Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada

Transkrypt

Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada - Hydrogeologia
Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada – Hydrogeologia
Odpowiedzi na pytania udzielili: Antoni Giłka, Elżbieta Przytuła i Małgorzata Woźnicka
Mgr Antoni Giłka w latach 1979-2001 zatrudniony był na stanowisku starszego inspektora
wojewódzkiego ds. geologii w Urzędzie Wojewódzkim w Skierniewicach i
Łódzkim Urzędzie
Wojewódzkim. Od 2002 r., zatrudniony jest w Okręgowym Urzędzie Górniczym w Warszawie, na
stanowisku nadinspektora d/s geologii w zakresie gospodarki kopalinami pospolitymi. Jest autorem
licznych projektów i dokumentacji hydrogeologicznych oraz opinii i ekspertyz z zakresu
hydrogeologii i gospodarki wodnej. Posiada uprawnienia geologiczne nr 051049 w zakresie
hydrogeologii, nr 030351 w zakresie geologii złożowej, uprawnienia do kierowania wierceniami nr
14009/XLIV. Jest biegłym w zakresie geologii z listy byłego Wojewody Skierniewickiego oraz
biegłym w postępowaniu wodnoprawnym z listy Wojewody Łódzkiego.
Mgr Elżbieta Przytuła jest zatrudniona na stanowisku głównego specjalisty II w Państwowym
Instytucie Geologicznym w Warszawie. W dziedzinie hydrogeologii zajmuje się problematyką
zasobów i bilansowania zasobów wód podziemnych oraz kartografii hydrogeologicznej. Jest
autorką i współautorką publikacji, dokumentacji, projektów, recenzji i opinii z dziedziny
hydrogeologii, w tym głównie z zakresu kartografii hydrogeologicznej, zasobów, ochrony i
monitoringu wód podziemnych. Uczestniczy w pracach związanych z opracowaniem Mapy
hydrogeologicznej Polski (MhP) jako autor arkuszy, koordynator regionalny i recenzent arkuszy.
Posiada
duże
doświadczenie
i
bogaty
dorobek
w
zakresie
redakcji
arkuszy
Mapy
hydrogeologicznej Polski, zarówno odnośnie poziomów użytkowych (MhP-GUPW) jak i pierwszego
poziomu wodonośnego (MhP-PPW); od 2001 roku uczestniczy w pracach koordynacyjnych
Zespołu Koordynacyjnego MhP. Bierze aktywny udział w pracach związanych z działalnością
państwowej służby hydrogeologicznej (PSH) w grupie zagadnień dotyczących bilansowania i
ochrony wód podziemnych (w latach 2004–2006 jako koordynator zespołu zasobów wód
podziemnych), a wcześniej dotyczących monitoringu wód podziemnych i prognozowania stanu
wód gruntowych.
W latach 2003-2006 uczestniczyła w programie międzynarodowym „Support for the Integration of
the Polish Geological Institute’s Centre of Excellence: Research on Abiotic Environment in the
European Research Area REA”, jako z-ca kierownika Zespołu roboczego Wody Podziemne. W
latach 2003-2005 uczestniczyła w pracach zespołu roboczego „Obszary ochronne” polskoniemieckiego projektu bliźniaczego dla wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej.
Posiadane uprawnienia: uprawnienia do wykonywania, dozorowania i kierowania pracami
geologicznymi kategorii V (numer uprawnień V – 1283). Sprawowane funkcje: Kierownik Pracowni
Źródło: http://powiaty.pgi.gov.pl
1
Zasobów i Bilansów Wód Podziemnych w Zakładzie Hydrogeologii Regionalnej i Gospodarowania
Wodami Podziemnymi PIG.
Dr Małgorzata Woźnicka jest zatrudniona w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie
na stanowisku głównego specjalisty II. W dziedzinie hydrogeologii prowadzi zadania związane z
metodyką i realizacją opracowania autorskiego warstw informacyjnych bazy danych GIS Mapy
hydrogeologicznej Polski w skali 1:50000 „pierwszy poziom wodonośny – wrażliwość i jakość” oraz
bierze aktywny udział w realizacji warstw informacyjnych „pierwszy poziom wodonośny –
występowanie i hydrodynamika” arkuszy mapy 1:50 000 jako autor, koordynator regionalny i
recenzent arkuszy.
Bierze aktywny udział w pracach państwowej służby hydrogeologicznej oraz w działalności
naukowo-badawczej Instytutu, uczestnicząc w konferencjach naukowych; publikując w Biuletynie
Geologicznym i w serii „Współczesne problemy hydrogeologii” wyniki swych dokonań m.in. w
dziedzinie
hydrogeologii
wód
szczelinowych,
kartografii
hydrogeologicznej
i
migracji
zanieczyszczeń.
Pełni funkcję Głównego koordynatora ds. realizacji tematu „Działalność państwowej służby
hydrogeologicznej, jest członkiem Komisji Opracowań Kartograficznych przy Ministrze Środowiska,
posiada uprawnienia geologiczne (nr V-1435).
Dokumentowanie
W jaki sposób dokumentować zasoby studni płytkich (kopanych i „abisynek”)?
Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawodawstwem (ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo
wodne, Dz. U. 05.239.2019), nie ma obowiązku dokumentowania zasobów wód podziemnych
ujmowanych studniami płytkimi, o głębokości mniejszej niż 30 m (niezależnie od techniki ich
wykonania: studnie kopane, studnie abisynki, studnie wiercone), wykonanych na potrzeby
zwykłego korzystania z wód (art. 36), które służy zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa
domowego oraz gospodarstwa rolnego, pod warunkiem, że pobór wody nie przekracza 5 m3 na
dobę (art. 36). Jeśli więc studnia jest wybudowana jako źródło wody pitnej albo do pojenia zwierząt
czy też podlewania ogrodu nie wymaga pozwolenia wodnoprawnego.
W myśl ustawy Prawo wodne (Dz. U. 05.239.2019) pobór wód podziemnych (w przypadku
szczególnego korzystania z wód, zgodnie z art. 36, ust. 3, art. 37), ze studni o głębokości większej
od 30 m oraz studni o wydajności większej niż 5 m3 na dobę (niezależnie od głębokości, ponieważ
zgodnie z artykułem 36, ust. 3 nie jest to korzystanie zwykłe), wymaga uzyskania pozwolenia
2
wodnoprawnego, które wydawane jest w oparciu o operat wodnoprawny na podstawie wniosku, do
którego dołączana jest dokumentacja hydrogeologiczna, ustalająca zasoby eksploatacyjne studni.
Szczegółowe wymagania jakim powinna odpowiadać dokumentacja hydrogeologiczna zawarto w
Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 października 2005 r., w sprawie szczegółowych
wymagań, jakim powinny odpowiadać dokumentacje hydrogeologiczne i geologiczno-inżynierskie
(Dz. U. 05.201.1673) (odpowiedzi udzieliła Elżbieta Przytuła).
Czy konieczne jest załączenie elektronicznej formy karty informacyjnej dokumentacji
hydrogeologicznej dla ujęcia?
Zgodnie z § 3 ustęp 2 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 3 października 2005 r., w
sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać dokumentacje hydrogeologiczne i
geologiczno-inżynierskie (Dz. U. 05.201.1673) cześć tekstowa dokumentacji hydrogeologicznej,
sporządzonej w formie maszynopisu, lub wydruku komputerowego obejmuje m.in. kartę
informacyjną dokumentacji, sporządzoną również w formie elektronicznej (na informatycznym
nośniku danych). Wzory kart informacyjnych dokumentacji hydrogeologicznych określają załączniki
1-5 do rozporządzenia (przykładowo wzór karty informacyjnej dokumentacji hydrogeologicznej
ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia wód podziemnych niebędących kopalinami określa
załącznik nr 2 do rozporządzenia). Karta informacyjna stanowi integralną część dokumentacji i
podobnie jak dokumentacja podlega archiwizowaniu. W art. 102 Prawa geologicznego i górniczego
podane jest, że do zakresu działania administracji geologicznej należy m.in. gromadzenie,
przetwarzanie i udostępnianie danych geologicznych (odpowiedzi udzieliła Elżbieta Przytuła).
Jaka jest metodyka obliczenia dopływu do wykopów szerokoprzestrzennych tzw. metoda
wielkiej studni?
Metoda wielkiej studni pozwala na oszacowanie wielkości dopływu wód podziemnych do
wyrobiska, wykopu szerokoprzestrzennego, odkrywek kopalnianych, kamieniołomów o kształcie
zbliżonym do kwadratu, krótkiego prostokąta lub koła (w przypadku wyrobisk silnie wyciągniętych
w jednym kierunku, tak, że przypominają swym kształtem rów, stosuje się wzory na dopływ wody
do rowu (Pazdro, Kozerski, 1990)). Metoda wielkiej studni stosowana jest na podstawie
występującej analogii pomiędzy dopływem wody do wyrobiska a dopływem wody do otworu
studziennego. Przyrównuje się wyrobisko do cylindrycznej studni o takiej samej powierzchni, do
której woda dopływa ze wszystkich stron ruchem sferyczno-radialnym lub płasko-radialnym.
Parametrem tak pojętej studni jest jej promień zastępczy ro.
W przypadku gdy wyrobisko ma kształt zbliżony do kwadratu, wielkość promienia zastępczego
3
oblicza się ze wzoru:
r0 =
F
∏
gdzie: F – powierzchnia wyrobiska [m2].
W przypadku gdy wyrobisko ma kształt zbliżony do prostokąta, lepszy wynik daje wzór:
r0 = η
L+ B
4
gdzie L – długość wyrobiska [m], B – szerokość wyrobiska [m], η – współczynnik liczbowy zależny
od stosunku szerokości do długości (tabela):
B/L
0,05
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
>0,6
η
1,05
1,08
1,12
1,144
1,16
1,174
1,28
1,18
(odpowiedzi udzieliła Elżbieta Przytuła)
Jak określa się warunki hydrogeologiczne w związku z projektowaniem odwodnień
odkrywkowych zakładów górniczych?
Szczegółowe wymagania jakim powinna odpowiadać dokumentacja hydrogeologiczna określająca
warunki hydrogeologiczne w związku z projektowaniem odwodnień do wydobywania kopalin ze
złóż w podziemnych lub odkrywkowych zakładach górniczych zawiera § 9 Rozporządzenia
Ministra Środowiska z dnia 3 października 2005 r., w sprawie szczegółowych wymagań, jakim
powinny odpowiadać dokumentacje hydrogeologiczne i geologiczno-inżynierskie (Dz. U.
05.201.1673).
Zgodnie z rozporządzeniem część opisowa dokumentacji powinna zawierać (§ 9 ustęp 1):
1. omówienie zagospodarowania terenu i stanu środowiska w rejonie zakładu górniczego
wraz z charakterystyką ujęć wód podziemnych;
2. opis morfologii i hydrografii terenu z charakterystyką zbiorników wód powierzchniowych;
3. omówienie zakresu i wyników wykonanych badań w stosunku do projektu prac
geologicznych;
4
4. opis budowy geologicznej ze szczególnym uwzględnieniem warunków geologicznych
występowania złoża i jego charakterystykę na podstawie zatwierdzonych lub przyjętych
dokumentacji;
5. opis warunków hydrogeologicznych obszaru złoża i jego otoczenia, z uwzględnieniem ilości
i miąższości poziomów wodonośnych, ich parametrów hydrogeologicznych, kontaktów
hydraulicznych i warunków zasilania oraz właściwości fizyczno-chemicznych wód w
poszczególnych poziomach;
6. wskazanie przewidywanych głębokości eksploatacji złoża;
7. podanie przewidywanej ilości i właściwości fizyczno-chemicznych wód dopływających do
wyrobisk przy uwzględnieniu planowanych głębokości eksploatacji złoża wraz ze
wskazaniem sposobu odwadniania złoża;
8. wskazanie wymaganej rzędnej obniżonego zwierciadła wód podziemnych odwadnianego
poziomu wodonośnego, wielkości depresji rejonowej, czasu trwania odwodnienia, jego
wydajności i zmienności;
9. wskazanie zasięgu oddziaływania projektowanego odwodnienia złoża wraz z oceną
przewidywanych zmian warunków hydrogeologicznych i właściwości fizyczno-chemicznych
wód podziemnych oraz prognozę skutków tych zmian dla środowiska, zwłaszcza prognozę
spodziewanych szkód;
10. zalecenia dotyczące konieczności ograniczenia rozmiarów prac odwodnieniowych lub
zaniechania eksploatacji złoża poniżej poziomu zwierciadła wody podziemnej, jeżeli w
wyniku odwodnienia będą prognozowane szkody w środowisku;
11. zalecenia wykonania dalszych badań hydrogeologicznych związanych z odwadnianiem
złoża wraz ze wskazówkami dotyczącymi prowadzenia własnych obserwacji i pomiarów
wód podziemnych;
12. wyniki analizy możliwości wykorzystania wody pochodzącej z odwodnienia na potrzeby
zaopatrzenia w wodę zakładu górniczego, ludności lub gospodarki, w tym na obszarach, na
których wystąpiły szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego;
13. opis sposobu i miejsca odprowadzania niewykorzystanych wód pochodzących z
odwodnienia.
Część graficzna dokumentacji powinna zawierać (§ 9 ustęp 2):
1. mapę przeglądową z lokalizacją terenu przeprowadzonych prac;
2. mapę
dokumentacyjną
na
podkładzie
topograficznym
z
zaznaczoną
granicą
udokumentowania złoża i granicami obszaru i terenu górniczego, lokalizacją ujęć wód
podziemnych i innych otworów wiertniczych, liniami przekrojów hydrogeologicznych,
przebiegiem sieci hydrograficznej;
5
3. mapę
hydrogeologiczną
zawierającą
parametry
hydrogeologiczne
poszczególnych
poziomów wodonośnych oraz hydroizohipsy wykreślone na podstawie datowanych
pomiarów poziomu zwierciadła wody;
4. mapy wyrobisk górniczych określające granice zasięgu odwodnienia wyrobisk, przepływy
wód w wyrobiskach górniczych oraz kontakty hydrauliczne z sąsiednimi zakładami
górniczymi;
5. przekroje hydrogeologiczne;
6. wykresy wyników wykonanych próbnych pompowań;
7. zestawienia zbiorcze wyników wiercenia;
8. wyniki analiz fizyczno-chemicznych i bakteriologicznych wody;
9. wyniki
pozostałych
badań
wykonanych
w
związku
z
określaniem
warunków
hydrogeologicznych (odpowiedzi udzieliła Elżbieta Przytuła).
