Lutomia Dolna - historia wsi

Oficjalna strona Urzêdu Gminy w ¦widnicy
Lutomia Dolna - historia wsi
17 czerwca 2006
Dawne nazwy miejscowo¶ci i etymologia nazwy wsi:
Luczmanni villa - ok. 1300 r., Lucimanni villa - 1318 r., Lenczmansdorff, Leutmanssdorjf - 1638 r., Lewmannsdorff
- 1743 r., Leutmannsdorf, Luzmannsdorf - 1785 r., Leutmannsdorf. Najstarszy zapis Lucimanni villa wskazuje na podwójn±
etymologiê:
l. pierwotnanazwa dzier¿awcza od Lucim; niemiecka nazwa dzier¿awcza oznaczaj±ca "wie¶ Lutmanna". Nazwa
polska Lutomia ustalona w nawi±zaniu do niemieckiej formy Leutmannsdorf.
Historia wsi:
Tradycja g³osi, ¿e za³o¿ycielem wsi by³ rycerz Luzmann, o którym wiadomo, ¿e bra³ udzia³ w bitwie z Tatarami
w 1241 roku. Od jego imienia mia³aby pochodziæ nazwa wsi. Lutomia by³a wsi± trójdzieln±, sk³ada³a siê z czê¶ci
Grundseite, Bergseite i Klein-Lenimannsdorf, odpowiadaj±cej dzisiejszemu przysió³kowi Ma³a Lutomia. Obecne granice
Lutomii Dolnej obejmuj± dawn± czê¶æ wsi zwan± Bergseite z zespo³em katolickiego ko¶cio³a parafialnego.
Ko¶ció³ parafialny Przemienienia Pañskiego, wzmiankowany w 1318 roku w rejestrze czynszowym Gabriela z
Rimini, fundowany by³ w I po³owie XIV wieku przez braci Christiana i Heinricha Atze auf Stoschendorf i Petzolda von
Betschow auf Kupfersdorf. ¬ród³a podaj± tak¿e informacjê o dotacji w 1348 roku. Obecna budowla wzniesiona zosta³a
ok. 1476 roku, przebudowywana w latach 1613 i 1689, restaurowana w latach 1903 i 1959. Ko¶ció³ jest orientowany,
salowy z kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzy¿owo-¿ebrowym, kryty dachem dwuspadowym z
sygnaturk± nad korpusem nawy. Nad naw± malowany, drewniany strop, stalle i ambona z koñca XVII wieku, na ¶cianie
herbowy nagrobek Petzolda de Betsch (zm. 1350).
W czê¶ci Lutomii Bergseite dobra w 1384 roku nale¿a³y do braci Christiana, Heinricha i Nikolausa von Atze. Ta
czê¶æ Lutomii sk³ada³a siê ju¿ wówczas z trzech czê¶ci: Dolna czê¶æ wsi, zwana Niederhofz folwarkiem nale¿a³a do
rodziny von Peterswalde, po nich zosta³a przejê³a przez rodzinê von Atze. W 1617 roku Dietrich von Peterswalde
sprzeda³ w 1617 roku Wolframowi von Rothkirch z Bojanic swoje dobro le¿±ce przy dolnym folwarku. Po nim dobra
odziedziczy³ Hans Chrisioph von Rothkirch z Makowic Czê¶æ wsi Friedrichhof, zwana tak¿e Apotheker-Cuter w latach
1543-1563 nale¿a³a do Hansa Raschke von Peterswalde. W 1610 roku dobra by³y w posiadaniu Chrisiopha von Kuhl z
Witoszowa. W 1611 r. ten¿e sprzeda³ maj±tek Wolfowi von Seidlitz z Dolnej Bielawy. W 1622 roku Wolf von Seidlitz
sprzeda³ dobra Friedrichowi von Rothkirch und Panthen z Opoczki. Po nim dobra odziedziczy³ Hans Christoph von
Rothkirch z Makowic.
