Załącznik D. Planowanie przestrzenne w gospodarce wodnej1 D.1

Załącznik D. Planowanie przestrzenne w gospodarce wodnej1 D.1

Załącznik D.
Planowanie przestrzenne w gospodarce wodnej1
D.1.
Wspomagająca rola planowania przestrzennego w osiąganiu celów Ramowej Dyrektywy
Wodnej
Ograniczone zasoby Ziemi są pod presją różnorodnych często sprzecznych wyzwań cywilizacyjnych - zarówno
społecznych jak i gospodarczych - wynikających m.in. z rozwoju zasobów mieszkaniowych i infrastruktury
transportowej i gospodarczej oraz z potrzeby ochrony szeroko rozumianych zasobów naturalnych. Planowanie
przestrzenne skutecznie rozwija i wprowadza strategie i procedury odnośnie zagospodarowania terenu oraz
próbuje łączyć zarządzanie rozwojem z równoważeniem licznych presji związanych z zagospodarowaniem
terenu. Dlatego też planowanie przestrzenne spełnia istotną rolę we właściwym kształtowaniu gospodarki
wodnej (np. ochrona przed powodzią i przed zanieczyszczeniem wód), na którą silnie oddziaływuje rodzaj i
lokalizacja inwestycji. Na przykład, właściwa polityka w sferze planowania przestrzennego może pomóc w
ochronie ujęć wód powierzchniowych i podziemny oraz w ochronie ludzi i mienia przed powodzią w wyniku
ustanowienia odpowiednich stref ochronnych. Planiści mogą również promować ochronę zasobów wodnych w
wyniku propagowania stosowania wodooszczędnych technologii, ponieważ planowanie jest połączone z
wydawaniem pozwoleń na realizację nowych inwestycji.
Ramowa Dyrektywa Wodna 2 (RDW) definiuje zakres ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, jak
również wód przejściowych, przybrzeżnych i podziemnych. Jej celem jest ochrona i poprawa stanu
ekosystemów wodnych Wspólnoty. Ramową Dyrektywą Wodną wprowadzono, m.in. określone środki w
zakresie przeciwdziałania zanieczyszczeniu wód substancjami lub grupami substancji, stanowiącymi poważne
zagrożenie dla środowiska wodnego. Środki te ukierunkowane są na sukcesywne ograniczanie uwolnień
zanieczyszczeń a w odniesieniu dla priorytetowych substancji niebezpiecznych, wyodrębnionych z całej grupy
33 substancji priorytetowych, na zaprzestanie lub stopniowe wyeliminowanie we Wspólnocie zrzutów, emisji i
strat w ciągu 20 lat po ich przyjęciu. Ostatecznym celem tej dyrektywy jest osiągnięcie w środowisku morskim
stężenia zanieczyszczeń bliskiego wartościom tła dla substancji występujących w naturze i bliskiego zeru dla
syntetycznych substancji wytworzonych przez człowieka.
Ramowa Dyrektywa Wodna stanowi podstawę koordynacji oraz integracji działań również w dłuższej
perspektywie w celu utrzymania lub poprawy stanu środowiska wodnego dla osiągnięcia dobrego stanu wód
najpóźniej do 2010 r. Zgodnie z postanowieniami RDW długotrwałą ochronę zasobów wodnych osiągnie się w
wyniku promowania zrównoważonego użycia wód i ograniczenia ich zanieczyszczenia, a także podejmowania
działań na rzecz łagodzenia skutków powodzi i susz. Planowanie przestrzenne stanowi mechanizm, dzięki
któremu wyzwania stawiane przez RDW gospodarce wodnej mogą być realizowane.
Istotną kwestią jest promowanie wśród decydentów, specjalistów i naukowców znaczenia ochrony wód w
planowaniu przestrzennym. Dodatkowe rozważania wynikające z praktyki planowania przestrzennego stanowią
potencjał wzmacniający w tym kontekście rozwój bardziej efektywnych planów zagospodarowania
przestrzennego oraz procedur planistycznych, ukierunkowanych na rozwiązanie presji wyzwań dotyczących
środowiska wodnego. Zależność między planowaniem przestrzennym a jakością środowiska stanowi podstawę
do szczegółowej analizy relacji między planowaniem przestrzennym a zasobami wodnymi.
