Prawo autorskie w pigułce - Biblioteka Pedagogiczna w Złotowie

Prawo autorskie
a technologia informacyjna
w szkole
Wstęp
Naruszanie praw autorskich odbywa się w skali globalnej. Skopiowanie czyjegoś dzieła
oraz opatrzenie go swoim nazwiskiem jest czynnością bardzo prostą a zarazem trudną do
wykrycia, dlatego też wiele osób chętnie z tej opcji korzysta. Często jest to działanie świadome,
jednak najczęściej wynika ono z niewiedzy. Najważniejszą sprawą w tej kwestii jest
edukowanie młodego pokolenia, uświadamianie o szkodliwości naruszania prawa autorskiego.
Ważne, by nauczyciel znał podstawowe zasady prawa autorskiego, by potrafił wyczuć granicę
między korzystaniem z cudzej własności a przywłaszczaniem jej.
Prawo autorskie obejmuje:











serwisy WWW
pojedyncze strony internetowe oraz ich treści
prace dyplomowe
programy komputerowe
zdjęcia
artykuły
hasła reklamowe
utwory muzyczne
filmy
książki
bazę danych, czyli zbiór informacji (np. książka kucharska, telefoniczna, lista
uczestników wycieczki, zbiór zdjęć) zgromadzonych według metody opracowanej
przez autora (bez względu na to czy materiały, które zawiera są objęte ochroną czy nie)
Prawo autorskie nie dotyczy:


znaków i symboli państwowych (np. herbów miast), aktów normatywnych (kodeksów,
ustaw, rozporządzeń)
prostych informacji prasowych, które nie zawierają elementów komentujących
(prognoza pogody, informacje o wypadkach, repertuary kin i teatrów, kursy walut)

utworów fotograficznych mających charakter informacyjny (problemem może
okazać się ocena, czy dane zdjęcie tylko informuje czy zawiera elementy twórczego
podejścia do fotografowanego faktu)
Przepisy prawa autorskiego znajdą zastosowanie w przypadku dzieła niematerialnego
(nieutrwalonego na danym materiale)
Pojęcie autora
Podmiotem prawa autorskiego może być każda osoba niezależnie od posiadania
zdolności do czynności prawnych (także niepełnoletnia, ubezwłasnowolniona). Utwory
stworzone przez dzieci młodsze (przed 13 rokiem życia) również objęte są prawem
autorskim, a rozporządzać nimi będą rodzice lub opiekunowie prawni.
Autorskie prawa osobiste
Chronią prawo do:






Autorstwa utworu
Oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem
Udostępniania utworu anonimowo
Nienaruszalności treści i formy utworu
Decydowania o pierwszym upublicznieniu utworu
Nadzoru nad sposobem korzystania z utworu
Dozwolony użytek osobisty
Art. 23. 1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego
utworu w zakresie własnego użytku osobistego.
WAŻNE! Dozwolony użytek osobisty nie dotyczy:
 programów komputerowych - nie można ich ani kopiować ani pożyczać znajomym,
rodzinie
 kopiowania artykułu, zdjęcia, pliku oraz umieszczenia go na własnej stronie
internetowej
Dozwolony użytek publiczny
Art. 27. Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia
własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz
sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu.
Art. 28. Biblioteki, archiwa i szkoły mogą:
1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów
rozpowszechnionych,
2) sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu
uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów,
3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek
systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek. (np. można
udostępniać kopię cyfrową w wewnętrznych, zamkniętych sieciach bibliotecznych)
WAŻNE! Wprowadzenie kopii do powszechnie dostępnej sieci godzi w interesy twórcy i
narusza prawo dozwolonego użytku.
Art. 31. Wolno nieodpłatnie wykonywać publicznie rozpowszechnione utwory podczas
ceremonii religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości
państwowych, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie pośrednio lub bezpośrednio korzyści
majątkowych i artyści/wykonawcy nie otrzymują wynagrodzenia, z wyłączeniem imprez
reklamowych, promocyjnych lub wyborczych.
Prawo przedruku
Przedruk może być dokonany jedynie z zachowaniem integralności utworu. Zawsze podaje się
twórcę i źródło przedruku.
Przedmiotem przedruku mogą być rozpowszechnione:





