Layout 2 - Żydowski Instytut Historyczny

Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma
Przedmiot HISTORIA
Typ szkoły: LICEUM (III klasa)
Imię i nazwisko autora scenariusza: Erwin Kruczoń
Temat
Szkoła: Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2 w Radomiu
Losy Żydów radomskich w latach II wojny światowej
Czas realizacji: 1 godzina lekcyjna
Cele:
● poznanie losów ludności żydowskiej regionu radomskiego w latach II wojny światowej;
● doskonalenie umiejętności analizy i interpretacji tekstów źródłowych;
● doskonalenie umiejętności pracy z mapą historyczną;
● doskonalenia umiejętności wnioskowania na podstawie posiadanych informacji;
● kształtowanie postawy tolerancji wobec innych narodów;
● budzenie współczucia w stosunku do ludzi dotkniętych tragedią holokaustu;
● uświadomienie uczniom, że zagłada Żydów była przez hitlerowców zaplanowana
i metodycznie przeprowadzona;
● uświadomienie uczniom, że holokaust spowodował nieodwracalną zmianę oblicza kulturowego
regionu radomskiego.
Metody: praca pod kierunkiem z tekstem źródłowym, popularnonaukowym i z mapą.
Forma pracy: indywidualna praca uczniów.
Środki dydaktyczne:
M. Gilbert, Atlas historii Holocaustu, Wydawnictwo Platan, Kraków 2001;
Cz. T. Zwolski, Radom i region radomski, Radom 2003;
Radomskie wędrówki regionalne, Red. J. Pulnar, Radom 2000.;
Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej.
Zbiór dokumentów, zebrali i opracowali T. Bernstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski, Warszawa 1957.
Scenariusz lekcji
Losy Żydów radomskich w latach II wojny światowej
Tok lekcji
Rekapitulacja wtórna: (5 – 7 minut)
● Jaką politykę wobec ludności żydowskiej prowadzili okupanci hitlerowscy na zajętych obszarach europejskich?
● Co oznaczają terminy: getto; Judenrat; Holokaust; Shoah?
● Jakie były postawy ludności polskiej wobec zagłady Żydów?
Wprowadzenie nowego materiału: (około 30 minut)
podział uczniów na dwie grupy, tak aby w każdej ławce znalazły się osoby z różnych grup.
Uczniowie otrzymują zestawy materiałów do lekcji, zwierających teksty oraz mapy.
Następnie samodzielnie pracują nad wykonaniem ćwiczeń, odpowiedzi zapisując na luźnych kartkach,
które po zakończeniu pracy nauczyciel zbiera w celu ocenienia.
Na podstawie map nr 1, 2 i 3, tekstów nr 1, 3 i 4 oraz wiedzy pozaźródłowej
odpowiedz na poniższe pytania:
● Jak liczna była ludność żydowska w Radomiu i radomskiem przed wybuchem II wojny światowej?
● Co było powodem wzrostu liczby Żydów w radomskiem w początkowym okresie okupacji?
● Którego dnia Niemcy podjęli decyzję o umieszczeniu Żydów w gettach?
● Dlaczego Niemcy zadecydowali o tworzeniu punktów koncentracji Żydów w miastach leżących
na liniach kolejowych?
● Czy w Radomiu oraz innych miejscowościach regionu Niemcy stworzyli getta?
● Jaki był los Żydów radomskich w pierwszych miesiącach okupacji, do maja 1940 r.?
● Co spotkało radomskich Żydów w kwietniu 1942 roku?
Na podstawie map nr 4, 5 i 6, tekstów nr 2, 3 i 4 oraz wiedzy pozaźródłowej
odpowiedz na poniższe pytania:
●
●
●
●
●
●
●
Jaki był cel akcji „Reinhardt” z 1942 roku?
Kto kierował akcją w dystrykcie radomskim?
Czym Himmler argumentował konieczność przeprowadzenia akcji?
Jaki warunek według Himmlera musieli spełniać Żydzi, aby móc przebywać na terenie Generalnego
Gubernatorstwa po 31 grudnia 1942 r.?
Kiedy odbyły się największe deportacje ludności żydowskiej z Radomia? Ilu ludzi objęły łącznie?
Dokąd radomscy Żydzi byli deportowani? Jaki był ich los?
Kim byli ostatni Żydzi wypędzeni z Radomia w lipcu 1944 r.?
Po zebraniu prac uczniów, nauczyciel prosi, aby chętni uczniowie podeszli do tablicy
i wskazali na mapie ściennej:
●
Miasta, w których przed II wojną światową odsetek ludności żydowskiej był większy niż w Radomiu;
● Miasta, w których odsetek ludności żydowskiej był mniejszy niż w Radomiu;
● Obszary, na których Żydzi radomscy zmuszani byli do pracy niewolniczej;
● Miejsca zagłady Żydów radomskich.