D.2.
Planowanie przestrzenne a środowisko
W pewnych strategicznych miejscach, jak centra miast lub obszary wzdłuż korytarzy transportowych, występuje
znacząca presja na dostępność terenu. Różnorodne żądania w stosunku do danego terenu mogą zostać zasadniczo
podzielone na trzy kategorie. Po pierwsze, tereny są wymagane na potrzeby zapewnienia postępu społecznego i
dobrobytu, na przykład, zapewnienie mieszkań i usług (w tym szkół i szpitali). Tereny są potrzebne w celu
zapewnienia wzrostu gospodarczego, co wymaga wydzielenia obszarów pod inwestycje takie, jak obiekty
przemysłowe i infrastruktura transportowa. Ponadto tereny są wymagane dla zapewnienia przestrzeni dla
środowiska, w tym zachowania bioróżnorodności i utrzymania naturalnych zabezpieczeń przed powodziami.
1
Niniejszy załącznik opracowano m.in. na podstawie artykułu J.G. CARTER pt. “Spatial planning, water and the Water Framework
Directive: insights from theory and practice” opublikowanego w 2007 r. w Geographical Journal, Vol. 173 No. 4 oraz rekomendacji
ICPR/PICE dostępnych w Internecie.
2
Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w
dziedzinie polityki wodnej (OJ L327 22.12.2000 p.1), zwana dalej Ramową Dyrektywą Wodną (RDW).
1
Planowanie przestrzenne reguluje rozwój i zagospodarowanie terenu oraz dostarcza środków do utrzymywania
równowagi między licznymi i różnorodnymi żądaniami odnośnie ich właściwej lokalizacji. W odniesieniu do
Anglii: „aktualny system planowania jest mechanizmem zarządzającym dostępnością terenu w celu spełnienia
szerokiego zakresu żądań”3. Związki między planowaniem przestrzennym a środowiskiem są dobrze
udokumentowane w literaturze przedmiotu4,5,6. Środowiskowe problemy często wynikają ze sposobu, w jaki
teren jest użytkowany i planowanych kierunku jego dalszego rozwoju. Na przykład, duże inwestycje handlowe
oddziaływują w sposób bezpośredni i pośredni na środowisko. Do budowy obiektów wykorzystywane są zasoby
mineralne i energia a w wyniku korzystania z ich usług przez zmotoryzowanych klientów zwiększa się
zanieczyszczenie powietrza. Dlatego “... zmiany w zagospodarowaniu terenu łączą się ze zmianami w
środowisku przez różnorodne bezpośrednie, pośrednie, a czasami skumulowane i często nieprzewidywalne
skutki”, a planowanie przestrzenne jest przedmiotem zainteresowania przy rozwiązywaniu problemów
środowiskowych 7.
Wspomagająca rola planowania przestrzennego w łagodzeniu presji rozwojowych na środowisko została
doceniona przez rządy wielu krajów. Na przykład, w Wielkiej Brytanii w celu uzyskania zrównoważonego
rozwoju wprowadzono ustawowo system planowania. Istnieje wiele zagadnień8,9,10,11,12 , które pomagają
ukierunkować planowanie przestrzenne na ochronę i promowanie zasobów środowiskowych. Obejmują one
poniższe kwestie.
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Problemy środowiskowe i ich rozwiązanie muszą często być rozważane w długofalowej perspektywie i
w dużej skali przestrzennej a planowanie z planami zagospodarowania przestrzennego, obejmującymi
duże obszary w okresie 10-15 lat, ma aspekt długotrwały i strategiczny.
Cele ekologiczne, ukierunkowane m.in. na ochronę bioróżnorodności lub poprawę jakości powietrza i
wód, mogą zostać zintegrowane z polityką w sferze planowania przestrzennego ukierunkowaną na
rozwój i właściwe zagospodarowanie terenu.
Plany zagospodarowania przestrzennego wywierają wpływ na rodzaj i lokalizację inwestycji, dlatego
spełniają kluczową rolę w ograniczaniu powstawania i rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń na danym
obszarze.
