Dzień, o którym chciałoby się zapomnieć

Przeżyć udar
Spis treści
Wprowadzenie .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Rozdział 1. Dzień,
o którym chciałoby się zapomnieć .. . . . . 13
Rozdział 2. Włamywacze .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Rozdział 3. Oddział
Birch .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Rozdział 4. Niejeden
Rozdział 5. Wielka
Rozdział 6. Leki,
snob zapłaciłby za to grubą forsę . . . . 69
ucieczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
dieta i depresja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Rozdział 7. Magia
liczb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Rozdział 8. Powrót
do życia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Rozdział 9. Diagnoza .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Udar – ważne pytania .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
www.laurum.pl
10
Przeżyć udar
Informacje uzupełniające
Co to jest udar? .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Kogo dotyka udar? .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Naucz się rozpoznawać objawy udaru
– stracony czas to stracony mózg .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Mini-udar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Bezpośrednie skutki udaru .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Zakrzepy i krwotoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Koszty udaru .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Jakie są przyczyny udaru? .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Podwyższone ciśnienie krwi .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Rehabilitacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Interpretacja wyników pomiaru ciśnienia krwi .. . . . . . . . . . . . . . . . 66
Nadciśnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Fizjoterapia .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Obniżanie ciśnienia krwi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Ile trzeba czasu, by wrócić do zdrowia po udarze? . . . . . . . . . . . . . 98
Udar a związek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Ograniczenie spożycia soli .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Aspiryna a udar .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Leki na nadciśnienie .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Porost włosów .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Depresja .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Rzucenie palenia .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Ciśnienie a dieta .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Cholesterol .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Ciśnieniomierze do samodzielnego pomiaru ciśnienia .. . . . . . . 145
Hydralazyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
NADciśnienie i NIEDOciśnienie .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Warzywa i owoce a ciśnienie krwi .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Problem z monetami .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Prowadzenie samochodu po udarze .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Książki, które warto przeczytać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Odzyskiwanie mowy .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Słaba pamięć krótkoterminowa .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Rozmowa przez telefon .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
www.laurum.pl
Przeżyć udar
11
Wprowadzenie
M
iałem udar. Przydarzył mi się w styczniu 2003 roku. Miałem wtedy pięćdziesiąt lat. Nie wiedziałem nic o udarach. Nie miałem pojęcia, jakie mam ciśnienie, a tym bardziej,
jakie powinienem mieć. Nigdy też nie spędziłem ani jednej nocy
w szpitalu.
Dokładnie rok później – co do dnia, jak na ironię – moja przyjaciółka, autorka kryminałów (która sama przeszła udar w wieku
czterdziestu czterech lat), przesłała mi egzemplarz książki Roberta McCruma, zatytułowanej My Year Off. Zasugerowała, że ja
także powinienem spisać swoje wspomnienia.
Znałem historię Roberta McCruma (miałem nawet okazję poznać go osobiście podczas przyjęcia w Londynie – jest naprawdę
uroczym człowiekiem), ale nigdy wcześniej nie zetknąłem się z jego
książką. To ciepła i krzepiąca opowieść o tym, jak w wieku czterdziestu dwóch lat doznał czegoś, co sam nazywa „obrazą mózgu”.
W przeciwieństwie do Roberta nie prowadzę – i nigdy nie
prowadziłem – pamiętnika. Mimo to od pierwszego dnia pobytu w szpitalu starałem się gromadzić „materiały”: odgrywałem
w myślach różne sceny, po czym odkładałem je do dalszej obróbki. Tak właśnie robią pisarze.
www.laurum.pl
12
Przeżyć udar
Piszę czarne komedie i zapewne dlatego w każdej sytuacji
staram się dostrzegać elementy groteski i farsy. Nietrudno było
dostrzec elementy humorystyczne w publicznym szpitalu. Muszę jednak przyznać, że momentami był to naprawdę wisielczy
humor. Niektórym czytelnikom moje uwagi mogą się wydać
cyniczne albo wręcz okrutne. Zapewniam jednak, że nie takie
były moje intencje. Dla mnie śmiech jest ratunkiem przed histerią – jest moją odskocznią w najbardziej stresujących i przerażających momentach życia. Pielęgniarki, które opiekowały się
mną z anielską wręcz cierpliwością i delikatnością, z całą pewnością słyszały opowiadane przeze mnie dowcipy już tysiąc razy.
A mimo to udawały, że bawią je moje historyjki. To bardzo miło
z ich strony.
Udar jest bodaj najokrutniejszą z przypadłości: rujnuje człowiekowi życie co najmniej na kilku płaszczyznach. Największymi sprzymierzeńcami udaru są niewiedza na temat przyczyn jego
powstawania oraz nieznajomość potencjalnych skutków. Jeżeli
dzięki tej książce uda się obalić choć kilka mitów i przywrócić
nadzieję pacjentom po udarze oraz ich opiekunom, będę mógł
stwierdzić z czystym sumieniem, że spełniła ona swoje zadanie.
Chciałbym w tym miejscu podkreślić, że ja sam miałem naprawdę dużo, dużo szczęścia.
Szczęścia, którego co roku brakuje tysiącom ludzi.
www.laurum.pl
Przeżyć udar
13
✧
Rozdział 1
Dzień, o którym chciałoby się
zapomnieć
S
obota, 18 stycznia 2003 roku – idealny dzień na atak z zaskoczenia.
Tego wieczora ja i moja żona, Alyson, postanawiamy obejrzeć
Pearl Harbor na DVD. W naszym lokalnym oddziale wypożyczalni Blockbuster nie ma nic innego godnego uwagi (w telewizji
też nie ma co oglądać).
