Dochodzenie roszczeń cywilnych z umów sprzedaży i o

Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów
LECH OBARA
I WSPÓŁPRACOWNICY
Dochodzenie roszczeń cywilnych z umów sprzedaży
i o świadczenie usług w UE
- wybrane zagadnienia prawne na przykładzie Litwy
Otwarcie polskich przedsiębiorców na rynki
wschodnie, nie zawsze musi oznaczać, stosunki z
kontrahentami z poza wspólnoty. Nie można
bowiem zapomnieć, że część rynków wschodnich,
to państwa należące do Unii Europejskiej, dające z
jednej strony możliwość rozwoju polskich
przedsiębiorstw poprzez eksport towarów i usług na
wschód, z drugiej zaś strony dające możliwość
korzystania z dobrodziejstwa stosowania jednolitego
prawa wspólnotowego.
społecznych lub sądownictwa polubownego. Ogólną
zasadą regulującą
jurysdykcję sądów w
europejskim
postępowaniu
cywilnym
jest
jurysdykcja sądu państwa członkowskiego, w
którym pozwany ma miejsce zamieszkania lub
siedzibę (artykuł 4 ustęp 1 rozporządzenia Bruksela
I bis). Rozporządzenie przewiduje również
jurysdykcję szczególną tj. obejmującą przypadki,
wykazania wystarczająco silnego związku sądu
danego państwa członkowskiego ze sprawą.
Przepisy prawa UE zawierają normy kolizyjne
pozwalające ustalić prawo właściwe dla kontraktów,
modyfikują zasady jurysdykcji krajowej sądów
państw członkowskich oraz wprowadzają szereg
instytucji pozwalających na szybsze i tańsze
dochodzenie
oczywistych
roszczeń
oraz
wykonywania wydanych orzeczeń we wszystkich
państwach członkowskich UE (z wyjątkiem Danii).
Jednym z najważniejszych, z punktu widzenie
polskiego przedsiębiorcy, przypadków jurysdykcji
szczególnej jest jurysdykcja w sprawach
dotyczących umów uregulowana w artykule 7 ustęp
1 rozporządzenie Bruksela I bis.
Jurysdykcja sądów w sprawach cywilnych i
handlowych
Jeżeli chodzi o jurysdykcję sądową tj. ustalenie
sądu właściwego dla rozpoznania sporu, na
poziomie europejskim obowiązuje rozporządzenie
Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr
1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie
jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich
wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych
(rozporządzenie Bruksela I bis). Spod mocy
rozporządzenie wyłączone są sprawy z zakresu
prawa karnego, rodzinnego, upadłościowego,
spadkowego oraz innych spraw określonych w tym
rozporządzeniu, dotyczących m. in. ubezpieczeń
Artykuł 7
Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa
członkowskiego może być pozwana w innym państwie
członkowskim:
1) a) w sprawach dotyczących umowy – przed sądy miejsca
wykonania danego zobowiązania;
b) do celów niniejszego przepisu – i o ile nie uzgodniono
inaczej – miejscem wykonania danego zobowiązania jest:
— w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych – miejsce w
państwie członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową
zostały albo miały zostać dostarczone,
— w przypadku świadczenia usług – miejsce w państwie
członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były
świadczone albo miały być świadczone;
c) jeżeli lit. b) nie ma zastosowania, stosuje się lit. a);
Z punktu widzenia polskich eksporterów towarów i
usług na zagraniczne rynki wschodnie państw
członkowskich UE, będzie miało ustalenie
jurysdykcji sądowej w zakresie umów sprzedaży
rzeczy ruchomych oraz świadczenia usług. Na mocy
rozporządzenia Bruksela I bis, sądem właściwym
Tel. 089 523 5947; Fax: 089 521 4946
adres: ul. Partyzantów 68/5, 10-523 Olsztyn
strona: www.lechobara.pl; e-mail: [email protected]
Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów
“Lech Obara i Współpracownicy”
(oprócz jurysdykcji ogólnej) będzie również sąd
właściwy dla miejsca w państwie członkowskim,
gdzie towar został dostarczony lub miał zostać
dostarczony, oraz w którym usługi zgodnie z umową
były świadczone albo miały być świadczone.
