istota i pojęcie organizacji sieciowej

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 17, Nr 2/2013
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Nauki dla Zarządzania.
Od czasów Adamieckiego do współczesności
Artur Maik, Angelika Godzisz1
ISTOTA I POJĘCIE ORGANIZACJI SIECIOWEJ
Wstęp
Pojęcia sieci i sieciowość coraz częściej pojawia się w literaturze publicystycznej i naukowej. Tematykę tych terminów wszechstronnie opisuje M. Castells
w książce ,,Społeczeństwo sieci”. Autor opisuje globalną gospodarkę przedstawiając ją jako ciągły przepływ informacyjny i finansowy. Mają one wpływ na produkcję i konsumpcję. Zwraca tu również uwagę na media, które przedstawia jako
przestrzeń walk politycznych, a ten nowy kształt społeczeństwa nazywa społeczeństwem Sieci2.
1. Uwarunkowania powstania organizacji sieciowej
Genezą wprowadzenia pojęcia ,,organizacji sieciowej” są wymagania jakie
stawia obecnie współczesny rynek, na którym zaobserwować można wiele nieprzewidywalnych zmian. Kiedy nastała konieczność znalezienia sposobu na opisanie nowej rzeczywistości, do której doprowadziły zmiany społeczne, ekonomiczne i technologiczne rynku wspomniane określenie społeczeństwa sieci przyjęło się również w naukach o organizacji i zarządzaniu. Poza tym zmiany na rynku
przejawiały się poprzez zacieranie się granic pomiędzy poszczególnymi rolami
dostawców i odbiorców. Rosną też potrzeby i wymagania klientów, duże znaczenie ma również obszar lojalności klienta. Czynniki te doprowadziły w końcu do
pojawienia się zjawiska konkurencji w drugiej połowie minionego wieku. Przedsiębiorstwa zmuszone zostały tym samym do podjęcia wielu działań mających na
celu utrzymanie przez nich pozycji lidera. Zabiegami jakich się podejmują są między innymi: aktywizacja działań marketingowych, odchudzanie swoich struktur
(lean menagement, outsourcing), stosowanie taktyki ograniczania i współdzielenia
1
2
Artur Maik, Angelika Godzisz, studenci, Studenckie Koło Naukowe KONCEPT, Uniwersytet Jana
Kochanowskiego w Kielcach.
M. Castells, Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 8.
335
ryzyka. Chęć uzyskania trwałej przewagi konkurencyjnej często narzuca konieczność podejmowania przez firmę współpracy na różnych poziomach z innymi
podmiotami rynkowymi. Wszystko to ma na celu wykreowanie układów jednostek
organizacyjnych lub inaczej partnerów, którzy dążą do wspólnego celu, wykazując
tym samym chęć współpracy, przynajmniej w jakimś przedziale czasowym (np.
termin adaptacji określonego projektu). Gospodarka globalna i dynamiczny jej
rozwój wpłynął na zmiany w komunikacji, konkurencji i współpracy pomiędzy
instytucjami, podmiotami rynkowymi czy pojedynczymi osobami. Tak ukształtował się współczesny obraz świata, w którym poszczególne podmioty w funkcjonujące w społeczeństwie są od siebie wzajemnie zależne, przez co tworzą rozległą,
skomplikowaną i dynamiczną strukturę o charakterze sieciowym. Opisane sieci
partnerskie mogą być tworzone przez dowolną liczbę firm. Same przedsiębiorstwa
mogą różnić się wielkością czy swoją strukturą3. Tworzone organizacje gospodarcze mogą mieć charakter kapitałowy, personalny czy kooperacyjny, a liczba i częstotliwość tworzonych związków przedsiębiorstw sprawia, że można je rozpatrywać jako dynamiczne i rozległe. Szeroki zakres tych powiązań zmusza tym samym przedsiębiorstwa, działające w warunkach rynkowych do zarządzania i podtrzymywania tych relacji, rozwijając swój kapitał społeczny. Relacje mogą się
odbywać się na poziomie komunikacji z klientami, dostawcami, podwykonawcami, partnerami w ramach aliansów strategicznych czy ośrodkami akademickimi
i badawczymi4.