Po filmie stwierdzam, że choć pamiętam kilka efektów specjalnych, nie jestem w stanie przypomnieć sobie ani jednego
dialogu, ani jednej twarzy aktora. Dochodzę do wniosku, że
musiałem przespać większość filmu. Wstaję, żeby wyjąć płytę
z odtwarzacza, i… nagle upadam na ziemię. Alyson pyta, jakim
cudem udało mi się upić, skoro przez ostatnie dwie godziny nie
opuszczałem pokoju.
– Pewnie łapie mnie grypa – odpowiadam, choć bez przekonania.
– Dlaczego w takim razie plącze ci się język? – pyta moja
żona.
www.laurum.pl
14
Przeżyć udar
Czyżby naprawdę plątał mi się język? Alyson każe mi iść do
łóżka. Tak właśnie robię, ale po drodze uderzam jeszcze we framugę drzwi.
Tak się to wszystko zaczyna.
Budzę się następnego dnia. Nie myślę o tym, co przydarzyło
mi się poprzedniej nocy.
A potem próbuję wstać z łóżka.
Kręci mi się w głowie, jakbym po kilku głębszych siedział
na pokładzie jachtu pływającego po otwartym morzu. Czuję
drętwienie w lewym ramieniu, jakbym na nim spał przez całą
noc. Nie mam w ogóle czucia w lewej dłoni. Nie przejmuję się
tym specjalnie, ponieważ wcześniej wielokrotnie zdarzało mi
się czuć kłucie i mrowienie. Nigdy nie zwracałem na to większej uwagi, choć być może należało. Być może były to sygnały
ostrzegawcze.
Z trudem utrzymuję się w pozycji pionowej, więc siadam na
skraju łóżka i zaczynam się ubierać.
Alyson przypomina mi, co powiedział świętej pamięci James
Callaghan, były premier, gdy spytano go o radę dla młodych polityków: „Kiedy zaczniesz zbliżać się do siedemdziesiątki, zawsze
wkładaj skarpetki na siedząco”.
Myślę sobie, że do siedemdziesiątki brakuje mi jeszcze dwudziestu lat. Chociaż, przyznaję w duchu, w tej chwili czuję się
tak, jakbym już osiągnął ten sędziwy wiek.
Jest niedziela, więc nie panikujemy. Zgodnie stwierdzamy
jednak, że jeśli jutro rano nie będę się czuł znacznie lepiej, zamiast do pracy pójdę do lekarza.
Od trzech lat uzupełniam moje skromne dochody z tantiem
za czarne komedie równie skromną pensją archeologa. Pracuję
w terenie, prowadząc wykopaliska rzymskich stanowisk w północnej części hrabstwa Essex. Obecnie badamy stanowisko w Colwww.laurum.pl
Przeżyć udar
15
chester, sąsiednim mieście. Prowadzenie wykopalisk w środku
zimy na terenie przygotowywanym do zabudowy zapewne nie
dla każdego byłoby pracą marzeń. Muszę jednak podkreślić, że
jest to fascynujące stanowisko, zlokalizowane tuż za zachodnią
bramą rzymskiej stolicy Brytanii. Trzeba się spieszyć: za niecały
miesiąc ten teren zajmą deweloperzy.
Obiecałem szefowi, że w trakcie weekendu przygotuję projekt
plakatu edukacyjnego, który wyjaśniałby młodzieży szkolnej, co
udało nam się odkryć. Nie przypuszczałem wówczas, by wykonanie tego zadania miało mi zająć więcej niż kwadrans.
Po dwóch godzinach przed komputerem muszę przyznać sam
przed sobą, że naprawdę coś jest ze mną nie tak. Piszę bzdury
i nieświadomie uderzam w klawisze. Zupełnie nie panuję nad swoją lewą ręką. Zlany potem i coraz bardziej poirytowany zaczynam
wklepywać litery jednym palcem. W końcu udaje mi się sklecić liczący około dwustu słów tekst, więc wysyłam go e-mailem
do szefa. Stwierdzam, że przygotowanie i wysłanie tego jednego
e-maila zajęło mi w sumie prawie sześć godzin.
Podczas kolacji oboje z Alyson robimy dobrą minę do złej gry.
Nie chcemy niepokoić dzieci. Po kolacji kieruję się do sypialni,
po drodze zahaczając lewym ramieniem o wszystkie framugi.
Niewiele pamiętam z następnego, poniedziałkowego poranka.
Wiem tylko, że dzieci pojechały do szkoły, a Alyson zabrała mnie
do lekarza. Zadzwoniła i zażądała natychmiastowej wizyty. Mówiła
takim tonem, że wzbudziła w recepcjonistce strach i respekt – mnie
nigdy nie udała się ta sztuka.
Zostaję natychmiast skierowany do lekarki, której nie znam.
Przekraczam próg gabinetu i od razu pytam:
– Pani doktor, czy można mieć udar podczas snu i nawet tego
nie poczuć?
Lekarka odpowiada mi z drugiego końca pokoju, nie wstając
z krzesła:
www.laurum.pl
16
Przeżyć udar
– Tak, to jest możliwe. I sądząc po tym, jak się pan zatacza, to
właśnie się panu przytrafiło.
Co to jest udar?
Zadziwiająco mało ludzi w ogóle zdaje sobie sprawę
z tego, czym jest udar. Dość powszechnie spotyka się zupełnie błędne przekonanie, że udar ma coś wspólnego z zawałem i jest przypadłością ludzi starszych.