Jednakże w przeważającej mierze będzie to sąd
właściwy dla pozwanego, ponieważ większość
spraw mogących powstać na gruncie umów
sprzedaży i o świadczenie usług, dotyczy zapłaty
przez nierzetelnego kontrahenta ceny sprzedaży lub
wynagrodzenia za usługę. Gdy zarówno dostawa
towaru i usługi, miała zostać dokonana na Litwę (z
innego państwa członkowskiego) sądem właściwym
pozostanie nadal sąd właściwy dla miejsca
zamieszkania lub siedziby pozwanego.
Z tego względu należy rozważyć, skorzystanie z
możliwości przewidzianej w rozporządzeniu
Bruksela I bis, dotyczącej wyrobu jurysdykcji
dokonanej w treści umowy z zagranicznym
kontrahentem. Bowiem jurysdykcja ogólna i
szczególna mają zastosowanie tylko wówczas, gdy
strony same nie wybrały jakiemu sądowi poddadzą
spór.
Wybranie sądu polskiego w umowie z zagranicznym
kontrahentem jest o tyle korzystne, że po uzyskaniu
orzeczenia sadu polskiego, nie ma konieczności
prowadzenia
odrębnego
postępowania
w
przedmiocie uznania orzeczenia w innym państwie
UE. Rozporządzenie Bruksela I bis zniosła
procedurę przewidzianą w rozporządzeniu Rady
(WE) nr 44/2001 z 22 grudnia 2000 r. w sprawie
jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich
wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych
(zwanego Bruksela I) tj. procedurę exequatur –
przewidującą
konieczność
przeprowadzenie
odrębnego postępowania w sprawie uznania
orzeczenia innego państwa członkowskiego UE.
Oznacza to, że obecnie orzeczenie sądowe wydane
w jednym z państw UE jest uznawana w
pozostałych państwach członkowskich, bez
konieczności przeprowadzania jakiegokolwiek
odrębnego postępowania. Jeśli takie orzeczenie jest
wykonalne w kraju wydania orzeczenia, nie ma
konieczności stwierdzenia jego wykonalności w
innym państwie UE.
Powyższe oznacza, że wyrok sądu polskiego, może
bez żadnych przeszkód być wykonywany na Litwie.
Dlatego dla polskiego przedsiębiorcy zawierającego
umowę sprzedaży towarów lub usług z
kontrahentem litewskim, najbardziej korzystnym
rozwiązaniem, jest zawarcie w umowie klauzuli o
wyborze jurysdykcji sądów polskich.
Prawo właściwe dla umów z litewskim
kontrahentem
Kolejnym ważnym zagadnieniem z zakresu
dochodzenia roszczeń cywilnych z umów sprzedaży
towarów i dostawy usług, jest ustalenie prawa
właściwego dla oceny danej umowy, mającego
zastosowanie m.in. do wykładni postanowień
umowy, wykonania zobowiązań umownych,
wygaśnięcia zobowiązań, skutków nieważności
umowy.
Po pierwsze, podobnie jak w przypadku jurysdykcji,
strony umowy mają prawo wybrać prawo właściwe
dla tego kontraktu. Są one autonomiczne w swojej
decyzji i niczym nie skrępowane. Wtedy umowa
poddana jest wybranemu przez strony reżimowi
prawnemu. Jeżeli jednak strony same tego nie
uczynią, lub uczynią to w sposób wadliwy
zastosowanie znajdą postanowienia rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008
z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa
właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I).
W przypadku wyrobu prawa, co do zasady
właściwym będzie prawo państwa pobytu strony
wykonującej charakterystyczne dla umowy
świadczenie. Jeżeli chodzi o umowę sprzedaży
towarów, rozporządzenie Rzym I wskazuje wprost,
podlega ona prawu państwu, w którym sprzedawca
ma miejsce zwykłego pobytu, zaś w przypadku
umowy o świadczenie usług podlega ona prawu
państwa, w którym usługodawca ma miejsce
zwykłego pobytu. Z kolei jeżeli nie można ustalić
prawa właściwego zgodnie z pozostałymi
2|Strona
Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów
“Lech Obara i Współpracownicy”
przepisami rozporządzenia Rzym I, umowa podlega
prawu państwa, z którym wykazuje najściślejszy
związek.
