Untitled - GABINET LEKARSKI MAREK PLESKOT
Transkrypt
Untitled - GABINET LEKARSKI MAREK PLESKOT
NIEMOWLĘ 2016 Pielęgnacja Szczepienia ochronne Karmienie Choroby MAREK PLESKOT Autor poradnika jest pediatrą od 30 lat. Przez 14 lat uczył studentów oraz specjalizujących się lekarzy w Warszawskiej Akademii Medycznej, od 20 lat prowadzi gabinet pediatryczny w Podkowie Leśnej. Wie, czego potrzebują dzieci, ale wie także, z czym sobie często nie radzą rodzice i czego zwykle nie zdążą wytłumaczyć lekarze. W rozdziale: CHOROBY Zamiast wstępu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Odbieramy dziecko ze szpitala. . . . . . . . . . . . . . . . 7 Pierwsze chwile w domu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Witaj służbo zdrowia, czyli badania bilansowe. . . 9 SZCZEPIENIA Święty spokój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Odpowiedni klimat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Zdrowy sen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Bezpieczna noc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Sport od kołyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 KARMIENIE Pieluszka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Kąpiel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Pępek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 PIELĘGNACJA 6 15 CHOROBY SZCZEPIENIA W ostatnich latach coraz więcej dzieci w przedszkolu i szkole ma problemy z koncentracją, nie radzi sobie ze stresem i z własnymi emocjami. Coraz częściej rodzice zmuszeni są szukać pomocy u specjalistów. Nie wszyscy jednak mają na to czas i pieniądze, nie do końca wiadomo też, co jeszcze jest normą, a co już nie. A zaczyna się tak wcześnie. Specjaliści od mechanizmów neurorozwojowych uważają, że, poza czynnikami dziedzicznymi i ewentualnymi zaburzeniami okołoporodowymi, na rozwój człowieka największy wpływ mają pierwsze tygodnie życia. Noworodki są ciekawe świata, ale ich możliwości poznawania otoczenia są ograniczone. Mózg dopiero się rozwija, niedojrzały układ nerwowy bardzo szybko reaguje na nadmiar bodźców stresem, co może się objawiać niepokojem, bólami brzucha, nieregularnymi wypróżnieniami czy też wzmożonym napięciem mięśniowym. Dlatego nie wolno traktować noworodków i niemowląt jak „małych dorosłych”. To wykracza poza ich możliwości i w konsekwencji niekorzystnie wpływa na rozwój. KARMIENIE Święty spokój PIELĘGNACJA najmniejszych wątpliwościach dziecko powinien zbadać specjalista ortopeda. Uzupełnieniem badania klinicznego jest badanie ultrasonograficzne (USG) stawów biodrowych, które wykonuje się w 6–8 tygodniu życia, a następnie około 4. miesiąca życia. W badaniu USG nie tylko potwierdza się podejrzewaną nieprawidłowość, lecz także można rozpoznać tzw. niemą dysplazję, czyli wadę bez objawów klinicznych (częstość występowania: 6–8%). CHOROBY −−trudności w czasie karmienia (leniwe ssanie, męczenie się, ulewanie obfite pokarmu), −−wybitnie wzmożona potliwość, −−wydłużone okresy snu lub trudności w budzeniu się z niego, −−opóźnienie rozwoju psychomotorycznego. Sport od kołyski SZCZEPIENIA KARMIENIE PIELĘGNACJA Dzieci do snu należy kłaść na plecach, wykazano jednak, że rozwój motoryczny niemowląt układanych wyłącznie w ten sposób jest opóźniony w porównaniu z rówieśnikami układanymi także na brzuchu. Dobrze jest więc układać niemowlę na brzuchu – kiedy nie śpi. Wysiłek związany z unoszeniem głowy wzmacnia mięśnie. Wymuszone w tej pozycji przenoszenie ciężaru ciała na prawą i lewą stronę jest umiejętnością konieczną do następnych etapów rozwoju. Wskazane są ćwiczenia z rodzicami. Gimnastyka polegająca na delikatnym kilkakrotnym poruszaniu wszystkimi stawami pobudza funkcje całego ciała. Powolne ostrożne przetaczanie z boku na bok utrwala świadomość środka ciężkości i środkowej linii ciała. Naprzemienne łączenie prawej rączki z lewą nóżką i odwrotnie stymuluje współpracę obu półkul mózgowych i wspiera rozwój sprawności ruchowej z kontrolą obu stron ciała. Dzieci uwielbiają gimnastykę i w ten sposób przygotowują się do raczkowania, które z kolei jest niezbędne do dalszego prawidłowego rozwoju. Okresowym przeciwwskazaniem do układania na brzuchu jest nadmierne łukowate wyginanie ciała z głową i nogami powyżej brzucha. Takie niemowlęta należy często nosić w lekkim wygięciu 30 CHOROBY SZCZEPIENIA KARMIENIE PIELĘGNACJA odpadnięcia kikuta i wygojenia pępka należy to miejsce chronić przed zamoczeniem i osłaniać płatkami jałowej gazy; trzeba też odwijać brzeg pieluszki, żeby zapewnić dostęp powietrza. Szczelne opatrunki na pępku utrudniają naturalne wysuszanie kikuta pępowiny i zwiększają ryzyko zakażenia. Do czasu odpadnięcia kikuta pępowiny należy kąpać noworodka w wanience z niewielka ilością wody, aby nie moczyć pępowiny. Zalecana sucha pielęgnacja pępka polega na umyciu kikuta pępowiny wodą z mydłem jeśli zostanie zabrudzony kałem lub moczem oraz jego dokładnym