Z udarem (określanym niekiedy także skrótem CVA –
od ang. cerebrovascular accident) mamy do czynienia wówczas,
gdy dopływ krwi do mózgu zostaje zakłócony. Zwykle ma to
związek z zablokowaniem tętnicy przez zakrzep lub pęknięciem naczynia krwionośnego i krwotokiem wewnętrznym.
Udar może przydarzyć się każdemu. Kiedyś sądzono,
że udary wśród małych dzieci występują niezwykle rzadko.
Dziś wiadomo już, że to nieprawda.
Lekarka podsuwa mi krzesło i wykonuje kilka prostych badań. Między innymi każe mi zacisnąć dłonie w pięści i naciskać
nimi jej otwarte dłonie. Ustawia także dłonie po dwóch stronach mojej głowy i porusza dwoma palcami – w ten sposób chce
sprawdzić, czy moje pole widzenia nie uległo ograniczeniu. Zadaje też mnóstwo pytań o moment, w którym – moim zdaniem
– doszło do udaru. Ciągle też pyta, czy boli mnie głowa, a ja jej
ciągle odpowiadam, że nie.
Teraz wiem (chociaż wtedy te wszystkie pytania strasznie mnie
irytowały), że starała się ona ustalić, czy to mógł być przemijający
atak niedokrwienny (TIA – od ang. transient ischemic attack), czyli
mini-zawał. W takim przypadku mógłbym się spodziewać, że objawy
zaczną ustępować w ciągu dwudziestu czterech godzin.
www.laurum.pl
Przeżyć udar
17
Alyson podejmuje się zawieźć mnie do szpitala, a lekarka
dzwoni na oddział ratunkowy, by uprzedzić, że przyjadę, i tym
samym uniknąć zbędnych opóźnień.
(Wiemy, że zadzwoniła, ponieważ byliśmy przy tym).
Mimo to, kiedy kwadrans później docieramy do szpitala, nie
ma tam nikogo, kto spodziewałby się mojego przybycia. Właściwie można powiedzieć, że jest to dla nich niespodzianka. Jednak
gdy mojej żonie na czymś zależy, potrafi być naprawdę uparta
– już chwilę później pojawia się pielęgniarka, by wypełnić niezbędne dokumenty. Ponownie muszę odpowiadać na pytania, od
jak dawna się tak czuję i czy boli mnie głowa. Po raz kolejny
muszę więc tłumaczyć, że głowa mnie nie boli.
Wprowadzają nas na oddział ratunkowy. Jest już koło godziny jedenastej. Pielęgniarka wskazuje mi łóżko za zieloną kotarą
i wręcza jedną z tych kompletnie aseksualnych szpitalnych piżam,
w których nie sposób odróżnić przodu od tyłu. Mówię, że cisza
tego miejsca dzwoni mi w uszach. Zupełnie inaczej to wszystko
wygląda w telewizyjnych serialach, takich jak Ostry dyżur czy Chirurdzy. Alyson stwierdza, że może byłoby inaczej, gdyby to była
noc z soboty na niedzielę, kiedy wszyscy wychodzą z pubów.
Jakiś czas później – chociaż nie jestem w stanie stwierdzić, ile
czasu mija naprawdę – młody doktor hinduskiego pochodzenia
odchyla zieloną zasłonę, zagląda do karty i mówi do mnie:
– No więc jak to jest z tymi bólami głowy?
Po raz trzeci zaklinam się, że nie boli mnie głowa. Dodaję, że
niedługo może zacząć mnie boleć, jeżeli dalej będę musiał odpowiadać na to pytanie.
Lekarz przeprowadza te same badania, które przeprowadziła
wcześniej lekarka w przychodni. Zleca pobranie próbki krwi oraz
przyjęcie mnie na oddział diagnostyki medycznej – cokolwiek
by to nie oznaczało. Potem uśmiecha się, grzecznie mówi: „Do
widzenia” i znika za zieloną zasłoną.
www.laurum.pl
18
Przeżyć udar
Więcej go już nie widziałem.
Kilka sekund później – według mojej subiektywnej oceny
– pojawia się sanitariusz, który przepycha moje łóżko na kółkach
na tajemniczy oddział diagnostyki medycznej. Staję się teraz elementem systemu, w którym wszystko dzieje się z zastraszającą
szybkością.
W rzeczywistości moja pierwsza podróż na szpitalnym łóżku
trwa zaledwie dwadzieścia sekund: wyjeżdżam z oddziału ratunkowego, by znaleźć się na korytarzu, na którym obok siebie zaparkowano jeszcze kilka innych łóżek.
– Przykro mi, ale brakuje nam miejsca na oddziale – mówi
sanitariusz. – Ominie pana lunch, więc przyniosłem panu kanapki.
Sanitariusz kładzie mi na piersiach foliowy woreczek z kanapkami, blokuje kółka mojego łóżka i odchodzi.
Jego też już nigdy więcej nie widziałem.
Oboje z Alyson stwierdzamy zgodnie, że jeżeli umieszczę
scenę z korytarza w jakiejkolwiek książce lub scenariuszu, zostanę oskarżony o sięganie do banalnych stereotypów dotyczących państwowej służby zdrowia. Jeżeli mam być szczery, muszę
powiedzieć, że leżenie i gapienie się w biały sufit jest całkiem
uspokajające. Gdzieś w pobliżu otwarto okno, dzięki czemu na
korytarzu jest o kilka stopni chłodniej niż na nieco przegrzanym,
jak na mój gust, oddziale ratunkowym.