W jaki sposób ustala się zasoby eksploatacyjne w przypadku studni o zachodzących na
siebie lejach depresyjnych?
Metodyka została przedstawiona w podręcznikach i poradnikach hydrogeologicznych: Pazdro,
Kozerski, 1990 – Hydrogeologia ogólna; Dąbrowski, Górski, Kapuściński, Przybyłek, Szczepański
(red. nauk.), 2004 – Metodyka określania zasobów eksploatacyjnych ujęć zwykłych wód
podziemnych. Poradnik metodyczny. Do obliczania dopływu do zespołu studni (studnie o
zachodzących na siebie lejach depresyjnych), znajduje zastosowanie teoria wzajemnego działania
zespołu otworów studziennych. Wzajemne działanie otworów studziennych polega na interferencji
lejów depresyjnych przynależnych do poszczególnych otworów, dzięki czemu wytwarza się
wspólny lej wypadkowy. To zjawisko może w konsekwencji spowodować: zmniejszenie wydatków
poszczególnych otworów w porównaniu do wydatków w czasie ich niezależnej pracy, zwiększenie
depresji przy nie zmienionych wydajnościach, równoczesną zmianę wydatków i depresji.
Wzajemne działanie otworów studziennych jest zjawiskiem bardzo złożonym, ponieważ na jego
przebieg, charakter i intensywność wpływa szereg czynników naturalnych i sztucznych. Do
naturalnych należą: przepuszczalność, miąższość i ułożenie warstw wodonośnych, rodzaj ruchu
wody, sposób zasilania poziomu wodonośnego i jego związki z innymi poziomami. Do czynników
sztucznych można zaliczyć takie, jak liczba otworów, ich konstrukcja i wymiary, robocza długość
filtrów, odległości i sposób ich rozlokowania. Teorią wzajemnego oddziaływania otworów
zajmowało się wielu badaczy, najbardziej rozpowszechniona, wielokrotnie sprawdzona i szeroko w
praktyce stosowana jest teoria Forchheimera – może ona być stosowana do dowolnej liczby
otworów, dowolnie usytuowanych (wg Pazdro, Kozerski, 1990).
6
Z regionalnego punktu widzenia zespół ujęć pojedynczych stanowi praktycznie jedno duże ujęcie
(szczególnie na terenie aglomeracji). Zasoby poszczególnych odrębnie dokumentowanych ujęć są
w wielu przypadkach zawyżone, bowiem pomijają wpływ współdziałania z sąsiednimi ujęciami.
Zdarza się, że skoncentrowany pobór wody przewyższa zasoby dynamiczne użytkowego poziomu
wodonośnego. Dla racjonalizacji poboru w takim przypadku należy wykonać badania bilansowe
całej struktury hydrogeologicznej z zastosowaniem modelowania matematycznego (odpowiedzi
udzieliła Elżbieta Przytuła).
W jaki sposób należy postępować z dokumentacjami hydrogeologicznymi, które złożono do
organu geologicznego w celu przyjęcia, a które nie były poprzedzone projektem prac
geologicznych?
Praktycznie w takim przypadku powinno się wszcząć postępowanie administracyjne, w trybie
przewidzianym Kodeksem postępowania administracyjnego, którego celem będzie określenie
przyczyny tego stanu. Postępowanie to powinno uzmysłowić wnioskodawcy, a przede wszystkim
wykonawcy prac i robót geologicznych naruszenie przepisów obowiązującej ustawy Prawa
geologiczne i górnicze z dnia 04.02.1994 r., (Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947; z póź. zm.), w tym:
•
art. 32 ust. 1 - wykonanie prac i robót geologicznych bez projektu prac geologicznych,
•
art. 31 ust. 1 lub 68 ust. 1 – wykonanie prac i robót geologicznych przez osoby nie
posiadające odpowiednich kwalifikacji,
•
art. 35 ust. 1 - wykonanie prac i robót geologicznych bez wcześniejszego zgłoszenia
zamiaru przystąpienia do ich wykonywania miedzy innymi organowi administracji
geologicznej i organowi nadzoru górniczego.
Jednocześnie postępowanie to, np. w formie wizji terenowej na dokumentowanym ujęciu, powinno
pozwolić na zweryfikowanie jakości zastosowanych do budowy materiałów, często jego stanu
technicznego (ważne przy starych ujęciach), lokalizacji ujęcia względem innych elementów
zagospodarowania terenu, co ma często elementarne znaczenie dla wpływu eksploatacji ujęcia na
jakość wód podziemnych ujętej warstwy wodonośnej lub nawet w skrajnych przypadkach jest
powodem zakłócenia stosunków wodnych.
Dopiero w wyniku tak przeprowadzonego postępowania organ ds. geologii powinien podjąć
decyzję o przyjęciu przedłożonej dokumentacji hydrogeologicznej.
Przeprowadzenie postępowanie wyjaśniającego zapewne uchroni organ ds. geologii przed
kolejnymi, podobnymi wnioskami jako efekt działalności wykonawców prac i robót geologicznych
wyznających zasadę: „Zrobimy studnię bez projektu – będzie taniej, a Urząd i tak przyjmie
dokumentację” (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
7
Jakie mogą być dokonane zmiany w dokumentacjach geologicznych przedstawiających
wyniki
prac
hydrogeologicznych
–
kiedy
sporządzamy
dodatki
do
dokumentacji
hydrogeologicznej, a kiedy należy sporządzić nową dokumentację?
Zakres zmian w dokumentacjach geologicznych określa art. 46 ustawy P.g.g. Zmiany
w dokumentacjach hydrogeologicznych mogą dotyczyć przede wszystkim ustalonych wcześniej
zasobów eksploatacyjnych i obszaru zasobowego, a także zmiany warunków umożliwiających
pobór wód w ilościach wcześniej udokumentowanych.
Odnośnie sporządzania nowych dokumentacji lub dodatków do dokumentacji brak jest
jednoznacznych poglądów. Wydaje się, że dodatek sporządza zawsze ten użytkownik ujęcia, który
wcześniej ujęcie udokumentował i jest właścicielem pierwotnej dokumentacji. W przypadku
realizacji ujęć przez innych potencjalnych użytkowników ujęć w istniejącym obszarze zasobowym,
winna być sporządzana nowa dokumentacja w której proponuje się nowe ustalenia również dla
wcześniej udokumentowanych ujęć w nowym obszarze zasobowym (odpowiedzi udzielił Antoni
Giłka).
W jakich przypadkach musi być sporządzony dodatek do dokumentacji hydrogeologicznej
i jak wyegzekwować jego sporządzenie?
Dodatek do dokumentacji hydrogeologicznej musi być sporządzony w przypadku zmiany stanu
posiadania na ujęciu, umożliwiającego pobór wody w ilościach wcześniej udokumentowanych wykonanie otworu studziennego awaryjnego lub zastępczego.
Dodatek do dokumentacji hydrogeologicznej powinien być sporządzony również w przypadku
zmiany konstrukcji istniejącego otworu studziennego w wyniku wymiany filtra – filtr siatkowy został
wymieniony na szczelinowy. Łączy się to zazwyczaj ze zmianą warunków eksploatacji ujęcia, co
powinno być udokumentowane – w formie dodatku do dokumentacji hydrogeologicznej.
Również włączenie do eksploatacji po latach ujęcia wykonanego przed laty powinno być
poprzedzone określeniem jego aktualnej wydajności eksploatacyjnej na podstawie wyników
przeprowadzenia próbnego pompowania i określeniem aktualnej jakości wody, a wyniki powinny
być przedstawione w dodatku do dokumentacji hydrogeologicznej.
Z sytuacją taką mamy do czynienia obecnie np. przy przejmowaniu terenu przemysłowego przez
inny podmiot gospodarczy i zamiarze włączenia do eksploatacji istniejącego ujęcia, którego
eksploatację dotychczasowy właściciel zaniechał przed laty.
Organem, który jest w stanie wyegzekwować opracowanie stosownego dodatku do dokumentacji
hydrogeologicznej jest organ gospodarki wodnej udzielający pozwolenia wodnoprawnego w trybie
przepisów ustawy Prawo wodne, na etapie udzielania pozwolenia wodnoprawnego. (odpowiedzi
udzielił Antoni Giłka).
8
Jak dokumentować ujęcia, które zostały wykonane bez projektów prac geologicznych, przy
braku danych z wiercenia?
Problem dokumentowania takich ujęć pojawił się od kilku lat, kiedy pojawiły się możliwości
stworzone rolnikom refinansowania w części kosztów inwestycji związanych między innymi
z nawadnianiem i deszczowaniem upraw.
Jako źródło zaopatrzenia w wodę rolnicy postanowili wykorzystać nieudokumentowane dotychczas
ujęcia wód podziemnych, w tym często przed wielu laty.
Na postawione pytanie należy odpowiedzieć, że do dokumentowania każdego takiego ujęcia
należy podejść indywidualnie, zaś ostateczny rezultat zależy w dużym stopniu od doświadczenia
dokumentatora.
W celu udokumentowania takiego ujęcia właściwe jest opracowanie i przedłożenie do
zatwierdzenia projektu prac geologicznych dla udokumentowania istniejącego ujęcia wód
podziemnych, którego zakres będzie obejmował między innymi: przebadanie otworu studziennego
- pomiar głębokości otworu, połączone z ewentualnym odbiorem zasypu zalegającego w rurze
podfiltrowej, pomiar jego średnicy, pomiar zalegania poziomu zwierciadła wody, zakres
przeprowadzenia próbnego pompowania i analizy wody. Podstawą opracowania projektu powinny
być:
•
zebrane materiały archiwalne,
•
mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1 : 50 000,
•
wizja lokalna w terenie, w wyniku której geolog dokumentujący ujęcie rozpozna warunki
hydrogeologiczne w jego sąsiedztwie - inwentaryzacja innych, nieudokumentowanych ujęć
wód podziemnych, w tym ewentualnie wybranych studni kopanych, itp.
Powstała w ten sposób dokumentacja hydrogeologiczna powinna przedstawić profil geologiczny
jako hipotetyczny, który odtworzono np. na podstawie przekroju geologicznego z wykorzystaniem
znanych profili otworów studziennych sąsiednich ujęć. Dane takie powinny być opatrzone klauzulą
„prawdopodobieństwa”. Do obliczeń hydrogeologicznych powinny być stosowane wzory, które
raczej zaniżają, niż zawyżają wyniki obliczeń, dając właścicielowi ujęcia złudzenie jego
zasobności. Odnosi się to szczególnie do takich parametrów jak: współczynnik filtracji, prędkość
wlotowa wody do filtra, przepustowość dopuszczalna filtra i w rezultacie wydajność eksploatacyjna
ujęcia. W skrajnym przypadku, organ ds. geologii powinien odmówić przyjęcia dokumentacji
hydrogeologicznej.
Mało wiarygodna jest dokumentacja hydrogeologiczna wykazująca, że ujęta warstwa wodonośna
cechuje się zwierciadłem wody o charakterze napiętym, skoro wszystkie, liczne sąsiednie ujęcia
dokumentują swobodny charakter zwierciadła wody ujętej warstwy w tym rejonie, zaś geolog
dokumentuje istnienie w nadkładzie ujętej warstwy wodonośnej zaleganie osadów glacjalnych –
9
glin zwałowych, gdy tymczasem w całym rejonie występują osady zastoiskowe – iły warwowe,
osady o zupełnie innej genezie (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
Jakie wymogi powinna spełniać dokumentacja hydrogeologiczna dla istniejących obiektów
(mogilników, składowisk - lokalizowanych w wyrobiskach poeksploatacyjnych bez
jakichkolwiek zabezpieczeń), które mogą stanowić potencjalne zagrożenie dla wód
podziemnych?
Dokumentacja hydrogeologiczna określająca warunki hydrogeologiczne dla istniejących obiektów
mogących zanieczyścić wody podziemne, poza określeniem budowy geologicznej, winna
rozwiązywać następujące problemy:
•
określać sposób występowania w podłożu wód podziemnych, w tym zwłaszcza sposób
występowania wód gruntowych i wgłębnych,
•
definiować
związki
hydrauliczne
pomiędzy
wodami
gruntowymi,
wgłębnymi
i powierzchniowymi,
•
określać podstawowe parametry hydrogeologiczne dla warstw wodonośnych, które mogą
znaleźć się w zasięgu oddziaływania obiektu, w tym zwłaszcza pierwszego poziomu
wodonośnego w zakresie: gradientów hydraulicznych, miąższości warstwy wodonośnej,
przepuszczalności strefy aeracji i ewentualnych stref przesączania, współczynników filtracji,
wielkości porowatości w tych strefach,
•
określać stan geochemiczny podłoża gruntowego oraz stan hydrogeochemiczny wód
podziemnych pierwszej warstwy wodonośnej,
•
określać sposób i zasady monitoringu w obszarze lokalizacji obiektu, w tym rodzaj
urządzeń służących do prowadzenia monitoringu, ich konstrukcję i lokalizację oraz sposób
prowadzenia monitoringu.
Ponadto winna ona spełniać warunki określone w § 12 rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia
03.10.2005 r., w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać dokumentacje
hydrogeologiczne i geologiczno-inżynierskie (Dz.U. Nr 201, poz. 1673) (odpowiedzi udzielił Antoni
Giłka).
Czy dokumentację geologiczną będącą sprawozdaniem z odwiercenia i instalacji
piezometrów (np. na stacji paliw) należy traktować jako inną dokumentację geologiczną
(która nie podlega przyjęciu przez organ a tylko przekazaniu) czy jako dodatek do
dokumentacji hydrogeologicznej (która została wykonana wcześniej) określającej warunki
hydrogeologiczne w związku z projektowaniem inwestycji mogącej zanieczyścić wody
podziemne?
Bardziej trafne jest drugie rozwiązanie, zgodnie z którym dokumentacja taka winna być „Dodatkiem
10
do dokumentacji hydrogeologicznej określającej warunki hydrogeologiczne w związku z
projektowaniem inwestycji mogącej zanieczyścić wody podziemne”.
