Ocena wpływu leczenia psychoterapeutycznego i

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2012;9(1):17-26
artykuł oryginalny original article
Ocena wpływu leczenia
psychoterapeutycznego i farmakologicznego
na stan umysłowy i funkcjonalny osób
z zaawansowanym otępieniem leczonych
w szpitalu psychiatrycznym
Assessment of the influence of psychotherapy and
pharmacotherapy on mental and functional abilities in patients
with advanced dementia treated in psychiatric hospital
Elżbieta Minda1, Krzysztof Galus2 , Elżbieta Kozak-Szkopek2,
Alina Kowalczyk1
1
IV Oddział Psychiatryczny Samodzielnego Wojewódzkiego Publicznego Zespołu Zakładów Psychiatrycznej Opieki
Zdrowotnej im. dr Barbary Borzym w Radomiu
2
Klinika Geriatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie
Słowa kluczowe: otępienie, chorzy w wieku podeszłym, psychoterapia i farmakoterapia
Key words: dementia, elderly patients, psychotherapy and pharmacotherapy
Streszczenie
Wstęp. Zaburzenia funkcji poznawczych narastają z wiekiem i należą do najczęstszych problemów
zdrowotnych u osób w wieku podeszłym. Celem pracy była ocena wpływu psychoterapii i leczenia farmakologicznego na stan umysłowy oraz na zdolność do wykonywania prostych i złożonych czynności
życia codziennego u pacjentów leczonych w oddziale psychiatrycznym.
Materiał i metody. Badaniami objęto grupę 35 pacjentów z otępieniem (14 kobiet i 21 mężczyzn)
w większości powyżej 65 roku życia, kolejno przyjmowanych na oddział psychiatryczny. Na początku
i na końcu trwającego od 4 do 6 tygodni leczenia wykonano badanie stanu umysłowego i czynnościowego pacjentów za pomocą następujących skal: Krótkiej Skali Oceny Stanu Umysłowego (MMSE), Skali
Podstawowych Czynności Życia Codziennego (ADL), Skali Złożonych Czynności Życia Codziennego
(IADL).
PGP0153
Wyniki. W dniu przyjęcia, liczba punktów w skali MMSE u kobiet wynosiła od 2 do 21 (średnio 8,7 punkAdres korespondencyjny:
Prof. dr hab. med. Krzysztof Galus
Klinika Geriatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie
02-007 Warszawa, ul. W. Oczki 4
Tel. 22 622 96 80 Fax.: 22 622 96 82
Adres e-mail: [email protected]
Copyright © 2012 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
18
Elżbieta Minda: Ocena wpływu leczenia na stan umysłowy i funkcjonalny hospitalizowanych osób
z zaawansowanym otępieniem
tów), u mężczyzn od 5 do 21 (średnio 12,5 punktów). U kobiet po leczeniu średnia punktów w teście ADL
zwiększyła się nieznamiennie statystycznie o 0,4 punktu, w IADL zwiększyła się nieistotnie statystycznie
o 0,4 punktu, w teście MMSE zmniejszyła się nieznamiennie statystycznie o 0,3 punktu.
U mężczyzn po terapii średnia wartość wyników ADL zwiększyła się istotnie statystycznie o 0,9 punktu,
w teście IADL zwiększyła się znamiennie statystycznie o 1,6 punktu, średnia liczba punktów w teście
MMSE nie zmieniła się.
Wnioski. Trwające od 4 do 6 tygodni leczenie psychoterapeutyczne i farmakologiczne w oddziale
psychiatrycznym nie poprawiło zdolności umysłowych mężczyzn i kobiet z otępieniem. Psychoterapia
i farmakoterapia poprawiła zdolność do wykonywania prostych i złożonych czynności życia codziennego
chorych z otępieniem, pomimo dużego upośledzenia funkcji poznawczych.
Summary
Introduction. Cognitive abilities decline with age and become one of the most common problems in the elderly.
The aim of this study was to assess effects of psychotherapy of pharmacotherapy on mental state and the
ability to perform simple and instrumental activities of daily living in patients treated in psychiatric ward.
Material and methods. The study included 35 patients with dementia (14 women and 21 men)
in the majority above 65 year old, consecutively admitted to the psychiatric ward. Examination of mental
and functional status of patients was performed at the beginning and end of 4-6 weeks treatment, by
means of the following scales: Mini Mental State Examination (MMSE), Activities of Daily Living (ADL),
Instrumental Activities of Daily Living Scale (IADL).