Mówię Alyson, żeby nie stała bez sensu na korytarzu. Mówię, żeby poszła do domu, wyjaśniła wszystko dzieciom i wróciła później, kiedy już będę na tym tajemniczym oddziale
diagnostyki medycznej. Mówię, żeby przyniosła ze sobą akcesoria do golenia i, co najważniejsze, jakąś książkę do czytania. W każdym razie wydaje mi się, że właśnie jej to mówię.
Natomiast w rzeczywistości zaczynam zasypiać. Nie mogę się
powstrzymać.
www.laurum.pl
Przeżyć udar
19
Nie mogłem wtedy wiedzieć, że te cztery godziny przespane na
korytarzu były najdłuższym okresem nieprzerwanego snu w ciągu tygodnia, który rozpoczął się tego dnia.
Kogo dotyka udar?
W zasadzie każdy może dostać udaru. Udar to przeciwnik, który wszystkim ludziom daje równe szanse.
W Wielkiej Brytanii ofiarą pierwszego udaru pada
rocznie sto tysięcy osób. Chociaż chorobę tę uważa się za
przypadłość dotykającą ludzi starszych, mniej więcej dziesięć tysięcy udarów rocznie występuje u ludzi przed pięćdziesiątym piątym rokiem życia, w tym także dzieci.
W Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Australii
udar jest uważany za trzecią w kolejności przyczynę zgonów
i jedną z najważniejszych (jeśli nie najważniejszą) przyczynę
występowania niepełnosprawności u ludzi dorosłych.
Do grup podwyższonego ryzyka zaliczyć należy: osoby z wysokim ciśnieniem tętniczym krwi (nadciśnieniem)
lub genetycznymi skłonnościami do nadciśnienia; osoby,
u których pojawiają się zmiany miażdżycowe w tętnicach;
osoby z chorobą niedokrwienną serca lub zaburzeniami
rytmu serca; cukrzyków; przedstawicieli rasy czarnej i osoby wywodzące się z Azji Południowej, a także rejonu Karaibów; osoby stroniące od aktywności fizycznej oraz palaczy.
(Uważa się, że palenie tytoniu zwiększa ryzyko wystąpienia udaru aż trzykrotnie).
Jest już ciemno, kiedy stwierdzam, że łóżko znowu zaczyna
się poruszać. Wiem, że jest ciemno, ponieważ na korytarzu, którym jestem wieziony, są okna. Nie mam jednak zielonego powww.laurum.pl
20
Przeżyć udar
jęcia, która może być godzina – podniesienie lewej ręki w celu
spojrzenia na zegarek wydaje mi się nadludzkim wysiłkiem. Nie
mogę też znaleźć w sobie energii, by podnieść głowę i spojrzeć,
kto i dokąd pcha moje łóżko.
Trafiam na oddział diagnostyki medycznej, czyli do jednostki,
której zadaniem jest dokonanie oceny mojego stanu. To oddział,
na którym przebywa się tymczasowo – mam wrażenie, że zgodnie z definicją państwowej służby zdrowia jest to miejsce, które
nie jest korytarzem, a stawia się tam łóżka. Powietrze jest tu
świeże. Dookoła wszędzie widzę szyby – całość przypomina nieco wielką oranżerię, dobudowaną do domku letniskowego. Jest
tu chyba sześć łóżek, ustawionych w półokręgu, którego środek
wyznacza duże biurko, kryjące za sobą dyżurkę pielęgniarek…
i tylko pielęgniarek jakoś nie dostrzegam.
Ktoś musi jednak być na dyżurze, ponieważ w jakiś sposób
przenoszę się na ostatnie łóżko w półokręgu (położone bardzo
dogodnie, bo blisko toalety), a przecież nie zdołałbym dokonać
tego samodzielnie. Na łóżku leży, bez ładu i składu, chyba ze sto
poduszek. Znalezienie wygodnej pozycji jest równie trudne, jak
wygodne umiejscowienie się na sankach pędzących w dół piargowego stoku. Po ześlizgnięciu się na prawą stronę zauważam, że
nie mam dość siły w lewej ręce, żeby podciągnąć się do poprzedniej pozycji. Zaczynam sobie uświadamiać, że w ogóle nie mam
kontroli nad całą lewą połową mojego ciała.
Nie wiadomo skąd przy moim łóżku pojawia się Alyson z trójką naszych dzieci. Moja żona ma ze sobą sportową torbę, a w niej
kosmetyki i akcesoria do golenia, piżamy oraz książkę, o którą
prosiłem (choć nie przypominam sobie, żebym prosił o konkretną książkę): The Golden Age Gore’a Vidala. Od dwóch lat starałem się znaleźć czas, żeby ją przeczytać.
Dwa lata później neuropsycholog, któremu opowiadałem tę historię, wyraził
szczere zdziwienie, że w moim ówczesnym stanie byłem dostatecznie przytomny,
by poprosić o cokolwiek do czytania, nie mówiąc już o konkretnej książce.
www.laurum.pl
Przeżyć udar
21
Nie mam im do przekazania żadnych wieści, ponieważ od
czasu, kiedy rano trafiłem na oddział ratunkowy, nikt mnie nie
oglądał i nikt ze mną nie rozmawiał. Zaraz… właściwie miałbym
jedną wiadomość, którą mógłbym im przekazać. Nie mogę jednak tego zrobić, ponieważ nie mogę nic powiedzieć. Słyszę ich
i rozumiem, co do mnie mówią. Myślę, co mógłbym odpowiedzieć na pytania, które mi zadają, ale moje usta nie są w stanie
złożyć słów.
