Jak sobie radzić z trudnymi, prowokacyjnymi zachowaniami uczniów?

Jak sobie radzić
z trudnymi, prowokacyjnymi zachowaniami uczniów?
Mój artykuł będzie próbą odpowiedzi, a może bardziej podpowiedzi, która
nasuwa się po udziale w szkoleniu „Jak radzić sobie z zachowaniami
prowokacyjnymi uczniów?
Na początku spróbujmy zdefiniować, czym są zachowania trudne, jaka jest ich
przyczyna.
Uczeń- trudny osobnik
Każde trudne zachowanie uczniów ma swoją przyczynę, aby nauczyciel
potrafił prawidłowo i konstruktywnie zareagować w sytuacjach trudnych konieczna
jest wnikliwa diagnoza przyczyn takiego stanu rzeczy. Należy pamiętać, że
zachowania trudne są zazwyczaj uwarunkowane nie jednym czynnikiem, lecz
wieloma i to zarówno tkwiącymi w jednostce jak i w otoczeniu.
Do najczęstszych zachowań określanych jako trudne zalicza się:
–rozmowy w trakcie lekcji,
–jedzenie i picie,
–spóźnianie się na zajęcia edukacyjne,
–żucie gumy,
–okazywanie znudzenia,
–słuchanie muzyki,
–pakowanie podręczników przed dzwonkiem,
–ściąganie na sprawdzianach, kartkówkach, itp.
Aby dotrzeć do przyczyny każdego niewłaściwego zachowania należy zastanowić się
nad stanem emocjonalnym każdej ze stron.
Nauczyciel najczęściej przeżywa złość, irytację, smutek, przygnębienie, upokorzenie,
bezsilność, zniechęcenie do podejmowania dalszych działań.
A jak to jest z uczniem? Badania pokazują, że on także odczuwa zdenerwowanie,
złość, niepewność, czasem strach, zawstydzenie, zażenowanie, satysfakcje. Wniosek
nasuwa się sam, odczucia nauczyciela i ucznia są zbliżone i wzajemnie na siebie
oddziałują. Dochodzi do tak zwanego „nakręcania się” i żadna ze stron nie jest w
stanie porozumieć się. Uczeń oprócz ogólnego niezadowolenia lub cichej satysfakcji,
że udało mu się trochę podenerwować nauczyciela nie wynosi nic z takiej lekcji, nie
wyciąga też wniosków na temat swojego zachowania.
Dlatego apel do każdego pedagoga: nie postępuj pod wpływem chwili, w sposób
odruchowy - wyrażając swoje emocje. Policz do dziesięciu, zastosuj strategię
nieemocjonalną, zmierzającą do konstruktywnego rozwiązania powstałej sytuacji.
Aby nauczyciel mógł sięgnąć po konstruktywną konfrontację musi mieć
wykształconą umiejętność powstrzymywania się od odruchowego reagowania i znać
zasady skutecznej strategii.
Powinien
postawić sobie pytania dotyczące przyczyny i celu
w jakim uczeń
podejmuje powyższe działania.
Do przyczyn tkwiących w młodym człowieku zalicza się:
–odgrywanie roli społecznej, przypisanej mu przez klasę np. błazna klasowego,
–przeżywanie w danym momencie bardzo silnych uczuć,
–syndrom złego dnia, bez żadnej przyczyny,
–złe samopoczucie, zły stan zdrowia.
Przyczyny występujące po drugiej stronie, stronie pedagoga to:
- etykietowanie uczniów,
- syndrom złego dnia,
- niewłaściwe metody, niedostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka,
- brak konsekwencji w działaniu.
Przyczyny mogą również tkwić w otoczeniu, należą do nich:
- problemy rodzinne,
- niewłaściwe relacje z uczniami,
- pogoda, warunki w jakich odbywają się lekcje,
- brak obowiązujących reguł i zasad.
