pobierz - Wydział Pedagogiki i Psychologii UKW

1
Lublin, 2 czerwca 2016r.
Dr hab. Elżbieta Rydz
Wydział Nauk Społecznych,
Instytut Psychologii,
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Opinia na temat rozprawy doktorskiej pani mgr Natalii Pilarskiej
pt. „Przynależność do wspólnot religijnych a religijne radzenie sobie ze stresem
wśród młodych katolików”
W swojej rozprawie doktorskiej pani magister Natalia Pilarska podejmuje ważną
problematykę społecznych uwarunkowań radzenia sobie ze stresem u osób w wieku adolescencji
(od ok. 13. do ok. 18. roku życia) i wczesnej (młodej) dorosłości (powyżej 18. roku życia do ok. 28.
roku życia). Autorka koncentruje się na bardzo istotnym w tym okresie życia czynniku rozwoju,
jakim jest przynależność do grupy, którą może być dla młodzieży grupa rówieśnicza czy grupa
wspólnych zainteresowań i wartości, w tym przypadku wspólnota religijna. Tematyka pracy
dotyczy realizacji dwóch ważnych zadań rozwojowych, a mianowicie: funkcjonowania w grupach
odniesienia oraz kształtowania się jednoczącej filozofii życiowej i światopoglądu. Swoje dociekania
naukowe Autorka osadza w kontekście dynamicznych procesów konsolidacji tożsamości,
charakterystycznych dla tego okresu rozwojowego. Pani Natalia Pilarska uwzględnia także czynnik
społeczno-kulturowy życia i funkcjonowania psychicznego badanej populacji, jakim jest
przynależność wyznaniowa, w tym przypadku przynależność do Kościoła Katolickiego, cechująca
większość społeczeństwa polskiego.
Rozprawa doktorska pani mgr Natalii Pilarskiej liczy 303 strony i złożona jest ze Wstępu,
czterech rozdziałów, Literatury cytowanej liczącej 320 pozycji, w tym 88 pozycji w języku
angielskim, Spisu tabel, Spisu rycin, Streszczenia w języku polskim i angielskim, oraz Aneksów.
We Wstępie na uwagę zasługują fragmenty ukazujące bogatą wiedzę Autorki na temat
psychologicznych konsekwencji współczesnych przemian społecznych, kulturowych, gospodarczoekonomicznych i politycznych, szczególnie intensywnie przeżywanych przez młodzież, którą
charakteryzuje gwałtowny wzrost samoświadomości, rozumienia kontekstu społecznego oraz
wewnętrzny proces budowania i integrowania tożsamości.
Autorka jest świadoma interdyscyplinarnych podstaw poruszanej w rozprawie problematyki,
z dużą erudycją i swobodą porusza się w obszarach filozoficznych, teologicznych, socjologicznych,
a przede wszystkim w obszarach subdyscyplin psychologii, a mianowicie psychologii rozwojowej
2
(w tym rozwoju tożsamości, rozwoju społecznego, rozwoju religijności i wartości), psychologii
religii, psychologii zdrowia i psychologii społecznej.
Pani magister Natalia Pilarska przedstawiła we Wstępie poprawnie sformułowany i dobrze
uzasadniony problem badawczy.
Rozdział pierwszy prezentuje teoretyczne podstawy badań własnych. Rozdział ten
charakteryzuje jasność wywodu, zwięzłość i erudycja. W pierwszym podrozdziale Autorka pracy na
podstawie przeglądu literatury przedmiotu omawia szczegółowo i wieloaspektowo zjawisko
kształtowania się filozofii życiowej w okresie dorastania i wczesnej dorosłości, z uwzględnieniem
ważnych dla tej problematyki obszarów życia psychicznego, takich, jak: kształtowanie się
światopoglądu, ideologii życiowej i systemu wartości, rozwój tożsamości, proces socjalizacji
jednostki w grupie społecznej, a także funkcjonowanie i radzenie sobie z sytuacją trudną, stresową,
z omówieniem religijnych sposobów pokonywania stresu.
W rozdziale drugim Autorka prezentuje problematykę religijności w ujęciu
interdyscyplinarnym. Wykazuje się dużą wiedzą z zakresu współczesnej psychologii religii.
