Studia £om¿yñskie - Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe

Studia
£om¿yñskie
tom XIX
pod redakcj¹
Micha³a Gnatowskiego
£OM¯YÑSKIE
TOWARZYSTWO NAUKOWE
IM. WAGÓW
£om¿a 2008
Wydanie publikacji dofinansowali:
MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WY¯SZEGO
URZ¥D MIEJSKI W £OM¯Y
Komitet redakcyjny:
ADAM DOBROÑSKI
BARBARA FALIÑSKA
MICHA£ GNATOWSKI (redaktor naczelny)
WITOLD JEMIELITY
MIROS£AW KLECZKOWSKI
JULIUSZ £UKASIEWICZ
HENRYK SAMSONOWICZ
HENRYKA SÊDZIAK
EL¯BIETA ¯EGALSKA (sekretarz)
JULIU £HENRYK SAMSONOWICZ
Projekt ok³adki:
STEFAN NARGIE££O
Opracowanie typograficzne:
DOROTA KRYSTYNA REMBISZEWSKA
T³umaczenie spisu treœci:
EWA KAMIÑSKA - jêz. rosyjski
MAGDALENA KOTLIÑSKA - jêz. angielski
Na ok³adce:
herb £om¿y, której prawa miejskie nada³ w 1418 roku ksi¹¿ê mazowiecki Janusz I,
spotykany na pieczêciach od XV w. i w Albumie Heroldii z 1847 r.
ISSN 0860-7249
Wydawca: £om¿yñskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów,
18-400 £om¿a, ul. D³uga 13, tel./fax 0 862 163 256
www.ltn.lomza.pl
Sk³ad, ³amanie, druk, oprawa:
Drukarnia „MAGDRUK” Witold Kotliñski
18-400 £om¿a, Al. Legionów 141, tel. 0 862 160 085, fax 0 862 160 089
Ark. wydawniczych - 35; ark. druk. - 22; papier offset 80 g/m2.
Spis treœci
Studia i artyku³y
Janusz GWARDIAK, Stare wiêzienie ³om¿yñskie (1825–1892) ......................
Rados³aw WALESZCZAK, Parafie ewangelicko-augsburskie w £om¿yñskiem
do 1939 r. (rys historyczny) .......................................................
Henryka SÊDZIAK, Nazwy wsi drobnoszlacheckich w powiecie wysokomazowieckim ..............................................................................
8
33
61
Miscellanea
Maciej CZARNECKI, Archeologiczne badania póŸnobarokowej rezydencji
Szczuków w Szczuczynie nad Wiss¹ ............................................
Leszek KAMIÑSKI, Koœció³ i klasztor OO. Kapucynów w £om¿y Historia
obiektu i miejsca .......................................................................
Bogus³awa SZCZERBIÑSKA, O znaczeniu tradycji, czyli Bo¿e Narodzenie i
Wielkanoc w ziemiañskich dworach w £om¿yñskiem na prze³omie
XIX i XX wieku .........................................................................
Krzysztof SYCHOWICZ, Powiatowy Urz¹d Bezpieczeñstwa Publicznego w
Wysokiem Mazowieckiem i jego dzia³alnoœæ w 1945 r. – wstêp do
tematu ........................................................................................
Witold JEMIELITY, Budownictwo sakralne w £om¿y w latach 1977-2008 .
103
129
141
153
179
Biografie
Romuald SINOFF, Jan Olejnik (1901-1989) Powstaniec Wielkopolski Œl¹ski,
¿o³nierz ......................................................................................
Monika BEDNARCZUK, Izabela Lutos³awska – zapomniana pisarka i
publicystka .................................................................................
Tomasz MRÓZ, Ksi¹dz Edward Narbutt-Narbutowicz proboszcz parafii polskokatolickiej w £om¿y w listach do filozofa Wincentego
Lutos³awskiego ..........................................................................
Jezry KIJOWSKI, Dr Józef Psarski – patriota, spo³ecznik, lekarz i pedagog
Marta GOSK, Micha³ Godlewski – Honorowy Obywatel Miasta £om¿y .......
Ma³gorzata LUBECKA, Biskup Czes³aw Falkowski – niez³omny obroñca wiary
Dokumenty
195
205
219
229
239
245
Norbert TOMASZEWSKI, Opisanie Historyczne oraz topograficznostatystyczne Miasta Nowego Ciechanowca z 1820 roku – nieznany
dokument dotycz¹cy historii Ciechanowca ................................ 255
Leszek KOCOÑ, Meldunki sytuacyjne starostów powiatowych z £om¿y, Kolna
i Wysokiego Mazowieckiego (1944-1950). Czêœæ VI ................ 265
Materia³y i informacje
Ma³gorzata FR¥CKIEWICZ, Gwara w œwiadomoœci uczniów i na lekcjach
jêzyka polskiego w wiejskiej szkole podstawowej .......................
