SCENARIUSZ LEKCJI Z WYKORZYSTANIEM FILMU KRZYSZTOFA

SCENARIUSZ LEKCJI
Z WYKORZYSTANIEM FILMU KRZYSZTOFA ZANUSSIEGO
„STRUKTURA KRYSZTAŁU” I MATERIAŁÓW FILMOTEKI SZKOLNEJ
Opracowanie:
p. Elżbieta Kamińska /nauczycielka języka polskiego i wiedzy o kulturze/
Scenariusz może być wykorzystany na lekcji wychowawczej lub na języku polskim.
Ja wprowadziłam ten film przy omawianiu „Granicy”, w kontekście wyborów życiowych
dokonywanych przez głównego bohatera Zenona Ziembiewicza.
Przeznaczony jest na dwie godziny lekcyjne.
Temat : Czy powinienem znaczy muszę ? – postawy człowieka wobec życia na
przykładzie filmu „Struktura kryształu” K. Zanussiego
Cele :
 Uczeń zna podstawowe informacje na temat K. Zanussiego
 Uczeń potrafi mówić o środkach wyrazu w filmie „Struktura kryształu” posługując się
językiem filmu
 Uczeń dostrzega nowatorstwo formalne w filmie
 Uczeń potrafi scharakteryzować system wartości bohaterów
 Uczeń potrafi wskazać motywacje ich postępowania i konsekwencje podjętych decyzji
 Uczeń potrafi dyskutować, argumentować, oceniać
Metody : praca z fragmentami filmu po jego wcześniejszym obejrzeniu, elementy wykładu,
praca w grupach, elementy dyskusji
Przebieg lekcji :
1. Krótki wykład nauczyciela o K. Zanussim, tematyce jego filmów i filmie, który
obejrzeliśmy- wykorzystanie informacji na stronie Filmoteki Szkolnej- Filmy i ich
autorzy (przed projekcją filmu można zaproponować uczniom zapoznanie się z
sylwetką reżysera na stronach internetowych zaproponowanych w dziale „w
sieci”).
2. Rozpoczęcie lekcji pytaniem o treść filmu i jego fabułę
Uczniowie próbując streścić film, powinni zauważyć, że fabuła jest niezwykle
uproszczona, niewiele w niej zdarzeń, o niektórych rzeczach się tylko mówi, a więc
trzeba być skoncentrowanym. W filmie tak naprawdę nie ma akcji, to znaczy ciągu
przyczynowo-skutkowego. Obraz składa się ze scen prezentujących bohaterów.
Nasuwa się zatem wniosek, że ważniejsze od akcji są zaprezentowane postaci. Razem
powinniśmy dojść do wniosku, że film ma epizodyczny charakter i służy ekspozycji
bohaterów, a zatem na nich musimy się skupić. Nauczyciel powinien zwrócić jeszcze
uwagę na klamrę kompozycyjną ( film rozpoczyna się przyjazdem Marka, kończy
jego wyjazdem ).
3. Jakie środki filmowe służą takiemu założeniu i pozwalają lepiej scharakteryzować
bohaterów ?
Uczniowie powinni zwrócić uwagę na oszczędny scenariusz, małą ilość dialogów,
które nie są bardzo rozbudowane, a czasem nawet wyciszane- dwukrotnie, kiedy temat
rozmowy robi się bardzo specjalistyczny (nauczyciel może dodać, że dialogi były
często improwizowane po podaniu zarysu sceny), na powolne tempo narracji, długie
ujęcia a czasem dla odmiany „kalejdoskopowość” obrazów, brak napięcia, sceny
milczenia (brak dialogów), ascetyczną scenografię, porę roku i rolę bieli, ubogie
kostiumy, małą ilość rekwizytów, proste, zwyczajne czynności bohaterów.
Wykorzystane przez reżysera filmowe środki wyrazu pozwalają pokazać świat, w
którym żyje Jan i jego system wartości, który poznaje przyjeżdżający do niego Marek.
Pozwalają również na konfrontację postaw obu bohaterów, gdyż niektóre sceny
zestawione są ze sobą na zasadzie kontrastu.
4. Spróbujemy teraz zaprezentować głównych bohaterów. Uczniowie zostają
podzieleni na 6 grup. Każda z dwóch grup zbiera informacje na temat jednej
postaci : Jan, Marek, Anna. Potem uczniowie prezentują przygotowany materiał,
nauczyciel może uzupełnić.
a) Jan
Ma 37 lat, był naukowcem, od 5 lat mieszka na wsi, robi pomiary meteorologiczne
dla pobliskiego lotniska. Nie pracuje już naukowo, mówi, że niewiele z tego
pamięta. Coś jednak czasem konstruuje. Boryka się z problemami finansowymi,
żyje „z kartką w ręku”. Ma jednak czas na czytanie artykułów, książek, myślenie,
kontemplację, obcowanie z naturą, bycie z rodziną, pomoc innym (np. szkole),
rozmowy z sąsiadami. Zaskakuje, gdy mówi o idei nieskończoności. Jest
szczęśliwy z żoną, mimo różnic intelektualnych. Miał wypadek w górach, otarł się
o śmierć i być może dlatego inaczej patrzy na życie.
