Praca socjalna z dzieckiem - Witamy na stronie zssleszno.cba.pl

„Pedagog to nie rzemieślnik
Pedagog to twórca
Pedagog to nie kuglarz
Pedagog to artysta
Twórca nigdy nie powiela sposobów działania
Twórca nigdy nie otwiera tym samym kluczem różnych osobowości
Ani tym bardziej nie czyni tego wytrychem
Twórca stara się odejść od utartych schematów”.
/M. ŚNIEŻYŃSKI/
Praca socjalna z dzieckiem w szkole;
rola pedagoga szkolnego;
Pomoc to zachowanie społeczne charakteryzujące relacje międzyludzkie
już od zarania dziejów. Każdy człowiek doświadczył w życiu sytuacji, w której
udzielał komuś pomocy lub sam z niej korzystał. W potocznym rozumieniu
pomoc to dawanie drugiej osobie tego, czego jej brakuje albo czego oczekuje.
Autorzy prac na temat pomocy i pomagania, którzy podjęli się próby określenia
istoty tego pojęcia, zwracają uwagę, że pomoc jest niewymuszonym,
spontanicznym działaniem, nakierowanym na osiągnięcie określonych korzyści
przez drugiego człowieka. Pomagający musi przy tym liczyć się z możliwością
poniesienia pewnych kosztów, pomoc jest bowiem formą dzielenia się z innymi
ludźmi własnymi zasobami - usługami, informacjami, dobrami materialnymi.
W rozumieniu psychologicznym pomoc jest nauką efektywnych sposobów
radzenia sobie z własnymi problemami. Polega ona na wspieraniu klienta w
dążeniu do samoakceptacji, wzmacnianiu poczucia własnej wartości,
towarzyszeniu w drodze do uzyskania kontroli nad własnym zachowaniem.
Paradoksalnie, najważniejszym zadaniem pomagającego jest stworzenie wokół
wspomaganego takiego środowiska, które w przyszłości zabezpieczy go przed
koniecznością poszukiwania pomocy specjalistów. Pomoc to inaczej uczenie
samopomocy.
Efektywna pomoc w sytuacjach poważnego kryzysu nie może poprzestawać na
działaniu jednorazowym – a wręcz przeciwnie – musi stać się przemyślanym,
profesjonalnie zaplanowanym procesem.
Formy pomocy możemy podzielić na spontaniczne altruistyczne akty,
gdzie wówczas mówimy o tzw. „pomocy codziennej” (charakteryzuje się
żywiołowym działaniem na rzecz bliskiej osoby w celu poprawy jej trudnej
sytuacji życiowej, działaniem bez kalkulowania korzyści i oczekiwania na
rewanż) oraz pomoc zawodową, której zadaniem jest dzielnie się z drugim
człowiekiem zasobami - wiedzą, usługami, emocjami, dobrami materialnymi w
1
celu poprawienia jego sytuacji, tak by w pełni rozwinął swój potencjał i
wykorzystał własne możliwości.
Pomoc zawodowa często nazywana jest również pomocą profesjonalną.
Profesjonalizm określa się wówczas jako złożony zestaw cech pracownika,
obejmujący posiadaną przez niego wiedzę i kwalifikacje zawodowe,
poświęcenie dla celów społecznych, zdolność do autonomicznego
podejmowania decyzji w istotnych sprawach oraz moralność wykraczającą poza
normy zwyczajowo regulujące stosunki międzyludzkie. Pomoc zawodowa różni
się od codziennej tym, że pomiędzy pomagającym a wspomaganym zawiera się
pewien rodzaj kontraktu określającego reguły postępowania, pomoc ta jest
działaniem usystematyzowanym – a także układem formalnym.
Pomaganie potrzebującemu człowiekowi opiera się obecnie w coraz większym
stopniu na solidnych podstawach naukowych. Bez wątpienia, współczesna praca
socjalna jest systemowa, kontynuowana, wsparta rzetelną wiedzą naukową i
coraz bardziej niezależna, autonomiczna.
