DENDROCHRONOLOGIA WINORO„LI czyli czego mo

Po co komu świder w winnicy
czyli czego możemy dowiedzieć się
badając roczne przyrosty winnego krzewu
Nazywam się Monika Białobrzeska i jestem doktorantką w Zakładzie Klimatologii i Ochrony Atmosfery na
Uniwersytecie Wrocławskim (a dokładniej: w Instytucie Geografii i Rozwoju Regionalnego, na Wydziale Nauk o
Ziemi i Kształtowania Środowiska Uniwersytetu Wrocławskiego– nie ma jak krótka charakterystyka.. na pytanie, a
gdzie robisz doktorat ☺)
Realizuję pracę doktorską zatytułowaną UWARUNKOWANIA ŚRODOWISKOWE I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU
UPRAW WINOROŚLI W POLSCE. Niektórzy mnie już znają lub kojarzą, ponieważ z wieloma osobami
rozmawiałam podczas konwentów winiarzy czy przy okazji innych spotkań. Z kilkoma osobami również
współpracuję podczas realizacji pracy doktorskiej. W pracy zajmuję się przede wszystkim wpływem warunków
klimatycznych na rozwój winorośli.. a jednym z głównych efektów mojej pracy będą mapy przedstawiające
najlepsze lokalizacje w Polsce pod uprawę tego szlachetnego krzewu :)
Jako przykład.. mapy mojego autorstwa, jeszcze z okresu realizacji pracy magisterskiej, mapa pokazująca, gdzie
w warunkach średnich (czyli określonych przez średnie wartości sum temperatur aktywnych z dziesięciolecia)
możliwa jest uprawa odmian winorośli w zależności od wymagań cieplnych (czyli parametru SAT) oraz mapa
średniej temperatury powietrza w lipcu (średnia temperatura powietrza mierzona standardowo na 2 m. nad
poziomem gruntu)
W trakcie realizacji pracy miałam okazję być na wielu winnicach, rozmawiać z różnymi ludźmi.. Bywałam również
na międzynarodowych konferencjach zarówno typowo naukowych, jak i „winoroślowych” (np. Cool Climate
Customers Conference w Heppenheim w 2010 roku). Uczestnicy wyjazdu na tę konferencję, zorganizowanego
przez Krzyśka Górkę i firmę Viticultura mogą pamiętać mnie jako kobietę w 5 miesiącu ciąży, która jako jedyna
chyba, nie piła wina na tym wyjeździe ☺
(http://www.traubenshow.de/images/stories/CCCC_2010/14_Monika_Bialobrzeska_Poland.wmv)
W trakcie realizacji pracy doktorskiej, jeżdżąc po winnicach i wiedząc, że aby właściwie ocenić lokalizację nie
wystarczy przeanalizować dane klimatologiczne, ważna jest wiedza praktyczna, coś czego można dowiedzieć się
w terenie.. wpadłam na pomysł na to, żeby sprawdzić, czy istnieją zależności związane z występowaniem
uszkodzeń spowodowanych ekstremalnymi warunkami (m.in. mróz, przymrozki, susza) w drzewach a
pojawianiem się ich w zdrewniałych częściach krzewów winorośli.
Ale skąd się w ogóle wziął ten temat..
Powód był prosty.. znaleźć odpowiedź na pytanie: czy na podstawie analiz dendrochronologicznych
(dendroklimatologicznych) drzew możliwe jest ocenienie wpływu warunków klimatycznych na wzrost i rozwój
krzewów winorośli w potencjalnych i istniejących lokalizacjach.
Dlaczego na podstawie drzew? No i po co?
Ponieważ w bliskich okolicach potencjalnych lokalizacji winnic bardzo często znajdziemy przecież drzewa,a stacje
meteorologiczne, z których można przeanalizować dane, są najczęściej w dużo większej odległości. Informacja z
drzew w najbliższej okolicy pozwoliłaby zatem na dużo dokładniejszą ocenę siedliska.. nawet w przypadku braku
czujników czy rejestratorów temperatury. A zatem.. czy pierwszy wybór padł na drzewa owocowe – i czy na ich
podstawie da się określić zagrożenie przymrozkowe potencjalnego / istniejącego siedliska.