Autorka przedstawia: motywy religijności, dynamikę rozwoju religijnego człowieka w biegu życia,
zagadnienie przynależności do wspólnot religijnych oraz inne uwarunkowania kształtowania się
religijności, będące przedmiotem zainteresowań współczesnych badaczy. Na uwagę zasługuje
staranny dobór literatury przedmiotu oraz obiektywne i mądre podejście do prezentowanych
zagadnień. Interesujące są również refleksje naukowe Autorki, obrazujące bardzo dobrą praktyczną
znajomość omawianego w rozprawie zagadnienia przynależności do wspólnot religijnych polskiej
młodzieży katolickiej.
Rozdział drugi poświęcony jest metodologii badań własnych. Autorka sformułowała i
uzasadniła merytorycznie jedenaście pytań badawczych i jedenaście odpowiadających mu hipotez.
Badania miały charakter korelacyjny z możliwością wystąpienia moderacji lub mediacji między
zmiennymi.
Przebadanych zostało 407 osób w wieku od 13. do 18. lat, z czego 177 osób (w tym 53,7%
płci żeńskiej i 46,3% płci męskiej) deklarowało przynależność do wspólnoty religijnej, a 230 osób
(w tym 66,5% płci żeńskiej i 33,5% płci męskiej) nie deklarowało takiej przynależności. Pani
Natalia Pilarska uwzględniła zmienną wieku, dokonując podziału osób badanych na trzy grupy
wiekowe, według periodyzacji D. Levinsona: pierwszą grupę stanowiły osoby w wieku dorastania,
czyli od ok.13. do ok. 17. lat, drugą – osoby w wieku młodzieńczym od ok.18. do ok. 22. lat, zaś
trzecią - osoby w początkowej fazie wczesnej dorosłości - od ok. 23. do ok. 28. lat.
Autorka kontrolowała także zmienne socjodemograficzne, mogące mieć wpływ na badane
zjawisko, między innymi: miejsce zamieszkania, deklarację wiary w Boga, kwestię przynależności
3
do wspólnoty religijnej, pełnioną funkcję we wspólnocie, a także nasilenie doświadczanego stresu
w szczegółowych obszarach życia.
Model badań, zaproponowany przez Autorkę jest prawidłowo skonstruowany i uzasadniony
merytorycznie.
Dobór metod badawczych jest trafny. Większość z zastosowanych sześciu metod powstała
po 2000 roku. Autorka zastosowała: 1) Kwestionariusz RCOPE (The Religious Coping
Questionnaire) autorstwa K.I. Pargamenta, w polskiej adaptacji E. Talik i L. Szewczyka (2008) - do
rozpoznania częstotliwości stosowania strategii religijnego radzenia sobie ze stresem, 2) Skalę
Wymiarów Rozwoju Tożsamości DIDS (Dimensions of Identity Development Scale) autorstwa K.
Luyckxa, S. Schwartza, M. D. Berzonsky’ego, B. Soenensa, M. Vansteenkiste’a, I. Smitsa, L.
Goossensa, w polskiej adaptacji A. I. Brzezińskiej i K. Piotrowskiego (2009) - do pomiaru nasilenia
wymiarów rozwoju tożsamości oraz do określenia statusów tożsamości badanych osób, 3)
Portretowy Kwestionariusz Wartości PVQ2-M (Portrait Values Questionnaire) autorstwa S.
Schwartza, w polskiej adaptacji J. Cieciucha (2012), - do pomiaru nasilenia preferowanych
wartości oraz ich obszarów, 4) Skalę Satysfakcji z Życia (SWLS) E. Dienera, R.A. Emmonsa, R. J.
Larsona i S. Griffina (1985) przeznaczoną do pomiaru ogólnego wskaźnika poczucia zadowolenia z
życia, oraz 5) Ankietę stworzoną przez Autorkę badań w celu kontroli zmiennych
socjodemograficznych oraz dla uzyskania danych jakościowych dotyczących psychospołecznego
funkcjonowania jednostki we wspólnocie religijnej.
W rozdziale trzecim Autorka prezentuje wyniki przeprowadzonych badań. Rozdział jest
napisany bardzo dobrze: zastosowane metody statystyczne pozwoliły Autorce na weryfikację
hipotez dotyczących stwierdzenia: czy przynależność do wspólnot religijnych ma znaczenie dla
konstrukcji centralnych struktur psychicznych i czy oddziałuje na wybór strategii religijnego
radzenia sobie ze stresem oraz na satysfakcję z życia młodych katolików, a także do zbadania
związków występujących pomiędzy tymi zmiennymi. Pani Natalia Pilarska wykorzystała i
prawidłowo zastosowała metody statystyczne: współczynnik korelacji R-Spearmana,
nieparametryczny Test U Manna-Whitneya, Test rang Kruskala-Wallisa, a także analizą moderacji,
przy użyciu analizy wariancji MANOVA oraz cztery modele regresji.
