Sztuka a dziecko niepełnosprawne intelektualnie

Sztuka a dziecko niepełnosprawne intelektualnie
Szkoła odgrywa ważną rolę w estetycznym i kulturowym kształtowaniu dziecka.
Zajęcia plastyczne stanowią ważny element tego kształcenia.
Pojęcia takie jak wychowanie plastyczne, kreatywność, wychowanie estetyczne,
terapia sztuką są zamienne. Mimo, iż niektórzy nie łączą tych terminów, mają one wspólną
cechę – pozytywny wpływ wychowawczy sztuki, który uczestniczy w procesie kształtowania
osobowości i otwartej postawy na świat, również w osobowości uczniów niepełnosprawnych
intelektualnie.
Przez wieki osoby upośledzone umysłowo były traktowane marginalnie. Z biegiem
czasu postawa ta uległa zmianie, jednak nadal towarzyszy nam dziwne współczucie, którego
podłożem jest nieznajomość rzeczywistych możliwości tych osób. Wiemy, że osoby
niepełnosprawne, tak jak wszyscy ludzie, mają prawo do zaspakajania podstawowych potrzeb
człowieka - fizjologicznych, bezpieczeństwa, miłości. Często zapominamy, że mają oni także
prawo do zaspakajania potrzeb wyższego rzędu – poznawczych i estetycznych.
Chęć tworzenia jest potrzebą każdego człowieka. U osób upośledzonych może ujawniać się z
tą samą częstotliwością co w całej populacji. Wszelkie formy aktywności plastycznej osób
niepełnosprawnych nie służą tylko zagospodarowaniu wolnego czasu, posiadają one również
znaczenie terapeutyczne. Pracując z młodzieżą niepełnosprawną intelektualnie należy wziąć
pod uwagę ich determinanty rozwojowe. Osoby te w zakresie możliwości percepcji i
artykułowania doznań osiągają możliwości dzieci na poziomie 5-8 lat. Dlatego nie możemy
oczekiwać, że podejmować one będą aktywności plastyczne takie, jakie znamy z
podręczników. Zadanie nauczyciela pracującego z dziećmi upośledzonymi polega na
wybraniu takich zajęć i ćwiczeń, które najlepiej będą odpowiadały danej osobie. Każda forma
wspomagania i aktywizacji powinna być zindywidualizowana. Nauczyciel służy tu pomocą
dziecku w wybraniu tego, co naprawdę będzie ono w stanie zrobić, pozostawiając jednak
swobodę wypowiedzi plastycznej. Pracując z dziećmi niepełnosprawnymi, należy pamiętać,
że ich sposób postrzegania i poznawania świata znacznie różni się od sposobu, poznawania
przez dzieci „normalne”. Szczególnie trudno jest dotrzeć do elementu, który w przypadku
dzieci pełni funkcję pierwszoplanową, a mianowicie to wyobraźni. Rolą nauczyciela jest więc
wydobycie drzemiących w dziecku uczuć i pobudzenie jego fantazji. To trudne zadanie
wymaga od nauczyciela posiadania, poza własną wiedzą, specyficznego wyczucia, intuicji,
która umożliwi mu wychwytywanie symptomów świadczących o wrażliwości i możliwości
wyrażania się ucznia poprzez formy plastyczne.
W pracy z dziećmi niepełnosprawnymi umysłowo postuluje się, aby ćwiczenia
plastyczne rozpoczynać od najprostszych czynności. Na początek wybieramy techniki
najłatwiejsze, które przyniosą sukces i nie wymagają szczególnych umiejętności. Jeśli
zadowolenie z efektów własnej pracy jest motywujące, uczeń chętnie podejmie zadania
trudniejsze.
Dużo czasu wymaga stymulowanie zmysłów: wzroku, słuchu itd. Trzeba nauczyć
patrzeć, a nie tylko widzieć, słuchać, a nie tylko słyszeć. Nauczyciel daje mu szansę
zobaczenia tego, czego dotychczas nie widział, że drzewo może być zielone a nawet żółte, a
niebo jest nie tylko niebieskie. Dziecko powinno nauczyć się czerpać z całego bogactwa
natury.
Podstawą ćwiczeń plastycznych powinna być radość, jaką sprawia dziecku poczucie
sprawstwa. Tworząc prace plastyczne rozwija ono własną wyobraźnię i pomysłowość,
nabywa umiejętności radzenia sobie, dobierania narzędzi i materiałów potrzebnych do
realizacji projektu. Dziecko upośledzone umysłowo pracując na zajęciach z różnymi
materiałami tworzy coś nowego. Ma wpływ na kształtowanie najbliższego mu środowiska a
przede wszystkim zajmuje się samym sobą. Ćwiczenia plastyczne przyczyniają się do
wychowania w duchu samodzielności.
Pracując z dziećmi, nie tylko upośledzonymi nie możemy zapomnieć o eksponowaniu
wykonanych przez nich prac. Jest to szczególnie ważne, ponieważ:
- dowartościowuje autorów tych prac,
- jest uwieńczeniem działania, trwającego często kilka tygodni
- umożliwia perspektywiczną ocenę różnych prac i ich wzajemne odniesienie
- uczy akceptować krytykę a także umożliwia wypowiadanie własnej opinię o pracy
kolegów (ocena sztuki jest oceną subiektywną).
Praca z uczniem upośledzonym umysłowo powinna uwzględniać również
bezpośredni kontakt ze sztuką. Chodzi o ukierunkowanie aktywności nastawionej na
zainteresowania, samodzielny odbiór i przeżywanie sztuki na miarę swoich możliwości. W
związku z tym zmierzać powinniśmy do bezpośredniego kontaktu ucznia ze sztuką,
ukazywania wartości sztuki i charakterystycznych dla niej elementów, wyrabiania w uczniach
umiejętności odbioru sztuki oraz rozbudzania potrzeby kontaktu z nią. Zalecany jest udział w
oglądaniu wystaw oraz kontaktu bezpośredniego z twórcą.
Wszelkiego rodzaju twórczość artystyczna, między innymi plastyczna, daje okazję do
przeżycia radości szczególnego rodzaju. Ułatwia wyrażanie siebie, swoich myśli i nastrojów
czasem trudnych do zwerbalizowania w zwykły sposób. Pozwala przeżyć satysfakcję z
własnych dokonań, wzmacnia wiarę w siebie i poprawia samoocenę. Jest też po prostu
przyjemnością, relaksem, zabawą.
Opracowała mgr Anna Langa