Jest to tym bardziej zasadne, że podstawą założeń projektowych do wykonania piezometrów były
właśnie wyniki pierwotnej dokumentacji hydrogeologicznej. Jako dodatek, opracowanie będzie
stanowiło integralną część wcześniej opracowanej dokumentacji, będzie można nawet
bezpośrednio sprostować lub uszczegółowić jej ustalenia.
Po wtóre, podlega ona przyjęciu przez organ ds. geologii, co zapewnia możliwość weryfikacji jej
ustaleń w drodze postępowania administracyjnego (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
Czy istnieje możliwość odmowy przyjmowania (zatwierdzania) dokumentacji geologicznych
w przypadku wykonania prac geologicznych niezgodnie z zatwierdzonym projektem
(dotyczy to zwłaszcza przypadków wykonywania wierceń studziennych bez zamykania
horyzontów wodonośnych, co często się zdarza gdy dla oszczędności wiercenia
(niezgodnie z projektem) wykonywane są metodą płuczkową bez izolacji warstw nadległych,
często zanieczyszczonych?
Praktycznie takiej możliwości nie ma. Na etapie postępowania administracyjnego organ
przyjmujący dokumentację może przyszłemu użytkownikowi ujęcia uzmysłowić ewentualne
zagrożenie jakie stwarza konstrukcja otworu studziennego dla jakości wody w procesie
eksploatacji ujęcia.
Organ przyjmujący dokumentację może jednak wszcząć postępowanie w stosunku do osób
wykonujących i dozorujących roboty geologiczne, które z uwagi na posiadane uprawnienia nie
dopilnowały obowiązku związanych z zamykaniem poziomów wodonośnych. Wystąpić z informacją
do organu, który udzielił tym osobom stosownych uprawnień z informacją o fakcie wykonywania
czynności wbrew obowiązującym zasadom (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
Ochrona wód podziemnych
Jaki jest podział kompetencji między marszałkiem i starostą w zakresie hydrogeologii w
kontekście przedsięwzięć wynikających z ustawy POŚ?
Zgodnie z przepisami ustawy Prawo ochrony środowiska marszałek województwa jest organem
ochrony środowiska właściwym w sprawach przedsięwzięć i zdarzeń na terenach zakładów, gdzie
jest eksploatowana instalacja kwalifikowana jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać
na środowisko, dla którego sporządzanie raportu o oddziaływaniu na środowisko jest obowiązkowe
oraz przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko, dla którego sporządzenie
raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko jest obowiązkowe, realizowanego na
11
innych ternach.
W sprawach przedsięwzięć i zdarzeń realizowanych na terenach zamkniętych właściwym organem
ochrony środowiska jest wojewoda.
Starosta natomiast jest organem ochrony środowiska właściwym między innymi do uzgadniania
warunków realizacji przedsięwzięcia w sprawach wydawania decyzji o środowiskowych
uwarunkowaniach, opiniowania postanowień dotyczących potrzeby sporządzania raportu o
oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, wydawania w drodze decyzji pozwolenia
wodnoprawnego na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, nakładania w drodze decyzji w
przypadku stwierdzenia negatywnego oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia obowiązku
ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego zagrożenia lub uiszczenia na rzecz właściwego
gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej kwoty pieniężnej odpowiadającej
wysokości szkód wynikłych z naruszenia stanu środowiska (odpowiedzi udzieliła Małgorzata
Woźnicka).
Jaki powinien być zakres badań hydrogeologicznych dla różnych obiektów celem ich
monitoringu (np. składowisk odpadów, stacji paliw, cmentarzy), jak powinien być poprawnie
prowadzony monitoring wód podziemnych?
Zakres badań hydrogeologicznych powinien zapewnić właściwe ustalenie tła hydrochemicznego
i hydrodynamiki wód w rejonie obiektu, w tym kierunku spływu wód i wielkości spadku
hydraulicznego.
Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca warunki hydrogeologiczne w rejonie takich obiektów
powinna określać sposób prowadzenia monitoringu wód podziemnych, w tym: częstotliwość
dokonywania
okresowych
pomiarów
i
obserwacji
hydrogeologicznych,
zakres
badań
laboratoryjnych oraz formę dokumentowania wyników.
Podstawą prowadzonego monitoringu wód podziemnych powinny być hydrogeologiczne otwory
obserwacyjne (piezometry), których ilość i konstrukcja techniczna powinna być dostosowana do
rodzaju monitorowanego obiektu. Piezometry powinny być zniwelowane (określona rzędna np.
górnej krawędzi rury obsadowej) i zabezpieczone skutecznie przed dostępem osób trzecich.
Lokalizacja piezometrów powinna pozwolić na monitorowanie wód w rejonie obiektu zarówno na
ich dopływie, jak i odpływie, we wszystkich wyznaczonych wcześniej kierunkach spływu wód.
Pobór wody do badań laboratoryjnych powinien odbywać się wyłącznie po wstępnym
przepompowaniu – w tym celu powinno się wypompować ilość wody odpowiadającą jej podwójnej
objętości zalegającej w piezometrze.
Badania laboratoryjne powinny być wykonane przez laboratorium posiadające stosowną
akredytację udzieloną przez Polskie Centrum Akredytacji.
12
Dla składowisk odpadów minimalny zakres oznaczeń obejmuje wskaźniki zanieczyszczeń
określone w § 3 pkt. 3 i pkt 4 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r.
w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów
a w tym:
•
odczyn (pH),
•
przewodność elektrolityczną właściwą,
•
ogólny węgiel organiczny (OWO),
•
metale ciężkie : miedź(Cu), cynk(Zn), ołów (Pb), kadm (Cd), Chrom (Cr6+) i rtęć (Hg),
•
sumę wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA).
Dla cmentarzy powyższy zakres może zostać utrzymany i rozszerzony o oznaczenie niklu (Ni),
związków azotu, w tym w szczególności amoniaku a zamiast sumy WWA należy oznaczyć sumę
fenoli.
Dla stacji paliw minimalny zakres oznaczeń winien obejmować:
•
odczyn (pH),
•
przewodność elektrolityczną właściwą,
•
ogólny węgiel organiczny (OWO),
•
metale ciężkie : miedź (Cu), cynk (Zn), ołów (Pb), kadm (Cd), Chrom (Cr 6+), Nikiel (Ni) i rtęć
(Hg),
•
sumę węglowodorów szeregu C12 – C35 (oleje mineralne),
•
sumę węglowodorów szeregu C6 – C12 (BTEX : benzen, etylobenzen, toluen i ksylen),
•
sumę wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA).
Poprawnie przeprowadzony monitoring winien :
•
obejmować strefę wahań monitorowanego poziomu wodonośnego tak, żeby zawsze mogła
być obserwowana powierzchnia zwierciadła wody,
•
obejmować obszar monitorowanego poziomu wodonośnego na dopływie i na odpływie wód
z obszaru monitorowanego obiektu, w tym w szczególności cały obszar odpływu - czasami
w dwu strefach poprzecznych, bliższej i dalszej (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
Jakie powinny być przeprowadzone procedury postępowania w przypadku groźby
zanieczyszczenia użytkowego poziomu wodonośnego?
W przypadku zaistnienia groźby zanieczyszczenia użytkowego poziomu wodonośnego należy
przede wszystkim ocenić skalę zjawiska – problemu. Dalsze działania powinny być prowadzone
wielotorowo, a mianowicie poprzez:
13
•
powiadomienie miejscowych władz samorządowych, w przypadku bezpośredniego
zagrożenia zwłaszcza dla jakości wody przeznaczonej dla zaopatrzenia ludności,
przemysłu spożywczego, farmaceutycznego, itp.
•
wstępna ocena kierunku i prędkości migracji ewentualnego zanieczyszczenia w środowisku
gruntowo-wodnym,
•
powiadomienie użytkowników korzystających z wody z zagrożonego ujęcia lub ujęć o
groźbie zanieczyszczenia wody,
•
powiadomienie
organu
gospodarki
wodnej
(Starostę
Powiatowego),
w
celu
zinwentaryzowania ujęć wód podziemnych innych użytkowników w rejonie zagrożenia
zanieczyszczeniami
Powiatowego
Inspektora
Sanitarnego,
a
także
organu
odpowiedzialnego za nadzór i kontrolę stanu ochrony środowiska (Wojewódzkiego
Inspektora Ochrony Środowiska),
•
ograniczenie poboru wody lub w skrajnym przypadku wyłączenie okresowe ujęcia lub
szeregu ujęć z eksploatacji,
•
zlokalizowanie źródła zanieczyszczenia i podjęcie działań celem wyeliminowania dalszej
emisji zanieczyszczenia,
•
awaryjne zapewnienie ludności dostaw wody zdatnej do picia.
•
monitoring
rozprzestrzeniania
się
źródła
zanieczyszczenia
oraz
podjęcie
działań
zmierzających do jego dezaktywacji, jako przedsięwzięcia końcowe (odpowiedzi udzielił
Antoni Giłka).
W jaki sposób chronić GZWP na terenie powiatów tzw. dobra praktyka?
W tym miejscu należałoby powiedzieć – skutecznie !
Skuteczna ochrona jakości oraz ilościowa wód podziemnych w obrębie GZWP, ma szczególne
znaczenie w podejmowaniu decyzji na każdym szczeblu administracji publicznej, w tym przede
wszystkim w zakresie ochrony środowiska, gospodarki wodnej oraz gospodarki przestrzennej.
Może być ona prowadzona wyłącznie w oparciu o wyniki monitoringu wód podziemnych.
Dobrym przykładem jest przedsięwzięcie podjęte przez Starostę Pruszkowskiego, a mające za cel
stworzenie systemu monitoringu wód podziemnych części większej struktury hydrogeologicznej,
rynny brwinowskiej, obejmującej teren Powiatu Pruszkowskiego. Rynna brwinowska, rozległa,
czwartorzędowa struktura kopalna, stanowi miejsce lokalizacji licznych ujęć wód podziemnych
będących źródłem zaopatrzenia w wodę licznych miejscowości w tym rejonie województwa
mazowieckiego: Pruszkowa, Brwinowa, Nadarzyna, Komorowa, Podkowy Leśnej, Milanówka,
Raszyna i szeregu innych.
W tym celu w ramach „Systemu monitoringu wód podziemnych rynny brwinowskiej w obrębie
Powiatu Pruszkowskiego” w I etapie opracowano „Projekt prac geologicznych wraz z programem
14
monitoringu wód podziemnych”. Opracowanie wykonał w kwietniu 2007 r., zespół Państwowego
Instytutu Geologicznego pod kierownictwem dr Bogusława Kazimierskiego. Monitoring będzie miał
za zadanie dostarczenie danych do oceny aktualnego stanu ilościowego i chemicznego wód
podziemnych i stworzenie warunków dla ochrony zasobowej i jakościowej wód przeznaczonych dla
licznych odbiorców komunalnych i przemysłu w tym rejonie.
Ogólna koncepcja monitoringu zakłada, że w obrębie Powiatu pruszkowskiego będzie on miał
charakter ponadlokalny, osłonowy na całej powierzchni terenu objętego badaniami. Będzie on
realizowany za pomocą monitorowania stanu ilościowego i chemicznego wód podziemnych.
W monitorowaniu stanu ilościowego wskaźnikami oceny (badanymi parametrami) będą:
•
położenie zwierciadła wód podziemnych,
•
dostępne zasoby; zasoby eksploatacyjne ujęcia i ilość wód podziemnych dozwolona do
poboru na podstawie pozwoleń wodnoprawnych,
•
rzeczywisty pobór wód podziemnych.
•
monitorowanie stanu chemicznego wód podziemnych realizowane będzie w zakresie:
diagnostycznym - na całym obszarze badań; pobór próbek wody 1 raz na 3 lata we
wszystkich wskazanych punktach i wykonanie oznaczeń 35 wskaźników chemicznych,
operacyjnym - tylko na obszarach występowania szczególnego zagrożenia dla jakości wód
podziemnych; pobór próbek 2 razy do roku, w terminach gdy nie jest realizowany
monitoring diagnostyczny (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
Jakie są wymogi dla ochrony wód podziemnych podczas rozpoznawania, eksploatacji
i rekultywacji złóż kopalin?
Zagadnienie ochrony wód podziemnych podczas rozpoznania, eksploatacji (wydobywania)
i rekultywacji złóż kopalin należy łączyć przede wszystkim bezpośrednio ze stanem technicznym
angażowanego sprzętu mechanicznego – szczelnością układów hydraulicznych, oraz rodzajem
napędu - przeważnie spalinowym. Natomiast w mniejszym stopniu również ze skuteczną likwidacją
otworów badawczych oraz wyrobisk górniczych.
W procesie rozpoznania złóż kopalin zagrożenie dla wód podziemnych niesie:
●
ewentualna nieszczelność układów hydraulicznych sprzętu wiertniczego, a także wycieki
z układu napędowego przy sprzęcie o napędzie spalinowym,
●
zła
likwidacja
otworów
badawczych
przyspieszająca
migrację
ewentualnych
zanieczyszczeń z powierzchni do górotworu.
W procesie eksploatacji (wydobywania) kopalin zagrożenie dla wód podziemnych niesie:
●
ewentualna
nieszczelność
układów
hydraulicznych
sprzętu
(spycharek,
koparek,
ładowarek, napędu pomp ssących przy eksploatacji spod wody), a także wycieki z układu
15
napędowego przy sprzęcie o napędzie spalinowym, w tym sprzętu związanego z
transportem kopaliny,
●
ewentualne awarie przy tankowaniu w/w sprzętu, jeżeli odbywa się on w obrębie zakładu
górniczego.
W procesie rekultywacji złóż kopalin zagrożenie dla wód podziemnych niesie:
●
ewentualna nieszczelność układów hydraulicznych sprzętu (spycharek, równiarek), a także
wycieki z układu napędowego przy sprzęcie o napędzie spalinowym.
Przejawem troski jest zaangażowanie osób kierownictwa i dozoru na etapie dopuszczenia sprzętu
do pracy – sprawdzenie jego stanu technicznego.
