Biblia – najważniejsze informacje

Biblia – najważniejsze informacje
Bibliografia
•Anna Świderkówna: Rozmowy o Biblii
•Anna Świderkówna: Rozmów o Biblii ciąg dalszy
•Anna Świderkówna: Rozmowy o Biblii. Nowy Testament
• Historia Biblii
•Wilfrid J. Harrington: Klucz do Biblii
•Świat Biblii (red. André Lemaire)
Podstawowe pojęcia
•Apokalipsa ('objawienie') – 1. biblijny gatunek literacki; tekst, który w postaci wizyjnej i
symbolicznej odsłania przyszłe – ostateczne – dzieje świata i ludzkości; 2. ostatnia ksiega w
chrześcijańskim kanonie: Apokalipsa św. Jana
•Apokryf - księga powstała w czasach biblijnych i podobna pod względem formy i treści do
ksiąg biblijnych, ale nie uznana za objawioną
•Biblia ('księgi' – jest to grecki rzeczownik w liczbie mnogiej)
•Biblistyka
•Egzegeza - metoda objaśniania i interpretowania tekstu biblijnego
•Ewangelia ('Dobra Nowina') –1. księga NT poświęcona działalności i nauce Jezusa; 2. nauka
Jezusa
•Ewangelie synoptyczne – czyli Mateusza, Marka i Łukasza: przedstawiają podobne słowa i
czyny Jezusa w zbliżony sposób; podobieństwo ewangelii synoptycznych stało się powodem
hipotezy, że wywodzą się one od wspólnego, a dziś nieznanego źródła pisanego (lub źródeł)
•Kanon - zbiór ksiąg uznanych za natchnione przez wyznawców danej religii
•Monoteizm – wiara w jednego Boga
•Prorok - w czasach biblijnych przekazywał słowo Boga, był też przywódcą Narodu
Wybranego
•Przypowieść - forma wypowiedzi używana przez Jezusa w Ewangeliach; opowiadanie o
dwóch znaczeniach: dosłownym i przenośnym (alegorycznym)
• Psałterz – starotestamentowa Księga Psalmów (czyli hymnów religijnych). Pierwotnie
słowo to ('psalterion') oznaczało strunowy instrument muzyczny, który prowadził
akompaniament do śpiewanych psalmów.
•Synopsa ('wspólne spojrzenie') – zestawienie obok siebie fragmentów czterech Ewangelii
przedstawiających to samo wydarzenie
•Testament ('przymierze')
•Tora ('pouczenie, prawo')
Kanon hebrajski (składa się z „prawa, proroków i pism”)
Prawo (Pięcioksiąg Mojżeszowy, Tora)
1. Rodzaju
2. Wyjścia
3. Kapłańska
4. Liczb
5. Powtórzonego Prawa
Prorocy (wcześniejsi, więksi i mniejsi)
6. Jozuego
7. Sędziów
8. Samuela (1 i 2 jako jedna księga)
9. Królów (1 i 2 jako jedna księga)
Prorocy „wcześniejsi”
10. Izajasza
Prorocy „więksi”
11. Jeremiasza
12. Ezechiela
13. Dwunastu proroków mniejszych: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza,
Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza
Pisma (Hagiografy)
14. Psalmy
15. Przysłów
16. Hioba
17. Pieśń nad Pieśniami
18. Rut
19. Lamentacje
20. Kaznodziei
21. Estery
22. Daniela
23. Ezdrasza (z Nehemiasza)
24. Kronik (1 i 2 jako jedna księga)
Kanon chrześcijański
obejmuje księgi kanonu hebrajskiego (z pewnymi dodatkami lub opuszczeniami albo
połączeniem dwóch ksiąg w jedną), a ponadto księgi Nowego Testamentu:
1. Ewangelie: Mateusza, Marka, Łukasza i Jana
2. Dzieje Apostolskie (słowo „dzieje” ma tu dawne znaczenie: czyny)
3. Listy Apostolskie, w tym 14 listów św. Pawła
4. Apokalipsa Św. Jana
Języki oryginalne Biblii
•Stary Testament (ST): hebrajski, aramejski, grecki
•Nowy Testament (NT): najprawdopodobniej w całości po grecku
Klasyfikacja ksiąg biblijnych (według kryterium tematycznego)
Księgi historyczne
Księgi dydaktyczne
Księgi profetyczne
(prorockie)
Stary Testament
Pięcioksiąg Mojżeszowy (i
inne księgi)
Pieśń nad Pieśniami, Księga
Hioba (i inne księgi)
Księga Daniela, Księga
Izajasza (i inne księgi)
Biblijne gatunki literackie (wybrane) •Psalm
•Hymn
Nowy Testament
Ewangelie, Dzieje
Apostolskie
Listy apostolskie
Apokalipsa św. Jana
•Tren (lamentacja)
•Apokalipsa
•Przypowieść
• Ewangelia
• List apostolski
Najważniejsze przekłady Biblii
Osobnym problemem jest kwestia przekładalności Biblii. Chrześcijaństwo jako jedyna z
trzech wielkich religii monoteistycznych uznaje przekład pism natchnionych za uprawniony.