Polityka w sferze planowania przestrzennego oferuje ochronę wrażliwego środowiska np. terenów
bagiennych lub długowiecznych lasów.
W proces sporządzania i uzgadniania planów zagospodarowania przestrzennego są często włączone
zainteresowanie osoby, dla których proces ten stanowi forum, na którym są dyskutowane i
rozwiązywane tam, gdzie to możliwe, konflikty środowiskowe, gospodarcze i społeczne związane z
zagospodarowaniem terenu.
System planowania obejmuje całą hierarchię planów przestrzennych sporządzanych od poziomu
krajowego, poprzez regionalny aż do poziomu lokalnego. To daje możliwość rozwiązywania
problemów środowiskowych, w tym tych występujących między granicami administracyjnymi na
odpowiednim poziomie planowania.
Planowanie przestrzenne odnosi się zarówno do środowiska, jak i do społeczeństwa. Jest to istotne,
ponieważ wiele problemów środowiskowych jest generowanych przez człowieka i wynika
bezpośrednio ze sposobu, w jaki ludzie traktują środowisko, a na kształtowanie tej relacji może także
oddziaływać poprzez planowanie przestrzenne.
Planowanie przestrzenne ma wpływ na rozwój różnych sektorów, w tym m.in. na sektor mieszkaniowy,
transportowy, energetyczny. Dostarcza ram do holistycznego międzysektorowego podejścia i
odpowiedniego kształtowania polityki, które są potrzebne zarówno do zrozumienia, jak i
rozwiązywania współczesnych problemów środowiskowych.
3
Jacobs M. (1993) Sense and sustainability: land use planningand environmentally sustainable development. Council for the Protection of
Rural England and CAG Consultants, London
4
Owens S., Cowell R. (2002) Land and limits: interpretingsustainability in the planning process Routledge, London
5
Royal Commission on Environmental Pollution (2002) Environmental planning: twenty-third report HMSO, London
6
Samuels P., Woods-Ballard B., Hutchings C., Felgate J., Mobbs P., Elliott C., Brook D. (2006) Sustainable water managementin land use
planning CIRIA, London
7
Blowers A. (2000) Planning for a new millennium Town and Country Planning
8
Blowers A. (1993) Planning for a sustainable environment Earthscan, London
9
Blowers A. (1997) Environmental planning for sustainable development in Blowers A., Evans B. (eds.) (1997) Town planning into the 21st
century. Routledge, London
10
Healey P., Shaw T. (1993) Planners, plans and sustainable development. Regional Studiem
11
Kivell P., Roberts P., Walker G. (eds.) (1998) Environment, planning and land use Ashgate, Aldershot
12
Wood C. (1999) Environmental planning in Cullingworth J. (ed.) British planning: 50 years of urban and regional planning. Athlone Press,
London
2
Opisane powyżej zależności między planowaniem przestrzennym a zagadnieniami środowiskowymi stanowią
wprowadzenie do dyskusji na temat specyficznych relacji między planowaniem a ochroną wód. W najszerszym
zamyśle istnieje potrzeba planowania w celu ochrony zasobów naturalnych w długiej perspektywie. Mało
zasobów jest ważniejszych od wody. Obok ekologicznych funkcji, które woda pełni, także rozwój gospodarczy i
dobrobyt społeczeństwa zależą od dostępności jej zasobów. Zasoby wodne w Europie są duże. Całkowite opady
deszczu są 10 razy większe od objętości wody niezbędnej na potrzeby komunalne i gospodarcze 13. Dystrybucja
opadów jest nierównomierna, ponieważ stosunkowo wysokie opady są charakterystyczne dla obszarów Europy
północnej, na których gęstość zaludnienia jest mała w stosunku do gęściej zaludnionego południa Europy, gdzie
występują niedobory wody, szczególnie podczas miesięcy letnich. Ponieważ w rzeczywistości prawie połowa
Europejczyków żyje w krajach, w których występuje presja wody, to oczywistym jest, że względna obfitość
zasobów wodnych jest bardziej teoretyczna niż realna. Ponieważ na znacznym obszarze Europy zasoby wodne
są ograniczone, to istniejące uwarunkowania mogą doprowadzić do zaburzenia ważnych funkcji warunkujących
aktualną pomyślności i długotrwały rozwój społeczności europejskiej. Ponadto dostępne zasoby wód są
zagrożone w wyniku działalności człowieka, na przykład, zrzutów zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych,
rolniczych i komunalnych oraz nadmiernego poboru wód podziemnych. Dlatego, oprócz polityki ekologicznej,
strategii zarządzania i odpowiednich technik (np. instrumenty ekonomiczne, zarządzanie wymaganiami oraz
zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola), wymagane jest stosowanie odpowiednich procedur z zakresu
planowania przestrzennego, aby wspomóc zaadresować wyzwania związane z ochroną wód.