b) Marek
Zajmuje się pracą naukową, piszą o nim w gazetach, publikuje. Był w USA, na
Harvardzie, robi karierę. Jest zafascynowany teoretycznymi zagadnieniami. Był
żonaty, ale stwierdza, że nie nadaje się do małżeństwa. Fascynuje go nauka,
postęp. Mówi o wyższości cywilizacji nad naturą (prelekcja). Chce osiągnąć
sukces za wszelka cenę, nawet za pomocą niezbyt etycznych metod (zanegował
badania innych naukowców, by potem sam się nimi zająć). To konformista. Lubi
blichtr: samochody, jachty, ładne dziewczyny (oglądanie zdjęć). Przyjeżdża, żeby
przekonać Jana do powrotu. Twierdzi, że nie ma czasu na czytanie tego, co go
interesuje. Z czasem zaczyna fascynować go proste życie. Karmi konie, rąbie
drewno, które wącha i ogląda, pije wodę z topniejących sopli.
c) Anna
Żona Jana. Jest miejscowa, pochodzi ze wsi. Uczy w szkole. Jest raczej zamknięta
w sobie, początkowo skrępowana obecnością Marka, później na swój sposób
zafascynowana . Niewiele mówi, ale potrafi walczyć o swoje (scena z drewnem na
opał dla szkoły). Sama robi pomoce naukowe. Ma braki w wykształceniu, w
pokonywaniu których pomaga jej mąż. Jest prosta, ale naturalna w swoich
zachowaniach, skromna (nie podobała jej się scena erotyczna w filmie) i dumna ze
swojej pracy („w końcu jestem pedagogiem”). Potrafi być spontaniczna (zabawa w
łapki, scena tańca).
5. Jakie są relacje między bohaterami ?
a) Jan i Anna (widać miłość, ciepło, szczęście- scena wieczorem w ich sypialni,
wspólne uczenie się, spacery, strzyżenie)
b) Marek i Anna (od dystansu do zainteresowania, ale z zachowaniem zasad)
c) Jan i Marek ( Marek początkowo kpi z Jana, porównuje go z Judymem i Dobrą
panią, a następnie z dwunastolatkiem, który żyje wyobrażeniami o sobie.
Zarzuca brak optymizmu, życie emeryta, pyta o czym rozmawia z tymi ludźmi.
Stwierdza, że Jan się marnuje, marnuje talent i zdolności, zajmuje się
bzdurami. Poucza go, że w życiu trzeba mieć jakiś cel. Nie rozumie, do czego
Jan dąży. Zadaje Janowi pytanie, czym wypełnia sobie życie (wtedy widzimy
obrazki z życia Jana). Jan odpowiada spokojnie, daje Markowi do zrozumienia,
że takie życie wybrał, że tu czuje się szczęśliwy. Wolny, niezależny, w
kontakcie z naturą. Zarzuca Markowi cynizm, choć ten twierdzi, że jest
realistą. Bohaterowie słuchają się nawzajem, nie próbują się przekonywać za
wszelką cenę. Rozmawiają na różne tematy, oglądają slajdy, rywalizują w
sporcie, biorą kąpiel, robią sobie wspólną przejażdżkę saniami, słuchają
muzyki, milczą, dyskutują, idą razem na targowisko i do kina. Nie kłócą się,
nie ma między nimi konfliktu, jest dyskusja o postawach, wartościach,
wyborach i ich konsekwencjach. Rozstają się w przyjaźni. Marek obiecuje
przyjechać na ryby. Jan nie chce zmieniać swojego życia, choć wydaje się, że
mogłoby być lepsze (mieszkanie w mieście, dobrze płatna praca naukowa,
możliwość rozwoju).
6. Film mówi o konfrontacji dwóch postaw. Podkreśla, że życie nie jest dziełem
przypadku, ale dokonywanych przez nas wyborów, które są z kolei wynikiem
pewnego systemu wartości. Konsekwencją tych wyborów jest takie a nie inne
życie. Która z postaw wobec życia jest waszym zdaniem lepsza? Które życie
byście wybrali i dlaczego ? – dyskusja
7. Po czyjej stronie opowiada się reżyser ?, czy można odpowiedzieć jednoznacznie
na to pytanie ? ( zwrócenie uwagi uczniów na ostatnią scenę- scena do analizy
zaproponowana na stronie Filmoteki Szkolnej ).
8. Jak rozumiecie pytanie zawarte w temacie ? (przypomnienie, że słowa te
wypowiada Jan, odpowiadając na sugestię Marka, że ze swoimi zdolnościami
powinien zmienić swoje życie).
9. Wysłuchanie komentarza prof. T. Lubelskiego w części dotyczącej omawianego
filmu, ewentualne refleksje uczniów.
10. Zadanie pracy domowej do wyboru-zagadnienia zaproponowane przez Filmotekę
Szkolną
a) Twoje refleksje na temat : czym powinna być praca – służbą społeczną czy
drogą do sukcesu ?
b) Zinterpretuj słowa na nagrobku, odczytane przez bohaterów : „Byłem, jaki
jesteś, jestem, jaki będziesz. Pamiętaj o mnie, aby pamiętano o Tobie”.