Results. On admission to ward, in women the number of points in MMSE ranged from 2 to 21 (average
8.7 points); in men – from 5 to 21 (average 12.5 points). In women, after treatment the average points
in ADL test increased 0.4 point, (statistically insignificant); in IADL increased – 0.4 point (statistically
insignificant); in MMSE test – decreased 0.3 point (statistically insignificant). In men following treatment
the average value of points in ADL test increased 0,9 point (statistically significant); in IADL – increased
1,6 points (statistically significant); the average number of points in MMSE test was not changed.
Conclusions. Lasting from 4 to 6 weeks psychological and pharmacological treatment in a psychiatric ward did not improved the mental state of men and women with dementia. Psychotherapy and
pharmacotherapy improves the ability to perform simple and instrumental activities of daily living
in patients, though the high impaired mental function.
Wstęp
W ostatnich latach zwiększa się liczba osób w wieku podeszłym. Spośród chorób i zaburzeń psychicznych
dotykających starzejące się społeczeństwo, prawdziwym wyzwaniem są choroby otępienne [1]. Częstość
występowania zespołów otępiennych sięga 10% populacji powyżej 65 roku życia. Z przeprowadzonych
w Polsce badań wynika, że w poszczególnych grupach wiekowych rozpowszechnienie otępienia wzrasta
znacząco z 1,9% w przedziale lat 65 – 69, do 16,5% w przedziale 80 – 84 lat [2]. Choroby otępienne
powodują narastające zaburzenia wszystkich funkcji poznawczych, w krótkim czasie degradujące umysłowo, prowadząc do uciążliwych obowiązków dla opiekunów chorych [1, 3].
Leczenie chorób otępiennych jest ważnym problemem w codziennej praktyce lekarskiej, zarówno
w warunkach ambulatoryjnych jak i szpitalnych [4].
Głównym celem pracy była ocena wpływu psychoterapii i farmakoterapii na stan umysłowy i funkcjonalny pacjentów z otępieniem leczonych w oddziale psychiatrycznym.
19
Elżbieta Minda: Ocena wpływu leczenia na stan umysłowy i funkcjonalny hospitalizowanych osób
z zaawansowanym otępieniem
Materiał i metody
Materiał badany
Badania wykonano w Oddziale Psychiatrycznym Samodzielnego Wojewódzkiego Publicznego Zespołu
Zakładów Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej im. dr Barbary Borzym w Radomiu.
Badaniami objęto 35 pacjentów z rozpoznanym otępieniem wg kryteriów ICD 10, w większości powyżej 65 roku życia, kolejno przyjmowanych do IV Oddziału Psychiatrycznego w okresie od czerwca
do grudnia 2010 roku. Bezpośrednią przyczyną przyjęcia były zaburzenia zachowania z agresją i dysforią.
Do badań kwalifikowano pacjentów, z którymi można było nawiązać kontakt słowny. Z badań wykluczono osoby z upośledzeniem umysłowym. Na wszystkie badania uzyskano zgodę Ordynatora Oddziału
oraz Dyrekcji Szpitala.
Wśród badanych było 14 kobiet (40% wszystkich badanych) i 21 mężczyzn (60% badanych). W przedziale
lat od 40 do 50 były 2 kobiety (5,7% badanych osób) i 3 mężczyzn (8,5% badanych); w przedziale lat
od 50 do 60 – 7 mężczyzn (20%); w przedziale lat od 60 do 70 – 6 kobiet (17,1% ) i 2 mężczyzn (5,7%);
w przedziale powyżej 70 lat było 6 kobiet (17,1% ) i 9 mężczyzn (25,7% wszystkich badanych).
Wśród kobiet było 8 mężatek (57,2% ) i 6 wdów (42,8% kobiet). Wśród mężczyzn było 9 żonatych
(42,3%), 6 wdowców ( 28,5% ), 4 kawalerów (19%), 2 rozwodników ( 9,5% badanej liczby mężczyzn).
Na wsi mieszkało 22 (62,8%) badanych pacjentów, w tym 10 kobiet i 12 mężczyzn; w mieście
– 12 (34,2%) osób, w tym 4 kobiety i 8 mężczyzn; 1 osoba była bezdomna. Pracę fizyczną w przeszłości
wykonywało 27 (77,2%) badanych, w tym 14 kobiet i 13 mężczyzn, pracę umysłową – 8 mężczyzn
(22,8%).
Alkohol nadużywało 10 osób (28,6% badanych), w tym 9 mężczyzn i 1 kobieta; pozostali nie nadużywali alkoholu. W rodzinach kobiet nie było osób przewlekle pijących alkohol. U 3 mężczyzn alkohol
nadużywało rodzeństwo , a u 4 mężczyzn – ojciec.