Natomiast organ koncesyjny widząc ewentualne zagrożenie dla wód podziemnych, celem ich
ochrony ma możliwość wniesienia stosownych uwag i zastrzeżeń na etapie rozpoznania złoża – do
treści projektu prac geologicznych przy rozpatrywaniu wniosku o koncesję na poszukiwanie lub
rozpoznanie złoża.
Natomiast na etapie koncesji na wydobywanie kopaliny, organ koncesyjny może swoje uwagi
i zastrzeżenia w zakresie ochrony wód podziemnych zawrzeć w decyzji koncesyjnej, co wynika
z treści art. 22 pkt. 4 ustawy P.g.g., (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
Jaka powinna być procedura postępowania w przypadku groźby zanieczyszczenia
użytkowego poziomu wód podziemnych?
W przypadku zaistnienia groźby zanieczyszczenia użytkowego poziomu wodonośnego należy
przede wszystkim ocenić skalę zjawiska – problemu. Dalsze działania powinny być prowadzone
wielotorowo, a mianowicie poprzez:
 powiadomienie miejscowych władz samorządowych, w przypadku bezpośredniego
zagrożenia zwłaszcza dla jakości wody przeznaczonej dla zaopatrzenia ludności,
przemysłu spożywczego, farmaceutycznego, itp.
 wstępna ocena kierunku i prędkości migracji ewentualnego zanieczyszczenia w środowisku
gruntowo-wodnym,
 powiadomienie użytkowników korzystających z wody z zagrożonego ujęcia lub ujęć o
groźbie zanieczyszczenia wody,
 powiadomienie
organu
gospodarki
wodnej
(Starostę
Powiatowego),
w
celu
zinwentaryzowania ujęć wód podziemnych innych użytkowników, w rejonie zagrożenia
zanieczyszczeniem
i
Powiatowego
Inspektora
Sanitarnego,
a
także
organu
odpowiedzialnego za nadzór i kontrolę stanu ochrony środowiska (Wojewódzkiego
Inspektora Ochrony Środowiska),
 ograniczenie poboru wody lub w skrajnym przypadku wyłączenie okresowe ujęcia lub
szeregu ujęć z eksploatacji,
16

zlokalizowanie źródła zanieczyszczenia i podjęcie działań celem wyeliminowania dalszej
emisji zanieczyszczenia,
 awaryjne zapewnienie ludności dostaw wody zdatnej do picia,
 monitoring
rozprzestrzeniania
się
źródła
zanieczyszczenia
oraz
podjęcie
działań
zmierzających do jego dezaktywacji, jako przedsięwzięcia końcowe (odpowiedzi udzielił
Antoni Giłka).
Jak
powinna
być
poprawnie
przeprowadzona
ocena
hydrogeologiczna
wpływu
przedsięwzięć na wody podziemne?
W zależności od rodzaju przedsięwzięcia przeprowadzając ocenę jego wpływu na wody
podziemne należy uwzględnić wszelkie aspekty prowadzonej w przedsięwzięciu działalności
mogące mieć wpływ zarówno na stan jakościowy (chemiczny) jak i ilościowy wód podziemnych.
Zgodnie z działem III ustawy Prawo ochrony środowiska (art. 97-100) podającym ogólne zasady
ochrony wód przeprowadzając ocenę wpływu przedsięwzięcia na wody podziemne należy
kierować się zasadą utrzymania równowagi zasobów wód podziemnych oraz zmniejszania ryzyka
zanieczyszczenia wód podziemnych poprzez ograniczenie oddziaływania na obszary ich zasilania.
Ważne jest, że realizacja przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko (w tym
na wody podziemne) jest możliwa wyłącznie po uzyskaniu decyzji o środowiskowych
uwarunkowaniach, która z kolei wymaga przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny
oddziaływania na środowisko. Dopiero po uzyskaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach
można ubiegać się o uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego na wykonywanie urządzeń wodnych
(odpowiedzi udzieliła Małgorzata Woźnicka).
Na podstawie jakich przepisów prawnych można zobowiązać Inwestora do opracowania
dokumentacji
hydrogeologicznej
w
związku z
projektowaniem
inwestycji
mogącej
zanieczyścić wody podziemne?
Zgodnie z art. 42 ustawy Prawo geologiczne i górnicze dokumentację hydrogeologiczną sporządza
się w celu ustalenia zasobów wód podziemnych, a także określenia warunków hydrogeologicznych
Zapisy w punkcie 2, ust. 1 ww. artykułu nakładają obowiązek wykonania dokumentacji
hydrogeologicznej określającej warunki hydrogeologiczne w związku z projektowaniem inwestycji
mogących zanieczyścić wody podziemne.
W przypadku ujmowania i poboru wód podziemnych obowiązek sporządzenia dokumentacji
hydrogeologicznej związany jest bezpośrednio z rodzajem korzystania z wód (zwykłe czy
szczególne) oraz wielkością planowanego poboru i głębokością ujęcia (odpowiedzi udzieliła
Małgorzata Woźnicka).
17
Piezometry
Jaki jest status prawny badawczych otworów obserwacyjnych (piezometrów)?
Słownik
hydrogeologiczny
(2002)
rozróżnia
i
podaje
osobne
definicje
dla
otworu
hydrogeologicznego badawczego (otwór hydrogeologiczny rozpoznawczy), będący otworem
hydrogeologicznym wykonanym w celu rozpoznania warunków hydrogeologicznych, zasobności i
jakości wód podziemnych oraz otworu hydrogeologicznego obserwacyjnego (piezometr),
będącego najczęściej małośrednicowym otworem, służącym do pomiaru głębokości do zwierciadła
wody w określonym punkcie warstwy wodonośnej. W praktyce hydrogeologicznej dopuszcza się
stosowanie nazwy piezometr dla otworów obserwacyjnych umożliwiających pomiar stanu
zwierciadła wody podziemnej. Otwory hydrogeologiczne obserwacyjne (piezometry) wykonywane
są jako specjalne otwory dla prowadzenia obserwacji podczas pompowań hydrowęzłowych lub dla
rozpoznania schematu krążenia i dynamiki wód podziemnych, opróbowania hydrogeochemicznego, pomiarów temperatury, badań izotopowych, itp).
Na etapie projektu prac geologicznych na wykonanie otworu hydrogeologicznego obserwacyjnego
(piezometru), we wstępie należy podać zleceniodawcę – jest to najczęściej właściciel i przyszły
użytkownik projektowanego obiektu, wykonawcę robót oraz przeznaczenie otworu obserwacyjnego
(do prowadzenia obserwacji głębokości do zwierciadła wody, opróbowania hydrogeochemicznego,
itp.). Przed rozpoczęciem prac należy uregulować stan formalno-prawny gruntu na którym
planowane jest wykonanie piezometru, poprzez wykup gruntu, spisanie umowy dzierżawy
(ewentualnie udostępnienia, np. w przypadku otworów hydrogeologicznych rozpoznawczych
wykonywanych do badań określonych horyzontem czasowym, a następnie poddanych likwidacji) z
właścicielem gruntu. Należy uzyskać zgodę nie tylko na odwiercenie otworów obserwacyjnych, ale
również ich zabudowę, pompowanie, odprowadzenie wody, itp.
Przemiany własnościowe, gdy przekazaniu gruntu wraz z otworem obserwacyjnym nie
towarzyszyło przekazanie dokumentów dotyczących otworu, czy też likwidacja majątku
dotychczasowego właściciela bez należytej dbałości o stan formalno-prawny pozostawianych
nieruchomości są często bezpośrednią przyczyną niejasności odnośnie stanu prawnego
istniejących otworów. Ustalenie statusu prawnego otworu następuje poprzez odszukanie
dokumentów dotyczących otworu, w których wskazany jest jego właściciel, a także odtworzenie
„historii” otworu w przypadku przemian własnościowych. W celu uniknięcia problemów
dotyczących stanu formalno-prawnego otworów niezbędna jest dbałość o archiwizowanie
dokumentów w jednostce będącej właścicielem otworu oraz kompletowanie dokumentów w
przypadku zmian własnościowych (odpowiedzi udzieliła Małgorzata Woźnicka).
18
Pompy ciepła
W jaki sposób traktować zatwierdzenie projektu prac geologicznych wykonywanych w celu
pozyskania ciepła Ziemi względem np. uzyskania pozwolenia na budowę. W jakiej
kolejności należy uzyskać decyzję, czy sprawy mogą być rozpatrywane równolegle?
Wykorzystanie ciepła Ziemi polega na odbiorze energii z gruntu lub górotworu za pośrednictwem
nośników energii, m.in. wprowadzanych do otworu wiertniczego. Zgodnie z przepisami art. 6 ust. 2
ustawy Prawo geologiczne i górnicze, projektowanie i wykonywanie badań na potrzeby
wykorzystania ciepła Ziemi jest pracą geologiczną i wymaga sporządzenia projektu prac
geologicznych, który podlega zgłoszeniu właściwemu organowi administracji geologicznej. Do
wykonania robót geologicznych można przystąpić, jeżeli w terminie 30 dni od dnia przedłożenia
projektu tych prac właściwy organ nie wniesie w drodze decyzji sprzeciwu. Projekt prac
geologicznych powinien określać jednoznacznie cel zamierzonych prac oraz sposób ich
osiągnięcia, harmonogram prac, przestrzeń, w obrębie której mają być wykonywane roboty
geologiczne, a także przedsięwzięcia konieczne ze względu na ochronę środowiska, w tym
zwłaszcza wód podziemnych.
Na ogólnie obowiązujące przepisy prawa budowlanego składają się przepisy ustawy Prawo
budowlane oraz innych ustaw, w tym między innymi ustawy Prawo geologiczne i górnicze, ustawy
o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ustawy Prawo wodne.
Z uwagi na to, iż w świetle przepisu art. 3 pkt. 1 ustawy Prawo budowlane przez obiekt budowlany
rozumie się budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi, zaleca się uwzględnienie
wymiennika ciepła od razu przy projekcie budynku – wówczas otrzyma się pozwolenie na budowę
obiektu z uwzględnieniem instalacji (wymiennikiem ciepła). Przystępując do realizacji inwestycji,
jaką jest budowa instalacji do pozyskania ciepła Ziemi, przeprowadza się odpowiednio odrębne
postępowania: zgłoszenie projektu prac geologicznych do właściwego organu administracji
geologicznej oraz o wydanie pozwolenia na budowę budynku, do którego będzie podłączona
instalacja. W przypadku projektowanego wymiennika ciepła wykorzystującego otwory studzienne o
poborze powyżej 5m3 na dobę lub o głębokości powyżej 30 m inwestora obowiązują dodatkowo
przepisy ustawy Prawo wodne mówiące o konieczności uzyskania pozwolenia wodnoprawnego.
Odrębne postępowanie dotyczy również konieczności dostosowania instalacji do miejscowego
planu zagospodarowania przestrzennego.
Wymienione powyżej postępowania przeprowadzane są przez odrębne organy o rożnych
19
kompetencjach i w przepisach prawa nie jest określona kolejność uzyskiwania ww. pozwoleń,
decyzji i dokonywania zgłoszeń. Jednakże przystępując do realizacji inwestycji jest wymagane
uzyskanie wszystkich odpowiednio wymaganych (odpowiedzi udzieliła Małgorzata Woźnicka).
Jaką formę powinno mieć przyjęcie projektu prac geologicznych wykonywanych w celu
wykorzystania ciepła Ziemi, jeśli nie wnosi się do niego sprzeciwu? Czy można w ogóle nie
informować wnioskodawcy o jego przyjęciu?
Zgodnie z przepisem art. 33 ust. 4 ustawy Prawo geologiczne i górnicze projekt prac
geologicznych wykonywany w celu wykorzystania ciepła Ziemi podlega zgłoszeniu właściwemu
organowi administracji geologicznej. Do wykonania robót geologicznych można przystąpić, jeżeli w
terminie 30 dni od dnia przedłożenia projektu tych prac właściwy organ nie wniesie w drodze
decyzji sprzeciwu. Oznacza to, że jeżeli w ciągu 30 dni od dnia przedłożenia projektu właściwy
organ administracji geologicznej nie wyda decyzji o sprzeciwie w stosunku do wykonywania tych
prac, to jest to jednoznaczne z przyjęciem projektu (odpowiedzi udzieliła Małgorzata Woźnicka).
Pompy ciepła - omówić aspekty prawne i techniczne.
Problematyka związana z projektowaniem i instalacją pomp ciepła jest bardzo rozlega i znajduje
swe regulacje w następujących aktach prawnych:
1. Prawo geologiczne i górnicze
2. Prawo wodne
3. Prawo ochrony środowiska
4. Prawo budowlane
5. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
Ważne jest, aby na etapie projektowania urządzeń do pozyskiwania ciepła Ziemi uwzględnić
indywidualne
potrzeby
użytkownika,
wymagania
wynikające
z
miejscowego
planu
zagospodarowania przestrzennego oraz uwarunkowania hydrogeologiczne obszaru, na którym
planowana jest inwestycja. Generalnie, w zależności od źródła ciepła wyróżnia się dwa rodzaje
pomp ciepła: gruntową oraz gruntowo-wodną. W przypadku pompy gruntowej (źródłem jest grunt)
niezbędne jest uzyskanie pozwolenia na budowę wymiennika gruntowego i należy wykonać projekt
prac geologicznych (zgodnie z art. 6 ustawy Prawo geologiczne i górnicze).
W przypadku pompy wodno-gruntowej należy uwzględnić również przepisy wynikające z ustawy
Prawo wodne oraz ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z art. 124 ustawy Prawo wodne
właścicielowi gruntu przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód, bez konieczności
uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, jeśli pobór wód podziemnych nie przekracza 5 m3 na
dobę. Jeżeli urządzenie wymaga większego poboru należy złożyć wniosek o wydanie pozwolenia
20
wodnoprawnego, do którego, poza decyzją o warunkach zabudowy, należy dołączyć operat
wodnoprawny. Pozwolenie wodnoprawne jest wydawane w drodze decyzji przez starostę na czas
określony (odpowiedzi udzieliła Małgorzata Woźnicka).
Jaki powinien być tryb postępowania w przypadku otworów wykorzystywanych dla
pozyskiwania ciepła z wód podziemnych, jakie powinny być spełnione warunki/wymagania
zwłaszcza przy zatłaczaniu wody?