2. Cechy organizacji sieciowej – definicja pojęcia
Kazimierz Perechuda, jeden z najlepszych ekspertów od zarządzania wiedzą,
pracownik naukowy Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu
przedstawia pojęcie organizacji sieciowej jako ,,zbiór niezależnych w sensie
prawnym jednostek gospodarczych, realizujących różnorodne przedsięwzięcia
i projekty koordynowane przez firmę–integratora, która posiada wyróżniające
(kluczowe, podstawowe) kompetencje”5.
Jako istotę organizacji sieciowych wymienia cechy główne tych organizacji. Są
nimi:
− dobrowolność przystąpienia do sieci,
− równoległa realizacja różnorodnych projektów i przedsięwzięć gospodarczych,
− kompatybilność kompetencji firmy–integratora oraz pozostałych kooperantów,
3
4
5
A. Pietruszka-Ortyl, Sztuka zaufania w organizacjach sieciowych [w:] E. Niedzielska, H. Dudycz,
M. Dyczkowski, Nowoczesne technologie informacyjne w zarządzaniu, Prace naukowe Akademii
Ekonomicznej we Wrocławiu Nr 1044/2004.
R.S. Burt, Structural Holes versus Network Closure as Social Capital [w:] N. Lin, K. Cook, R.S.
Burt, Social Capital: Theory and Research, Aldine Transaction, Nowy Jork 2001 r., s. 110-123.
K. Perechuda, Prezentacja ,,Dyfuzja wiedzy w przedsiębiorstwie sieciowym”, wyd. UE Wrocław,
2007 r.
336
− pojawienie się wysp wiedzy niejawnej,
− coraz krótsze cykle życia produktów i usług,
− przenikanie się z innymi sieciami,
− wykorzystanie sieci komputerowych w procesach komunikowania się,
− duży potencjał w zakresie organizacyjnego uczenia się6.
Należy zwrócić uwagę, iż niezwykle ważną rolę przy tworzeniu organizacji
sieciowych odgrywają więzi społeczne. Dzięki temu mogą one wzrastać, trwać
i odbudowywać się, a nawet przekształcać w grupy konkurencyjne, czy też rozpadać się. A jednak poszczególne jednostki sieci są niezależnymi podmiotami7
Tabela 1. Porównanie niektórych cech struktury hierarchicznej i sieci.
Parametry struktury
Powołanie
Cele
Typowe dla struktury
hierarchicznej
przez organ założycielski
narzucone z zewnątrz
Podział pracy
stabilny i ściśle określony
Specyfika obowiązków szczegółowa
silnie sformalizowane
Wzorce działania
sformalizowana, głównie kanałami
Komunikacja
pionowymi
Rozpiętość kierowania wąska
smukła (trójkąt)
Forma struktury
zewnętrzna
Motywacja działania
na najwyższym szczeblu kierowania
Lokalizacja władzy
Typowe dla sieci
wolą członków
sformułowane na podstawie
analizy potrzeb członków
zmienny, wynikający
z zainteresowań członków lub
rotacji zadań
brak
brak
luźna, kanałami poziomymi
brak
idealnie płaska
wewnętrzna
rotacyjne wykonywanie funkcji
kierowniczych
wynikający z pozycji organizacyjwynikający z wiedzy
Autorytet
nej zajmowanego stanowiska
i doświadczenia
sformalizowana, wykonywana
kontrolę zastępuje samokontrola
Kontrola
przez kierowników
i presja członków sieci
wysoce ograniczona
nieograniczona
Zdolność do zmian
Źródło: D. Elsner, Ludzkie oblicze organizacji. Czy sieć jest dobra na wszystko?, „Personel” nr 9,
1997 r.
Aby lepiej zrozumieć strukturę i sposób działania przedsiębiorstw działających
na zasadzie sieci w tabeli 1 przedstawiono porównanie cech struktury hierarchicznej i sieciowej.