Przemiany wolnorynkowe i kapitalistyczne wzbudzają procesy o nie do końca
przewidywalnych konsekwencjach, niemożliwe do skalkulowania, o otwartym
zakończeniu. To, co w tradycyjnym społeczeństwie było normalne: normalna
biografia, normalna rodzina, normalne dzieciństwo, normalne zatrudnienie,
ustępuje powoli dziesiątkom rozmaitych, negatywnych postaci. Dziś wiele
rodzin jest rozbitych lub niepełnych, szerzy się bezrobocie i konieczność
częstych zmian pracodawców, liczne dzieci muszą być chronione przed ojcami
alkoholikami lub wykorzystującymi ich seksualnie. Stary i chory człowiek ma
nikłe szanse, że najbliższa rodzina podejmie trud jego pielęgnacji aż do śmierci
itp. Krucha, niepewna, nieprzewidywalna, bez stałych punktów oparcia staje się
egzystencja współczesnego człowieka. Rodzina i środowisko socjalne, a nawet
wspólnota religijna tracą na znaczeniu, nie dokonuje się w ich obrębie
socjalizacja powiązana z wpojeniem trwałych wartości, nie konstytuuje się
dalszy ciąg życia. Ta erozja jest tak głęboka, że podczas poważnej refleksji nie
powinniśmy troskać się jedynie o teraźniejszość, ale z niepokojem spoglądać
również w przyszłość.
Praca niniejsza odwoływać się będzie w swej treści właśnie do form
profesjonalnej pomocy świadczonej poprzez pracownika socjalnego, którego
zadania na terenie placówki wypełnia pedagog szkolny.
Mówiąc o profesji pracownika socjalnego należy wyjść od podstawowego
dokumentu regulującego ją. W Polsce jest to Ustawa o zawodzie pracownika
socjalnego z 2007 roku.
Zgodnie z zapisem w Ustawie praca socjalna oznacza: „działalność zawodową
skierowaną na pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu i odzyskaniu
zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzeniu warunków
sprzyjających temu celowi”. Teoria praktyki polskiej pracy socjalnej wiązana
jest zazwyczaj z nazwiskiem Heleny Radlińskiej, która pracę socjalną określiła,
2
jako pracę społeczną, gdzie określenie „społeczny” oznacza równocześnie cel i
sposób osiągania celu.
Ustawa podaje, iż praca socjalna realizowana ma być przede wszystkim w
ramach pomocy społecznej: środowiskowej (w miejscu zamieszkania) oraz
instytucjonalnej. Obejmuje ona wszelkiego rodzaju poradnictwo prawne,
ekonomiczne, psychologiczne, pedagogiczne, a także pomoc w prawidłowym
załatwieniu konkretnych trudnych spraw życiowych. Pracownicy socjalni, jako
profesjonaliści realizujący wymienione w ustawie zadania, stanowią zatem
podstawową kadrę instytucji pomocy społecznej, choć zatrudniani mogą być
także w coraz liczniej powstających organizacjach pozarządowych,
stowarzyszeniach i wszelkich instytucjach, których zadaniem statutowym jest
pomoc potrzebującym.
Szczegółowe zadania, do których zobligowany jest pracownik socjalny zostały
zapisane w Dziale I (rozdział 2) Ustawy o Pomocy Społecznej. Ustawa różnicuje
również zadania własne i zlecone, adekwatnie do struktury organizacyjnej
pomocy społecznej.
W oparciu o Ustawę o Pomocy Społecznej (1990 art.49b) pracownik socjalny:
- ma obowiązek przeciwdziałać praktykom niehumanitarnym i
dyskryminującym osobę i rodzinę;
- kieruje się zasada dobra osób i rodzin, którym służy, poszanowanie tych
osób ich godności i prawa do samostanowienie;
- ma obowiązek udzielać osobom którym służy pełnej informacji o
przysługujących mu świadczeniach i dostępnych formach pomocy;
- jest zobowiązany zachować w tajemnicy informacje uzyskane w toku
czynności zawodowej, chyba ze działa to na niekorzyść klienta;
- jest zobowiązany do podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych;
Pedagog szkolny wypełnia wiele złożonych zadań związanych z wytycznymi
zawartymi w przytoczonych powyżej regulacjach prawnych. Szkoła jest także
specyficznym środowiskiem, przez pryzmat którego należy postrzegać pracę
pedagoga-jako pracownika socjalnego.