Czê¶æ ¶rodkow± (zwan± Grundhof) w 1420 roku posiada³ niejaki von Mühlheim Puschke, w 1563 roku jego syn
Dietrich von Mühlheim auf Pläswilz. Dobra zwane tak¿e Rothenhof pozyska³ w l po³. XVII w. Hans Chnstoph von
Rothkirch z Makowic, W ten sposób w jego rêkach scalone zosta³y wszystkie trzy dobra. Jego spadkobierc± by³ Hans
Heinnch von Rothkirch z Makowic. który wraz ze swoimi siostrami Magdalen± von Berg i Ev± Magdalen± von Rechenberg
w 1672 roku scedowali ca³± ówczesn± czê¶æ Bergseize z trzema folwarkami na Ernsta Gottfrieda von Berg und
Wernersdorf. W 1677 roku ca³ym maj±tkiem zarz±dza³ George Sigmund von Tschimhaus, kurator niepe³noletnich
dzieci von Berga - wówczas Rad± Miejsk± w ¦widnicy zamieni³ udzia³y w Lutomii na udzia³y we wsi Henryków. Odt±d
Lutomia sta³a siê w³asno¶ci± miejsk± ¦widnicy, do której ju¿ wcze¶niej (w latach 40. XVI wieku) nale¿a³y pewne
czê¶ci dóbr.
W 1800 roku miasto sprzeda³o wymieniane wcze¶niej folwarki jako wolne dobra mieszczañskie. w³asno¶ci±
miejsk± pozosta³ tylko las o pow. ok. 2000 morgów. Folwark Niederhofw 1832 roku nale¿a³ do rodziny Frömsdorf, w roku
1873 jako w³a¶cicielem by³ baron von Jacobi-Klost. W 1876 folwark by³ w³asno¶ci± dziedziców Ernsta Gottlieba
Frömsdorf, w latach 1891-1912 nale¿a³y do Reinholda Frömsdorf. w latach 1917-1930 do Reinharda Rümmler, w roku 1937
do Josepha Schradera. Folwark Friedrichhof w 1902 roku nale¿y do Hermanna Tschierschky, w 1905 roku do jego
http://www.gmina.swidnica.pl
Powered by Joomla!
Generated: 2 March, 2017, 18:19
Oficjalna strona Urzêdu Gminy w ¦widnicy
spadkobierców, w 1909 roku do Fritza Wutge, w 1912-1937 roku do Bemharda Hagemann.
Jako w³a¶ciciela folwarku Grundhof w 1876 roku wymienia siê Johanna Carla Thorausch.
Czê¶æ Lutomii Grundseite w 1374 roku stanowi³a w³asno¶æ Pezolda von Betschow oraz Bartuscha
(Bartholomausa) von Betschow, w 1393 roku Nicklasa von Betschow z Bojanic, w 1423 roku jego syna. nastêpnie
nale¿a³a tak¿e do Kunze Heinza i Nickela von Betschow. W 1476 roku w³asno¶æ przesz³a na synów Nickela von
Betschow: Nicklasa, Urbana, Balzera i Kaspera. Rada miejska w ¦widnicy kolejno przejmowa³a dobra w Lutomii od braci
von Betschow: w 1481 roku od Kaspera i Urbana, w 1491 roku od Balzera i w 1505 roku od najstarszego z braci Urbana.
W 1891 roku folwark nr l nale¿a³ do Hermanna Gimmlera. w 1898 roku (folwark nr l wraz z Grundhofem) do
Waldemara Bartscha ze ¦widnicy; w latach 1902-1912 Grundhof z pa³acem rozebranym po 1945 roku, (w 1912-20 r.
okre¶lony jako Domin ialvorwerk wraz z m³ynem dworskim) nadal nale¿a³ do Waldemara Bartscha, w latach 1917-1930
do Heinricha Anforge, w latach 1935-1937 do Wemera Bienecka.
So³ectwo w 1902 roku nale¿a³o do Albert Kunicka, w 1905 roku do Emila Banscha.