Walczę z niemożnością wyartykułowania odpowiedzi, kiedy
pojawia się pielęgniarka i pyta, co zamówiłem na kolację. To najtrudniejsze pytanie na świecie – nie jestem w stanie sformułować
odpowiedzi, nie jestem w stanie nic powiedzieć. Leżę tylko w łóżku w jakiejś groteskowej pozycji.
– Co pan wybrał z menu? – pyta pielęgniarka, a Alyson powtarza po niej to samo pytanie.
Nie przypominam sobie, żebym oglądał jakiekolwiek menu,
a co dopiero wybierał z niego jakąś pozycję. Mimo to pielęgniarka uporczywie pyta dalej:
– Czy ktoś zapoznał pana z menu?
Jest bezlitosna w zadawaniu pytań – w poprzednim wcieleniu pewnie służyła w gestapo. Po krótkiej chwili mam ochotę
zdradzić jej wszystkie moje kontakty w ruchu oporu, lokalizacje
radiostacji i szyfry… ale jedyne, co jestem w stanie zrobić, to
pokiwać głową.
Alyson przejmuje kontrolę nad sytuacją i zamawia dla mnie
omlet z serem – po części dlatego, że jest to jedyna dostępna jeszcze pozycja z owego wyimaginowanego „menu”, głównie jednak
dlatego, że nagle uświadamia sobie istotną rzecz – to jedyna potrawa, jaką będę w stanie zjeść jedną ręką.
Tymczasem okazuje się, że nawet omlet z serem jest dla mnie
nie lada wyzwaniem. Jako tymczasowy i przejściowy oddział
diagnostyki medycznej nie dysponuje udogodnieniami dostępnymi na innych oddziałach. Nie przeszkadza mi brak telewizora,
www.laurum.pl
22
Przeżyć udar
ale oczekiwanie od pacjenta, że będzie jadł jedną ręką z talerza,
którego nie można na niczym postawić, to już prawdziwa farsa. Z pomocą Alyson udaje mi się ześlizgnąć z łóżka na jedyne
krzesło, jakie nam przydzielono, dzięki czemu mogę potraktować łóżko jako stół. Mimo to większość jedzenia ląduje raczej na
mnie niż we mnie.
Bardzo powoli uświadamiam sobie rzecz straszliwą: nie jestem
w stanie używać noża i widelca. Jeszcze bardziej niepokoi mnie
coś innego: nie jestem w stanie włożyć jedzenia do ust. Pojawia
się deser: kubeczek jogurtu. Alyson musi go za mnie otworzyć,
a potem przytrzymywać, kiedy ja próbuję doprowadzić łyżeczkę
do ust.
Ogarnia mnie fala czarnej rozpaczy. Mam wrażenie, że jestem
kompletnie bezużyteczny. W zasadzie odczuwam ulgę, kiedy
Alyson stwierdza, że czas już zabrać dzieci do domu na kolację.
Przed odejściem upiera się, by pomóc mi przebrać się w inną piżamę. Twierdzi, że moja szpitalna koszula jest ubrudzona jedzeniem. Potem dźwiga mnie z powrotem na łóżko. Cały czas powtarza: „Spójrz na mnie” i wpatruje mi się w twarz.
Wiele dni później powiedziała mi, że lewa strona mojej twarzy
„opadła” i zwiotczała. Ja oczywiście nie mogłem tego poczuć, a tak
się szczęśliwie złożyło, że na oddziale diagnostyki medycznej nie
było luster.
Rodzina żegna się mnóstwem nerwowych uśmiechów, uścisków i całusów. Postanawiam trochę poczytać, żeby utwierdzić
się w przekonaniu, że choć moje ciało odmawia współpracy, mój
mózg nadal funkcjonuje.
Niestety, czytanie okazuje się równie frustrujące, jak jedzenie
czy choćby utrzymywanie się w wygodnej pozycji leżącej. The
Golden Age Gore’a Vidala to rewelacyjna książka, powieść wchodząca w skład cyklu opowiadającego o historii Stanów Zjednoczonych. Jednocześnie jest to jednak 467 stron w twardej oprawww.laurum.pl
Przeżyć udar
23
wie – dla jednorękiego czytelnika ciężar trudny do utrzymania.
Ponieważ skupiam się na utrzymaniu książki w górze w odpowiedniej odległości od oczu, ześlizguję się na prawo. Rezygnuję
z lektury, kiedy zbliżam się do krawędzi łóżka i pojawia się naprawdę poważne niebezpieczeństwo, że za chwilę wyląduję na
podłodze. Wiem jednak, że nadal rozpoznaję słowa zapisane na
kartce. Wiem też, że nie jestem w stanie skupić na nich uwagi
dostatecznie długo, by nabrały dla mnie jakiegoś sensu.
Nie mogę spać, więc leżę i kontempluję otaczającą mnie rzeczywistość. W dyżurce zlokalizowanej w centrum sali kręcą się
trzy, a czasem cztery pielęgniarki. Wszystkie zajmują się uzupełnianiem dokumentacji (szybko orientuję się, że jest to ich główne zajęcie), dyskutując przy tym na temat warunków wynajmu
mieszkań w Colchester. Na łóżku po mojej prawej stronie leży
mężczyzna w średnim wieku. Wygląda na ciężko poparzonego
albo dotkniętego jakąś wyjątkowo dokuczliwą chorobą skóry.
Jest przykryty aż po skraj policzków i stara się nie wykonywać
żadnych ruchów. Nawiązujemy kontakt wzrokowy, ale on nie
chce rozmawiać, a ja nie jestem w stanie.