Aneksy
Teksty źródłowe
Tekst nr 1
21 września 1939, Berlin - Telefonogram szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy
R. Heydricha do dowódców grup operacyjnych Policji Bezpieczeństwa o kolejnych etapachi
metodach "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej"
Telefonogram
Do szefów wszystkich grup operacyjnych Policji Bezpieczeństwa.
Dotyczy: Problemu żydowskiego na okupowanych terytoriach.
Powołując się na odbytą dziś w Berlinie konferencję, jeszcze raz zwracam uwagę na to, że zaplanowane łączne
posunięcia ( a więc ostateczny cel ) muszą być utrzymane w ścisłej tajemnicy.
Należy odróżniać:
1. ostateczny cel (który wymaga dłuższego czasu)
2. od etapów prowadzących do ostatecznego celu (które będą realizowane w krótkich terminach).
Planowane posunięcia wymagają jak najgruntowniejszego przygotowania zarówno pod względem technicznym,
jak i gospodarczym.
Jest rzeczą oczywistą, że przyszłe zadania nie mogą być przeze mnie ustalone we wszystkich szczegółach.
następujące wskazówki i wytyczne służą jednocześnie temu celowi, by skłonić szefów grup operacyjnych
do praktycznych rozwiązań.
Pierwszym założeniem prowadzącym do ostatecznego celu jest koncentracja Żydów z prowincji
w większych miastach.
Należy przeprowadzić je we wzmożonym tempie. Należy przy tym rozróżnić:
między terytoriami: Gdańsk i Prusy zachodnie, Poznań, Wschodni Górny Śląska,
a pozostałymi okupowanymi terytoriami.
W miarę możności należy wymienione pod numerem 1 terytorium opróżnić z Żydów, a przynajmniej dążyć
do tego, by zostali oni skoncentrowani w niewielkiej ilości miast. Na terytoriach wymienionych pod numerem
2 należy stworzyć możliwie mało punktów koncentracji, co ułatwi późniejsze kroki.
Należy przy tym starać się o to, aby tylko te miasta wyznaczać na punkty koncentracji, które są węzłami
kolejowymi lub przynajmniej leżą na liniach kolejowych. [...]
Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej.
Zbiór dokumentów; zebrali i opracowali T. Berenstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski, Warszawa 1957, s. 25-29.
Tekst nr 2
19 lipca 1942, Lublin. - Rozkaz Himmlera do wyższego dowódcy SS i policji
w generalnym Gubernatorstwie Krűgera ustalający ostateczny termin zakończenia wysiedlenia
ludności żydowskiej z GG.
Zarządzam, aby przesiedlenie całej żydowskiej ludności Generalnego Gubernatorstwa zostało przeprowadzone
i ukończone do 31 grudnia 1942 r.
Z dniem 31 grudnia 1942 r. żadne osoby pochodzenia żydowskiego nie mają prawa przebywać w Generalnym
Gubernatorstwie. Chyba, że będą się one znajdować w obozach zbiorczych w Warszawie, Krakowie,
Częstochowie, Radomiu i Lublinie. Wszelkie inne prace, przy których zatrudnieni są żydowscy robotniczy muszą
być do tego czasu zakończone, albo - o ile ukończenie ich nie jest możliwe - przeniesione do jednego z tych
zbiorczych obozów.
Środki te są niezbędne dla przeprowadzenia etnicznego rozdziału ras i narodowości w myśl zasad
nowego ładu w Europie, oraz w interesie bezpieczeństwa i czystości Rzeszy niemieckiej i strefy jej interesów.
Wszelkie naruszenie niniejszego zarządzenia stanowi niebezpieczeństwo dla spokoju i porządku całokształtu
interesów strefy niemieckiej, punkt oparcia dla ruchu oporu oraz moralne i fizyczne ognisko zarazy.
Ze wszystkich tych przyczyn całkowite oczyszczenie jest konieczne, a więc trzeba go dokonać.
Jeśli przewiduje się, że termin zostanie przekroczony, należy mnie o tym powiadomić we właściwym czasie,
abym mógł w porę temu zaradzić. Wszelkie podania innych urzędów o zezwolenie na zmiany jak również
o wyjątkowe zezwolenia należy kierować do mnie osobiście.
H. Himmler
Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej.
Zbiór dokumentów; zebrali i opracowali T. Berenstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski, Warszawa 1957, s. 296.
Tekst nr 3
W ramach akcji „Reinhardt” (1942), hitlerowcy wywieźli 34 tysiące radomskich Żydów z getta
śródmiejskiego i glinickiego do Treblinki oraz innych obozów koncentracyjnych,
gdzie zostali zamordowani.