Specyficzne związki między planowaniem przestrzennym a ochroną wód mogą być zasadniczo
skategoryzowane14,15 w poniższy sposób:
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
intensyfikacja lub ograniczanie zanieczyszczeń ze źródeł rozproszonych (ścieki komunalno-bytowe i
rolnicze),
oddziaływanie na poziom zapotrzebowania na wodę oraz na poziom oczyszczania ścieków
przemysłowych i komunalno-bytowych,
ograniczanie lub zwiększanie ryzyka powodzi,
zmniejszanie lub zwiększanie wskaźnika poboru wód podziemnych,
ochrona lub dewastacja środowiska, w tym w szczególności środowiska wodnego i bioróżnorodności.
W kompetencji właściwych organów ds. planowania jest zapewnienie, że w trakcie sporządzania planów
zagospodarowania przestrzennego jest rozważany wpływ na środowisko wodne nowych inwestycji i
proponowanych zmian w zagospodarowaniu terenu. Problematyka ochrony wód również powinna być
rozpatrywana przy podejmowaniu decyzji odnośnie udzielenia zezwoleń na budowę na podstawie
indywidualnych wniosków. Jeżeli system planowania nie jest zdolny do pełnienia aktywnej roli w zachęcaniu do
zrównoważonego użycia wody, rozwiązywania problemów związanych z popytem i podażą na wodę oraz ich
oddziaływania na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo, to prawdopodobnie będzie on ograniczać w
przyszłości rozwój niektórych działalności. Szczególnie ważną rolę do odegrania ma planowanie tam, gdzie
dostępne zasoby wody nie są efektywnie wykorzystywane lub tam, gdzie inwestycja jest proponowana na
obszarze zagrożonym powodzią. Na przykład, szybki rozwój budownictwa mieszkaniowego na terenach
zalewowych w południowo-wschodniej Anglii doprowadził do wystąpienia poważnych problemów w
zaopatrzeniu w wodę do picia. Zagrożenia wywołane zmianami klimatycznymi, które oddziaływują w odmienny
sposób na cykl hydrologiczny w różnych regionach, doprowadzą w przyszłości do rozszerzenia i wzmocnienia
wyzwania odnośnie ochrony wodnych.
Dla uczestników włączonych w system planowania przestrzennego dostępne są trzy kluczowe mechanizmy,
które mogą być wykorzystywane w celu wprowadzenia bardziej zrównoważonego podejście do korzystania i
zarządzania zasobami wodnymi. Obejmują one sporządzenie planu zagospodarowania przestrzennego, kontrolę
rozwoju oraz podejścia i techniki z zakresu planowania. Poniżej przybliżono je w kontekście gospodarki
wodnej.
D.3.
Sporządzanie planu zagospodarowania przestrzennego
Plany zagospodarowania przestrzennego stanowią ramy polityki regulującej sposób rozwoju i zagospodarowania
terenu na obszarze objętym planem. Plany są często sporządzane, zgodnie z przyjętą hierarchią, na poziomie
13
European Environment Agency (2005) The European environment– state and outlook, EEA, Copenhagen
Samuels P., Woods-Ballard B., Hutchings C., Felgate J., Mobbs P., Elliott C., Brook D. (2006) Sustainable water management in land use
planning CIRIA, London
15
Department for Environment Ford and Rural Affairs (2002) Directing the flow: priorities for future water policy, DEFRA, London
14
3
krajowym i regionalnym. Ustanawiają one ogólne wytyczne na potrzeby sporządzania miejscowych planów.