I teraz.. Jak znaleźć odpowiedź.. Zapewne sporo osób orientuje się, czym zajmuje się dendrochronologia. To
nauka, metoda, polegająca na określaniu wieku bezwzględnego (wyrażonego w latach, które upłynęły od danego
zdarzenia do dziś), oparta na analizie szerokości przyrostów rocznych drzew. Wiąże się to ze znanym zjawiskiem
zmiany szerokości przyrostów rocznych pod wpływem warunków klimatycznych. Poszczególne gatunki roślin
mają inne „wzory przyrostowe”. W słojach można znaleźć odzwierciedlenie różnych czynników stymulujących
wielkość przyrostu, zarówno warunki siedliskowe czy genetyczne, jak i zaobserwowany w ostatnich
dziesięcioleciach wpływ działalności człowieka.
Jednak zarówno dziś jak i w przeszłości najbardziej istotnymi elementami, które decydują o wielkości przyrostów
są czynniki klimatyczne: opady oraz temperatura. Ale nie tylko same szerokości słojów są istotne, ważna jest
również ocena budowy anatomicznej komórek drewna, a więc m.in. poszukiwanie uszkodzonych komórek.
Pod koniec 2009 roku pojechałam na tygodniowe szkolenie do Szwajcarii, gdzie pod okiem specjalistów z
Instytutu WSL (Swiss Federal Institute for Forest, Snow and Landscape Research WSL) uczyłam się wykonywać
próby z drewna – już na próbkach z krzewów winorośli. Przy użyciu mikrotomu uczyłam się wykonywać preparaty
mikroskopowe, gdzie z całej powierzchni przekroju uzyskiwałam slajdy – próby o szerokości ok. 15 mikrometrów.
Aby lepiej zobaczyć i przeanalizować strukturę drewna próbki barwiłam je safraniną i barwnikiem Astra Blue,
zatapiałam w balsamie kanadyjskim i pozostawiałam do wysuszenia w suszarce. Po powrocie jednak nie
mogłam szybko rozpocząć badań, ponieważ przede wszystkim dlatego.. że u mnie w instytucie nie było pracowni
dendrochronologicznej… Tematem zaraziłam koleżankę z Uniwersytetu Śląskiego, którą poznałam właśnie w
Szwajcarii, obecnie już Panią Doktor, Magdę Opałę, która już do swojego doktoratu zajmowała się
dendroklimatologią.
No i razem zaczęłyśmy działać. ..najpierw szukać literatury.. bo w końcu może ktoś już to przebadał.. Ale nie.. nic
z tego.. nikt jeszcze na ten pomysł przed nami nie wpadł.. No więc do dzieła ☺
Ale temat przez jakiś czas nie mógł być realizowany tak jak byśmy chciały… ponieważ po pierwsze nie miałam
niestety funduszy na częste wyjazdy do Magdy, do Sosnowca, gdzie jest pracownia dendro.. a po drugie.. mój
stan nie pozwalał mi na to, żeby przygotowywać próbki mikroskopowe z użyciem odczynników chemicznych.. ☺
Ale i tak nadal jeździłam po winnicach, najpierw tak:
A później już tak:
:
No i później już mogłyśmy zacząć działać, bo w końcu było już tak:
:
Pierwsze badania dały nam bardzo obiecujące wyniki. Konsultowałyśmy je również ze specjalistą od fizjologii
krzewów winorośli, profesorem Markusem Kellerem z Washington State University, autorem bardzo dobrej
książki The Science of Grapevines – Anatomy and Physiology.