W tym wypadku opisywany typ sieciowy składa się z samozarządzających się
jednostek, które współpracują ze sobą, koncentrując się na procesach. Podmioty
powiązane są ze sobą wzajemnie siecią stosunków, a nie tylko z daną jednostką.
Rodzaje sieci występujące między organizacjami można podzielić na:
6
7
Ibidem, s. 80-82.
A. Knap-Stefaniuk, Elastyczne struktury organizacyjne i narzędzia teleinformatyczne, Biuletyn
POU, marzec 2010 r.
337
− zintegrowane – jednostki prawnie należące do jednej grupy bądź organizmu
gospodarczego;
− skorelowane – grupy podmiotów gospodarczych, świadome wspólnych potrzeb, które we własnym zakresie dążą do ich zaspokajania;
− kontraktowe – opierają się na umowach koncesyjnych lub franchisingowych i dotyczą statutowo niezależnych partnerów.
− stosunków bezpośrednich, najczęściej występują na poziomie życia społecznego (polityka, religia), ale także w życiu gospodarczym (np. jako sieci
sprzedaży bezpośredniej – przedstawicielstwo handlowe)8.
,,W przypadku organizacji uczącej się zbudowana jest na bazie sieci autonomicznych lub samoprzewodzących zespołów, zaś w przypadku organizacji inteligentnej nie występuje hierarchiczne podporządkowanie, a oparta jest na relacji ról
i podporządkowana realizacji procesów”9.
Zidentyfikowaną sieć wiedzy, którą tworzą pracownicy posiadający zbiór informacji, na temat produktu produkowanego w danym przedsiębiorstwie obrazuje
Rysunek 1.
Autorzy metody myślenia sieciowego (P. Gomez, G. Probst i H. Ulrich), wykazują również istotne błędy, których mogą dopuścić się managerowie rozwiązując
jakiś problem swojej korporacji. Jest ich siedem:
1. Problemy występują w sposób obiektywny, trzeba je tylko jasno sformułować,
2. Każdy problem jest bezpośrednią konsekwencją tylko jednej przyczyny,
3. Dla zrozumienia sytuacji wystarczy diagnoza stanu obecnego,
4. Stosunki zachodzące między zjawiskami można prognozować, a sformułowanie prognozy umożliwia bogata baza informacyjna,
5. Sytuację problemową można opanować, pozostaje jedynie pytanie jakim
kosztem,
6. Każdy i w dowolnym momencie może podjąć się rozwiązania problemu,
7. Po rozwiązaniu można problem odłożyć ad acta10.
Mimo tych błędów to działanie o strukturze sieci sprawia, że walka konkurencyjna z rywalami na rynku jest dosyć trudna. Dzieje się tak dlatego, że w zakresie
tylko jednej dziedziny można użyć różnego podejścia, mogą ona opierać się na
zróżnicowanych strategiach rynkowych czy też różnych formach organizacyjnych.
Dzięki rozbudowanej ilości więzi upadek jednego przedsiębiorstwa (a nawet kilku), nie osłabia znacząco całości samej struktury11.
Encyklopedia zarządzania: Struktura sieciowa, www. mfiles.pl,aktualizacja (kwiecień 2010).
Ibidem.
10
K. Ziemniewicz, Współczesne koncepcje i metody zarządzania, wydanie III, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009, s. 40-41.
11
P. Stępka, K. Subda, Wykorzystanie analizy sieci społecznych (SNA) do budowy organizacji opartej na
wiedzy [w:] Dwumiesięcznik Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, www.e-mentor.edu.pl, Nr 1
(28)/2009.
8
9
338
Rysunek 1. Przykład sieci współpracy.
Źródło: P. Stępka, K. Subda, Wykorzystanie analizy sieci społecznych (SNA) do budowy
organizacji opartej na wiedzy [w:] Dwumiesięcznik Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, www.e-mentor.edu.pl, Nr 1 (28) / 2009.