Pompy ciepła pozyskujące ciepło z wód podziemnych wymagają wykonania co najmniej dwóch
otworów studziennych: pobierającego i zrzutowego. Ważny jest aspekt techniczny określający
konieczną wydajność studni gwarantującą ciągły pobór wody przy maksymalnym przepływie wody
przez pompę ciepła.
Przy projektowaniu tego typu urządzeń należy uwzględnić konieczność uzyskania odpowiednich
pozwoleń, w tym przede wszystkim pozwolenia wodno-prawnego. Zgodnie z ustawą Prawo wodne
właściciel gruntu może bez konieczności uzyskania pozwolenia wodnoprawnego korzystać z wód
znajdujących się w jego gruncie jeżeli pobór nie przekracza 5 m3/dobę (zwykłe korzystanie z wód).
Jeżeli wody podziemne pobierane są w większej ilości, to mamy do czynienia ze szczególnym
korzystaniem z wód, które wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Dodatkowo woda po
przepłynięciu przez wymiennik ciepła uznawana jest za ściek, a zrzut ścieków w ilości
przekraczającej 5 m3/dobę także wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego (Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków
do wód lub do ziemi).
W pozwoleniu wodnoprawnym ustalany jest cel i zakres korzystania z wód, warunki wykonywania
przedsięwzięcia, a w szczególności ilość pobieranej i odprowadzanej wody oraz usytuowanie
i warunki wykonania urządzenia wodnego.
Pozwolenie wodnoprawne wydawane jest w drodze decyzji na czas określony. Do wniosku
o wydanie pozwolenia wodnoprawnego należy dołączyć operat wodnoprawny, którym w przypadku
pomp ciepła może być dokumentacja techniczna projektowanych urządzeń, o ile zawiera wszystkie
wymagane elementy określone w art. 132 ustawy Prawo wodne (odpowiedzi udzieliła Małgorzata
Woźnicka).
Projektowanie
Czy w celu ustalenia wydajności istniejącego ujęcia należy sporządzić projekt prac
geologicznych?
21
Możemy tu mówić o przypadku konieczności ustalenia wydajności eksploatacyjnej istniejącego
ujęcia, które nie było wcześniej udokumentowane lub o ustaleniu aktualnej wydajności
eksploatacyjnej ujęcia wcześniej udokumentowanego, eksploatowanego od wielu lat.
Przykładem pierwszego ujęcia jest istniejąca studnia wykonana przed laty dla celów zwykłego
korzystania z wody (patrz: ustawa Prawo wodne), którą użytkownik pragnie wykorzystać dla
zaspokojenia potrzeb wodnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej –
szczególnego korzystania z wody - przykładem są tu np. studnie na gruntach rolników, które
właściciele chcą wykorzystać do deszczowania upraw.
Przykładem drugiego ujęcia jest istniejąca studnia np. wodociągu komunalnego miejskiego lub
wiejskiego, której właściciel po wielu latach eksploatacji chce znać jej aktualną wydajność
eksploatacyjną.
W pierwszym przypadku, gdy w wyniku przeprowadzenia np. próbnego pompowania konieczne
jest opracowanie dokumentacji hydrogeologicznej spełniającej warunki w rozporządzeniu Ministra
Środowiska z dnia 03.10.2005 r., w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać
dokumentacje
hydrogeologiczne
i
geologiczno-inżynierskie
(Dz.U.
Nr
201,
poz.
1673),
opracowanie projektu prac geologicznych jest zasadne. Wynika to bezpośrednio z definicji pracy
geologicznej - art. 6, p-kt 2 ustawy Prawo geologiczne i górnicze z dnia 04.02.1994 r. (Dz.U.
z 2005 r. Nr 228, poz. 1947; z póź. zm.).
W drugim przypadku, gdy w wyniku np. próbnego pompowania nie opracowuje się dokumentacji
hydrogeologicznej, jest to niezasadne (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
Czy dopuszczalne jest projektowanie otworu hydrogeologicznego w celu ujmowania wód
podziemnych (nowe ujęcie) w ustalonym obszarze zasobowym istniejącego ujęcia?
Jest to możliwe. Dokumentacja hydrogeologiczna takiego ujęcia może ustalać jego wydajność
eksploatacyjną w ramach wcześniej ustalonych zasobów eksploatacyjnych dla wyznaczonego
wcześniej obszaru zasobowego. Ewentualnie z dokumentacji powykonawczej musi wynikać, że
w wyniku przeprowadzonych prac i badań i aktualnego rozpoznania istnieje możliwość
powiększenia zasobów eksploatacyjnych wcześniej ustalonych.
Ostateczną decyzję o wielkości zagospodarowania zasobów (poboru wody) dla użytkownika
takiego ujęcia będzie miał organ gospodarki wodnej udzielający stosownego pozwolenia
wodnoprawnego na pobór wód podziemnych. Jednak w powyższym przypadku użytkownik ujęcia
nie będzie miał pewności, czy zaspokojone zostaną jego pełne potrzeby wodne (odpowiedzi
22
Na
co
powinni
zwracać
szczególną
uwagę
pracownicy
powiatowej
administracji
geologicznej w przedkładanych projektach prac i dokumentacjach z zakresu hydrogeologii jakie są najczęstsze uchybienia w/w dokumentach?
W zakresie projektowania prac geologicznych szczególna uwaga powinna być zwrócona na:
1. Właściwą konstrukcję otworu studziennego, zapewniającą skuteczną izolację poziomów
wodonośnych i zabezpieczającą projektowaną do ujęcia warstwę wodonośną przed migracją
ewentualnych zanieczyszczeń z powierzchni terenu. Jest to szczególnie ważne przy
projektowaniu wykonania otworów studziennych systemem obrotowym, na płuczkę wodną.
2. Zakres obserwacji hydrogeologicznych ujęć wód podziemnych innych użytkowników,
ujmujących warstwę wodonośną tego samego poziomu wodonośnego, w obszarze
potencjalnego oddziaływania projektowanego ujęcia. Również z ewentualnym uwzględnieniem
obserwacji hydrogeologicznych w wybranych studniach kopanych.
3. W przypadku projektowania prac geologicznych, których głębokość nie przekracza 100 m oraz
związanych z wykorzystaniem ciepła Ziemi, należy uwzględnić wymagania art. 67a ust.
2 ustawy P.g.g., w zakresie bezpieczeństwa powszechnego, pożarowego, bhp pracy
pracowników, ochrony środowiska oraz zapobiegania szkodom i ich naprawiania.
4. Właściwy, w uzgodnieniu z inwestorem, zakres analiz wody surowej na etapie próbnego
pompowania:
analiza
bakteriologiczna,
fizyko-chemiczna
(często
technologiczna)
–
w zależności od przedsięwzięcia, dla którego projektowany jest otwór studzienny.
5. Wnioskowania o nadanie próbkom geologicznym właściwego charakteru, w nawiązaniu do
wymagań rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 19.12.2001 r., w sprawie gromadzenia
i udostępniania próbek i dokumentacji geologicznych (Dz. U. Nr 153, poz. 1780).
6. Stosowanie właściwych map – państwowego zasobu geodezyjno-kartograficznego –
eliminowanie przypadków stosowania nawet map turystycznych.
W zakresie dokumentowania prac geologicznych szczególna uwaga powinna być zwrócona na:
1. Właściwe wyznaczenie obszaru zasobowego ujęcia.
2. Wyniki
prowadzenia
obserwacji
hydrogeologicznych
ujęć
wód
podziemnych
innych
użytkowników, ujmujących warstwę wodonośną tego samego poziomu wodonośnego,
w obszarze potencjalnego oddziaływania projektowanego ujęcia w tym ewentualnie studni
kopanych.
3. Właściwe wykonanie niwelacji (określenia rzędnej) otworu studziennego.
4. Właściwe określenie dla przyszłego użytkownika (właściciela) zakresu prowadzenia obserwacji
i pomiarów podczas eksploatacji ujęcia oraz ewentualnego prowadzenia monitoringu
osłonowego ujęcia.
5. Wielkość ustalonych zasobów eksploatacyjnych w stosunku do faktycznego zapotrzebowania
użytkownika na wodę (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
23
Jaki jest zakres możliwej ingerencji geologów powiatowych w treść zatwierdzanych
projektów i przyjmowanych dokumentacji oraz jaka jest odpowiedzialność prawna
i finansowa za nakazane zmiany?
Generalnie ingerencja ta na etapie postępowania związanego z zatwierdzaniem projektu prac
geologicznych powinna być ograniczona do przypadku, kiedy przyjęte w projekcie rozwiązanie nie
gwarantuje wykonania zadania geologicznego lub stanowi zagrożenie dla środowiska naturalnego,
zaś przede wszystkim dla wód podziemnych.
W pierwszym przypadku może być to np. dysponowanie przez organ wiarygodnymi danymi
hydrogeologicznymi świadczącymi, że w miejscu projektowanych prac brak jest racjonalnych
przesłanek do lokalizacji ujęcia wody o wydajności równej zapotrzebowaniu wnioskodawcy –
inwestora na wodę.
W drugim przypadku może być to przyjęcie przez autora projektu nowego ujęcia wód
podziemnych, rozwiązania nie gwarantującego izolacji przewiercanych poziomów wodonośnych,
w wyniku czego może nastąpić połączenie wody tych poziomów o różnym składzie fizykochemicznym lub migracja ewentualnych zanieczyszczeń z powierzchni.
Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku trudno jest mówić o prawnej i finansowej
odpowiedzialności, skoro podjęta ingerencja w formie odmowy zatwierdzenia projektu lub
konieczności jego uzupełnienia wynika raczej z troski o pozytywne wyniki rozwiązania zadania
geologicznego.
Czy organ może np. nakazać zmianę średnicy końcowej projektowanego otworu studziennego
poprzez jej zwiększenie, w przypadku gdy jest ona niedostosowana do średnicy projektowanej
kolumny filtracyjnej, co grozi w procesie eksploatacji studni jej „piaszczeniem” (zbyt mała grubość
obsypki, zwłaszcza przy zabudowie filtrów szczelinowych)?
Otóż nie, gdyż konsekwencją takiej zmiany jest konieczność zwiększenia nakładów finansowych,
zaś tego wnioskodawca-inwestor może nie akceptować. Kwestia ta powinna być przedmiotem
ustaleń wnioskodawcy-inwestora z autorem projektu, który odpowiada za przyjęcie należytego
rozwiązania projektowego. Organ ds. geologii może jednak np. poddać w wątpliwość przyjęte
rozwiązanie projektowe poprzez zawarcie w decyzji uwagi stosownej treści.
Jednocześnie nakazane zmiany w przedłożonym do zatwierdzenia projekcie prac geologicznych
lub przedłożonej do przyjęcia dokumentacji mogą obejmować swoim zakresem tylko wyłącznie
kwestie określone prawem, a więc zawarte w stosownych rozporządzeniach Ministra Środowiska,
określających wymagania jakie powinny spełniać te opracowania. Reasumując, zakres zmian
określa obowiązujące prawo (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
24
Jaka powinna być procedura postępowania z dokumentacjami hydrogeologicznymi, które
nie były poprzedzone projektem prac geologicznych?
Wskazuje to, że zaistniały okoliczności, w wyniku których naruszono przepisy obowiązującej
ustawy Prawo geologiczne i górnicze z dnia 04.02.1994 r., (Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947; z
póź. zm.), w zakresie:
•
art. 32 ust. 1 - wykonanie prac i robót geologicznych bez projektu prac geologicznych,
•
art. 35 ust. 1 - wykonanie prac i robót geologicznych bez wcześniejszego zgłoszenia
zamiaru przystąpienia do ich wykonywania, między innymi organowi administracji
geologicznej i organowi nadzoru górniczego,
oraz z dużym prawdopodobieństwem w zakresie:
•
art. 31 ust. 1 lub 68 ust. 1 – wykonanie prac i robót geologicznych przez osoby nie
posiadające odpowiednich kwalifikacji.
Organ ds. geologii przyjmując taką dokumentację, w trybie określonym art. 45 ustawy P.g.g.,
sankcjonuje praktycznie fakt nieprzestrzegania prawa w powyższym zakresie.
Przypadek taki powinno się rozpatrzeć poprzez wszczęcie postępowania administracyjnego, w
trybie przewidzianym Kodeksem postępowania administracyjnego, którego celem będzie
wyjaśnienie wszystkich okoliczności w tej sprawie.
Uzmysłowi to wnioskodawcy, a przede wszystkim wykonawcy prac i robót geologicznych,
naruszenie przepisów obowiązującej ustawy Prawa geologiczne i górnicze z dnia 04.02.1994 r.
(Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947; ze zm.).
Postępowanie takie przeprowadzone, np. w połączeniu z wizją w terenie, pozwoli też na
zweryfikowanie ustaleń dokumentacji, które mogą decydować o jej przyjęciu.
Istotnym elementem jest tu położenie dokumentowanego ujęcia względem innych elementów
zagospodarowania terenu (też innych ujęć), co ma często elementarne znaczenie dla wpływu
eksploatacji ujęcia na jakość wód podziemnych, ujętej warstwy wodonośnej lub w skrajnych
przypadkach jest powodem zakłócenia stosunków wodnych.
Tak przeprowadzone postępowanie wyjaśniające powinno uchronić organ ds. geologii przed
kolejnymi, podobnymi wnioskami jako efekt działalności wykonawców prac i robót geologicznych
świadomie naruszających Prawo geologiczne i górnicze (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
Strefy ochronne
Czy można odstąpić od wyznaczenia strefy pośredniej ujęcia, ponieważ nie jest ona
wymagana obligatoryjnie przepisami ustawy Prawo wodne, pomimo iż w dokumentacji
hydrogeologicznej stwierdzona jest potrzeba ustalenia takiej strefy?