Do podstawowych zadań należy diagnozowanie potrzeb opiekuńczowychowawczych uczniów, podejmowanie różnych form profilaktyki i terapii
wychowawczej. Odbywa się to poprzez:
- obserwację,
- rozmowy z uczniem, rodzicami, wychowawcą, nauczycielami
przedmiotów, lekarzem, pracownikiem socjalnym MOPS-u,
- konsultacje i opiniowanie przez psychologa i logopedę;
W toku diagnozowania i zaspokajania potrzeb dostosowuje się zajęcia w
aspekcie indywidualizacji – adekwatnie do dysfunkcji posiadanych przez dane
dziecko. Uczniowie korzystać mogą z zajęć korekcyjnych, wyrównawczych,
logopedycznych, gimnastyki korekcyjnej, zajęć socjoterapeutycznych oraz
nauczania indywidualnego w domu ucznia.
3
Pedagog dba o to, aby potrzebujący uczniowie zostali objęci opieką świetlicy
szkolnej i popołudniowej świetlicy terapeutycznej. Kwalifikuje także uczniów
pochodzących z rodzin o trudnej sytuacji materialnej do grup korzystających z
refundowanych posiłków. Gromadzi odzież, obuwie, wyposażając w brakujące
elementy garderoby ubogich podopiecznych. Włącza się także w organizowanie
darmowych form wypoczynku dla dzieci, zajmuje organizacją i koordynacją
środków na stypendia dla najuboższych, jak również wnioskuje do MOPS-ów o
objęcie pomocą konkretnych rodzin będących w kryzysie.
W szkole od najmłodszych lat prowadzona jest przez wychowawców
współpracujących z pedagogiem profilaktyka pierwszorzędowa (uprzedzająca
pojawienie się problemu) obejmująca całą populację dzieci i młodzieży oraz ich
rodziny promocją zdrowia, rzetelna informacją oraz pomocą psychologiczną i
pedagogiczną. Działania o charakterze profilaktyki drugorzędowej adresowane
są do uczniów gimnazjum. Planując działania profilaktyczne pedagog ma na
uwadze zasadę, że program profilaktyczny powinien rozwijać wiedzę uczniów,
ich umiejętności społeczne, akceptowane postawy, system wartości oraz
zdolności dokonywania wyborów w realnych, zarówno szkolnych – jak i
pozaszkolnych sytuacjach społecznych.
W ramach przeciwdziałania różnym formom niedostosowania społecznego
dzieci i młodzieży pedagog podejmuje i koordynuje różnego typu działania.
Należą do nich między innymi:
- rozmowy indywidualne uczniów (zagrożonych niedostosowaniem) z
psychologiem i pedagogiem, planowanie wespół z uczniem etapów pracy
w celu rozwiązania danego problemu (wagary, palenie papierosów, bójki,
kradzieże etc.);
- włączanie do współpracy rodziców (np. cotygodniowe wizyty rodziców w
szkole w celu podsumowania minionego tygodnia i zaplanowania działań
na kolejny tydzień);
- edukacja rodziców: wspieranie ich w roli wychowawczej, rozwijanie
umiejętności
wychowawczych,
wyposażenie
w
umiejętności
konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych z dziećmi;
- organizowanie i nadzorowanie spotkań dziecka zagrożonego z zespołem
osób, które są za nie odpowiedzialne (rodzic, wychowawca, pedagog,
kurator sądowy, policjant-inspektor do spraw nieletnich itp.);
- wskazywanie uczniowi alternatywnych form wypełniania czasu wolnego:
zajęcia w świetlicy terapeutycznej, basen, tenis stołowy, piłka nożna,
taniec, zajęcia plastyczne, redagowanie gazety szkolnej itp.);
- organizacja i współudział w wyjazdach uczniów, w trakcie których
prowadzone są zajęcia psychoedukacyjne, pokazywane różne formy
bezpiecznego zagospodarowywania czasu wolnego;
Pedagog szkolny w toku swej pracy wchodzi w interakcję z wieloma osobami i
instytucjami uczestniczącymi w procesie opiekuńczo-wychowawczym.