U wszystkich badanych kobiet i u 76,2% mężczyzn występowały zaburzenia snu. Sen przerywany miało
4 (28,5%) kobiety i 6 (28,5%) mężczyzn ; krótki sen – 5 kobiet (35,7% ) i 5 ( 23,8% ) mężczyzn;
wczesne wybudzanie – 5 (35,7% ) kobiet i 5 ( 23,8% ) mężczyzn.
Podwyższony nastrój, który oceniano na podstawie badania klinicznego, miało 8 (57,1%) kobiet
i 6 (28,5%) mężczyzn; obniżony nastrój – 4 kobiety ( 28,5% ) i 15 (71,4%) mężczyzn; pogodny nastrój
– 2 kobiety ( 14,2% ). Żaden z mężczyzn nie miał pogodnego nastroju.
Zmniejszone łaknienie miało 8 kobiet (22,8% ogółu badanych) i 11 mężczyzn (31.4%); zwiększone
– 6 kobiet (17,1% ) i 10 mężczyzn (28,5%).
Przyczyny występowania otępienia u badanych
W przedziale lat od 40 do 50, chorobę Alzheimera miała 1 kobieta (2,8% wszystkich badanych), otępienie naczyniopochodne – 1 kobieta (2,8%), otępienie w przebiegu choroby alkoholowej – 3 mężczyzn (8,5%). W przedziale lat od 50 do 60 otępienie naczyniopochodne miał 1 mężczyzna (2,8%),
otępienie w przebiegu choroby alkoholowej – 6 mężczyzn (17,1%). W przedziale lat od 60 do 70
otępienie naczyniopochodne miała 1 kobieta (2,8% ), chorobę Alzheimera – 1 kobieta (2.8%) oraz
otępienie spowodowane najprawdopodobniej zmianami naczyniowymi i neurozwyrodnieniowymi mózgu
– 3 kobiety (8,5%). W przedziale powyżej 70 lat otępienie spowodowane najprawdopodobniej zmianami naczyniowymi i neurozwyrodnieniowymi mózgu występowało u 6 kobiet (17,1% ) i 9 mężczyzn
(25,7% wszystkich badanych).
Okres utrzymywania się objawów otępienia u badanych przedstawiał się następująco: do 1 roku
– u 8 kobiet ( 22,8% ) i u 8 mężczyzn ( 22,8% ), do 2 lat – u 2 kobiet ( 5,7% ) i u 5 mężczyzn
20
Elżbieta Minda: Ocena wpływu leczenia na stan umysłowy i funkcjonalny hospitalizowanych osób
z zaawansowanym otępieniem
( 14,25%), do 4 lat – u 4 kobiet ( 11,4% ) i u 6 mężczyzn (17,1% ) oraz powyżej 4 lat u 2 mężczyzn
( 5,7% wszystkich badanych).
Wśród badanych osób, 5 (14,2%) leczyło się z powodu schizofrenii, 10 osób (28,5%) z powodu innych
zaburzeń psychotycznych. Z przyczyn psychiatrycznych 8 kobiet (22,8% badanych) i 15 mężczyzn
(42,8% badanych) było kilkakrotnie leczonych szpitalnie.
U badanych były obecne inne choroby przewlekłe: nadciśnienie tętnicze – u 7 osób (20% ogółu badanych), w tym u 2 kobiet i u 5 mężczyzn; choroby tarczycy – u 2 kobiet (5,7%); padaczka występowała
u 5 mężczyzn (14,2%); cukrzyca – u 7 osób ( 20%), w tym u 2 kobiet i 5 mężczyzn.
Wybrane wyniki przedmiotowego badania kobiet
Wzrost badanej grupy kobiet wynosił od 154 do 172 cm, średnio 163,3 cm; masa ciała – od 49 do 103
kg, średnio 74,36 kg; wskaźnik masy ciała – od 19 do 37,3 , średnio 27,6; tętno w spoczynku – od
70 do 102 na minutę, średnio 82,3.; ciśnienie tętnicze – od 115/60 mmHg do 150/90 mmHg , średnio
132/81 mmHg.
Wybrane wyniki przedmiotowego badania mężczyzn
Wzrost badanej grupy mężczyzn wynosił od 159 do 182 cm, średnio 171,4 cm; masa ciała – od 54
do 115 kg, średnio 82,6 kg ; wskaźnik masy ciała – od 20,3 do 42,2 ,średnio 28,18; tętno w spoczynku – od 70 do 100 uderzeń na minutę, średnio 83,1; ciśnienie tętnicze – od 110/60 mmHg do 180/90
mmHg, średnio 129/78 mmHg.