Według wyznawców judaizmu Biblia hebrajska tylko po hebrajsku ma charakter natchniony.
Według wyznawców islamu Koran przełożony np. na język polski nie jest Koranem (czyli
Koran jest ksiągą świętą tylko po arabsku).
Septuaginta
Wulgata
Biblia księdza
Jakuba Wujka
Biblia Tysiąclecia
III-II w. pne. 72 tłumaczy
IV w. ne.
Św. Hieronim
1593-1601
ksiądz Jakub Wujek SJ
na grekę, tylko księgi ST
na łacinę (ST i NT)
na polski z Wulgaty (i greki)
1965
na polski z języków
oryginalnych
wielu tłumaczy
Septuaginta to przekład pism hebrajskich dokonany dla Żydów żyjących w diasporze (czyli
poza Palestyną), którzy nie rozumieli już języka hebrajskiego.
Wulgata to przekład na łacinę dokonany u schyłku starożytności. Stał się oficjalną
chrześcijańską wersją Biblii aż do czasów reformacji, czyli na ponad 1000 lat, a pierwsze
przekłady Biblii na języki narodowe były dokonywane właśnie z Wulgaty (w tym przekład
księdza Jakuba Wujka SJ).
Biblia ks. Jakuba Wujka, jezuity, stała się oficjalnym katolickim przekładem na prawie 400 lat
(do czasu Biblii Tysiąclecia) – oficjalnym, czyli używanym w czasie nabożeństw.
Nazwa Biblii Tysiąclecia pochodzi od daty jej wydania – przygotowano ten przekład na
1000-lecie chrztu Polski (1966). Był to przekład z języków oryginalnych.
W XX i XXI wieku (po wydaniu Biblii Tysiąclecia) ukazało się kilka całościowych
przekładów Biblii. Jeszcze częściej tłumaczono poszczególne księgi, a niektóre z nich
doczekały się tzw. przekładów ekumenicznych (czyli tłumaczyli je wspólnie bibliści
reprezentujący różne wyznania).
Najczęściej tłumaczona księgą biblijną jest Ewangelia Marka (najkrótsza z ewangelii).
Źródła trudności i kłopotów w interpretacji Biblii
•Nieznajomość języka
•Obiektywne trudności przekładu
•Nieznajomość kontekstu historyczno-społecznego
•Nieznajomość formy literackiej
•Odmienność starożytnego pisarstwa historycznego od współczesnych standardów
•Różnice w mentalności ludzi czasów biblijnych i czasów nowożytnych
Kiedy powstawały księgi biblijne?
•Stary Testament: od XIII w. przed Chr. (początki Pięcioksięgu) do I w. przed Chr.•
•Nowy Testament: w 2. połowie I w. po Chr. i być może w pierwszych latach II w.
Warstwy literackie Pięcioksięgu Mojżeszowego
(księgi te powstawały przez stulecia na podstawie różnych, częściowo niezależnych tradycji,
które w końcu podlegały ostatecznej redakcji)
•J Jahwista, X-IX w. pne. Jerozolima
•E Elohista VIII w. pne. (królestwo północne)
•D (Deuteronomion) od VIII w. pne.
•P (Priester) VI-V w. pne.
Jak powstawały Ewangelie?
Ewangelie powstawały stopniowo, przez dziesięciolecia, a formę pisaną znaną współcześnie
przyjęły kilka dziesięcioleci po śmierci Jezusa (a najwcześniejsze rękopisy NT – fragmenty na
papirusach – pochodzą z połowy II w . n.e.). W powstawaniu Ewangelii można wyróżnić
kilka etapów:
•Tradycja ustna (opowieści o życiu i słowach Jezusa)
•„Logia” (czyli spisane słowa Jezusa)
•Źródło Q (hipotetyczny tekst o zdarzeniach z życia Jezusa, który wraz z "logiami" posłużył
stał się materiałem wykorzystanym przez autorów ewangelii synoptycznych - Mateusza,
Marka i Łukasza)
•Ewangelia według Marka (ok. 65 r.)
•Ewangelia według Mateusza (ok. 85 r.)
•Ewangelia według Łukasza (ok. 85 r.)
•Ewangelia według Jana (90-100 r.)
Synopsa Ewangelii
(czyli zestawienie na jednej planszy fragmentów różnych ewangelii dotyczących tego samego
zdarzenia lub zawierających tę samą przypowieść)
Lokalizacja cytatów biblijnych
Każdy cytat biblijny w różnych wydaniach i przekładach można zlokalizować i oznaczyć za
pomocą tzw. siglum (czyli literowego skrótu tytułu księgi) oraz numeru rozdziału i wersu. Na
przykład oznaczenie Mt 7,7 oznacza 7 wers z siódmego rozdziału Ewangelii Mateusza:
„ Proście, a będzie wam dane; szukajcie, a znajdziecie; kołaczcie, a otworzą wam.”
Współcześnie przyjęty odział na rozdziały i wersety jest dziełem drukarza z XVI wieku.