Pani magister Natalia Pilarska stwierdza empirycznie, że: 1) przynależność do wspólnot
religijnych różnicuje wybór religijnych strategii radzenia sobie ze stresem – osoby badane
deklarujące przynależność do wspólnot religijnych częściej stosują pozytywne strategie radzenia
sobie ze stresem niż osoby z grupy porównawczej; 2) przynależność do wspólnot religijnych
różnicuje konstrukcję tożsamości młodych katolików oraz preferencję wybranych wartości; 3)
młodzi katolicy przynależący do wspólnot religijnych deklarują wyższy poziom satysfakcji z życia,
4
niż osoby nieprzynależące do wspólnot
Pracę oceniam bardzo wysoko, przede wszystkim: 1) za społeczne znaczenie poruszanej
tematyki, jaką jest kształtowanie się jednoczącej filozofii życiowej i centralnych struktur
psychicznych w kontekście uczestniczenia we wspólnocie podzielanych wartości religijnych oraz
funkcji tej partycypacji w kształtowaniu się tożsamości i radzeniu sobie ze stresem u młodzieży,
żyjącej w okresie dynamicznych przemian społeczno-kulturowych i polityczno-ekonomicznych, 2)
za wiedzę i swobodne poruszanie się Autorki w obszarach różnych dyscyplin naukowych, w tym
socjologii, teologii, filozofii i psychologii, 3) za wysokie kompetencje badawcze Autorki, 4) za
wnikliwość i wiedzę przy konstrukcji problemu i hipotez badawczych, 5) za jasność wywodu i
precyzję językową. Pani magister swobodnie posługuje się technikami statystycznymi do analizy
danych oraz wyciąga poprawne wnioski, które poddane zostały pogłębionej analizie i dyskusji w
świetle zebranej literatury przedmiotu.
Mankamenty pracy:
Pewien niedosyt budzi nieuwzględnienie przez Autorkę w swoim modelu badawczym
pomiaru dojrzałości religijnej badanych osób, np. poprzez ocenę: centralności religijności (w ujęciu
S.Hubera, czy W. Prężyny), czy jej wewnętrzności vs. zewnętrzności (w ujęciu G.Allporta) lub jej
poziomu (w ujęciu C.Walesy). Pomiar ten pomógłby Autorce w interpretacji uzyskanych wyników,
dotyczących radzenia sobie ze stresem osób należących lub nienależących do wspólnot religijnych i
poszerzyłby perspektywę badawczą o wiedzę na temat w jaki sposób młodzi ludzie wykorzystują
przynależność do wspólnoty w celu pogłębienia i autonomizacji swojej wiary, gdyż we wspólnocie
mogą znaleźć się osoby o różnym poziomie religijności. Ta sugestia dotyczy dalszych eksploracji
prezentowanego zagadnienia (w przyszłych badaniach).
W pracy występują także, na szczęście nieliczne, błędy stylistyczne, interpunkcyjne czy tzw.
literówki (np. na stronie 21, 50).
Mankamenty te nie obniżają wartości pracy, którą oceniam bardzo wysoko.
Podsumowując, stwierdzam, że praca doktorska pani magister Natalii Pilarskiej jest
nowatorska tematycznie i metodologicznie, wnosi do psychologii nową wiedzę o funkcjonowaniu
młodzieży, szczególnie w zakresie religijnego radzenia sobie ze stresem. Efekty pracy mogą mieć
także szerokie zastosowanie praktyczne.
Rozprawa doktorska pani mgr Natalii Pilarskiej spełnia warunki stawiane pracom
doktorskim określone w art. 13. ust. 1 Ustawy.
Praca powinna zostać opublikowana.
Wnioskuję o wyróżnienie rozprawy doktorskiej magister Natalii Pilarskiej.
Wnioskuję o dopuszczenie pani mgr Natalii Pilarskiej do dalszych etapów przewodu
doktorskiego.
Elżbieta Rydz