No i na 1 Konferencji Dendrochronologów Polskich, która odbyła się w lutym 2012 roku w Rogowie
zaprezentowałyśmy swoje wyniki.. Wszyscy dendrochronolodzy zaskoczeni naszym tematem wystąpienia
(posteru) .. no bo kto by zajął się winoroślą.. Perspektywy badań przyrostów rocznych winorośli (Vitis spp.)w
Polsce - zastosowanie metod dendrochronologicznych w agroklimatologii
No więc teraz coś więcej o wynikach. Dla zainteresowanych dokładnymi wynikami odsyłam do artykułu
(po polsku: http://cepl.sggw.pl/sim/pdf/sim30_pdf/sim30_M_Bialobrzeska.pdf) a poniżej bardziej
skrótowa charakterystyka wyników naszych badań oraz ZAPROSZENIE DO WSPÓŁPRACY
Pierwsze pytanie, jakie się w ogóle pojawiło, w momencie gdy po raz pierwszy pobierałam próby do badań było:
czy tam faktycznie coś się da zobaczyć.. Da się ☺
Przykłady różnych szerokości przyrostów rocznych w przekroju poprzecznym
próbek drewna winorośli (z lewej)
Zbliżenie jednego z pierścieni – słojów – przyrostów z winorośli pobranej u Pana Romana Wolniewicza w Winnicy
Jaspis w Dłużcu (po prawej)
Ale czy widoczne są również uszkodzenia, związane na przykład z występowaniem w danej lokalizacji bardzo
niskiej temperatury powietrza??? : TAK
Przykłady uszkodzeń mrozowych widocznych w przekroju poprzecznym próbek drewna winorośli. Uszkodzenia
mrozowe tkanek drewna wystąpiły w słoju datowanym na 2010 rok
Porównanie reakcji dendroklimatycznej winorośli z innymi gatunkami drzew owocowych wskazało nam na pewne
podobieństwo do reakcji przyrostowej jabłoni. Ale to nie koniec, tylko dopiero początek..
Żeby możliwa była dokładna ocena wpływu warunków klimatycznych na szerokość przyrostów rocznych
winorośli, występowanie uszkodzeń związanych z ekstremalnymi dla winorośli warunkami meteorologicznymi w
drewnie winorośli a także ocena współzależności z owocowaniem potrzebne jest: WIĘCEJ PRÓB i ANALIZ.
I tu pojawia się nasze ZAPROSZENIE DO WSPÓŁPRACY. Razem z Magdą chciałybyśmy zaprosić jak
największą grupę osób do współpracy. A o co dokładnie chodzi: przede wszystkim o krzewy winorośli, a po
części również drzewa owocowe. A także przede wszystkim możliwość pobrania prób do badań
dendrochronologicznych
Ze względu na niewielką średnicę pnia lub zdrewniałych wielo lub jednorocznych
pędów winorośli konieczne jest ścięcie pewnej części krzewu, na przykład jednego
z ramion lub jego części. Nie da się uzyskać wówczas informacji o wszystkich
latach, kiedy żyła roślina, a oczywiście trudno przekonać właściciela pięknego
starego krzewu winorośli do ścięcia jego części..
W przypadku grubych pni możliwe jest pobranie próby świdrem Presslera (czyli
zrobienie odwiertu – rdzenia o średnicy 5,15 mm.
A więc, jeśli wiesz, że w pobliży jest stary krzew winorośli, masz stary krzew winorośli na swojej winnicy czy
działce, nawet o niezidentyfikowanej odmianie, jeśli masz bardzo stary krzew, na tyle, że nie wiesz, ile faktycznie
ma już lat.. i możesz zgodzić się na pobranie prób.. Albo jeśli Twoja winnica ma już kilka lub kilkanaście lat i
zgodzisz się na wycięcie kilku krzewów (ścięcie kilka centymetrów ponad gruntem).. lub pobranie prób.
To bardzo prosimy o kontakt:
Monika Białobrzeska
Tel. 607-331-809
Email [email protected]
Wyjaśnimy oczywiście wszelkie wątpliwości i mam nadzieję, że możliwe
będzie przeprowadzenie dalszych badań w Polsce (pierwsze pilotażowe
badania dla winorośli są już za nami). Do analiz swoje wyniki dołączy również
wcześniej wspominany profesor Markus Keller, kilku winiarzy z Polski, chęć
wykazują również osoby z poza granic Polski.
Jeśli nie jesteś zainteresowany badaniami dendro w winorośli, ale
zainteresowało Cię to czym się zajmuję.. również zapraszam do kontaktu
Monika Białobrzeska