Leczenie farmakologiczne pacjentów podczas pobytu w Oddziale Psychiatrycznym
Wszyscy pacjenci z zaburzeniami zachowania, z powodu których zostali przyjęci na Oddział, otrzymywali w zwiększonych dawkach neuroleptyki klasyczne (Haloperidol, Perazyna) i neuroleptyki atypowe
(Olanzapina, Quetiapina, Risperidon) aż do ustąpienia objawów zaostrzenia. Poza tym u pacjentów
kontynuowano uprzednio stosowane leczenie przeciwotępienne (chlorowodorek memantyny, donepezil,
rywastygmina), przeciwdepresyjne (Paroksetyna, Sertralina, Citalopram, Mianseryna, Mirtazapina),
leczenie zaburzeń snu (Estazolam, Zolpidem).
Leczenie psychoterapeutyczne zastosowane w Oddziale Psychiatrycznym
Leczenie psychoterapeutyczne stosowano u wszystkich pacjentów objętych badaniem. Jedną z głównych
form psychoterapii była terapia zajęciowa. Miała ona na celu poprawienie codziennego funkcjonowania
pacjentów oraz wprowadzenie prawidłowych nawyków. Były to zajęcia, które w przeszłości dawały chorym
satysfakcję, np.: robótki ręczne, malowanie, majsterkowanie oraz czynności, które uczą samoobsługi:
przygotowanie posiłków, ubieranie, czynności higieniczne. Terapia zajęciowa odbywała się codziennie
przez około 2-3 godziny. Przeciwdziałała ona izolacji chorego i wzmacniała poczucie własnej wartości.
Następną terapią prowadzoną w Oddziale były treningi orientacji. Polegały one na przypominaniu choremu
jego danych personalnych, imion współmałżonków, dzieci, miejsca pobytu. Treningi te były prowadzone
codziennie, indywidualnie dla każdego pacjenta. Ponadto w Oddziale prowadzona była muzykoterapia. Zajęcia polegały na słuchaniu muzyki, śpiewaniu ulubionych piosenek, klaskaniu i poruszaniu się
w rytm muzyki, wspólnym tańczeniu. Treningi takie prowadzone były dwa razy w tygodniu przez około
2-3 godziny. Celem tych treningów było wyzwolenie emocji i napięć, osiągnięcie integracji w grupie,
nauka relaksacji i odpoczynku oraz usprawnienie funkcji motorycznych. Działania te wzmacniały
i ułatwiały proces leczenia.
21
Elżbieta Minda: Ocena wpływu leczenia na stan umysłowy i funkcjonalny hospitalizowanych osób
z zaawansowanym otępieniem
Metody badań
Badania wykonano za pomocą następujących skal: Krótkiej Oceny Stanu Umysłowego( MMSE ), Skali
Podstawowych Czynności Życia Codziennego (ADL), Skali Oceny Złożonych Czynności Życia Codziennego (IADL) [5]. Przeprowadzono je dwukrotnie: w dniu przyjęcia pacjenta na Oddział Psychiatryczny
i po 4-6 tygodniowym leczeniu.
Skala MMSE pozwala na ocenę najważniejszych czynności umysłowych. Wynik liczbowy tej skali jest
odzwierciedleniem ogólnego poziomu funkcjonowania poznawczego badanej osoby. Stanowi on sumę
punktów uzyskanych w próbach, które oceniają: orientację w czasie i miejscu, zapamiętywanie trzech
wyrazów, uwagę i liczenie, swobodne odtwarzanie wcześniej zapamiętanych wyrazów, nazywanie dwóch
przedmiotów, wykonywanie poleceń słownych, pisanie oraz kopiowanie. Maksymalny wynik wynosi
30 punktów. Wynik poniżej 24 punktów wskazuje na obecność procesu otępiennego i sugeruje konieczność podjęcia dalszych badań diagnostycznych.
Skala ADL bada zdolność do wykonywania następujących czynności: kontrolowania potrzeb fizjologicznych, korzystania z toalety, przemieszczania się, kąpania, ubierania, spożywania posiłków. W tej skali
maksymalnie można uzyskać 6 punktów, co oznacza pełną zdolność do wykonywania tych czynności.
Uzyskanie 4 punktów świadczy o średnim stopniu upośledzenia czynnościowego, a uzyskanie 2 punktów
– o ciężkim upośledzeniu czynnościowym.