Małe getta powstały w Nowym Mieście; Odrzywole; Skrzynnie; Iłży; Siennie; Lipsku; Ciepielowie; Solcu;
Tarłowie; Szydłowcu; Przysusze; Przytyku i Zwoleniu oraz innych miejscowościach, gdzie Niemcy przetrzymywali
uwięzionych w dramatycznych warunkach ( terror, głód, choroby, rozstrzeliwania), a potem obrabowali
ich i wymordowali w obozach zagłady.
Cz. T. Zwolski, Radom i region radomski, Radom 2003, s. 24.
Tekst nr 4
Jednym z głównych celów okupanta hitlerowskiego była eksterminacja ludności ziem polskich,
które w perspektywie miały być skolonizowane przez Niemców.
Terror hitlerowski dotknął w pierwszym rzędzie ludność żydowską, która na terenie dystryktu radomskiego
liczyła pierwotnie 280 tyś. osób.
Jednak na skutek wypędzenia Żydów z terenów zachodniej Polski jej liczba wzrosła do 370 tys.
Władze okupacyjne przejęły fabryki, warsztaty i sklepy należące do Żydów, zmuszając ich do obowiązkowej,
niewolniczej pracy. Komitet Żydowski w Radomiu musiał dostarczać codziennie 1000 robotników, a w Kruszynie,
Chruślicach, Kacprowicach, Jedlińsku, Lesiowie, Wolanowie i innych miejscowościach zorganizowano
żydowskie obozy pracy.
Wiosną 1941 r. Niemcy zaczęli tworzyć w miastach zamknięte dzielnice żydowskie, tzw. getta. Spędzano
do nich ludność ze wszystkich dzielnic pozbawiając przy okazji większości dobytku. W dwóch gettach
radomskich, „dużym" - przy ulicy Wałowej i „małym” - na Glinicach, zamknięto łącznie 33 tys. Żydów.
Kilkutysięczne getta powstały też w Skaryszewie, Szydłowcu, Wierzbicy, Przytyku, Białobrzegach, Kozienicach,
Zwoleniu, a nawet w Głowaczowie, gdzie Żydzi musieli sobie budować baraki w szczerym polu.
Opuszczenie getta groziło śmiercią, a racje żywnościowe, jakie otrzymywała stłoczona w nich ludność
były głodowe (np. w Radomiu 100 g chleba dziennie i 200 g cukru miesięcznie).
W sierpniu 1942 r. Niemcy przystąpili do likwidacji gett i wywożenia ich mieszkańców do obozów
koncentracyjnych, gdzie mieli być wymordowani. Większość Żydów radomskich trafiła do Treblinki. Akcję
nazwano „ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej", a w dystrykcie radomskim kierował nią sturmbannfűhrer
SS Wilhelm Blum (po wojnie postawiony przed sądem w Radomiu i skazany na karę śmierci).
W grudniu 1942 r. w gettach dystryktu radomskiego pozostało zaledwie 29 tys. Żydów! Najwięcej, bo 5 tys.
w getcie szydłowieckim. Mieli jeszcze przez jakiś czas pracować na rzecz okupanta. Ale los tych „wybrańców”
był również tylko kwestią czasu. Już w początkach 1943 r. zlikwidowano getto w Szydłowcu.
W obawie przed nadciągającymi wojskami radzieckimi, w lipcu 1944 r., 250 esesmanów popędziło na Zachód
pozostałych przy życiu Żydów radomskich w liczbie 2,5 tysiąca. Część z nich zastrzelono podczas „pochodu
śmierci”, pozostałych załadowano w Tomaszowie do pociągu i wywieziono do Oświęcimia.
Radomskie wędrówki regionalne, Red. J. Pulnar, Radom 2000, s. 140 – 141.
Mapa nr 1 Źródło: M. Gilbert, Atlas historii Holocaustu, Kraków 2001, mapa 28, s. 35
Mapa nr 2, Mapa nr 3 Źródło: M. Gilbert, Atlas historii Holocaustu, Kraków 2001, mapa 115, s. 100
Mapa nr 4 Źródło: M. Gilbert, Atlas historii Holocaustu, Kraków 2001, mapa 137, s. 116
Mapa nr 5 Źródło: M. Gilbert, Atlas historii Holocaustu, Kraków 2001, mapa 183, s. 146
Mapa nr 6 Źródło: M. Gilbert, Atlas historii Holocaustu, Kraków 2001, mapa 260, s. 2-4
Scenariusz powstał w ramach projektu edukacyjnego
Nauczanie o Holokauście i stosunkach polsko-żydowskich