Po drugiej stronie sali śpi dwóch pacjentów, których wcześniej nie zauważyłem. Na trzecim łóżku siedzi drobniutka staruszka. Cały czas ktoś się koło niej kręci – albo pielęgniarki,
albo ludzie spoza personelu szpitalnego, być może rodzina.
Staruszka ma na imię Connie. Choć wszyscy jej goście starają się mówić szeptem, bez trudu można usłyszeć, o czym rozmawiają. Wszyscy starają się wytłumaczyć jej, że musi położyć
się do łóżka i zostać na noc w szpitalu. Connie się z nimi nie
sprzecza ani nie reaguje agresją. Po prostu się na to nie zgadza
i jednoznacznie daje wyraz swojemu przekonaniu. Pielęgniarki
i krewni starają się różnymi sposobami skłonić ją do położenia
się do łóżka. Ona tymczasem nagle przestaje narzekać, wstaje
i zaczyna się rozbierać.
www.laurum.pl
24
Przeżyć udar
Wokół łóżka szybko pojawia się parawan, a po jego usunięciu Connie leży już, beznamiętnie wpatrując się w sufit. Krewni
(o ile rzeczywiście nimi są) wychodzą, a pielęgniarki szybko znikają gdzieś na korytarzu. Starsza pani nie odzywa się ani jednym
słowem.
Na oddziale diagnostyki medycznej zapada kompletna cisza.
W dyżurce pielęgniarek nie ma nikogo. Nocna zmiana zajmuje
stanowisko w głębi korytarza – dzięki temu może czuwać nad
kilkoma oddziałami naraz (oczywiście wtedy nie mogłem tego wiedzieć). Mam do dyspozycji przycisk alarmowy, ale i tak czuję się
opuszczony.
Jednak my, pacjenci, nie jesteśmy sami. Mamy gościa – wyraźnie stara się on ominąć łóżko Connie, która siedzi teraz wyprostowana niczym struna (powinienem był zwrócić uwagę na
ten fakt i potraktować go jako sygnał ostrzegawczy). Gość zmierza prosto w moją stronę. Zapewne dlatego, że jestem jedynym
pacjentem, który nie śpi.
Naszym gościem jest ktoś z grona szpitalnych kapelanów – to
niska kobieta po sześćdziesiątce, o ogorzałej twarzy. Na nosie ma
delikatne okulary. Robi wrażenie osoby konkretnej i zdecydowanej. Ma na sobie koszulkę polo (w kołnierzyk wpięta jest koloratka), zamszową kamizelkę i spodnie, które nieco przypominają
bryczesy. W ręku, niczym miecz, trzyma oprawioną w skórę Biblię. Siada na krześle stojącym obok mojego łóżka.
Żałuję teraz, że kiedy rano przyjmowano mnie do szpitala,
na pytanie dotyczące wyznania odpowiedziałem: „Żadne, jestem członkiem Kościoła anglikańskiego”. Wtedy bardzo starałem się zachować pogodę ducha. Wydawało mi się, że ten żart
w tym pomoże.
– Nowy pacjent? – pyta kobieta. Odnoszę wrażenie, że powinienem odpowiedzieć tak szybko, jak tylko się da, bo inaczej
Biblia niebezpiecznie zbliży się do moich nerek.
www.laurum.pl
Przeżyć udar
25
– Nnnnnddddddddddddddwwnnnn – mniej więcej tak brzmi
moja odpowiedź. Mam wrażenie, że zaczynam się ślinić.
– A czym zajmuje się pan zawodowo? – pada kolejne pytanie
zza okularów.
To pozornie niewinne pytanie. Jestem jednak w pełni świadomy, że w żadnym razie nie uda mi się wymówić słowa „archeolog”. Skupiam więc wszystkie swoje wysiłki na przekazaniu
informacji o moim „drugim zawodzie” – pisaniu książek.
Biorę głęboki wdech i mówię:
– Piszę kryminały – choć nie mam pojęcia, jak brzmi to, co
w istocie wypowiadam.
– Oczywiście, że tak – mówi pani kapelan, uderzając dłonią
w okładkę Biblii. Potem wstaje i odchodzi.
aucz się rozpoznawać objawy udaru
N
– stracony czas to stracony mózg
Udar to nagły wypadek. Warto nauczyć się rozpoznawać jego objawy i przekazywać tę wiedzę innym. W tym
przypadku liczy się każda sekunda. Do objawów udaru zaliczyć należy:
l nagłe odrętwienie albo osłabienie mięśni twarzy, ramion
lub nóg – szczególnie, jeśli dotyczy to tylko jednej połowy ciała;
l nagłe uczucie zmieszania, problemy z artykułowaniem
lub rozumieniem słów;
l nagłe niedowidzenie na jedno oko lub oboje oczu;
l nagłe trudności z chodzeniem, zawroty głowy, utratę
równowagi lub koordynacji ruchowej;
l nagłe silne bóle głowy, występujące bez przyczyny.
Źródło informacji: American Stroke Association
www.laurum.pl
26
Przeżyć udar
Staram się zasnąć z nadzieją, że kiedy się obudzę, to wszystko
okaże się tylko złym snem. Niestety, na oddziale diagnostyki medycznej jest za gorąco, żebym mógł zasnąć. Staram się wydostać
spod kołdry, ale spowija mnie ona niczym drapieżna anakonda.