Skala IADL bada zdolność do samodzielnego funkcjonowania. Ocenia zdolność do wykonywania następujących czynności: korzystania z telefonu, przemieszczania się do miejsca poza odległością spaceru,
wychodzenia na zakupy po artykuły spożywcze, przygotowywania sobie posiłków, samodzielnego
przyjmowania leków i gospodarowania pieniędzmi, wykonywania prac domowych takich jak: sprzątanie,
pranie, drobne naprawy. Maksymalna liczba punktów jaką można było uzyskać w tym badaniu wynosiła 24, minimalna – 8. Im większa liczba punktów uzyskana w teście, tym większa jest niezależność
i samodzielność pacjenta.
Badania te służyły ocenie zmian stanu funkcjonalnego i umysłowego pacjentów w czasie leczenia
szpitalnego.
Analiza statystyczna
Porównano uśrednione wyniki każdej ze skal przed i po terapii, osobno grupy mężczyzn i kobiet.
Do oceny istotności statystycznej zmian zastosowano test t-Studenta i test znaków. Wszystkie testy
przeprowadzono na poziomie istotności 0,05 w oprogramowaniu R.
Wyniki
Wyniki badań wykonanych u kobiet przed leczeniem:
Liczba punktów w badaniu MMSE wynosiła od 2 do 21, średnio 8,7 pkt; w skali ADL od 2 do 6, średnio
4,1 pkt; w teście IADL wahała się od 8 do 18, średnio 10,57 pkt.
Wyniki badań wykonanych u mężczyzn przed leczeniem:
Liczba punktów w teście MMSE wynosiła od 5 do 21, średnio 12,5 pkt; w teście ADL od 2 do 6, średnio
3,8 pkt; w teście IADL wahała się od 8 do 20, średnio 12,6 pkt.
Wyniki badań wykonanych u kobiet po leczeniu:
Liczba punktów w teście MMSE wynosiła od 2 do 21, średnio 8,4 pkt; w skali ADL od 2 do 6, średnio
4,5 pkt; w skali IADL wahała się od 8 do 18, średnio 11 pkt.
Wyniki badan wykonanych u mężczyzn po leczeniu:
Liczba punktów w teście MMSE wynosiła od 4 do 21, średnio 12,5 pkt; w skali ADL od 2 do 6, średnio
4,7 pkt; w skali IADL wahała się od 8 do 20, średnio 14,2 pkt.
22
Elżbieta Minda: Ocena wpływu leczenia na stan umysłowy i funkcjonalny hospitalizowanych osób
z zaawansowanym otępieniem
Porównanie wybranych wyników badań wykonanych u kobiet przed i po leczeniu
Wyniki badań ADL, IADL, MMSE wykonanych u kobiet przed rozpoczęciem i po zakończeniu leczenia
przedstawiono w tabeli 1.
Średnia liczba punktów w teście ADL zwiększyła się o 0,4 punktu i była to zmiana nieznamienna statystycznie.
Średnia liczba punktów w teście IADL po leczeniu zwiększyła się o 0,4 punktu i również nie była ona
znamienna statystycznie.
Średnia punktów uzyskanych po leczeniu w teście MMSE zmniejszyła się o 0,3 punktu i nie była zmianą
znamienną statystycznie.
Porównanie wybranych wyników badań wykonanych u mężczyzn przed i po leczeniu
Wyniki badań ADL, IADL, MMSE wykonanych u mężczyzn przed rozpoczęciem i po zakończeniu leczenia
przedstawiono w tabeli 2.
Średnia liczba punktów w teście ADL zwiększyła się o 0,9 punktu i była to zmiana istotna statystycznie.
Średnia liczba punktów w teście IADL zwiększyła się o 1,6 punktu i była znamienna statystycznie.
Średnia liczba punktów w teście MMSE nie zmieniła się.
Dyskusja
Okres badań ograniczony był czasem leczenia szpitalnego. Oceniane zmiany zaszłe podczas 6-tygodniowego pobytu w szpitalu pozwoliły wyeliminować ewentualny wpływ dłuższego czasu na naturalny przebieg choroby. Zbadano wpływ leczenia psychoterapeutycznego i farmakologicznego na stan umysłowy
i zdolności do wykonywania codziennych czynności u pacjentów z otępieniem kolejno przyjmowanych
do Oddziału Psychiatrycznego. Taki sposób kwalifikacji do badań pozwala w pewnym stopniu odnieść
wyniki badań do większej liczby chorych.