Ma³gorzata FR¥CKIEWICZ, £om¿yñskie spotkania jêzykoznawcze lipiec 2008
rok – warsztaty naukowe z dialektologii i etnografii s³owiañskiej
Irena MARYNIAKOWA,Polacy skazani na karê œmierci w latach 1920-1937
w Rosji (w materia³ach Archiwum Delegatury Polskiego Czerwonego Krzy¿a w Moskwie) ......................................................
Z ¿a³obnej karty
Barbara TUROWSKA, Miros³aw Gru¿ewski (1964-2007) – wiedza i pasja
Janusz GWARDIAK , Lekarz – humanista – artysta Jerzy Rudnicki
(1926-2008) .............................................................................
325
331
335
349
357
Contents
Studies and articles
Janusz GWARDIAK, Old £om¿a prisons (1825–1892) ..................................
Rados³aw WALESZCZAK, Augsburgian Catholic Parishes in £om¿a Administrative District up to 1939- historic sketch..............................
Henryka SÊDZIAK, Names of minor-gentry villages in Wysokie Mazowieckie
Administrative District ..............................................................
8
33
61
Miscellanea
Maciej CZARNECKI, Archeologic research of late baroque Szczucy residence
in Szczuczyn by Wissa ................................................................
Leszek KAMIÑSKI, Church and monastery of Capuchins in £om¿a. History
of the place ................................................................................
Bogus³awa SZCZERBIÑSKA, On the meaning of tradition- Christmas and
Easter in gentry mansions of £om¿a Administrative District on
the turn of XIX and XX century ................................................
Krzysztof SYCHOWICZ, District Department of Public Security in Wyskoie
Mazowieckie Administrative District and its actions in 1945- introduction ..................................................................................
Witold JEMIELITY, Sacral architecture in £om¿a in 1977-2008 ................
103
129
141
153
179
Biographies
Romuald SINOFF, Jan Olejnik (1901-1989) Silsesian isnurgent, soldier ..... 195
Monika BEDNARCZUK, Izabela Lutos³awska – the forgotten writer and
jurnalist ..................................................................................... 205
Tomasz MRÓZ, Father Edward Narbutt-Narbutowicz- rector of Polish Catholic parish in £om¿a in letters to philosopher Wincent Lutos³awski 219
Jezry KIJOWSKI, Dr Józef Psarski – patriot, social activist, medicine doctor
and a teacher ....................................................................... 229
Marta GOSK, Micha³ Godlewski – Citizen of Honour of £om¿a .................. 239
Ma³gorzata LUBECKA, Bishop Czes³aw Falkowski – unshaken defendent of
faith .................................................................................. 245
Documents
Norbert TOMASZEWSKI, Historic and topographic and statistic description
of Ciechanowiec New Town from 1820- unknown document concerning the history of Ciechanowiec .......................................... 255
Leszek KOCOÑ, Situational reports of £om¿a, Kolno and Wysokie Mazowieckie
Administrative District foremen (1944-1950) Part VI ...............
265
Materials and informations
,
Ma³gorzata FR¥CKIEWICZ, Dialect in students realization and during Polish
classes in country primary school .............................................. 325
Ma³gorzata FR¥CKIEWICZ, Linguistic meetings- July 2008- educative workshop on Slavonic dialectology and etnography ....................... 331
Irena MARYNIAKOWA,Polish death penalty convicts in Russia in 19201937 (from Polish Red Cross Archives in Moscow) ................... 335
From the mourning card
Barbara TUROWSKA, Miros³aw Gru¿ewski (1964-2007) – knowledge and
passion ............................................................................. 349
Janusz GWARDIAK , Jerzy Rudnicki a medicine doctor - scholar - artist (19262008) ......................................................................................... 357
Ñîäåðæàíèå
Èññëåäîâàíèÿ è ñòàòüè
ßÍÓØ ÃÂÀÐÄÈÀÊ Ñòàðàÿ ëîìæèíñêàÿ òþðìà (1825-1892) .................
ÐÀÄÎÑËÀÂÀ ÂÀËÅÙÀÊ Åâàíãåëèöêî-àâãñáóðñêèå ïðèõîäû â Ëîìæèíñêîì äî 1939 ã.(èñòîðè÷åñêèé î÷åðê) ....................................
ÃÅÍÐÈÊÀ ÑÅÍÄßÊ Íàçâàíèÿ ìåëêîäâîðÿíñêèõ äåðåâåíü â âûñîêîìàçîâåòñêîì ïîâÿòå .......................................................................
8
33
61
Ìèñöåëëàíåëà
ÌÀÒÅÉ ×ÀÐÍÝÖÊÈ Àðõåîëîãè÷åñêèå èññëåäîâàíèÿ ïîçäíåáàðîêêîâîé
ðåçèäåíöèè Ùóêîâ â Ùó÷èíå íàä Âèñëîé ..............................
ËÅØÅÊ ÊÀÌÈÍÜÑÊÈ Êîñò¸ë è ìîíàñòûðü ÎÎ. êàïóöèíîâ â Ëîìæå.
Èñòîðèÿ ïîñòðîéêè è ìåñòà .................................................