25
W celu zapewnienia odpowiedniej jakości ujmowanych wód podziemnych oraz ze względu na
ochronę zasobów wodnych ustanawiane są strefy ochronne ujęć stanowiące obszar, na których
obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z
wody. Strefy ochronne dzielą się na teren ochrony pośredniej i bezpośredniej. Zgodnie z
przepisem art. 52 ust. 3 ustawy Prawo wodne istnieje możliwość odstąpienia od wyznaczenia
strefy pośredniej,
jeżeli jest
to uzasadnione lokalnymi
warunkami
hydrogeologicznymi,
hydrologicznymi i geomorfologicznymi oraz jeżeli strefa ochrony bezpośredniej zapewnia
konieczną ochronę ujmowanej wody. W dokumentacji hydrogeologicznej ujęcia znajduje się opis
morfologii, hydrografii terenu, pozycji stratygraficznej ujętego poziomu wodonośnego na tle
budowy geologicznej oraz podana jest charakterystyka warunków hydrogeologicznych w świetle
dotychczasowego i prognozowanego poboru wód podziemnych łącznie z granicami obszaru
zasobowego ujęcia, a także uzasadnienie potrzeby wyznaczenia strefy ochronnej ze wskazaniem
jej granic. Strefę ochronną ustanawia, w drodze aktu prawa miejscowego, dyrektor regionalnego
zarządu gospodarki wodnej, na wniosek i koszt właściciela ujęcia wody w oparciu o dołączoną do
wniosku dokumentację hydrogeologiczną. Ustanowienia strefy ochronnej obejmującej jedynie teren
ochrony bezpośredniej może dokonać, na wniosek i koszt właściciela ujęcia wody, w drodze
decyzji, na podstawie dołączonej dokumentacji hydrogeologicznej, organ właściwy do wydania
pozwolenia wodnoprawnego, przy czym kopię wydanej decyzji organ przekazuje właściwemu
dyrektorowi regionalnego zarządu gospodarki wodnej. Reasumując, wskazanie w zatwierdzonej
dokumentacji hydrogeologicznej konieczności ustanowienia strefy ochronnej ujęcia zawierającej
teren ochrony pośredniej i bezpośredniej jest podstawą do ustanowienia przez właściwy organ
strefy ochronnej (odpowiedzi udzieliła Małgorzata Woźnicka).
Czy dla ujęć służących nawadnianiu upraw (tzw. deszczowni) ustala się strefy ochronne?
Zgodnie z przepisem art. 31 ust. 3 ustawy Prawo wodne wyróżnia się trzy rodzaje korzystania z
wód: powszechne, zwykłe i szczególne. Zgodnie z tym przepisem właścicielowi gruntu przysługuje
prawo do zwykłego korzystania z wód stanowiących jego własność oraz z wody podziemnej
znajdującej się w jego gruncie, które służy zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa
domowego oraz gospodarstwa rolnego, z zastrzeżeniem m. in.: nawadniania gruntów lub upraw
wodą podziemną za pomocą deszczowni oraz poboru wody powierzchniowej lub podziemnej w
ilości większej niż 5m3 na dobę, które stanowią szczególne korzystanie z wód. Dla szczególnego
korzystania z wód wymagane jest uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego, które wydawane jest w
oparciu o operat wodnoprawny na podstawie wniosku, do którego dołączana jest dokumentacja
hydrogeologiczna. W dokumentacji hydrogeologicznej podane jest uzasadnienie ustanowienia
konieczności strefy ochronnej wraz ze wskazaniem jej granic. Strefy ochronne ustanawiane są
26
celem zapewnienia odpowiedniej jakości wody ujmowanej do zaopatrzenia ludności w wodę
przeznaczoną do spożycia oraz zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a
także ze względu na ochronę zasobów wodnych. Jeżeli więc w dokumentacji hydrogeologicznej,
uwzględniając cel projektowanego ujęcia, stwierdzono konieczność ustanowienia strefy ochronnej,
to właściciel ujęcia wody powinien złożyć wniosek o jej ustanowienie, co pociąga za sobą
obowiązek przestrzegania nakazów, zakazów i ograniczeń w zasięgu wyznaczonej strefy
ochronnej. Jednocześnie przepis art. 124 ustawy Prawo wodne zwalnia z obowiązku uzyskania
pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód podziemnych w ilości nieprzekraczającej 5m3 na dobę
(odpowiedzi udzieliła Małgorzata Woźnicka).
Ujęcia wód podziemnych
Jaki powinien być tryb postępowania w przypadku ujęć wód podziemnych wykonanych bez
projektu i zatwierdzonej dokumentacji hydrogeologicznej, oraz ujęć nieczynnych i
nieeksploatowanych?
W myśl ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. 05.239.2019), pobór wód
podziemnych (w przypadku szczególnego korzystania z wód, zgodnie z art. 31, ust. 3), wymaga
uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, które wydawane jest w oparciu o operat wodnoprawny na
podstawie wniosku, do którego dołączana jest dokumentacja hydrogeologiczna, ustalająca zasoby
eksploatacyjne studni.
W Polsce istnieje bardzo wiele ujęć nieczynnych, nieeksploatowanych, które nie mają ani
dokumentacji, ani też ustalonych zasobów eksploatacyjnych. Przyczyn braku dokumentów
dotyczących ujęcia może być wiele, np. przemiany własnościowe, gdy przekazaniu gruntu wraz ze
studnią nie towarzyszy przekazanie dokumentów dotyczących otworu/otworów; likwidacja majątku
dotychczasowego właściciela (np. PGR-u), bez należytej dbałości o stan formalno-prawny
pozostawianych nieruchomości; brak dbałości o archiwizowanie dokumentów w jednostce będącej
właścicielem otworu. Zdarzają się też przypadki nielegalnego odwiercenia otworu, czyli bez
zatwierdzonego projektu prac geologicznych i dokumentacji hydrogeologicznej. Przyjęło się, że w
takich przypadkach może być sporządzona tzw. „dokumentacja odtworzeniowa", zawierająca opis
ujęcia i ustalenie jego zasobów w oparciu o dostępne dane hydrogeologiczne oraz prace i badania
przeprowadzone na ujęciu (próbne pompowanie, badania jakości, itp.). Ten typ opracowania nie
jest przewidziany w przepisach prawa, stanowi jednakże jedyne wyjście z zaistniałej sytuacji,
pozwalając w pewien sposób zalegalizować stan obecny. Dokumentacja taka, po ustaleniu w niej
27
zasobów eksploatacyjnych, powinna być przekazana do odpowiedniego organu administracji
geologicznej w analogiczny sposób, jak każda inna dokumentacja hydrogeologiczna.
Przyjęcie dokumentacji w trybie przewidzianym przez Prawo geologiczne i górnicze pociąga za
sobą cały szereg pozytywnych skutków: pozyskanie i zarchiwizowanie danych geologicznych,
wpływy z opłat za korzystanie ze środowiska oraz nowe miejsca pracy, jeśli na bazie ujęcia
rozwinięta będzie działalność gospodarcza. W ostatnich latach obserwuje się coraz więcej tego
typu dokumentacji przekazywanych do przyjęcia, co może świadczyć o poprawie świadomości
prawnej właścicieli ujęć (odpowiedzi udzieliła Elżbieta Przytuła).
Kiedy należy wykonać otwory awaryjne lub zastępcze dla istniejącego ujęcia?
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 3 października 2005 r., Dz. U.
05.201.1673, § 2.1, punkty 9, 10): otwór awaryjny to otwór zlokalizowany w zasięgu oddziaływania
ujęcia wód podziemnych posiadającego ustalone zasoby eksploatacyjne, o konstrukcji zbliżonej do
innych otworów tego ujęcia, eksploatowany naprzemiennie z tymi otworami i ujmujący wodę z tego
samego poziomu wodonośnego oraz eksploatowany przez tego samego właściciela ujęcia.
Otwór zastępczy to otwór wykonany w miejsce otworu likwidowanego lub otworu wyłączonego z
eksploatacji w celu prowadzenia obserwacji i badań wód podziemnych.
Otwór awaryjny jest „drugi” w stosunku do otworu podstawowego ujęcia dla którego zostały
zatwierdzone zasoby eksploatacyjne. Pobiera wodę z tego samego poziomu wodonośnego,
powinien być lokalizowany nie dalej od otworu podstawowego niż zasięg jego oddziaływania, jest
eksploatowany naprzemiennie z otworem podstawowym ujęcia.
Otwór zastępczy wykonujemy w miejsce otworu podstawowego ujęcia, zużytego w trakcie
eksploatacji, który nie nadaje się do dalszej eksploatacji; otwór zastępczy przejmuje przywileje
otworu podstawowego, który należy zlikwidować albo pozostawić do obserwacji stanu zwierciadła
wody (odpowiedzi udzieliła Elżbieta Przytuła).
Czy ujęcie infiltracyjne znajdujące się w pobliżu rzeki lub potoku jest ujęciem wód
powierzchniowych czy podziemnych?
Według definicji zawartej w Słowniku hydrogeologicznym (2002) ujęcie infiltracyjne to ujęcie
umożliwiające
wydobywanie
wód
podziemnych
zasilanych
w
znacznej
mierze
wodami
powierzchniowymi z rzek, jezior i zbiorników wodnych. Rozróżnia się infiltrację naturalną i sztuczną
(zasilanie niezależne od pracy ujęcia). Infiltracja naturalna to infiltracja brzegowa, natomiast
infiltracja sztuczna wykorzystuje baseny lub stawy nawadniające, studnie chłonne, drenaże
chłonne.
28
Ujęcia infiltracyjne stanowią szeroko stosowaną metodę zaopatrzenia w wodę do picia i celów
przemysłowych. Pierwszą próbę zastosowania infiltracji w celu zwiększenia możliwości poboru
wody podjęto w 1810 r. w Glasgow (Anglia). Na przełomie XIX i XX wieku z tej formy poboru wody
korzystało wiele miast i aglomeracji miejskich w Europie (Londyn, Berlin, Frankfurt, Hamburg), w
tym także w Polsce (Wrocław, Poznań) oraz w Stanach Zjednoczonych (Chicago) i Kanadzie
(Toronto, Montreal).
W chwili obecnej obserwuje się wyraźny wzrost liczby ujęć infiltracyjnych. Stosuje się przy tym
najrozmaitsze rozwiązania techniczne. Najpowszechniej stosowanym rozwiązaniem jest bariera
pionowych studzien brzegowych, często wspomagana stawami infiltracyjnymi. Klasyczny model
ujęcia infiltracyjnego typu brzegowego składa się najczęściej z l lub 2 barier studziennych (z
których co najmniej 1 usytuowana jest w niewielkiej odległości od koryta rzeki) oraz z zespołu
stawów infiltracyjnych uzupełnianych wodami powierzchniowymi rzeki. Poziom wody w stawach
utrzymywany jest najczęściej nieco wyżej aniżeli w rzece i powyżej zwierciadła wód gruntowych w
aluwiach, co dodatkowo wymusza infiltrację i zwiększa dopływ wód powierzchniowych do bariery
studziennej (literatura: Liszkowska, Liszkowski, 1999). Do ujęć wód podziemnych typu
infiltracyjnego należy zaliczać zarówno ujęcia założone w strukturach pradolinnych, jak również
ujęcia zlokalizowane w dalszej odległości od rzek i zbiorników wody.
Przykłady ujęć infiltracyjnych: ujęcia dla Poznania i Wrocławia, ujęcie infiltracyjne Jedwabno nad
rzeką Drwęcą zaopatrujące miasto Toruń, ujęcie Reda III, ujęcie „Gruba Kaśka” dla Warszawy
(ujęcie wody kilkunastoma, promieniście ułożonymi, drenami spod dna rzeki Wisły; ujęcie wody
wykorzystuje wodę rzeczną infiltrującą przez pokłady piasków zalegających pod dnem Wisły)
(odpowiedzi udzieliła Elżbieta Przytuła).
Czy studnie o głębokości np. do 3 m p.p.t. w czwartorzędzie w obrębie strefy aeracji są
ujęciami wód powierzchniowych czy podziemnych?
Strefa aeracji to inaczej strefa napowietrzenia, w odróżnieniu od strefy saturacji, czyli strefy
nasycenia wodą (wg podręcznika Hydrogeologia ogólna, Pazdro, Kozerski, 1990). Granicą obydwu
stref jest zwierciadło wody podziemnej.
Tak więc każda studnia niezależnie od głębokości (np. do 3 m p.p.t.) oraz niezależnie od
stratygrafii (np. w osadach czwartorzędowych), wykopana, wywiercona, wbita w strefie aeracji,
będzie studnią pozbawioną wody wolnej (suchą). W trakcie wykonywania otworu dopiero w
momencie spotkania wody w stanie ciekłym „wchodzimy” w strefę saturacji (nasycenia wodą) i od
tego miejsca możemy mówić o wodach podziemnych.
29
Ryc. 1. Strefa aeracji i saturacji (1 – utwory przepuszczalne; 2 – utwory nieprzepuszczalne)(wg
podręcznika Hydrogeologia ogólna, Pazdro, Kozerski, 1990).
Rodzajem wód podziemnych występujących w strefie aeracji są wody zawieszone, ich
występowanie ilustruje rycina 2 z podręcznika Hydrogeologia ogólna (Pazdro, Kozerski, 1990).
Ryc. 2. Wody zawieszone
(odpowiedzi udzieliła Elżbieta Przytuła)
Zagadnienie likwidacji ujęć wód podziemnych - kiedy należy żądać ich likwidacji?
Zgodnie z Poradnikiem metodycznym (Dąbrowski i inni, 2004) likwidacja otworów musi być wykonywana zgodnie z zatwierdzonym projektem prac geologicznych. Projekt prac geologicznych dla likwidacji otworu wiertniczego sporządzany jest dla:
1. otworów poszukiwawczych i rozpoznawczych wykonywanych dla udokumentowania zasobów wód podziemnych,
2. zużytych w trakcie eksploatacji ujęcia otworów studziennych i monitoringowych przewidzianych do likwidacji przez użytkownika.
W przypadku pierwszym projekt likwidacji stanowi integralną część projektu prac geologicznych dla
udokumentowania zasobów eksploatacyjnych ujęcia. Sposób i termin likwidacji określa projekt, a
roboty likwidacyjne mogą być podejmowane bez konieczności dodatkowych zatwierdzeń.
Część tekstowa projektu powinna zawierać:
30
W przypadku drugim należy opracować odrębny projekt prac geologicznych, składający się z części tekstowej i graficznej.