Poziom funkcjonowania poznawczego pacjentów z otępieniem podczas leczenia nie zmienił się istotnie
statystycznie. Średnie wartości wyników skali Krótkiego Badania Zdolności Umysłowych nie zmieniły się
podczas leczenia. W grupie kobiet wartości tego testu wykonane po leczeniu, nawet nieco zmniejszyły
się, wskazując na niewielki, chociaż statystycznie nieistotny wzrost objawów otępienia. Nie należy
oczekiwać, że zaawansowane choroby mózgu i wynikające z nich otępienie, którego wskaźnikiem były
niskie wartości testu MMSE, będą cofały się pod wpływem krótkotrwałego leczenia szpitalnego.
Uzyskano natomiast u mężczyzn korzystny, statystycznie znamienny wpływ przeprowadzonego leczenia
szpitalnego na zdolność do wykonywania prostych czynności życia codziennego. Można sądzić, że był
on głównie wynikiem oddziaływania psychoterapii i terapii zajęciowej. U badanych kobiet, chociaż nieco
poprawiła się zdolność do wykonywania tych czynności, to jednak była ona nieznamienna statystycznie,
prawdopodobnie z powodu dużego zaawansowania zmian chorobowych.
Wyniki badania złożonych czynności życia codziennego przeprowadzone u mężczyzn po leczeniu, wykazały statystycznie znamienną poprawę zdolności do ich wykonywania. U kobiet poprawa wykonywania
tych czynności była statystycznie nieznamienna. Biorąc pod uwagę ocenę zdolności do wykonywania
podstawowych i złożonych czynności życia codziennego oraz Krótką Ocenę Zdolności Umysłowych, gorsze wyniki leczenia szpitalnego u kobiet były najprawdopodobniej wynikiem bardziej zawansowanych
zmian chorobowych mózgu.
Wszyscy badani mieli wcześniej ustalone, a w szpitalu kontynuowane leczenie przeciwotępienne, natomiast psychoterapię zastosowano u każdego chorego dopiero w czasie leczenia szpitalnego. Trudny
do oceny, chociaż niewątpliwy jest wpływ przebywania pacjentów w oddziale, w tym samym
23
Elżbieta Minda: Ocena wpływu leczenia na stan umysłowy i funkcjonalny hospitalizowanych osób
z zaawansowanym otępieniem
Tabela 1. Porównanie średnich wyników testów: Skali Podstawowych Czynności Życia Codziennego (ADL), Skali Złożonych Czynności Życia Codziennego (IADL), Krótkiej Oceny Stanu Umysłowego (MMSE) u kobiet przed i po leczeniu
oraz ich ocena statystyczna
Table 1. Comparison of the mean results of tests: Activities of Daily Living (ADL), Instrumental Activities of Daily
Living Scale (IADL), Mini Mental State Examination (MMSE) in women before and after treatment and their statistical
evaluation
Średnie wartości wyrażone w punktach
Skale
Ocena statystyczna
przed
leczeniem
po leczeniu
różnica
średnich
test znaków
test
t-Studenta
ADL
4,1
4,6
0,4
0,727
-
IADL
10,6
11,0
0,4
-
0,385
MMSE
8,7
8,4
-0,3
0,625
-
Tabela 2. Porównanie średnich wyników testów: Skali Podstawowych Czynności Życia Codziennego (ADL), Skali
Złożonych Czynności Życia Codziennego (IADL), Krótkiej Oceny Stanu Umysłowego (MMSE) u mężczyzn przed i po
leczeniu oraz ich ocena statystyczna
Table 2. Comparison of the mean results of tests: Activities of Daily Living (ADL), Instrumental Activities of Daily
Living Scale (IADL), Mini Mental State Examination (MMSE) in men before and after treatment and their statistical
evaluation
Średnie wartości wyrażone w punktach
Ocena
statystyczna
Skale
przed
leczeniem
po leczeniu
różnica
średnich
test znaków
ADL
3,8
4,7
0,9
<0,001
IADL
12,6
14,2
1,6
<0,001
MMSE
12,5
12,5
0,0
1,000
środowisku i społeczności poddawanej opiece całego personelu. Można zatem przyjąć, że leczenie
psychoterapeutyczne i farmakologiczne zastosowane u pacjentów dało korzystne wyniki, pomimo tego,
że ich zdolności poznawcze były bardzo upośledzone. Nawet w zaawansowanym okresie choroby otępiennej można i trzeba podtrzymywać niezaburzone jeszcze umiejętności, od których zależy samodzielne
funkcjonowanie chorego [6, 7, 8].
