Kaligrafia i jej „cztery skarby”

Kaligrafia i jej „cztery skarby”
Korzeni japońskiej kaligrafii shōdō (jap. ??), czyli umiejętności pisania (malowania) znaków pisma o charakterze artystycznym, należy szukać w kaligrafii chińskiej. Chińską kaligrafię poznano w Japonii około roku 600 n.e., wraz z umiejętnościami wykonywania pędzli, tuszu i papieru. Na początku nauka kaligrafii była częścią edukacji członków rodzin arystokracji. Z czasem sztuka ta rozpowszechniła się wśród pozostałych warstw społeczeństwa. Stała się jedną z najważniejszych aspiracji wykształconych osób. Do dzisiaj prace z dziedziny kaligrafii ceni się za wyważone rozmieszczenie znaków na papierze, wspaniałą kompozycję, dobór odcieni tuszu, ale również za sposób, w jaki pędzel jest używany w procesie tworzenia.
W ciągu wieków, w oparciu o przejęte z Chin ideogramy kanji (jap.) oraz powstałe na ich bazie japońskie sylabariusze kana, rozwinęły się rozmaite typy pisma: pismo archaiczne tensho, używane do dziś do pieczęci, reisho – pismo klerykalne, dawniej wykorzystywane do dokumentów oficjalnych, kaisho − pismo kwadratowe, może najbardziej popularne, najłatwiejsze do odczytania, gyōsho − pismo ciągłe, o liniach nieprzerywanych, ciągłych tworzone przez szybsze ruchy pędzla, zarazem „skracające” znaki, używane w mniej formalnych sytuacjach, oraz sōsho, „pismo trawiaste”, prawdziwe pismo kursywne, skracające i łączące partie znaku, w rezultacie czego linie uzyskują płynność, a formy znaków − zaokrąglony wygląd.
Pomimo współczesnych technologii i nowych stylów pojawiających się w tej dziedzinie sztuki, przybory niezbędne do kaligrafii praktycznie nie uległy zmianie od początków istnienia tej techniki. Były i są podobne do tych, których potrzebował dawniej artysta­malarz. Nazywano je czterema skarbami lub czterema drogocennościami: washi − odpowiedniej jakości, łatwo chłonący wilgoć japoński papier z morwy papierowej, pędzle (grubsze bądź cieńsze) wykonane z włosia zwierzęcego osadzonego na bambusowym lub drewnianym uchwycie, kostka tuszu, którego odpowiednią ilość na bieżąco rozrabiano z wodą, kamień do rozcierania tuszu i dozownik wody. Przedmioty te w czasie, gdy nie były używane, przechowywano w specjalnej kasetce suzuribako, która najczęściej była wykonana z laki i wyrafinowanie ozdobiona. Pomocnicze przybory stanowiły: shitajiki − tkanina lub papier kładziony pod główny arkusz papieru, by zapobiec przesączaniu tuszu, oraz bunchin − ciężarki do przytrzymywania papieru w czasie pracy.
Dzisiaj Japończycy na co dzień używają współczesnych przyborów do pisania, lub wręcz urządzeń elektronicznych. W sztuce kaligrafii shōdō (jap. ??), która wciąż pozostaje tradycyjną częścią japońskiej kultury, aby w artystyczny sposób tworzyć znaki kanji wywodzące się z Chin oraz rdzennie japońskie znaki kana, nadal wykorzystywany jest pędzel moczony w tuszu.
Opracowanie: Małgorzata Martini (Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha), © wszystkie prawa zastrzeżone