Artykuł 4
Prawo właściwe w przypadku braku wyboru prawa
1. W zakresie, w jakim nie dokonano wyboru prawa właściwego
dla umowy zgodnie z art. 3 i bez uszczerbku dla art. 5–8, prawo
właściwe dla umowy ustala się następująco:
a) umowa sprzedaży towarów podlega prawu państwu, w
którym sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu;
b) umowa o świadczenie usług podlega prawu państwa, w
którym usługodawca ma miejsce zwykłego pobytu;
c) umowa, której przedmiotem jest prawo rzeczowe na
nieruchomości lub prawo do korzystania z nieruchomości,
podlega prawu państwa, w którym nieruchomość jest położona;
d) niezależnie od lit. c), umowa dotycząca czasowego
korzystania z nieruchomości na użytek własny, zawarta na
okres nie dłuższy niż sześć kolejnych miesięcy, podlega prawu
państwa, w którym oddający nieruchomość do korzystania ma
miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że biorący do
korzystania jest osobą fizyczną i ma miejsce zwykłego pobytu w
tym samym państwie;
e) umowa franczyzy podlega prawu państwa, w którym
franczyzobiorca ma miejsce zwykłego pobytu;
f) umowa dystrybucji podlega prawu państwa, w którym
dystrybutor ma miejsce zwykłego pobytu;
g) umowa sprzedaży towarów w drodze licytacji podlega prawu
państwa, w którym odbywa się licytacja, jeżeli miejsce to można
ustalić;
h) umowa zawarta w ramach wielostronnego systemu, który
kojarzy lub ułatwia kojarzenie wielu transakcji kupna i
sprzedaży instrumentów finansowych w rozumieniu definicji z
art. 4 ust. 1 pkt 17 dyrektywy 2004/39/WE, zgodnie z regułami
innymi niż uznaniowe, i który podlega jednemu prawu, podlega
temu właśnie prawu.
2. Umowa, która nie jest objęta ust. 1 lub której składniki
byłyby objęte zakresem więcej niż jednego z przypadków
określonych w ust. 1 lit. a) h), podlega prawu państwa, w
którym strona zobowiązana do spełnienia świadczenia
charakterystycznego dla umowy ma miejsce zwykłego pobytu.
3. Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika,
że umowa pozostaje w znacznie ściślejszym związku z
państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje
się prawo tego innego państwa.
4. Jeżeli nie można ustalić prawa właściwego zgodnie z ust. 1
lub 2, umowa podlega prawu państwa, z którym wykazuje
najściślejszy związek.
Europejskie postępowanie nakazowe
Jedną z ciekawszych instytucji ułatwiających
dochodzenie roszczeń z umów pomiędzy
zagranicznymi
kontrahentami
z
państw
członkowskich UE jest europejski nakaz zapłaty.
Uregulowany jest on rozporządzeniem (WE) nr
1896/2006 z dnia 12 grudnia 2006 r.
ustanawiającym
postępowanie
w
sprawie
europejskiego nakazu zapłaty (ENZ) oraz
przepisami prawa w którym toczy się postępowanie
(w Polsce art. 50515-50520 k.p.c.). Rozporządzenie
obowiązuje we wszystkich krajach UE z wyjątkiem
Danii. Rozporządzenie ENZ ma zastosowanie
przede wszystkim do roszczeń umownych.
Największą zaletą tego postępowania jest
możliwość wydania przez sąd orzeczenia
wzywającego do zapłaty, bez konieczności
wzywania i wysłuchania zagranicznego kontrahenta.
W sytuacji, kiedy dłużnik nie podejmie obrony (ma
on prawo złożenia sprzeciwu w terminie 30 dni ),
ENZ staje się tytułem egzekucyjnym. W przeciwnym
razie ENZ traci moc, zaś spór może być rozpoznany
po przekazaniu sprawy do zwykłego postępowania
cywilnego przed danym sądem.
Znaczącym ułatwieniem postępowanie dotyczącego
ENA jest fakt, że zarówno pozew jak i sprzeciw
składane są na formularzach. W pozwie winno
znaleźć się oświadczenie o prawdziwości zawartych
w
nim
informacji
oraz
świadomość
odpowiedzialności za umyślne podanie twierdzeń
nieprawdziwych.
Jeżeli pozew odpowiada
wymogom formalnym oraz wydaje się uzasadniony,
sąd w terminie 30 dni od odnotowania wpływu
kompletnego pozwu, powinien wydać ENZ. W razie
nie wniesienia sprzeciwu, sąd wydający nakaz
zapłaty stwierdza jego wykonalność – i może być on
egzekwowany
w
pozostałych
państwach
członkowskich
UE
bez
konieczności
przeprowadzania odrębnego postępowania w
sprawie jego uznania i wykonania. Co
najważniejsze z punku widzenia powoda –
postępowanie egzekucyjne na podstawie ENA
prowadzone jest zgodnie z prawem państwa
wykonania,
jednakże
bez
możliwości
kwestionowania przez sąd tego państwa, ani
jakikolwiek inny organ, legalności lub słuszności
ENA wydanego przez sąd zagraniczny. W znaczny
sposób skraca to możliwość dochodzenia
transgranicznych roszczeń z umów cywilnych.