Ku swemu przerażeniu uświadamiam sobie, że zupełnie straciłem czucie w lewej części ciała. Cały czas leżę i niemal widzę, jak mój stan pogarsza się z minuty na minutę. Kiedy kilka
godzin wcześniej trafiłem na oddział diagnostyki medycznej,
miałem niedowład lewej ręki i lewej nogi. Teraz mam wrażenie, że moja lewa ręka i lewa noga są całkowicie bezwładne.
Nabieram też przekonania, że już nigdy nie będę w stanie nic
powiedzieć.
Wpadam w głęboką depresję. Przez cały czas myślę o tym, że
moje dzieci nie mogą zobaczyć mnie w takim stanie. Gdybym
tylko mógł dostać się do telefonu, zadzwonić do Alyson i powiedzieć jej, żeby jutro nie przyprowadzała ze sobą dzieci.
Dziś wydaje mi się jednak, że nawet wtedy miałem świadomość
absurdalności tego pomysłu. Przede wszystkim nie byłem w stanie
wstać z łóżka, co dopiero mówić o przemierzeniu całego oddziału do
dyżurki pielęgniarek, w której znajdował się telefon. Nie wspominając już o tym drobnym szczególe, że nie mogłem też mówić.
Staram się pogodzić z myślą, że jestem przykuty do szpitalnego łóżka. Tego samego nie można jednak z całą pewnością powiedzieć o starszej i na pozór słabowitej Connie.
Nie zauważyłem, kiedy wstała z łóżka. Zauważam, że nie ma
jej na oddziale, dopiero wtedy, gdy z korytarza zaczynają dobiegać stłumione odgłosy krzątaniny i stukot pielęgniarskich chodaków. Dochodzą do mnie różne przyciszone głosy, z których
nagle wyłania się wyraźny krzyk:
– Muszę siusiu!
Jestem skłonny sądzić, że głos ten należy raczej do Connie niż
jednej z pielęgniarek.
www.laurum.pl
Przeżyć udar
27
Drzwi się zatrzaskują, by po chwili ponownie się otworzyć.
Słychać dźwięk spuszczanej wody, a następnie kroki. Chwilę później pojawia się Connie w eskorcie pielęgniarki, która prowadzi
ją do łóżka, pomaga jej się ułożyć, gasi nocną lampkę i wychodzi.
Jeszcze słychać echo kroków pielęgniarki maszerującej korytarzem, gdy Connie ponownie wygrzebuje się z pościeli. Tym razem wybiera się do toalety zlokalizowanej koło mojego łóżka.
– Muszę siusiu – oświadcza z dumą, przemykając koło mnie.
Nie jestem pewien, jak powinienem zareagować. Nie wiem
zresztą, czy w ogóle jestem w stanie zareagować. Mogę co najwyżej odwrócić wzrok i nie przyglądać się, jak Connie udowadnia,
że mówiła poważnie, a w tych kwestiach wyznaje – i to dosłownie – politykę otwartych drzwi.
Zachowanie Connie ponownie zwraca uwagę opiekującej się
nią pielęgniarki, która szybko pojawia się, by odprowadzić starszą panią z powrotem do łóżka. Na moje – niefachowe i chwilowo nie do końca wiarygodne – oko w sferze fizycznej starszej
pani nic nie dolega. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że porusza się o wiele sprawniej niż ja. Prawdę mówiąc, wydaje mi się, że
to stwierdzenie byłoby prawdziwe nawet wówczas, gdybym jakiś
czas temu nie przeszedł udaru. Zupełnie nie rozumiem, z jakiego
powodu trafiła do szpitala. Przypuszczam, że jest nie tyle chora,
co raczej mocno zdezorientowana – choć być może sama nie zdaje sobie z tego sprawy. Ja natomiast wiem, że jestem i zdezorientowany, i chory.
Connie wraca do łóżka i uspokaja się. Poza jej lampką nocną
na całym oddziale nie widać żadnego światła. To światło przyciąga, niczym ćmę, kolejnego gościa. Zauważam go dopiero, kiedy
staje w nogach mojego łóżka i zaczyna grzecznie pokasływać.
– Czy mógłbym pana zbadać? – pyta gość.
Widzę młodego Chińczyka ubranego w schludny biały kitel,
ze stetoskopem na szyi.
www.laurum.pl
28
Przeżyć udar
– Wie pan, muszę poćwiczyć – wyjaśnia, podsuwając mi swój
identyfikator, żebym mógł go dokładnie obejrzeć. Przy okazji
widzę na jego zegarku, że jest za dwie dwunasta. To chyba dziwna pora na obchód lekarski.
Potem patrzę na jego identyfikator. Jest studentem medycyny i nazywa się Kenneth Ow.
Żart sam ciśnie mi się na usta. Niestety, nie mogę mówić,
a tym samym nie mogę podzielić się z nim myślą, która przychodzi mi do głowy: przed oczami stają mi liczne sceny rodem
z serialu Carry On, w których uczestniczyć będzie w przyszłości
mój gość, już jako lekarz. Słyszę głos dochodzący zza parawanu:
„Ależ to boli, doktorze… AUUU!!!”.
Gestem zapraszam go, żeby podszedł bliżej i zbadał mnie,
„jak nie należy”. Kiedy pyta, z jakiego powodu znalazłem się
w szpitalu, mam ochotę odpowiedzieć mu: „Skąd mam wiedzieć,
to pan tu jest lekarzem”, ale nie mogę wyartykułować tej myśli.
Pomrukuję tylko i staram się pokazać mu, że lewa strona ciała
odmawia mi posłuszeństwa.
– Czy ma pan wysokie ciśnienie? – pyta student z wyraźną
troską w głosie.