W 1830 czê¶æ miejscowo¶ci Gmndseite nale¿a³a do ¦widnicy, tu by³o so³ectwo, ewangelicka szko³a, browar, 4
gorzelnie. szpital, tartak, 3 m³yny wodne, w 1845 roku 170 tkalni lnu, pota¿arnia, farbiarnia oraz drukarnia tkanin.
W 1785 roku ca³a miejscowo¶æ liczy³a 91 kmieci, 41 zagrodników i 173 cha³upników. W czê¶ci Lutomii Bergseite
w 1830 roku przy ko¶ciele znajdowa³a siê katolicka szko³a, szpital, 3 gorzelnie, tartak, 2 m³yny wodne, wiatrak. W
1845 roku by³o we wsi 237 domowych tkalni lnu. W 1898 roku do kamery ¶widnickiej nale¿a³y tartak i stawy z
pstr±gami. Powstanie tkaczy w okrêgu ¶widnickim w 1844 roku objê³o tak¿e Lutomiê w której w³a¶cicielem by³ niejaki
Kobelt. Rozruchami obok Bielawy i Pieszyc by³a objêta Lutomia oraz tzw. Du¿a i Ma³a Kolonia (Stachowice i
Stachowiczki).
Uk³ad przestrzenny wsi:
Lutomia Dolna jest wsi± o uk³adzie ³añcuchowym z czytelnym nawsiem, zagrodami kmiecymi po³o¿onymi
przede wszystkim po pó³nocnej stronie g³ównej drogi wiejskiej i pozosta³o¶ciami trzech folwarków.
Na wzniesieniu na wschód od zwartej zabudowy centrum wsi wznosi siê ko¶ció³ parafialny otoczony murem
cmentarza przyko¶cielnego, z ostroluczn± bram± w pó³nocno-zachodmm naro¿u. Od pó³nocy do cmentarza
przyko¶cielnego przylega zagroda plebañska. Cmentarz po 1945 r. poszerzono w kierunku po³udniowo-wschodnim. W
centrum wsi znajduje siê barokowa kaplica wybudowana obok istniej±cego wcze¶niej krzy¿a pokutnego, w okresie
bezpo¶rednio po barokizacji miejscowego ko¶cio³a. Budowla na planie trójk±ta ze ¶ciêtymi naro¿ami, kryta dachem
namiotowym.
Przy zachodniej granicy wsi znajduj± siê relikty zespo³u ko¶cio³a ewangelickiego ý wie¿a i plebania
administracyjnie nale¿±ce obecnie do Lutomii Górnej. Cmentarz ewangelicki zosta³ urz±dzony na po³udnie od siedliska
wsi, przy lokalnej drodze wiejskiej prowadz±cej do osady tkackiej Stachowiczki. Czytelny jest wyznaczony obrze¿nymi
obsadzeniami lip prostok±tny zarys nekropolii.
Pozosta³o¶ci za³o¿enia dworskiego Grundhof znajduj± siê w ¶rodkowej czê¶ci wsi, na pó³noc od g³ównej drogi
wiejskiej, zajmuj±c nieruchomo¶æ oznaczon± numerem 39, obecnie bazê sprzêtu i warsztaty spó³dzielni. Pa³ac
rozebrano po 1945 r., z budynków gospodarczych na uwagê zas³uguje magazyn i sklep w pó³nocnej pierzei majdanu.
Budynki gospodarcze w pierzei wschodniej zosta³y znacznie przebudowane lub s± ruin±, po¶rodku majdanu
wybudowano w latach siedemdziesi±tych warsztat. Z folwarkiem od wschodu s±siadowa³ browar, z którego pozosta³
http://www.gmina.swidnica.pl
Powered by Joomla!
Generated: 2 March, 2017, 18:19
Oficjalna strona Urzêdu Gminy w ¦widnicy
jedynie dom browarnika. obecny numer 40.