Polityka w sferze planowania dostarcza wskazówek dla planistów przy podejmowaniu decyzji dotyczących
rozwój na obszarze ich jurysdykcji. Plany zagospodarowania przestrzennego zwykle zawierają strategię
podejścia do zagadnień takich, jak rozwój gospodarczy, transport, budownictwo mieszkaniowe, rekreacja i
ochrona środowiska. Do strategii planowania często dołączane są mapy, które pokazują, jak tereny objęte
planem są aktualnie użytkowane i wskazują typy rozwoju (na przykład, inwestycje przemysłowe), które
mogłyby być dozwolone na różnych działkach w przyszłości.
Chociaż nie jest to powszechnie stosowane w praktyce, ale można zidentyfikować kilka możliwości, w jaki
sposób plany zagospodarowania przestrzennego mogą potencjalnie oddziaływać na gospodarkę wodną w wyniku
analizy ich wpływu, jaki mają na rodzaj i miejsce lokalizacji inwestycji. Strategia przyjmowana na potrzeby
sporządzania regionalnych planów zagospodarowania przestrzennego może być użyteczna w ustanawianiu
szerokich strategicznych ram do rozważania problemów wodnych w miejscowych planach. Na przykład,
regionalna strategia planowania może wymagać od władz lokalnych (np. miejskich), aby promowały w nowych
inwestycjach mieszkaniowych rozwiązania wodnooszczędne i wdrożenie odpowiednich środków w tym
kontekście. Również na poziomie strategicznym, plany zagospodarowania przestrzennego (zarówno regionalne
jak i miejscowe) mogą wpływać na rozwój działalności, które powodują zanieczyszczenie wód lub presję na
pobór wód i oczyszczanie ścieków.
Właściwa polityka w sferze planowania może pomóc w zapewnieniu, że punktowe źródła zanieczyszczeń, na
przykład zakłady chemiczne są lokalizowane w stosownej odległości rzek. Odwrotnie niewłaściwie
zlokalizowane inwestycje mogłyby zwiększać ryzyko zanieczyszczenia wód, w tym zanieczyszczenia w wyniku
awarii przemysłowej. Dodatkowo strefy ochronne mogą zostać utworzone w pobliżu rzek w celu zmniejszenia
zanieczyszczenia wód i ochrony różnorodnych przybrzeżnych siedlisk lub miejsc poboru wód podziemnych.
Strefy ochronne mogą zostać wyznaczone na mapach dołączanych do planów przestrzennego zagospodarowania
lub przez strategię planowania ustanawiającą minimalną odległość, jaka musi zostać zachowana między granicą
wód powierzchniowych a proponowaną inwestycją lub zmianą zagospodarowania terenu.
W podobny sposób odpowiednia polityka w sferze planowania może zarówno zwiększać jak i zmniejszać ryzyko
powodzi. Jej cele mogą być ukierunkowane na naturalną ochronę terenów zalewowych lub podłoża
przepuszczalnego na terenach zieleni, np. w miastach, które przyczyniają się do absorpcji ulewnych opadów
(czyli do ograniczania skali i intensywności powodzi) oraz do ograniczenia zanieczyszczeń pochodzących ze
spływu powierzchniowego. Jednakże powódź jest tylko jednym z licznych zagadnień, jakie należy rozważyć
przy podejmowaniu decyzji. W konsekwencji, czasami sankcjonowana jest lokalizacja inwestycji na terenach
zalewowych, co znacznie zwiększa ryzyko powodzi. Dlatego w planach zagospodarowania przestrzennego
należy uwzględniać zagadnienia - takie, jak ryzyko powodzi lub lokalizacja inwestycji potencjalnie
zagrażających środowisku - pod kątem wspierania wdrażania przepisów prawnych (krajowych lub
międzynarodowych), które dotyczą ochrony środowiska wodnego.
D.4.