3|Strona
Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów
“Lech Obara i Współpracownicy”
Artykuł 12
Wydanie europejskiego nakazu zapłaty
1. Jeżeli spełnione są warunki określone w art. 8, sąd, tak
szybko jak to możliwe, zwykle w terminie 30 dni od wniesienia
pozwu, wydaje europejski nakaz zapłaty przy użyciu formularza
E, określonego w załączniku V.
Termin 30 dni nie obejmuje czasu, który zajęły powodowi
uzupełnienie, poprawienie lub zmiana pozwu.
2. Europejski nakaz zapłaty jest wydawany wraz z odpisem
pozwu. Nie zawiera on informacji podanych przez powoda w
załącznikach I i II do formularza A.
3. Europejski nakaz zapłaty zawiera pouczenie, że pozwany
może:
a) zapłacić powodowi kwotę wskazaną w nakazie;
lub
b) wnieść sprzeciw poprzez jego przesłanie sądowi wydania w
terminie 30 dni od doręczenia mu nakazu.
4. W europejskim nakazie zapłaty pozwanego informuje się, że:
a) nakaz został wydany wyłącznie na podstawie informacji
przekazanych przez powoda i niezweryfikowanych przez sąd;
b) nakaz stanie się wykonalny, chyba że do sądu zostanie
wniesiony sprzeciw zgodnie z art. 16;
c) w przypadku wniesienia sprzeciwu postępowanie będzie
kontynuowane
przed
właściwymi
sądami
państwa
członkowskiego wydania zgodnie z przepisami regulującymi
zwykłe postępowanie cywilne, chyba że powód wyraźnie
zażądał w takim przypadku zakończenia postępowania.
5. Sąd zapewnia doręczenie nakazu pozwanemu zgodnie z
prawem krajowym, w sposób zgodny z minimalnymi
standardami określonymi w art. 13, 14 i 15.
Europejskie postępowanie w sprawach
drobnych roszczeń
formularza, dołączając dowód opłaty w wysokości
100 zł. Po otrzymaniu kompletnego pozwu sąd
przygotowuje standardowy formularz odpowiedzi)
wysyłany do pozwanego. Pozwany musi
odpowiedzieć w ciągu 30 dni od daty otrzymania
formularza odpowiedzi. W ciągu 14 dni od
otrzymania powyższej odpowiedzi sąd przesyła jej
kopię oraz kopię wszelkich istotnych dokumentów
uzupełniających powodowi. Postępowanie co do
zasady odbywa się pisemnie i sąd może dopuścić
dowód z pisemnych zeznań świadków, biegłych i
stron. Sąd wydaje orzeczenie w terminie 30 dni od
dnia zamknięcia rozprawy, jednocześnie informując
strony o przysługujących im środkach prawnych.
Orzeczenie wydane w ramach tego postępowania
jest uznawane i wykonywane w innym państwie
członkowskim
bez potrzeby stwierdzania
wykonalności oraz możliwości sprzeciwienia się mu.
Materiał opracowany przez:
Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów
„Lech Obara i Współpracownicy”
ul. Partyzantów 68/5, 10-523 Olsztyn
tel: 89 253 59 47
tel: 509 05 05 14
e-mail: [email protected]
www.lechobara.pl
Jako ciekawostkę, należy wskazać, że roszczeń o
wartości nieprzekraczającej równowartości 2.000
euro (z wyłączeniem odsetek, wydatków i
nakładów), można dochodzić również trybie
przewidziany przez Rozporządzenie (WE) nr
861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11
lipca 2007 r. ustanawiające europejskie
postępowanie w sprawie drobnych roszczeń.
Europejskie postępowanie w sprawie drobnych
roszczeń ma zastosowanie w przypadku, gdy
przynajmniej jedna ze stron ma miejsce
zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w kraju
UE innym niż państwo członkowskie sądu
rozpatrującego sprawę. Pozew składa się
bezpośrednio do właściwego sądu w postaci
4|Strona