24
Elżbieta Minda: Ocena wpływu leczenia na stan umysłowy i funkcjonalny hospitalizowanych osób
z zaawansowanym otępieniem
Pewien udział w rozwoju i przebiegu zaburzeń poznawczych u badanych mogły mieć choroby psychiczne, obecne aż u około 40% badanych. Nieprawidłowości w zakresie kory przedczołowej, obserwowane
w schizofrenii i zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych, prowadzą do zaburzeń poznawczych
[9, 10, 11].
Choroby wpływające na ukrwienie mózgu, takie jak nadciśnienie tętnicze i cukrzyca, mają udział
w rozwoju otępienia naczyniopochodnego [12, 13, 14]. Choroby te stwierdzano u 14 % badanych
kobiet i u 24% mężczyzn.
Spożywanie alkoholu mogło mieć duży wpływ na wystąpienie otępienia u mężczyzn, bowiem aż 43%
z nich nadużywało alkohol. U kobiet to oddziaływanie mogło być mniejsze, gdyż alkohol nadużywało
tylko 8% badanych. Znany jest wpływ przewlekłego nadużywania alkoholu na rozwój procesów neurodegeneracyjnych prowadzących do zaniku w obrębie hipokampa, płatów skroniowych i czołowych
[15, 16, 17].
Pewien wpływ na wystąpienie objawów otępienia mogło mieć miejsce zamieszkania badanych pacjentów.
Odsetek kobiet leczonych w Oddziale, zamieszkujących na wsi, wynosił 71,4%, a mężczyzn 57,1%.
Z innych badań wynika, że u pacjentów mieszkających na wsi częściej występuje otępienie [18, 19].
Przeprowadzone badania wykazały, że osoby pracujące fizycznie są bardziej narażone na wystąpienie
otępienia. Wszystkie badane kobiety wykonywały uprzednio pracę fizyczną, a odsetek mężczyzn pracujących fizycznie wynosił 61,9%. Stwierdzenie to wydaje się być zgodne z badaniami wykazującymi,
że praca umysłowa zmniejsza częstość występowania objawów otępienia, a u wykonujących ją, rzadziej
stwierdza się chorobę Alzheimera [20].
Ogólnie można powiedzieć, że leczenie szpitalne pacjentów z otępieniem, nawet jeśli nie poprawiało
zdolności poznawczych, to prawdopodobnie spowalniało ich utratę, polepszało jakość życia chorych
i opiekunów [21].
Ćwiczenie wykonywania codziennych czynności oraz terapia zajęciowa mogą zwiększać zdolność
do samoobsługi oraz obniżać zaburzenia zachowania [8, 22]. Aktywność fizyczna poprawia ogólną
sprawność oraz nastrój chorych z otępieniem [23, 24, 25].
Wnioski
1. Trwające od 4 do 6 tygodni leczenie psychoterapeutyczne i farmakologiczne w oddziale psychiatrycznym nie poprawiło zdolności umysłowych mężczyzn i kobiet z zaawansowanym otępieniem.
2. U chorych z otępieniem, pomimo dużego upośledzenia funkcji umysłowych, leczenie psychoterapeutyczne i farmakologiczne poprawia zdolności do samodzielnego funkcjonowania.
Piśmiennictwo
[1] Prince M, Bryce R, Ferri C: Alzheimer’s Disease International World Alzheimer Report 2011. The
benefits of early diagnosis and intervention. Institute of Psychiatry, King’s College London, UK,
Published by Alzheimer’s Disease International (ADI). September 2011.
[2] Diagnostyka i leczenie otępień. Rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego. Otwock: Medisfera; 2012.
[3] Gabryelewicz T, Kotapka-Minc S, Mączka M i wsp. Charakterystyka polskiej populacji osób
z chorobą Alzheimera i ich opiekunów: Raport z badania obserwacyjnego EX-ON. Psychogeriatr
Pol 2006; 3: 75-84.
[4] Boustani M, Callahan CM, Unverzagt FW, Austrom MG, Perkins AJ, Fultz BA et al. Implementing a screening and diagnosis program for dementia in primary care. J Gen Intern Med 2005;
20(7): 572-577.
25
Elżbieta Minda: Ocena wpływu leczenia na stan umysłowy i funkcjonalny hospitalizowanych osób
z zaawansowanym otępieniem
[5] Reuben DB, Rosen S Principles of geriatric assessment. W: Halter JB et al. Hazzard’s Geriatric
Medicine and Gerontology-6th ed. The McGraw-Hill Companies New York 2009, 141-152.