Kontrola rozwoju
Kontrola rozwoju jest procesem, poprzez który miejscowe organy ds. planowania wydają lub odmawiają
wydania pozwolenia na projekt nowej inwestycji lub zmianę użytkowania terenu. Kontrola rozwoju ujawnia
lokalny wpływ, jaki planowanie przestrzenne może mieć na zagadnienia gospodarki wodnej, ponieważ dotyczy
formy i lokalizacji konkretnej inwestycji, który równocześnie uzupełnia wpływ krajowych i regionalnych
uwarunkowań strategicznych i politycznych podczas sporządzania planów zagospodarowania. Aby uzyskać
skuteczną kontrolę rozwoju na poziomie lokalnym wymagane są odpowiednie wspierające ramowe wytyczne na
wyższych poziomach systemu planowania.
Procedury kontroli rozwoju często oferują organom ds. planowania możliwość nałożenia szczególnych
wymagań odnoszących się do planowanych inwestycji lub zmian w zagospodarowaniu terenu przy wydawaniu
stosownego pozwolenia. Założenia rozwojowe mogą także być przygotowywane przez organy ds. planowania w
celu wsparcia w miejscowych planach przydziału terenu (na przykład, pod rozwój budownictwa
mieszkaniowego). Wymagania nałożone w procesie planowania i założenia rozwojowe zawierają warunki, które
muszą być przestrzegane w trakcie całego procesu inwestycyjnego. Istnieje możliwość, aby dołączyć do
wydawanego pozwolenia określone warunki w zakresie gospodarki wodnej. Dlatego istotnym jest, aby przed
wystąpieniem z wnioskiem o udzielnie pozwolenia przedstawiciele organu ds. planowania, inwestora i
przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjnego mięli okazję do przedyskutowania planowanej inwestycji. Na tym
etapie, właściwy organ może poinformować inwestora o założeniach polityki w dziedzinie planowania
4
(związanych na przykład z zapobieganiem zanieczyszczeniu wód), co po ich wdrożeniu w odniesieniu do
konkretnej inwestycji umożliwi ograniczenie dodatkowych warunków związanych z wydawanym pozwoleniem.
Dalej przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne może skomentować stosowność planowanej inwestycji (na
przykład, nowych budynków mieszkalnych) pod względem możliwości zaopatrzenia jej w wodę lub możliwości
lokalnej oczyszczalni ścieków. Jego wkład może być pomocny przy wydawaniu bardziej zrównoważonych
decyzji. W podobny sposób organ ds. planowania może odegrać znaczącą rolę w zapewnianiu, że
przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne będzie świadome planowanych zmian w zagospodarowaniu terenu, które
mogą wpływać na gospodarkę wodno-ściekową i będą mogły odpowiednio kształtować strategię swojego
rozwoju.
Proces kontroli rozwoju (obejmujący dyskusję przed złożeniem wniosku i dodatkowe warunki dołączone do
wydanego pozwolenia) może - tam, gdzie konieczne - wyraźnie pomóc zaadresować wyzwania z zakresu
gospodarki wodnej w danym regionie. Na przykład, gospodarstwa domowe i przemysł są głównymi
konsumentami wody a ich popyt na wodę prowadzi do niekorzystnego oddziaływania na środowisko związanego
z budową zbiorników wodnych oraz poborem wód powierzchniowych i podziemnych. Ze względu na
uwarunkowania techniczne i społeczne, wykorzystanie wody nie zawsze jest efektywne a często woda jest
marnotrawiona. Wdrożenie odpowiednich rozwiązań z zakresu efektywności urządzeń wodnych, zbiorników
wodnych i systemu recyklingu wód może przyczynić się do ograniczenia zapotrzebowania na wodę. Wymagania
odnośnie wprowadzenia takich rozwiązań mogą zostać ujęte w dodatkowych warunkach dołączonych do
wydanego pozwolenia na nową inwestycję. Problemy związane z terenami zalewowymi i spływem
powierzchniowym zanieczyszczeń z obszarów miejskich są w części spowodowane zabudową środowiska w
miastach. Niewłaściwy rozwój może doprowadzić do zwiększenia powierzchni nieprzepuszczalnych na obszarze
charakteryzującym dobrymi warunkami infiltracji wód opadowych, doprowadzając odpowiednio do ryzyka
coraz częstszych powodzi i zanieczyszczania wód powierzchniowych substancjami niebezpiecznymi takimi, jak
oleje i metale ciężkie. Zrównoważone systemy drenażu, obejmujące m.in. pasy filtracyjne lub zbiorniki
retencyjne, stanowią środki ograniczające skutki tych negatywnych oddziaływań i w zasadzie stosowne
wymagania w tym zakresie mogą zostać także ujęte w warunkach dołączanych do pozwolenia na realizację
nowej inwestycji. W odniesieniu do inwestycji lokalizowanych na terenach zalewowych, co do pewnego stopnia
w wielu krajach jest nieuniknione, należy wdrożyć dostępne techniki, które mogą być wykorzystane w celu
ograniczenia strat, jeżeli powódź rzeczywiście wystąpi. Obejmują one m.in. zastosowanie na podjazdach i
chodnikach szczególnego typu podłoża, zaprawy i materiałów przepuszczalnych. Co więcej możliwe jest, aby
pozwolenie dla nowych inwestycji mogłyby również zawierać uwarunkowania odnoszące się do wdrażania
strategii zarządzania ryzykiem powodzi.