1. Informacje dotyczące lokalizacji projektowanych prac;
2. Opis ujęcia (stan techniczny i sanitarny, historia eksploatacji, przyczyna zakończenia poboru wody);
3. Stan prawny ujęcia (ustalone zasoby, pozwolenie wodnoprawne);
4. Dane techniczno-geologiczne otworów przeznaczonych do likwidacji;
5. Zakres i sposób przeprowadzenia robót likwidacyjnych;
6. Sposób udokumentowania prac.
Część graficzna projektu powinna zawierać:
1. Lokalizację ujęcia na mapie topograficznej w skali co najmniej 1:50 000;
2. Karty otworów hydrogeologicznych przewidzianych do likwidacji;
3. Projekt geologiczno-techniczny likwidacji otworów.
Po zrealizowaniu zadań przewidzianych w projekcie (tj. po likwidacji studni) należy sporządzić dokumentację geologiczną zgodną z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 czerwca
2005 r. w sprawie określenia przypadków, w których konieczne jest sporządzenie innej dokumentacji geologicznej (Dz. U 05.116.983) (odpowiedzi udzieliła Elżbieta Przytuła).
Jak powinna być poprawnie przeprowadzona procedura likwidacji ujęć nieczynnych?
Zgodnie z Poradnikiem metodycznym (Dąbrowski i inni, 2004) likwidacja otworów jest wykonywana
zgodnie z zatwierdzonym projektem prac geologicznych. Może być ona przeprowadzona metodą
zasypania urobkiem, iłowania lub cementacji. Zasadą nadrzędną jest odtworzenie sekwencji
poszczególnych warstw w profilu (utwory przepuszczalne, słabo przepuszczalne), aby po
zlikwidowaniu otworu, gdy pozostawione rury osłonowe skorodują, nie było możliwości przepływów
wód pomiędzy poszczególnymi poziomami wodonośnymi. Takiego niebezpieczeństwa nie będzie
w przypadku cementacji całego profilu geologicznego, jednak z uwagi na wysoki koszt
przedsięwzięcia ten system stosowany jest rzadko. Przeważnie zasadnicza część profilu
likwidowana jest urobkiem z zachowaniem sekwencji warstw, a ostatnie 5-10 m profilu jest
cementowane. W zależności od głębokości otworu i jego konstrukcji (a także od wieku otworu i
stopnia skorodowania materiałów) przed wykonaniem likwidacji może być z otworu wyjęta kolumna
filtracyjna.
Po likwidacji otworu należy sporządzić protokół z likwidacji, podpisany przez zleceniodawcę,
31
wykonawcę robót i dozór hydrogeologiczny. Formą sprawozdania z wykonanych prac jest
dokumentacja likwidowanego otworu wiertniczego zgodna z rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 23 czerwca 2005 r., w sprawie określenia przypadków, w których konieczne jest
sporządzenie innej dokumentacji geologicznej (Dz. U 05.116.983, § 2, ustęp 4). Dokumentacja
przedstawia aktualny stan techniczny zlikwidowanej studni i istniejące warunki hydrogeologiczne w
miejscu wykonanych prac. Elementy dokumentacji likwidacji otworu wiertniczego podaje § 9 tego
rozporządzenia. Dokumentację sporządza w 3 egzemplarzach podmiot finansujący prace
geologiczne, najpóźniej w terminie 6 miesięcy odpowiednio od dnia zakończenia prac
zlikwidowania otworu wiertniczego (§ 10).
Opracowana dokumentacja powykonawcza będzie podstawą do wystąpienia o skreślenie z
ewidencji zasobów eksploatacyjnych istniejącego dotychczas ujęcia (jeśli likwidacja otworu
wiertniczego oznacza faktyczną likwidację ujęcia, dokumentacja powinna zawierać wniosek o
anulowanie zasobów eksploatacyjnych ujęcia), (odpowiedzi udzieliła Elżbieta Przytuła).
Kto powinien podjąć się zlikwidowania nieczynnej studni głębinowej, zlokalizowanej na
działce, której właściciel nie żyje i nie ma spadkobierców, działka jest nie ogrodzona,
studnia stanowi potencjalne zagrożenie dla jakości wód podziemnych?
Jeżeli nieżyjący właściciel działki był również właścicielem studni, zlokalizowanej na działce i brak
jest spadkobierców (w pierwszej i drugiej grupie spadkowej), dochodzi do dziedziczenia
ustawowego, zgodnie z prawem spadkowym (prawo cywilne, prawo spadkowe, dziedziczenie
ustawowe, art. 935 §3 k.c). Zgodnie z brzmieniem art. 935 §3 k.c., w trzeciej grupie spadkowej do
dziedziczenia dochodzą Skarb Państwa oraz gmina. Podmioty te należą do grona spadkobierców
ustawowych. Gmina dziedziczy wówczas gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie małżonka lub
krewnych powołanych do dziedziczenia na mocy ustawy. Właściwość miejscowa gminy ustalana
jest na podstawie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy na terenie Rzeczypospolitej
Polski. Skarb Państwa powołany jest do dziedziczenia na podstawie ustawy w przypadku, gdy
spadkodawca nie pozostawił po sobie małżonka oraz krewnych i nie da się ustalić ostatniego
miejsca zamieszkania spadkodawcy na terenie Rzeczypospolitej Polski lub spadkodawca nie
posiadał takiego miejsca zamieszkania.
Z zapisów art. 935, §3 k.c., wynika, że zgodnie z dziedziczeniem ustawowym, to gmina w obrębie
której zlokalizowana jest działka (której zmarły właściciel był zameldowany), jest właścicielem
zarówno działki jak i studni. Gmina zatem powinna podjąć się zabezpieczenia i likwidacji
nieczynnej studni (zgodnie z procedurami likwidacji studni), stanowiącej potencjalne ognisko
zanieczyszczenia wód podziemnych (odpowiedzi udzieliła Elżbieta Przytuła).
32
Jaka powinna być procedura uchylania decyzji ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia
wody podziemnej – po fizycznej likwidacji ujęcia, czy może po trwałym zaprzestaniu
eksploatacji (Pozostawienie w obrocie prawnym decyzji ustalającej zasoby eksploatacyjne
zlikwidowanych ujęć wód podziemnych powoduje przekłamania i utrudnia bilansowanie
zasobów)?
Procedura uchylania decyzji ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia wody podziemnej wiąże się
bezpośrednio z fizyczną likwidacją ujęcia (likwidacją otworu, jeśli likwidacja otworu jest
bezpośrednią przyczyną likwidacji ujęcia). Po wykonaniu prac likwidacyjnych należy opracować
dokumentację geologiczną, przedstawiającą aktualny stan techniczny zlikwidowanej studni i
istniejące warunki hydrogeologiczne w miejscu wykonanych prac (zgodnie z Rozporządzeniem
Ministra Środowiska z dnia 23 czerwca 2005 r., w sprawie określenia przypadków, w których
konieczne jest sporządzenie innej dokumentacji geologicznej (Dz. U 05.116.983). Opracowana
dokumentacja powykonawcza stanowi podstawę do wystąpienia o skreślenie z ewidencji zasobów
eksploatacyjnych istniejącego dotychczas ujęcia (odpowiedzi udzieliła Elżbieta Przytuła).
Jaki powinien być sposób postępowania z zasobami po likwidacji studni?
Po wykonaniu prac likwidacyjnych należy opracować dokumentację geologiczną, przedstawiającą
aktualny stan techniczny zlikwidowanej studni i istniejące warunki hydrogeologiczne w miejscu
wykonanych prac (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 czerwca 2005 r., w sprawie
określenia przypadków, w których konieczne jest sporządzenie innej dokumentacji geologicznej
-Dz. U 05.116.983). Opracowana dokumentacja stanowi podstawą do wystąpienia o skreślenie z
ewidencji zasobów eksploatacyjnych zlikwidowanej studni (istniejącego dotychczas ujęcia, w
przypadku gdy likwidacja otworu jest bezpośrednią przyczyną likwidacji ujęcia) (odpowiedzi
udzieliła Elżbieta Przytuła).
Jakie są wymagane standardy jakości wód podziemnych?
Standardy jakości wód podziemnych określają:
1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29.03.2007 r., w sprawie jakości wody
przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 07.61.417). Rozporządzenie określa:
wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (zwanej dalej
"wodą"), w tym wymagania bakteriologiczne, fizykochemiczne, organoleptyczne; sposób
oceny przydatności wody; minimalną częstotliwość badań wody i miejsca pobierania
próbek wody do badań; zakres badania wody; program monitoringu jakości wody; sposób
33
nadzoru nad materiałami i wyrobami stosowanymi w procesach uzdatniania i dystrybucji
wody; sposób nadzoru nad laboratoriami wykonującymi badania jakości wody; sposób
informowania konsumentów o jakości wody; sposób postępowania przed organami
Państwowej Inspekcji Sanitarnej w przypadku, gdy woda nie spełnia wymagań
jakościowych. Przepisów tego rozporządzenia nie stosuje się do naturalnych wód
mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych oraz do wód leczniczych, dla
których warunki i wymagania sanitarne określają odrębne przepisy.
2. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r., które określa kryteria i sposób
oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 08.143.896), (odpowiedzi udzieliła Elżbieta
Przytuła).
Czy studnie do głębokości 30 m i poborze ujęcia do 5 m3/d powinny mieć dokumentację
hydrogeologiczną?
Zgodnie z art. 124 ustawy Prawo wodne (Dz.U.01.115, poz. 1229) na wykonywanie urządzeń
wodnych do poboru wód podziemnych na potrzeby zwykłego korzystania z wód ujęć o głębokości
do 30 m oraz na pobór wód podziemnych w ilości nieprzekraczającej 5 m3 na dobę, nie jest
wymagane pozwolenie wodno-prawne, co oznacza, że nie jest wymagane także sporządzenie
dokumentacji hydrogeologicznej, ponieważ zgodnie z art. 4.1a prawa geologicznego i górniczego
ustawy nie stosuje się do wykonywania ujęć wód podziemnych do głębokości 30 m, na potrzeby
zwykłego korzystania z wód (odpowiedzi udzieliła Małgorzata Woźnicka).
Odniesienie się do wykonania ujęć wód podziemnych do 30 m przy zwykłym korzystaniu
z wód, czy powinno się takie ujęcia rejestrować?
Prawo do zwykłego korzystania z wód przysługuje właścicielowi gruntu i odnosi się do wody
podziemnej znajdującej się w jego gruncie (art. 36 ustawy Prawo wodne). Zwykłe korzystanie
z wód służy zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa domowego oraz gospodarstwa rolnego
i w tym zakresie wykorzystania ujmowanych wód podziemnych ujęcia o głębokości do 30 m, nie
wymagają uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, a tym samym rejestracji (odpowiedzi udzieliła
Małgorzata Woźnicka).
Jak rozwiązać problem ustalenia zasobów eksploatacyjnych przy lokalizacji studni
o wzajemnie
na
siebie
zachodzących
lejach
depresyjnych,
przy
ograniczonych
możliwościach poboru wody, a dużym zapotrzebowaniu, przy okresowym-sezonowym
poborze wód?
34
Rozwiązaniem najbardziej wskazanym jest ustanowienie wspólnego obszaru zasobowego w
wyniku przeprowadzonego pompowania zespołowego obu ujęć i określenie dla każdego
użytkownika wydajności eksploatacyjnej uwzględniającej współdziałanie ujęć.
Pewnym rozwiązaniem jest też przyjęcie dokumentacji ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia na
czas oznaczony, np. na okres 5-cio letni oraz jednoczesne zobowiązanie użytkownika ujęcia do
prowadzenia obserwacji hydrogeologicznych, w wyniku których będzie można zweryfikować
rzeczywisty zasięg (efekt) wzajemnego oddziaływania ujęć.
Kolejne rozwiązanie może być efektem postępowania organu gospodarki wodnej podjęte na etapie
udzielania użytkownikom ujęć pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód podziemnych. W rejonach
występowania deficytu w zasobach wód podziemnych, organ gospodarki wodnej powinien
rozważyć możliwość wprowadzenia reglamentowania wody dla poszczególnych użytkowników.
Jest to możliwe zwłaszcza przy poborze wody dla potrzeb deszczowania upraw.
W skrajnych przypadkach „X” może pobierać wodę od poniedziałku do środy, zaś „Y” od czwartku
do niedzieli. Takie rozwiązanie powinno być wynikiem rozprawy administracyjnej przeprowadzonej
w trybie Kodeksu postępowania administracyjnego i znaleźć odzwierciedlenie w decyzjach
wodnoprawnych. Zadaniem organu ds. gospodarki wodnej jest pełne uzmysłowienie przyszłym
odbiorcom wody złożoności problemu wynikającego z konieczności racjonalnego gospodarowania
wodą oraz pełne zrozumienie problemu przez tych ostatnich (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
Kiedy otwór geologiczny staje się studnią? W jakim momencie należy uzyskać pozwolenie
wodno-prawne na wykonanie urządzeń wodnych oraz kiedy należy dokonywać zgłoszenia
w trybie prawa budowlanego?
Generalnie otwór studzienny staje się studnią z chwilą obudowania go obudową studzienną
i zamontowania w nim agregatu pompowego (pompy głębinowej). Jest to stan pełnej sprawności
eksploatacyjnej.
Jedynym odstępstwem jest wykorzystanie do poboru wody pompy poziomej, w określonych
warunkach hydrogeologicznych – płytkie zaleganie poziomu zwierciadła wody. W otworze
studziennym instaluje się wówczas wyłącznie rury pompowe zakończone sitem wlotowym „smokiem”. Pompa instalowana jest na zewnątrz otworu studziennego: w budynku stacji
uzdatniania wody (SUW) lub hydroforni.
Z wnioskiem o udzielenie pozwolenia wodnoprawnego na wykonanie urządzenia wodnego,
wymaganego art. 122 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2005 r. Nr
239, poz. 2019; z póź. zm.), praktycznie należy wystąpić z chwilą zatwierdzenia projektu prac
geologicznych.
Podstawą dokumentacji wodnoprawnej dla uzyskania tego pozwolenia stanowią dane projektu
prac geologicznych i projektu technicznego obudowy studziennej, opracowanego zgodnie z
35
przepisami obowiązującego Prawa budowlanego. Jeżeli urządzenie wodne umożliwi pobór wody o
wydajności równej lub większej od Q = 10,0 m3/h, to niezbędnym warunkiem uzyskania pozwolenia
wodnoprawnego jest uzyskanie decyzji o środowiskowych warunkach realizacji przedsięwzięcia,
tzw. „decyzji środowiskowej”.
