony środowiska (STANAG 7141).
♦ Pracodawców
Pożądana jest spokojna, permanentna informacja o działaniach organów zarządzających
instytucją w dziedzinie poprawy ekologicznego wizerunku firmy z konieczną argumentacją
społeczną i ekonomiczną. Edukacja pozytywna powinna unikać natrętnego wskazywania
niedostatków, lecz zwracać uwagę na tendencje korzystne dla środowiska i załogi przy
eksponowaniu rzeczywiście istniejących specyficznych problemów środowiskowych związanych
z działalnością firmy. Przy organizacji masowych imprez poza firmą, możliwe jest wprowadzenie
wyraźnych, lecz nie natarczywych akcentów ekologicznych.
♦ Redaktorów programów telewizyjnych
Szczególnie istotna jest rzetelna informacja w audycjach publicystycznych. Należy
podkreślić, że mniej skuteczne są wydzielone audycje lub „tematy” ekologiczne.
Programy winny zawierać prezentację i ewentualnie poważną dyskusję rzeczową, bez tendencji do
ośmieszania stron. Stawiane pytania mogą być często trudne ale bez ostatecznych odpowiedzi.
Istotna jest też rola komentarzy, które powinny być bardzo wyważone. Wskazane jest by
programy uwzględniały atrakcyjne audycje publicystyczne i przyrodnicze, filmy, video clipy
z humorem, ale i z refleksją poruszające najciekawsze kwestie ekologiczne.. Godny polecenia jest
minimalny udział programów interwencyjnych i rezygnacja z reportaży eksponujących nie
35
meritum spraw, a formę konfliktów.
Filmy przyrodnicze powinny w dużym stopniu dotyczyć flory, fauny i krajobrazów
naszej strefy klimatycznej opatrzone oryginalnymi, bogatymi merytorycznymi komentarzami
przygotowanymi przez polskich specjalistów.
♦ Redaktorów audycji radiowych
Programy radiowe powinny preferować:
-
ekologiczne wiadomości regionalne zestawiane we współpracy z lokalnymi organizacjami,
w tym z POS oraz indywidualnymi osobami działającymi na rzecz ochrony środowiska,
-
autentyzm, zachętę do działań i poznawania przyrody,
-
dobre rady i rozmowy z ludźmi o nietuzinkowych życiorysach związanych z przyrodą
i ochroną środowiska,
-
wyszukiwanie ekologicznych zainteresowań u znanych i powszechnie szanowanych osób.
♦ Wydawców i redaktorów prasy codziennej
Prasę powinna charakteryzować:
-
rzetelna informacja odległa od jedynie pogoni za sensacją,
-
cykle popularyzujące oczekiwane zachowania proekologiczne,
-
poważna informacja naukowa i popularnonaukowa dotycząca trudnych problemów ochrony
i kształtowania środowiska,
-
promowanie regionalnych i lokalnych inicjatyw służących idei rozwoju zrównoważonego.
Warto zadbać o takie cykle tematyczne, które zyskają stałych czytelników.
♦ Wydawców i redaktorów periodyków
Wskazane by ten rodzaj prasy zawierał:
-
najwyższej jakości artykuły dobrych publicystów (nie zbiory ciekawostek) z atrakcyjną szatą
graficzną i pobudzającymi myślenie wyzwaniami,
-
prezentację znanych ludzi myślących i działających ekologicznie,
-
piękne fotografie przyrodnicze, promujące szczególnie polski krajobraz,
-
konkursy dla różnych grup społecznych i zawodowych (np. młodzieży, pań domu czy
biznesmenów),
-
teksty do wspólnego czytania i dyskutowania w rodzinie.
♦ Autorów i wydawców publikacji zwartych związanych z rozwojem edukacji ekologicznej.
Preferowane formy to:
-
zbiory scenariuszy edukacji ekologicznej z możliwie bogatą informacją praktyczną wynikającą
z doświadczenia dydaktycznego autorów,
-
teksty uzupełnione zestawami plansz, folii, zapisami elektronicznymi, programami
36
komputerowymi itd.,
-
zapewnienie formalnej, zgodnej z prawem swobody przy kopiowaniu, rozpowszechnianiu
i modyfikowaniu,
-
istotna jest dbałość o stałą obecność na rynku pozycji najcenniejszych.
♦ Urzędników
Zasady rozwoju zrównoważonego powinny być znane wszystkim urzędnikom rządowym
i samorządowym. Wiedzę tę winni oni stale wzbogacać i wykorzystywać przy różnego rodzaju
kontaktach zawodowych, szczególnie przy podejmowaniu i uzasadnianiu decyzji. Stosowana
przez nich argumentacja wspierająca rozwój zrównoważony musi wykraczać poza aspekty
legislacyjne. Wymagać należy także rzetelnej znajomości regionalnych i lokalnych problemów
ekologicznych.
W zakresie organizacyjnym istotną kwestią jest wykorzystywanie kadry urzędniczej
do procesu edukacji ekologicznej. Ograniczenia formalne powinny być w tym względzie
sprowadzone do minimum a dobrzy urzędnicy-edukatorzy wyróżniani.
♦ Powyższa lista nie uwzględnia szczegółowo edukacji formalnej. Edukacja szkolna związana
z obowiązującym programem nauczania winna zapewniać podstawę nieprzerwanego,
kontynuowanego przez całe życie procesu edukacji ekologicznej.