Za³o¿enie dworskie Niederhof, obecnie nr 47, usytuowane jest w pó³nocnej czê¶ci wsi. Za³o¿enie zachowane w
dawnych granicach. Dom zarz±dcy z lat 40. XIX wieku na planie prostok±ta, o zwartej bryle, dwukondygnacyjny, kryty
dachem mansardowym z oknami powiekowymi. W fasadzie trzyosiowy pseudo ryzalit. Przed fasad±, na osi podjazdu
dwa jesiony zawis³e Prostok±tny majdan gospodarczy z zabudow± gospodarcz± folwarku z II æw. XIX wieku. Na
po³udniowy zachód od domu zarz±dcy w II æw. XIX wieku za³o¿ono ogród uprawny otoczony kamiennym murem z
niewielkim stawkiem (obecnie basen przeciwpo¿arowy). W pocz±tkach XX wieku obsadzono drogê biegn±c± wzd³u¿
muru wokó³ ogrodu. Wówczas przed budynkiem zarz±du dóbr za³o¿ono pó³kolisty gazon.
Na po³udnie od centrum wsi, poza granicami siedliska, znajduje siê za³o¿enie dworskie Friedrichshof, obecnie
zagroda nr 81. Zachowany jest uk³ad folwarku, z prostok±tnym, zbli¿onym do kwadratu majdanem, w którego wschodnie)
pierzei wznosi siê dom zarz±dcy.
W zabudowie wsi wyró¿nia siê kilka domów o formach typowych dla budownictwa wiejskiego wieku XIX. O
zamo¿no¶ci wsi w koñcu XIX stulecia ¶wiadcz± budynki o charakterze zabudowy wernakularnej.
Tabelaryczne zestawienie danych statystycznych:
Rok
Liczba ludno¶ci
W tym ewangelicy
Liczba domów
Area³
dobra
gmina wiejska
Przemys³, instytucje publiczne
1785
2150
2 domy parafialne, 2 szko³y, 3 folwarki, 9 m³ynów wodnych
1830
Bergseite: 1075
http://www.gmina.swidnica.pl
Powered by Joomla!
Generated: 2 March, 2017, 18:19
Oficjalna strona Urzêdu Gminy w ¦widnicy
Grundseite: 804
642
651
111
82
szko³a katolicka, szpital, 3 gorzelnie, tartak, 2 m³yny wodne, wiatrak, szko³a ewang., browar, 4
gorzelnie, szpital, tartak, 3 m³yny wodne
1845
Berseite: 1227
Grundseite: 989
741
735
126
95
szko³a katolicka. 3 gorzelnie. 3 m³yny wodne, tartak, wiatrak, szko³a ewang., 3 m³yny wodne, tartak.
browar, gorzelnia, pota¿arnia, tarbiarnia, drukarnia tkanin
1848
4074
3005
1867
Bergseite: 1376
Grundseite: 1104
1876
w³asno¶æ miasta ¦widnicy: 564
1885
4228
3 szko³y ewangelickie, szko³a katolicka. 9 m³ynów wodnych, w tym 4 tartaki, 2 nadle¶nictwa, 2 cegielnie,
foluszamia, w dobrach miasta ¦widnicy: m³yn stolarski (Breitschneidemuhie)
1895
Berseite: 1515
http://www.gmina.swidnica.pl
Powered by Joomla!
Generated: 2 March, 2017, 18:19
Oficjalna strona Urzêdu Gminy w ¦widnicy
Grundseite: 1117
Nadle¶nictwo:
1002
783
145
100
564
807
763
1900
Bergseite: 11307
Grundseite: 1002
1903
dla ca³ej wsi: 3540
668 domowych tkalni - w 1874 r.- 1083 domowe tkalnie
1905
Bergseite: 1215
Grundseite: 940
Nadle¶nictwo:
829
624
136
107
564
806
763
1937
http://www.gmina.swidnica.pl
Powered by Joomla!
Generated: 2 March, 2017, 18:19
Oficjalna strona Urzêdu Gminy w ¦widnicy
Berseite:
Grundseite:
175
99
1939
2981
3019
http://www.gmina.swidnica.pl
Powered by Joomla!
Generated: 2 March, 2017, 18:19