Nawiązuje współpracę z:
4
- wychowawcami klas przekazując istotne informacje o uczniu uzyskane ze
źródeł pozaszkolnych, wspiera wychowawcę w jego pracy, wspólnie
szukając i ustalając rozwiązań problemów danego ucznia;
- rodzicami służąc im pomocą i radą przy rozwiązywaniu problemów
związanych z ich dzieckiem, dyscyplinując jeśli popełniane są rażące
błędy w stosunku do dzieci;
- policją – biorąc udział w przesłuchaniach uczniów w uzasadnionych
przypadkach, organizując spotkania policji z młodzieżą;
- sądem – prowadząc rozmowy z kuratorami, pisząc dwa razy w roku
opinie o uczniu (w przypadku uczniów, którzy-oni sami, bądź rodzicemają zasądzonego kuratora);
- MOPS – wnioskowanie o pomoc w formie dożywiania, wsparcia
finansowego, zakupu pomocy szkolnych, opłat wyjazdów na wypoczynek
itd.;
Gabinet, biurko, wytyczne, zapomogi, darmowe obiady i ulubione przez
niektórych nauczycieli ostrzeżenie: "Bo pójdziesz do pedagoga!" - to często
standard w myśleniu o roli pedagoga szkolnego. Być może dlatego wielu
pedagogom nie udaje się uniknąć narzuconego przez szkolną codzienność
schematu człowieka od patologii i papierkowej roboty. Ale chyba jest jednak
tak, iż praca ta może być w istocie wolną od manipulacji, bardzo osobistą okazją
do spotkań z ludźmi w różnych okolicznościach.
Praca pedagoga wnosi do życia wiele nietypowych i zawikłanych wydarzeń,
którymi są losy ludzi - uczniów i ich rodzin. Sprawia, że należy się z nimi
zmierzyć, oczywiście tylko wtedy, gdy klient jest zdecydowany na wejście w
kontakt interpersonalny i gotowy na przyjęcie pomocy.
Funkcja pedagoga szkolnego musi i powinna pozostać w szkołach wszystkich
szczebli edukacji, jest niezbędnym ogniwem, często łączącym relacje dzieckorodzic, nauczyciel-rodzic oraz inne, niezbędne w procesie wychowania. Nie
warto oszczędzać, jeżeli w rozgrywce bierze udział dziecko, często samotne,
zagrożone, niedowartościowane, zaniedbane. W tej grze nie potrzeba tylko
nauczyciela-wychowawcy, ale całego społeczeństwa.
Powyższe rozważania zapewne nie przedstawią w sposób wyczerpujący
tak wielopłaszczyznowej profesji – jaką jest praca pedagoga, jednakże
niewątpliwie pozwolą na zapoznanie się z charakterem czynności, jakie
podejmuje statystyczny pedagog i przybliży zakres jego kompetencji.
Nie podlega żadnym dyskusjom fakt, że działalność każdego pedagoga powinna
skupiać się na nadrzędnym priorytecie, jakim jest zawsze dobro dziecka – i w
tym celu podejmowane są liczne przedsięwzięcia, które stanowią sens i cel
pracy każdego, czyim powołaniem stała się tego rodzaju praca.
mgr Anna Piotrowska
nauczyciel ZSS w Lesznie
5
BIBLIOGRAFIA
1. Badura – Madej W., Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej,
Katowice 1999;
2. DuBois B., Krogsrud Miley K., Praca socjalna, Warszawa 1996;
3. Kamiński A., Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1974;
4. Kwaśniewski J. (red.), Praca socjalna – pomoc społeczna, Katowice 1998;
5. Rybczyńska D., Wybrane zagadnienia pracy socjalnej, Zielona Góra
1996;
6. Pająk A., (red.), Poradnik pedagoga szkolnego, Bielsko-Biała, 1996;
7. Pomykało W., (red.), Encyklopedia Pedagogiczna, Warszawa, 1993;
8. Szatur-Jaworska B., Teoretyczne podstawy pracy socjalnej, w: T. Pilch, I.
Lepalczyk, Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie,
Warszawa 1993;
9. Wódź K., Praca socjalna w środowisku zamieszkania, Katowice 1998;
10.Ustawa o Pomocy Społecznej;
11.Ustawa o Zawodzie Pracownika Socjalnego;
12.Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Pracowników Socjalnych;
13.www.mpips.gov.pl
6