D.5.
Rekomendacje Międzynarodowej Komisji ds. Ochrony Łaby i Międzynarodowej
Komisji ds. Ochrony Renu
Zakłady przemysłowe, które wykorzystują niebezpieczne substancje, stanowią potencjalne poważne zagrożenie
dla ludzi i środowiska w przypadku awarii. Dlatego Międzynarodowa Komisja ds. Ochrony Renu (International
Commission for the Protection of the Rhine - ICPR) zaproponowała wiele środków pod kątem ochrony Renu i
jego dorzecza przed skutkami takich zagrożeń. Rekomendacje ICPR wskazują środki bezpieczeństwa odnośnie
urządzeń/instalacji produkcyjnych i magazynowych w obszarze dorzecza Renu, który są niezbędne w celu
zapobiegania zanieczyszczeniom wód przez substancje niebezpieczne uwalniane w przypadku incydentu lub
awarii. Rekomendacje te nie są właściwe jedynie dla Renu. Dlatego zostały one włączone do praktyki w
odniesieniu do innych rzek europejskich i są dalej udoskonalane/rozwijane. Na przykład, Międzynarodowa
Komisja ds. Ochrony Łaby (International Commission for the Protection of the Elbe - ICPE) opracowała dwa
dokumenty „Zakłady przemysłowe w obszarach zagrożonych powodzią” i „Rekomendacje na podstawowej
raportów bezpieczeństwa w zakresie zagrożenia wód”.
Celem rekomendacji wypracowanych przez ICPR/ICPE jest identyfikacja źródeł zagrożeń i wskazanie
koniecznych środków bezpieczeństwa. Na podstawie rekomendacji można wyszczególnić następujące
podstawowe wymagania w kontekście substancji zagrażających jakości wód:
Ø
Substancje zanieczyszczające wody nie powinny mieć możliwości wycieku
Zakłady przemysłowe wykorzystujące substancje i preparaty zagrażające jakości wód muszą być tak
zbudowane i eksploatowane, aby takie substancje nie mogły zostać uwolnione. Instalacja nie tylko powinna
być szczelna, ale musi być także konstrukcyjnie solidna, aby być w stanie oprzeć się zakładanej,
mechanicznej, termicznej i chemicznej presji.
5
Ø
Wycieki muszą zostać szybko wykryte
Wycieki z dowolnego miejsca zakładu, w którym wykorzystywane są substancje zanieczyszczające wody,
muszą być szybko i niezawodnie wykrywane.
Ø
Uwalniane substancje zanieczyszczające wody muszą zostać zatrzymane
Substancje, zagrażające jakości wód, które zostały uwolnione muszą po wykryciu być szybko i niezawodnie
zatrzymane i zagospodarowane lub właściwie unieszkodliwione. Ogólnie mówiąc, instalacja musi zostać od
dołu zabezpieczona w szczelną, stałą (np. betonową) tacę zbierającą, jeżeli nie jest zbudowana z
podwójnych ścian i wyposażona w detektor wycieku.
Ø
Substancje zanieczyszczające wody, powstające w wyniku awarii, muszą zostać zatrzymane
Substancje powstające i uwalniane w wyniku awarii muszą zostać zatrzymane i zagospodarowane lub
właściwie unieszkodliwione.