3. Klaster jako przykład organizacji sieciowej
Sieci międzyorganizacyjne można opisać jako układ strategicznej współpracy
niezależnych względem siebie organizacji, opartym na elastycznym współdziałaniu i synergii - czyli dążeniu do wspólnego celu. Sieć powstaje poprzez wspólne
działanie małych podmiotów gospodarczych, które dzięki wzajemnemu wsparciu
zwiększają efektywności swoich działań. W budowaniu takiej sieci bardzo ważne
jest zaufanie. Budowanie, przystępowanie do sieci charakteryzuje się dużym
prawdopodobieństwem osiągnięcia sukcesu ale zawsze należy również wziąć po
uwagę ryzyko porażki. Szybka wymiana informacji warunkuje efektywny rozwój
339
ale pojedyncza informacja może przysporzyć zarówno zysk jak i stratę12. Zaufanie
między partnerami jest najważniejszym czynnikiem wzajemnego współdziałania.
Budowanie zaufanie jest więc priorytetowym zadaniem organizacji tworzących
sieć. Poprzez zaufanie powstaje kapitał społeczny pozwalający organizacjom na
łatwiejsze nawiązywanie relacji, wymianę wiedzy i prowadzenie interesów. Sieci
mogą przybierać różną formę, rozmiar i charakter organizacyjny w zależności od
poziomu złożoności wzajemnego powiązania. Różnorodność wśród form organizacji sieciowej spowodowana jest również poprzez zasięg terytorialny tj. lokalny,
regionalny, krajowy i globalny. W literaturze często podawanym przykładami
organizacji sieciowej o globalnym zasięgu są firmy działające w branży elektoronicznej np.: LG, Philips, Siemens. Organizacja sieciowa może powstać w efekcie:
− stopniowego zawiązania lub jednorazowego nawiązania długookresowego
współdziałania handlowego przez niezależne organizacje,
− inwestycji prowadzących do włączenia nowych ogniw w układ kooperacji
nadzorowany przez co najmniej jedną organizację realizującą strategię ekspansji,
− wewnętrznych przekształceń w dużej scentralizowanej organizacji13.
Ze względu na posiadane cechy, formami organizacji sieciowej są m.in. organizacja wirtualna, outsocurcing, alians strategiczny, franchising, a także klastry.
W niniejszej pracy organizacja sieciowa zostanie przedstawiona w postaci klastra,
którego charakterystyka zostanie omówiona na przykładzie kieleckiego klastra
usługowego „Grono Targowe Kielce”.
„Klaster to geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczególnych dziedzinach,
konkurujących między sobą, ale również współpracujących”14. Kielecki klaster
tworzą 56 przedsiębiorstw działających na terenie województwa świętokrzyskiego. Podmiotem wiodącym klastra ze względu na charakter i zasięg działań jest
ośrodek wystawienniczy Targi Kielce Sp. z o.o. Wraz z pozostałymi członkami
tworzy szeroką ofertę usług doradczych, wystawienniczych, szkoleniowych, poligraficznych, promocyjnych, gastronomicznych, transportowych, hotelarskich,
a więc stanowią niezbędne zaplecze organizacji wydarzeń targowo konferencyjnych. Celem powołania klastra jest podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw działających w obszarze organizacji i obsługi imprez targowo kongresowych oraz usług towarzyszących, poprzez poszerzenie skali i zakresu świadczonych przez nie usług15. Kieleckiego klaster reprezentuje interesy gospodarcze
zrzeszonych w nim podmiotów zwłaszcza wobec organów państwowych i samorządu terytorialnego, sądów powszechnych i polubownych oraz innych organizacji
krajowych i zagranicznych. Poprzez działanie w ramach klastra poszczególni
https://www.par.pl/2008/files/12-08_artykul4p.pdf (07.01.2013).
A. Stabryła, (red.) Analiza i projektowanie systemów zarządzania przedsiębiorstwem, Mifiles.pl,
Kraków 2010, s. 209.
14
http://www.rsi.org.pl/index.php/pl/Klastry-w-Polsce-63.html (07.01.2013).
15
http://www.gronotargowe.pl/index.php?menu=10 (07.01.2013).