ÁÎÃÓÑËÀÂÀ ÙÅÐÁÈÍÜÑÊÀ Î çíà÷åíèè òðàäèöèè, òî åñòü ïðàçäíèêè
Ðîæäåñòâà è Ïàñõè â çåìëåâëàäåëü÷åñêèõ óñàäüáàõ â Ëîìæèíñêîì íà ïåðåëîìå XIX è XX âåêîâ. ..................................
ÊÆÈØÒÎÔ ÑÛÕÎÂÈ× Ïîâÿòîâîå Ïðàâëåíèå Îáùåñòâåííîé Îõðàíû
â Âûñîêîì Ìàçîâåòñêîì è åãî äåÿòåëüíîñòü â 1945 ã. –
ââåäåíèå ....................................................................................
ÂÈÒÎËÄ ÅÌÅËÈÒÛ Ñàêðàëüíîå ñòðîèòåëüñòâî â Ëîìæå â ãîäû
1977-2008 .................................................................................
103
129
141
153
179
Áèîãðàôèè
ÐÎÌÓÀËÜÄ ÑÈÍÎÔÔ ßí Îëåéíèê (1901-1989) Ïîâñòàíåö Âåëèêîïîëüøè, Ñèëåçèè, ñîëäàò ........................................................
ÌÎÍÈÊÀ ÁÅÄÍÀÐ×ÓÊ Èçàáåëÿ Ëþòîñëàâñêà – çàáûòàÿ ïèñàòåëüíèöà
ïóáëèöèñò .................................................................................
ÐÎÌÀÍ ÌÐÓÇ Êñ¸íäç Ýäâàðä Íàðáóò-Íàðáóòîâè÷ ïðèõîäñêèé ñâÿùåííèê
ïîëüñêî-êàòîëè-÷åñêîãî ïðèõîäà â Ëîìæå â ïèñüìàõ ôèëîñîôó Âèíöåíòó Ëþòîñëàâñêîìó .........................................
ÅÆÈ ÊȨÂÑÊÈ Äîêòîð Èîñèô Ïñàðñêè – ïàòðèîò, îáùåñòâåííûé
äåÿòåëü, âðà÷ è ïåäàãîã ..........................................................
ÌÀÐÒÀ ÃÎÑÊ Ìèõàèë Ãîäëåâñêè – Ïî÷¸òíûé Ãðàæäàíèí Ãîðîäà Ëîìæà
ÌÀËÃÎÆÀÒÀ ËÞÁÅÖÊÀ Åïèñêîï ×åñëàâ Ôàëüêîâñêè – íåïîêîëåáèìûé
çàùèòíèê âåðû ........................................................................
195
205
219
229
239
245
Äîêóìåíòû
ÍÎÐÁÅÐÒ ÒÎÌÀØÅÂÑÊÈ Èñòîðè÷åñêîå è òèïîãðàôè÷åñêè-ñòàòèñòè÷åñêîå îïèñàíèå Ãîðîäà Íîâîãî Òåõàíîâöà ñ 1820 ãîäà –
íåèçâåñòíûé äîêóìåíò ïðî èñòîðèþ Òåõàíîâöà .................
255
ËÅØÅÊ ÊÎÖÎÍÜ Ñèòóàòèâíûå ðàïîðòû ïîâÿòîâûõ ñòàðîñòîâ èç
Ëîìæè, Êîëüíà è Âûñîêîãî Ìàçîâåòñêîãî (1944-1950).
×àñòü VI ..................................................................................
265
Ìàòåðèàëû è èíôîðìàöèè
ÌÀËÃÎÆÀÒÀ ÔÐÎÍÖÊÅÂÈ× Äèàëåêò â ñîçíàíèè ó÷åíèêîâ è íà óðîêàõ
ïîëü-ñêîãî ÿçûêà â ñåëüñêèõ íà÷àëüíûõ øêîëàõ ...................
ÌÀËÃÎÆÀÒÀ ÔÐÎÍÖÊÅÂÈ× Ëîìæèíñêèå ÿçûêîâåä÷åñêèå âñòðå÷è,
èþëü 2008 ã. – íàó÷íûå çàíÿòèÿ ïî äèàëåêòîëîãèè
è ñëîâÿíñêîé ýòíî-ãðàôèè .....................................................
ÈÐÅÍÀ ÌÀÐÈÍßÊÎÂÀ Ïîëÿêè îáðå÷åíû íà ñìåðòü â ãîäû 1920-1937 â
Ðîññèè (ïî ìàòåðèàëàì Àðõèâà Äåëåãàòóðû Ïîëüñêîãî
Êðàñíîãî Êðåñòà â Ìîñêâå) ...................................................
325
331
335
Èç ìåìîðèàëüíîé êàðòû
ßÍÓØ ÃÂÀÐÄÈÀÊ Âðà÷ – ãóìàíèñò – àðòèñò Åæè Ðóäíèöêè (19262008) .........................................................................................
ÂÀÐÂÀÐÀ ÒÓÐÎÂÑÊÀ Ìèðîñëàâ Ãðóæåâñêè (1964-2007) – çíàíèå
è ñòðàñòü .................................................................................
349
357