[6] Spijker A, Vernooij-Dassen M, Vasse E et al. Effectiveness of nonpharmacological interventions
in delaying the institutionalization of patients with dementia: a metaanalysis. J Am Geriatr Soc
2008; 56(6): 1116-1128.
[7] Ayalon L, Gum AM, Feliciano, Arean PA. Effectiveness of nonpharmacological interventions for
the management of neuropsychiatrics symptoms in patients with dementia: a systematic review.
Arch Intern Med 2006; 166: 2182–2188.
[8] Andersen CK, Wittrup-Jensen KU, Lolk A, et al. Ability to perform activities of daily living is the
main factor affecting quality of life in patients with dementia. Health Qual Life Outcomes 2004;
2: 52-60.
[9] Borkowska A. Znaczenie zaburzeń funkcji poznawczych i możliwości ich oceny w chorobach psychicznych. Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009; 2 (1): 30-40.
[10] Budson A, Price BH Memory dysfunction in neurological practice. Pract Neurol 2007; 7: 42-47.
[11] Tamminga CA. The neurobiology of cognition in schizophrenia. J Clin Psychiatry 2006; 67: 36-42
[12] Głuszek J Dementia in the course of hypertension and diabetes. Post Nauk Med 2009; 1: 11-16.
[13] Langa KM, Forster NL, Larson EB. Mixed dementia: emerging concepts and therapeutic implications.
JAMA 2004; 292(23): 2901-2908.
[14] Bowler JV, Gorelick PB. Advances in vascular cognitive impairment 2006. Stroke 2007; 38(2):
241-4.
[15] Habrat B Zaburzenia psychiczne spowodowane przyjmowaniem substancji psychoaktywnych.
W: Bilikiewicz A (red.) Psychiatria. Warszawa: PZWL; 2009, s. 238-269.
[16] Szubert-Czarnocka MM Alkohol i napady padaczkowe. Review of Clinical Neuropsychiatry 2011;
3 (2): 75-80.
[17] Moselhy HF et al. Frontal lobe changes in alcoholism: review of the literature. Alcohol & Alkoholism
2001; 36: 357-368.
[18] Bidzan L, Turczyński J, Szabert K Rozpowszechnienie zaburzeń otępiennych w populacji wiejskiej. Psychiatr Pol 2007; 2: 181–188.
[19] Vilalta-Franch J, Lopez-Pousa S, Llinas-Regla J The prevalence of dementias in a rural area.
A study in Girona. Rev Neurol 2000; 30: 1026–1032.
[20] Scarmeas N, Albert SM, Manly JJ, Stern Y. Education and rates of cognitive decline in incident
Alzheimer’s disease. J Neurol Neurosur Ps 2006; 77: 308-316.
[21] Siemiński M, Perzowski J, Zakrzewska A Satysfakcja pacjentów z demencją i ich opiekunów
z prowadzonej terapii. Review of Clinical Neuropsychiatry 2011; 3 (4): 140-144.
[22] Livingston G, Johnston K, Katona C et al. Systematic review of psychological approaches
to the management of neuropsychiatric symptoms of dementia. Am J Psychiatry 2005; 162:
1996–2021.
[23] Miu DKY, Szeto SL, Mak YF A randomised controlled trial on the effect of exercise on physical,
cognitive and affective function in dementia subjects. Asian J Gerontol Geriatr 2008; 3: 8–16.
[24] Kozak-Szkopek E, Galus K Wpływ rehabilitacji ruchowej na sprawność psychofizyczną osób
w podeszłym wieku. Gerontol Pol 2009; 17: 79-84.
[25] Heyn P, Abreu BC, Ottenbacher KJ The effects of exercise training on elderly persons with cognitive
impairment and dementia: a meta-analysis. Arch Phys Med Rehabil 2004; 85: 1694-704.
Revieved/Zrecenzowano 23.07.2012 r.
Accepted/Zatwierdzono do druku 16.08.2012 r.
KOMUNIKAT REDAKCJI
Zaproszenie do publikacji
Redakcja uprzejmie zaprasza
do nadsyłania
pełnotekstowych artykułów oryginalnych
i krótkich doniesień badawczych
mieszczących się w tematyce czasopisma,
wcześniej niepublikowanych
oraz nieprzedłożonych do innych wydawnictw,
celem rozważenia Publikacji w Psychogeriatrii Polskiej
Wszystkie przedłożone artykuły
zostaną niezależnie zrecenzowane.
Wydawca Psychogeriatrii Polskiej
Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
50-119 Wrocław, ul. Nożownicza 4/8
http://www.fozp.org.pl
e-mail: [email protected]