sprawozdania o aktualnych wydarzeniach
aktualne artykuły i wypowiedzi na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne
aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie
przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych
mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach (nie można publikować
zbiorów mów jednej osoby)
 krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów
Prawo cytatu
Cytowane urywki rozpowszechnionych utworów powinny mieć związek z własną twórczością
cytującego i być uzasadnione przez konkretny cel. Opublikowanie całego cudzego artykułu z
krótkim własnym podsumowaniem nie mieści się w ramach dozwolonego cytatu.
Każdy cytat opatrujemy przypisem (tytuł, autor, wydawca i rok wydania, w przypadku strony
internetowej: adres, datę odczytania)
Tworzenie prezentacji multimedialnych z wykorzystaniem cudzych zdjęć, filmów, animacji,
muzyki oraz wykorzystywanie ich jako pomocy dydaktycznych podczas zajęć lekcyjnych jest
dozwolone. Natomiast udostępnianie ich w sieci bez zgody autorów wszystkich użytych dzieł
jest zabronione.
Rozpowszechnianie utworów
na stronie WWW
Chcąc rozpowszechniać wizerunek danej osoby w sieci, należy uzyskać jej zgodę. W przypadku
dzieci oraz młodzieży nieletniej taką zgodę wyrażają opiekunowie prawni.
Rozpowszechnianie wizerunku powszechnie znanej osoby publicznej nie wymaga zezwolenia.
Rozpowszechnianie wizerunku osoby, będącej szczegółem całości takiej jak krajobraz, impreza
publiczna, zgromadzenie również nie wymaga zgody. Wykadrowanie krajobrazu czy
zgromadzenia naruszające prywatność danej osoby jest niedopuszczalne.
Publikowanie zdjęć z wycieczek szkolnych: prawo autorskie zezwala na umieszczanie
fotoreportaży z wypraw uczniów, które ukazują wystawione w miejscach publicznych dzieła
takie jak: zabytki, ciekawe architektonicznie budynki, pomniki, kościoły, przydrożne kapliczki.
Stronę WWW można zilustrować ciekawymi rysunkami, grafikami, zdjęciami, dźwiękami czy
filmami w dwojaki sposób:
1. uzyskując zgodę autora na wykorzystanie dzieła (należy upewnić się, że osoba
udzielająca nam licencji na rozpowszechnianie ma do tego pełne prawo; autor ma prawo
do wynagrodzenia, ale może od niego odstąpić)
2. korzystając z bezpiecznych serwisów, które udostępniają utwory (zdjęcia, kliparty,
czcionki, ikony itd.).
Są to: Otwarte zasoby edukacyjne (OZE) (ang. Open Educational Resources – OER)
– wspólna nazwa dla wszelkich zasobów edukacyjnych, do których istnieje w pełni
otwarty dostęp dzięki objęciu ich wolnymi licencjami lub przeniesieniu do domeny
publicznej i udostępnieniu za pomocą dowolnych technologii informacyjnych i
komunikacyjnych.
Licencje
Wszystkie oferowane przez Creative Commons licencje i narzędzia są darmowe.
Powstały po to, by jasno komunikować w Internecie, co wolno użytkownikowi.
Uznanie autorstwa 3.0 Polska –
Licencja ta pozwala na kopiowanie,
zmienianie, rozprowadzanie,
przedstawianie i wykonywanie utworu
jedynie pod warunkiem oznaczenia
autorstwa. Jest to licencja gwarantująca
najszersze swobody licencjobiorcy.
Uznanie autorstwa-Na tych samych
warunkach 3.0 Polska– Licencja ta pozwala na
kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie,
przedstawianie i wykonywanie utworu tak
długo, jak tylko na utwory zależne będzie
udzielana taka sama licencja. Jest to licencja
używana przez Wikipedię i jej siostrzane
projekty.
Uznanie autorstwa-Użycie
niekomercyjne 3.0 Polska– Licencja ta
pozwala na kopiowanie, zmienianie,
remiksowanie, rozprowadzanie,
przedstawienie i wykonywanie utworu
jedynie w celach niekomercyjnych.
Warunek ten nie obejmuje jednak
utworów zależnych (mogą zostać objęte
inną licencją).
Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych
3.0 Polska – Ta licencja zezwala na
rozpowszechnianie, przedstawianie
i wykonywanie utworu zarówno w celach
komercyjnych i niekomercyjnych, pod
warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci
(nie tworzenia utworów zależnych).
Uznanie autorstwa-Użycie
niekomercyjne-Na tych samych
warunkach 3.0 Polska – Licencja ta
pozwala na rozpowszechnianie,
przedstawianie i wykonywanie utworu
jedynie w celach niekomercyjnych oraz
tak długo jak utwory zależne będą
również obejmowane tą samą licencją.
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez
utworów zależnych 3.0 Polska – Licencja ta
zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie
i wykonywanie utworu jedynie w celach
niekomercyjnych oraz pod warunkiem
zachowania go w oryginalnej postaci (nie
tworzenia utworów zależnych). Jest to
najbardziej restrykycyjna licencja.
Materiały źródłowe:
Creative Commons Polska http://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative-commons/,
odczyt: 06.10.2014
Prawo Autorskie? OK!: http://pa.ok.oeiizk.waw.pl/, odczyt: 03.10.2014
Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych, oprac. Karolina Grodecka, Kamil
Śliwowski, Wyd. 5 zaktualizowane, Koalicja Otwartej Edukacji, Warszawa 2014
Marcelina Grochowska
Biblioteka Pedagogiczna w Złotowie
Listopad 2014 r.