Powracając do drugiego z postawionych pytań: po co uczeń tak się
zachowuje?, warto pamiętać, że nie każde trudne zachowanie jest wymierzone
przeciwko nauczycielowi. Czasem chodzi o zwrócenie uwagi na siebie, na swoje
kłopoty, trudną sytuację domową. Być może złe zachowanie to rozpaczliwa chęć
poprawy własnej sytuacji w grupie i zdobycia akceptacji rówieśników lub próba
uniknięcia niepowodzenia czy ośmieszenia na forum klasy.
Do tej pory była mowa o zachowaniach trudnych, teraz zajmijmy się szczególnym
ich rodzajem a mianowicie prowokacją.
Uczeń- prowokator
Prowokacja jest to działanie w celu postawienia jakieś osoby w kłopotliwej, trudnej
dla niej sytuacji i wymuszenie reakcji niekorzystnej w skutkach dla tej osoby.
Przykładów zachowań prowokacyjnych jest wiele, czasem mają one formę
wulgarnych zaczepek pod adresem pedagogów, czasem to gesty czy postawa ciała,
zdarza się, że są to rysunki na sprawdzianie zamiast odpowiedzi, czasem to wygląd.
Jak zareagować w przypadku prowokacji ze strony uczniów? Czy jest jakikolwiek
słuszny sposób reagowania? Okazuje się że tak, jest to strategia konstruktywnej
konfrontacji.
Konstruktywna konfrontacja i jej zastosowanie
Konstruktywna konfrontacja to świadoma próba przyjścia z pomocą uczniowi,
by mógł dostrzec skutki swego niewłaściwego zachowania i zmienić je. Dzięki
zastosowaniu takiej strategii nauczyciel daje uczniowi szansę, aby doświadczył
skutków własnych zachowań. Służy ona nawiązaniu głębszego kontaktu z uczniem i
uświadamia mu przykre konsekwencje jego działań.
3 kroki konstruktywnego rozwiązania problemu
Krok pierwszy: „widzę…słyszę…”- to krótki opis zachowania ucznia, tego co można
zaobserwować, to opis sytuacji bez oceny czy interpretacji.
Przykład: „Kamilu, widzę, że trzymasz w ręku telefon i go oglądasz. Chciałbym
żebyś go schował i zaczął aktywnie uczestniczyć w lekcji”.
Ten etap konfrontacji to nic innego jak prośba, aby dana osoba zmieniła swe
postępowanie. Jeżeli uczeń nie reaguje na nią stosujemy kolejny krok.
Krok drugi: „Czuję się…ponieważ..”- na tym etapie powtarzamy poprzedni
komunikat oraz nazywamy emocje, które nam towarzyszą.
Przykład: Kamilu, widzę, że nadal oglądasz telefon. Złości mnie to i irytuje,
ponieważ próbuję wytłumaczyć trudne zadanie matematyczne, a ty mi przeszkadzasz.
Chcę abyś schował telefon.
Jeśli poczynania ucznia się nie zmieniają należy sięgnąć po krok trzeci.
Krok trzeci: „Zastanawiam się po co to robisz?”- podajemy na tym etapie najbardziej
prawdopodobną interpretację zachowania ucznia.
Przykład: Kamilu, zastanawiam się po co to robisz i przyszło mi do głowy, że chcesz
zwrócić na siebie uwagę. Podchodzimy do ucznia i zapraszamy go na rozmowę po
lekcji, w celu dopytania o przyczyny zachowania.
Konstruktywna konfrontacja to tylko jeden z możliwych sposobów reagowania
na zachowania niepożądane uczniów, warto go wypróbować.
Na swoim przykładzie powiem, że nie gwarantuje absolutnej skuteczności wobec
wszystkich uczniów i nie w każdej sytuacji się sprawdza, jednak jest ciekawą próbą
radzenia sobie z trudnymi i prowokacyjnymi zachowaniami, wartą zastosowania.
Opracowała:
Anna Kulpa