12
13
340
przedsiębiorcy podnoszą również swój innowacyjny potencjał oraz otrzymują
pomoc w rozwiązywaniu problemów ekonomicznych, organizacyjnych i prawnych dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej. Klaster usługowy
„Grono Targowe Kielce” realizując swoje zadania dąży do stworzenia innowacyjnej sieci współpracy w regionie oraz wytworzenia trwałych powiązań kooperacyjnych. Przykład kieleckiego klastra targowo-kongresowo-usługowego posiada najważniejsze cechy organizacji sieciowej: skupia dobrowolnie zrzeszonych, niezależnych przedsiębiorców, którzy poprzez współpracę realizują cele, których nie
osiągnęliby działając samodzielnie.
Bibliografia:
1. Burt R.S., Structural Holes versus Network Closure as Social Capital [w:] N. Lin,
K. Cook, R.S. Burt, Social Capital: Theory and Research, Aldine Transaction, Nowy
Jork 2001.
2. Castells M., Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
3. Elsner D., Ludzkie oblicze organizacji. Czy sieć jest dobra na wszystko?, „Personel” nr
9, 1997.
4. Encyklopedia zarządzania: Struktura sieciowa, www.mfiles.pl, (kwiecień 2010).
5. Knap-Stefaniuk A., Elastyczne struktury organizacyjne i narzędzia teleinformatyczne,
Biuletyn POU, maj 2010.
6. Perechuda K., Prezentacja,, Dyfuzja wiedzy w przedsiębiorstwie sieciowym”, wyd. UE
Wrocław, 2007 r.
7. Stabryła A., (red.) Analiza i projektowanie systemów zarządzania przedsiębiorstwem,
Mifiles.pl, Kraków 2010.
8. Stępka P., Subda K., Wykorzystanie analizy sieci społecznych (SNA) do budowy organizacji opartej na wiedzy [w:] Dwumiesięcznik Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, www.e-mentor.edu.pl, Nr 1 (28)/ 2009.
Źródła internetowe:
1. https://www.par.pl/2008/files/12-08_artykul4p.pdf
2. http://www.rsi.org.pl/index.php/pl/Klastry-w-Polsce-63.html
3. http://www.gronotargowe.pl/index.php?menu=10
Abstrakt:
Organizacja sieciowa jest nowoczesną formą organizacji, która tworzą niezależne podmioty gospodarcze. Przyczyną powstawania organizacji sieciowej jest
globalizacja oraz rozwój technologii internetowej, a także zmiana w postrzeganiu
organizacji i zacieranie się granic pomiędzy podmiotami gospodarczymi. W obecnej sytuacji na rynku podmiotom działającym w pokrewnych branżach łatwiej
odnieść sukces dzięki wzajemnej współpracy. Przynależność do sieci zwiększa
gwarancję sukcesu oraz zmniejsza ryzyko straty. Organizacja sieciowa charakteryzuje się m.in. dobrowolnością uczestnictwa, płaską strukturą, elastycznością i strategicznym współdziałaniem odrębnych podmiotów. Więź współpracy łącząca
341
odrębne przedsiębiorstwa pozwala poszczególnym podmiotom na obniżenie kosztów, poprawia ich innowacyjność i umacnia pozycję konkurencyjną na rynku.
The nature and the concept of network organization
The network organization is a modern form of organisation, which are creating
independent business entities. A globalization and a development of the Internet
technology, as well as a change in perceiving the organization and a softening are
causing coming into existence of the network organization border between business entities.
In the current situation on the market it is easier for entities acting in related industries to be a success thanks to the mutual cooperation. The membership in the
network is increasing the guarantee of the success as well as is reducing the downside risk. The network organization is characterized among others by a freedom of
the participation, with flat structure, the flexibility and the strategic cooperation of
separate entities. The relationship of cooperation linking separate company allows
individual operators to reduce costs, improve their innovation and strengthens the
competitive position in the market.
Artur Maik, Angelika Godzisz, students, Students’ Scientific Circle KONCEPT,
Jan Kochanowski University in Kielce.
342