Tak więc inwestor mając zatwierdzony projekt prac geologicznych, opracowany projekt techniczny
obudowy studziennej oraz pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urządzenia wodnego
(warunkowane przy określonych parametrach wielkości poboru wody uzyskaniem decyzji
środowiskowej), zleca wykonanie projektowanych prac w terenie wykonawcy. W przypadku
zamówień publicznych realizowanych przez gminy jest to etap opracowania SIWZ – Specyfikacji
istotnych warunków zamówienia.
Wykonawca realizuje projekt prac geologicznych, zaś jednocześnie, z należytym wyprzedzeniem
(30 dni) zgłasza, w trybie przepisów prawa budowlanego, zamiar przystąpienia do realizacji prac
budowlanych związanych z wykonaniem obudowy studziennej.
Obudowanie wykonanego wcześniej otworu studziennego obudową studzienną i zainstalowanie zawieszenie w otworze pompy głębinowej czyni dopiero urządzenie studnią, z której pobór wody
umożliwia użytkownikowi dopiero uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego na pobór tych wód
w trybie ustawy Prawo wodne (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
W jaki sposób ustala się wielkość obszarów zasobowych i granic obszaru spływu dla
pojedynczych indywidualnych ujęć?
Niezbędne
wskazówki
metodyczne
zawiera
poradnik
„Metody
określania
zasobów
eksploatacyjnych ujęć zwykłych wód podziemnych” Warszawa 2004 r. – opracowanie wykonane
na zamówienie Ministra Środowiska, a sfinansowane ze środków NFOŚiGW.
Praktycznie
dla
przedmiotowych
ujęć
wyznaczenie
obszaru
(strefy)
spływu
wody
do
dokumentowanego ujęcia można przeprowadzić metodą Wysslinga. W tym celu określamy:
Szerokość strefy spływu wyliczono wg wzoru:
B=
Q
kmI
gdzie:
Q – wydatek studni w m3/s;
k – współczynnik filtracji w m/s;
m – średnia miąższość warstwy wodonośnej w rejonie ujęcia w m;
I – gradient hydrauliczny; I = Δh/Δl (na podstawie hydroizohips wyznaczonych z pomiarów
terenowych lub z Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1 : 50 000).
Odległość od punktu neutralnego wynosi:
x 0=
Q
2ПkmI
36
Szerokość strefy na wysokości ujęcia wynosi:
B '=
B
2
Dysponując wynikami powyższych obliczeń oraz wielkością modułu zasilania (w m3/h/km2 na
podstawie
Mapy
hydrogeologicznej
Polski
w
skali
1 : 50 000)
dla
wielkości
zasobów
eksploatacyjnych w wysokości Q (w m3/h) wyznaczamy, na wcześniej ustalonym kierunku spływu
wód w rejonie ujęcia, obszar zasobowy odpowiadający 50-70% poboru wody, dla przedmiotowego
ujęcia, jako iloraz w/w ilości zasobów oraz modułu zasilania.
Jest to metoda uproszczona, która może być wykorzystana dla pojedynczych ujęć (odpowiedzi
Omówić zagadnienie wydajności eksploatacyjne studni, a pozwolenia wodnoprawne –
zasady ochrony i gospodarowania wodami podziemnymi.
Rygorom uzyskania pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód podziemnych z ujęcia, udzielonego
w nawiązaniu do art. 122 ust. 1 pkt 1. ustawy Prawo wodne z dnia 18.07.2001 r., (tekst jednolity:
Dz. U. Nr 239, poz. 2019 z 2005 r, z późn. zm.), podlegają wszystkie ujęcia objęte szczególnym
korzystaniem z wody, a więc wykraczające poza powszechne i zwykłe korzystanie z wody.
Należy tu pamiętać, że zwykłym korzystaniem z wody nie jest między innymi pobór wody
podziemnej do nawadniania gruntów i upraw za pomocą deszczowni i korzystanie z wody na
potrzeby działalności gospodarczej, a także pobór wody podziemnej w ilości przekraczającej
5,0 m3/d (art. 36, ust. 3, pkt. 1-3 ustawy Prawo wodne)
Użytkownik ujęcia powinien wtedy uzyskać w drodze decyzji pozwolenie wodnoprawne na
wykonanie urządzenia wodnego oraz na pobór wód podziemnych.
Pozwolenie nie jest wymagane między innymi na (art. 124 ustawy Prawo wodne):
 wykonanie urządzeń wodnych służących do poboru wód podziemnych na potrzeby zwykłego korzystania z wód ujęć o głębokości do 30,0 m (pkt. 5),
 pobór wód podziemnych w ilości nie przekraczającej 5,0 m3/d (pkt. 8).
Do wniosku o udzielenie pozwolenia wodnoprawnego między innymi na pobór wód podziemnych
dołącza się dokumentację hydrogeologiczna, o ile konieczność jej sporządzenia wynika z
przepisów ustawy P.g.g.
Określając cel i zakres korzystania z wód podziemnych, organ gospodarki wodnej ustala
w pozwoleniu, ilość pobieranej wody w tym maksymalną ilość m3 na godzinę i średnią ilość m3 na
dobę. Szczególnie w pierwszym przypadku, udzielający pozwolenia wodnoprawnego winien
czuwać, żeby tzw. pobór godzinowy (w m3/h), nie przekraczał wydajności eksploatacyjnej studni. W
37
tym celu powinny być właściwie dobrane parametry agregatu pompowego i głębokość jego
zawieszenia.
Przy ujęciach wielootworowych powinny być wyznaczone studnie podstawowe i awaryjne, a ujęcie
powinno być eksploatowane przy nie przekraczaniu wydajności eksploatacyjnej poszczególnych
studni
(określonej
w
dokumentacji
hydrogeologicznej),
w
ramach
ustalonych
zasobów
eksploatacyjnych ujęcia.
W pozwoleniu wodnoprawnym powinny być określone sposób i zakres pomiarów ilości i jakości
pobieranej wody, zwłaszcza częstotliwość. Także sposób i zakres pomiarów wydajności
i poziomów zalegania zwierciadła wody (statycznego i dynamicznego) oraz wyznaczone,
w zależności od warunków hydrogeologicznych, strefy ochronne (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
Omówić zagadnienia związane z wyznaczaniem obszaru zasobowego dla ujęć wody
(obecnie brak jest jasnych przepisów prawnych zabraniających wykonywania nowych ujęć
wody w ustalonych obszarach zasobowych istniejących ujęć wody)?
Obecnie obowiązujące prawo nie zabrania wykonywania nowych ujęć wody w ustalonych już
wcześniej obszarach zasobowych innych ujęć. Może być sytuacja, że nie wszystkie zasoby
ustalone dla innego ujęcia lub grupy ujęć są wykorzystane. Można też dokumentowaniem nowego
ujęcia udowodnić, że możliwości zasobowe obszaru zasobowego są większe.
Problemem jest natomiast ustalenie relacji między zasobami dyspozycyjnymi i eksploatacyjnymi.
Nie jest wiadomo, czy ustalone w dokumentacji hydrogeologicznej zasoby dyspozycyjne na
określonym obszarze ograniczają wielkość zasobów eksploatacyjnych, czy też dokumentacje
hydrogeologiczne
zasobów
eksploatacyjnych
uszczegóławiają
ogólne
ustalenia
zawarte
w dokumentacji zasobów dyspozycyjnych. Definicje poszczególnych rodzajów zasobów są
wprawdzie
jednoznaczne,
ale
zasady
dokumentowania
zasobów
eksploatacyjnych
nie
zobowiązują do odnoszenia się do wielkości zasobów dyspozycyjnych.
W przypadku jeśli przyjmie się, że zasoby eksploatacyjne nie mogą przekroczyć zasobów
dyspozycyjnych powstaje pytanie, kto jest zobowiązany do bilansowania zasobów – starosta czy
marszałek województwa? Generalnie powinna być to rola organu gospodarki wodnej udzielającego
pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód podziemnych (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
Czy powiatowa administracja geologiczna może egzekwować od właściciela studni książkę
eksploatacji studni, czy ma uprawnienia do egzekwowania takiego dokumentu?
Obowiązek prowadzenia przez „Zakład” książki eksploatacji studni wprowadzono zarządzeniem
Ministra Rolnictwa z dnia 18.08.1978 r., w sprawie rejestracji i prowadzenia obserwacji ujęć wód
podziemnych (M.P. z 1978, Nr 29, poz. 107). Zarządzenie stosowało się do ujęć wód
podziemnych, jeżeli na pobór wód z nich wymagane było pozwolenie wodnoprawne. Zarządzenie,
38
powstałe w oparciu o przepisy ustawy z dnia 24.10.1974 r., Prawo wodne (Dz.U. Nr 38, poz. 230),
przestało obowiązywać z dniem 01.01.2002 r, w dniu wejścia w życie przepisów aktualnie
obowiązującej ustawy Prawo wodne z dnia 18.07.2001 r. (Dz. U. z 2005r. nr 239, poz. 2019, z
późn. zm.).
Tak więc, administracja, zwłaszcza geologiczna, nie miała i nie ma podstaw prawnych do
egzekwowania od właściciela studni „książki eksploatacji studni”. O ile przed laty organ gospodarki
wodnej
udzielający
pozwolenia
wodnoprawnego
miał
takie
uprawnienia
wynikające
z przytoczonego wyżej zarządzenia (a więc mimo wszystko ograniczone), tak obecnie ten sam
organ praktycznie może tylko zalecać prowadzenie podobnej dokumentacji bez względu, czy
nazwiemy ją „książką eksploatacji studni”, czy np. „książką studni”.
Należy, na etapie pozwolenia wodnoprawnego, uzmysłowić użytkownikowi ujęcia, że prowadzenie
takiego dokumentu nie jest potrzebne organowi gospodarki wodnej, czy też geologicznej. Jest
przede wszystkim niezbędne użytkownikowi ujęcia.
Dokument taki, w którym można znaleźć wyniki prawidłowo przeprowadzanych okresowych
pomiarów i obserwacji zachowania się zwierciadła wody ujętej warstwy wodonośnej, w tym
statycznego i dynamicznego przy znanej wydajności, a także np. zapisy odnoszące się do daty,
głębokości zawieszenia, typu i parametrów zapuszczonej w otworze studziennym pompy
głębinowej oraz uwagi mówiące o rodzaju „przedmiotów” utopionych w otworze (częste zdarzenie
podczas wymiany pompy), stanowi bezcenny materiał do oceny np. stanu technicznego studni,
przyczyn jej awarii, itp. W dokumencie takim jest też miejsce na gromadzenie wyników analiz wody
(odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
Jaka jest możliwość lokalizacji nowych ujęć na obszarach o zatwierdzonych zasobach dla
regionu - chodzi zarówno o zasoby dynamiczne jak i eksploatacyjne?
Decyzja o lokalizacji nowych ujęć, a więc zatwierdzeniu projektu prac hydrogeologicznych
otwierającego drogę do wykonania prac w terenie, winna być podjęta w konsultacji z organem
gospodarki wodnej, który w założeniu ma najlepsze rozeznanie w kwestii zagospodarowania
zasobów wód podziemnych na danym obszarze. Decyzja ta powinna być podjęta w nawiązaniu do
informacji, które z ujęć są eksploatowane, których eksploatacja została zaniechana, a które zostały
zlikwidowane oraz jaka część zasobów udokumentowanych jest aktualnie wykorzystana
w stosunku do wielkości określonych w pozwoleniach wodnoprawnych.
Ważną przesłanką do podjęcia decyzji o lokalizacji nowego ujęcia jest cel i wielkość
zapotrzebowania na wodę. Nie można lokalizować nowych ujęć dla potrzeb inwestycji przede
wszystkim wodochłonnych, w obszarach przeeksploatowanych - gdzie naruszono zasoby
dyspozycyjne, tam gdzie na przestrzeni lat obserwuje się stałą tendencję do obniżania się poziomu
wód głównych użytkowych poziomów wodonośnych (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
39
Co zrobić z zasobami ujęć, gdy studnie ich dotyczące zostały całkowicie zlikwidowane,
proszę wskazać postępowanie w takich przypadkach?
Zgodnie z obecnymi przepisami ustawy P.g.g, użytkownik ujęcia z chwilą zlikwidowania studni
przedkłada organowi ds. geologii dokumentację geologiczną spełniającą wymagania rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska z dnia 23.06.2005 r., w sprawie określenia przypadków, w których jest konieczne sporządzenie innej dokumentacji geologicznej (Dz.U. nr 116; poz. 983). Dokumentacja ta nie jest „przyjmowana”, jak dokumentacja hydrogeologiczna, lecz wyłącznie archiwizowana.
W tym momencie narzuca się pytanie, a co z decyzją administracyjną zatwierdzającą
dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby eksploatacyjne, często jeszcze w kat. „B”?
Przed laty, kiedy likwidowało się studnię lub studnie ujęcia, wyniki prac, w formie „Sprawozdania”,
były przyjmowane postanowieniem, które było przekazywane między innymi do wiadomości
organowi gospodarki wodnej. Postanowienie to było podstawą skreślenia studni z ewidencji i
„zwolnienia” zasobów.
Obecnie, szczególnie tam, gdzie zasoby ujęcia zostały przed laty ustanowione decyzją
administracyjną, należałoby się zastanowić, czy jednak z chwilą likwidacji studzien, te decyzje nie
należy uchylić na wniosek użytkownika lub stwierdzić z Urzędu, że wygasły, gdyż w skutek
likwidacji ujęcia – stały się bezprzedmiotowe (odpowiedzi udzielił Antoni Giłka).
40

Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada

Transkrypt

Podobne dokumenty

151 Zbiornik Turek - Konin - Koło Legenda

Problemy dokumentowania zasobów eksploatatacyjnych

Hasło zanieczyszczenia-wod-podziemnych

Pałace Pamięci – ars memoriae w dobie Internetu

Projektowanie, budowa i eksploatacja ujęć wód podziemnych

koniec XVIII, koniec XIX wieku - Państwowa Służba Hydrogeologiczna

FORUM NAUKOWE w Instytucie Psychologii UKSW Krzysztof