Ø
Zbierające tace nie powinny mieć otworów odprowadzających
W przypadku awarii lub błędów w normalnej eksploatacji zakładu substancje nie mogą być uwalniane do
wód powierzchniowych lub podziemnych, co zapewnia brak otworu w tacy pod instalacją lub zbiornikiem.
Ø
Musi istnieć stosowna dokumentacja
Koniecznym jest przygotowanie m.in. instrukcji dla zakładu, które zawierają konkretne wskazania odnośnie
monitoringu, konserwacji instalacji i urządzeń oraz planów awaryjnych.
D.6.
Listy kontrolne wdrażające rekomendacje ICPR/ICPE
W ramach projektu16 „Transfer technologii ochrony wód do zakładów w Mołdawii, Rumunii i na Ukrainie”, w
latach 2000-2001 opracowano listy kontrolne, jako narzędzie wspomagające wdrażanie rekomendacji
ICPR/ICPE. Obecnie dostępne17 są następujące listy kontrolne:
1.
Substancje
2.
Systemy bezpieczeństwa na wypadek przepełnienia
3.
Bezpieczeństwo rurociągów wewnątrz zakładu
4.
Łączne magazynowanie
5.
Systemy uszczelniające
6.
Odprowadzanie ścieków
7.
Transport morski
8.
Strategia ochrony przeciwpożarowej
9.
Monitoring zakładu
10.
Alarm wewnątrzzakładowy i planowanie kontroli zagrożenia
11.
Zakład przemysłowy w obszarze zagrożonym powodzią
12.
Podstawowa struktura raportu o bezpieczeństwie w kontekście zagrożenia wód
13.
Urządzenia magazynowe
14.
Wyposażenie zbiornika
Listy kontrolne stanowią podsumowanie przydatnych rekomendacji ICPR/ICPE w odniesieniu dla każdego z
powyższych zagadnień. Z zamierzenia listy kontrolne pozwalają na wdrożenie systematycznego i
ujednoliconego podejścia w procesie badania i oceny stanu zakładu przemysłowego, który wykorzystuje
substancje zagrażające jakości wód.
Środki na rzecz wdrażania rekomendacji ICPR/ICPE
Jeżeli wymagania zawarte w rekomendacjach ICPR/ICPE nie zostały wdrożone lub tylko częściowo, oceniający
16
realizowanego przez TUV Anlagentechnik GmbH (Company Group TUV Rheinland/Berlin-Brandenburg) na zlecenie niemieckiego
Federalnego Ministerstwa Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Jądrowego oraz Federalnej Agencji Środowiska
17
http://www.umweltbundesamt.de/anlagen/Checklistenmethode/html/functional_units1.html
6
musi wskazać odpowiednie środki działania. Zaproponowanym działaniom powinny zostać nadane priorytety
realizacji, dlatego najlepiej przypisać je do poniższych, trzech kategorii:
q środki krótkoterminowe to zazwyczaj środki, których wdrożenie nie wymaga wysokich nakładów. Mogą one
zostać wprowadzone przez operatora zakładu przy zastosowaniu lokalnie dostępnych materiałów i rozwiązań.
Powinny one składać się z prostych działań technicznych lub organizacyjnych w celu szybkiej poprawy
aktualnej sytuacji w zakładzie w zakresie dostosowania go do wymogów dotyczących ochrony wód;
środki średnioterminowe to techniczne lub organizacyjne działania ukierunkowane na wdrożenie
rekomendacji ICPR/PICE w pewnej perspektywie czasowej. Zaproponowane środki powinny również
uwzględniać możliwości ich sfinansowania przez operatora zakładu.
q
środki długoterminowe, obejmują zaproponowane środki, ukierunkowane na wdrożenie rekomendacji
ICPR/PICE w dłuższej perspektywie, możliwe do realizacji z punktu widzenia możliwości technicznych, a ich
wdrożenie gwarantuje pełne osiągniecie przez zakład europejskich standardów w zakresie ochrony wód.
q
Przykładowe środki charakterystyczne dla każdego z 14 wyżej podanych list kontrolnych powinny pomóc
oceniającemu wybór środków adekwatnych w odniesieniu do analizowanej konkretnej sytuacji.
7