Staram się wzruszyć ramionami, co ma oznaczać: „Nie mam
pojęcia”. Ta metoda nie zdaje jednak egzaminu, ponieważ jestem
w stanie poruszać tylko jednym ramieniem. Rezygnuję więc i staram się przekazać tę samą myśl oczami.
Przyszły doktor Ow postępuje podobnie, jak lekarka pierwszego kontaktu, do której zgłosiłem się dziś rano. Bada siłę moich mięśni, sprawdza też moje pole widzenia. Potem pyta:
– Czy zrobiłem to poprawnie?
Carry On to tytuł niskobudżetowego serialu komediowego, emitowanego
w telewizji brytyjskiej. W typowej dla siebie konwencji groteski i farsy serial
wyśmiewa absurdy wielu brytyjskich instytucji, w tym szczególnie brytyjskiej
publicznej służby zdrowia. Istotą tego dowcipu jest niefortunne brzmienie nazwiska praktykanta: Brytyjczyk przeczytałby je właśnie jako „au” – przyp. tłum.
www.laurum.pl
Przeżyć udar
29
Staram się entuzjastycznie przytaknąć, co najwyraźniej przyjmuje z zadowoleniem.
Doktor Ow odchodzi i na oddziale zapada głucha cisza, przerywana jedynie monotonnym i jednostajnym chrapaniem.
Pamiętam, że pomyślałem wtedy: „W takim hałasie nigdy nie uda
mi się zasnąć”. Zdążyłem to pomyśleć i natychmiast zasnąłem.
Nie jest mi jednak dane spać zbyt długo. Budzę się już po
chwili, podobnie zresztą jak Connie. Tym razem nasz kontakt
jest bliski i osobisty. Starsza pani stoi w nogach mojego łóżka
i grzebie w mojej torbie z bielizną, pomrukując przy tym do
siebie – co najmniej jakby dom towarowy Harrods dostarczył jej
nie to, co trzeba.
Nie mogę mówić. Nie mogę się ruszyć. Jestem całkowicie
zdany na łaskę tej siedemdziesięcioletniej staruszki o mlecznobiałych włosach sięgających bioder, ważącej zapewne mniej niż
piórko, która stoi teraz niespełna półtora metra ode mnie.
Nie wątpię, że istnieje jakiś zręczny dowcip lub odzywka,
które pozwoliłyby mi wyjść z twarzą z tego impasu. Mimo
usilnych starań nie jestem jednak w stanie przypomnieć sobie nic takiego, więc naciskam dzwonek alarmowy przy moim
łóżku.
Mija wieczność (prawdopodobnie około dziesięciu sekund),
zanim pojawia się pielęgniarka. Connie właśnie odwraca moją
torbę do góry dnem i zaczyna ją wytrząsać.
Pielęgniarka zwraca się do mnie śmiertelnie poważnym głosem:
– Czy coś się stało?
Kiedy wskazuję na Connie – stojącą tuż obok – pielęgniarka
spogląda jakby ze zdziwieniem, wydaje z siebie dźwięk: „Och!”,
chwyta staruszkę w talii i powoli prowadzi ją na drugą stronę sali.
– Zgubiłam okulary – lamentuje Connie.
– Pani okulary są na krześle przy pani łóżku – wyjaśnia jej
pielęgniarka.
www.laurum.pl
30
Przeżyć udar
– Nosiłam je wcześniej.
– Wiem, zdjęłam je pani z nosa i odłożyłam do futerału. Proszę spojrzeć, są tutaj.
– To nie jest moje łóżko.
– Owszem, jest.
– To nie jest mój dom.
Ta rozmowa ciągnie się jeszcze przez dobre dziesięć minut.
Dopiero po jakimś czasie pielęgniarce udaje się przekonać Connie, by położyła się do łóżka i dała okryć kołdrą.
Trochę żal mi tej starszej pani. Z jednej strony mam wrażenie, że podkablowałem na nią pielęgniarce. Z drugiej strony
mam jednak nadzieję, że tym razem Connie poszła już spać na
dobre.
Mini-udar
„Udar” to bardzo trafna nazwa. W przypadku większości ofiar tej choroby objawy pojawiają się jak grom z jasnego nieba, bez żadnej zapowiedzi.
Niektórzy ludzie otrzymują jednak ostrzeżenie. Może
ono przybrać postać przemijającego ataku niedokrwiennego (TIA). Tym mianem określa się czasowe zaburzenie
funkcjonowania organizmu, trwające krócej niż dwadzieścia cztery godziny. Tego typu zaburzenia są sygnałem
świadczącym o tym, że do pewnych części mózgu dociera
zbyt mało krwi.
Przemijające ataki niedokrwienne określa się niekiedy mianem mini-udarów. W wielu przypadkach objawy
ustępują wówczas w ciągu godziny. Choć same w sobie są
raczej niegroźne, należy traktować je jako zwiastun potencjalnego zagrożenia w postaci udaru.
www.laurum.pl
Przeżyć udar
W Wielkiej Brytanii odnotowuje się co roku ponad
trzydzieści tysięcy przypadków wystąpienia przemijającego ataku niedokrwiennego. Szacuje się, że u co piątej
ofiary takiego mini-udaru prawdziwy udar może wystąpić w ciągu miesiąca, a prawdopodobnie nawet w ciągu
siedemdziesięciu dwóch godzin od udaru ostrzegawczego.
Przed właściwym uderzeniem choroby pojawić się mogą
nawet dwa lub trzy mini-udary. Wiele osób nie zdaje sobie
sprawy, że przed właściwym udarem doznało przemijających ataków niedokrwiennych.
www.laurum.pl
31