osuszeniu. Kikut trzeba przemywać na przewijaku, nie podczas kąpieli. Unosimy go lekko w górę, czyszcząc skórę w najbliższej okolicy. Do osuszania najwygodniej używać jednorazowych gazików i patyczków higienicznych. Nie przecieramy kikuta alkoholem ani gencjaną czy jodyną; to pierwsze może wydłużyć czas jego odpadnięcia, a drugie powoduje zabarwienie, które utrudnia ocenę procesu gojenia. Jeżeli dojdzie do masywnego zabrudzenia kałem, pępek i skórę wokół niego, po umyciu, można dodatkowo odkazić Octeniseptem. Ten sam preparat odkażający bywa zalecany do pielęgnacji kikuta pępowiny, ale tylko w przypadku złych warunków higienicznych w miejscu pobytu dziecka. Kiedy do lekarza? Natychmiast, jeśli okolica pępka będzie obrzęknięta i zaczerwieniona, a z pępowiny zacznie się sączyć ropna wydzielina. Może to być zapalenie okołopępkowe, które zwykle wymaga leczenia antybiotykami w szpitalu. Obfite krwawienie z pępowiny wskazuje na zaburzenia krzepnięcia i wymaga pilnych badań laboratoryjnych i leczenia. 36 W rozdziale: CHOROBY Żywienie niemowlęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Co powinna jeść karmiąca mama . . . . . . . . . . . . . 45 Leki podczas karmienia piersią . . . . . . . . . . . . . . . 48 Problemy z karmieniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Czy dziecko się najada?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 SZCZEPIENIA Kłopoty karmiących mam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Przechowywanie mleka matki . . . . . . . . . . . . . . . 63 Karmienie mieszanką mleczną . . . . . . . . . . . . . . . 64 Nie samym mlekiem… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Warto zapamiętać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 KARMIENIE O zachowaniu przy stole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 PIELĘGNACJA 40 Zalecenia żywieniowe CHOROBY SZCZEPIENIA Niestety, połowa matek Polek nie słyszała, że istnieją jakieś schematy żywienia. Nieprawidłowe odżywianie prowadzi do otyłości, ale zarazem nawet nadmiernie puszyste bobasy mogą być niedożywione. W tabeli poniżej przedstawiono schemat żywienia niemowląt. We wszystkich miesiącach, przez cały rok, zalecane jest karmienie piersią. Przez trzy miesiące karmimy na żądanie, w następnych trzech staramy się „wyregulować” karmienia – do sześciu dziennie. W drugim półroczu pokarmy uzupełniające częściowo zastępują mleczne. Ewentualne podanie mleka mamy po posiłkach stałych należy traktować jako popicie jednego z nich. Usilnie się staramy, aby nie karmić dziecka więcej niż sześć razy na dobę. KARMIENIE Wiek (mies.) 6 7–9 Pokarmy uzupełniające u niemowląt karmionych naturalnie Autor zaleca w 6 miesiącu „miesięczne smakowanie”, jak wyżej. PIELĘGNACJA Posiłki uzupełniające (początkowo 1, pod koniec 9 miesiąca 2–3) 1 x 150–180 g zupy jarzynowej lub przecieru jarzynowego z gotowanym mięsem, w ilości 10–15 g. Mięso zastępujemy rybą 1–2 x w tygodniu. Do zupek dodajemy codziennie kleik zbożowy (1–2 łyżeczki) i 1/2 żółtka co drugi dzień. Zupki wzbogacamy tłuszczem wysokiej jakości (masło, niskoerukowy olej rzepakowy, oliwa) w ilości ok. 1 łyżeczka na porcję. 1 x ok. 150 g kaszki lub kleiku bezglutenowego (na mleku mamy lub modyfikowanym, albo dodany do przecieru warzywnego lub owocowego), 1 x przecier owocowy lub sok owocowy (najlepiej przecierowy, nieklarowany) nie więcej niż 150 g/dobę. 74 CHOROBY SZCZEPIENIA Podana wielkość porcji jest średnią, jaką zjada dziecko w danym wieku, ale zależnie od łaknienia i zapotrzebowania może być modyfikowana. Różnice mogą również dotyczyć liczby posiłków, szczególnie ze wskazań lekarskich. Starszym niemowlętom, niezależnie od karmienia naturalnego czy sztucznego, można zaproponować jedną lub dwie przekąski. Przekąskami są niewielkie porcje pokarmów, zwykle samodzielne spożywane przez dziecko miedzy posiłkami głównymi, np. cząstka warzywa lub owocu, kawałek chleba lub kilka chrupek kukurydzianych. W jakim wieku – jakie warzywa wiek dziecka w mies. warzywa KARMIENIE 5–6 marchew, dynia, ziemniak, pietruszka, brokuł 7–8 kukurydza, kalafior, fasolka szparagowa, pomidor, seler, por, cukinia, buraczek, szpinak, kalarepka 9–10 soczewica, zielony groszek, cebula, brukselka, kabaczek 11–12 bakłażan, papryka, pieczarki, drobna fasolka, szczaw PIELĘGNACJA Owoce – na początku rozszerzania diety wprowadzamy jabłko gotowane (miesięczne smakowanie). Później możemy je zastąpić skrobanym, do 3 łyżeczek dziennie. W 7 miesiącu można także podać przetarte przez sitko maliny, winogrona, jeżyny, jagody i porzeczki. Nowe pokarmy wprowadzamy ostrożnie, początkowo w mniejszych ilościach, ale już bez takich ograniczeń jak podczas „miesięcznego smakowania”. 78 CHOROBY Dla dzieci musimy mieć tylko naturalne produkty wysokiej jakości, bez konserwantów, barwników, aromatów. Nie wolno używać warzyw z puszek. Najlepsze mięso na początku to: indyk, kurczak, królik i jagnięcina. 83 KARMIENIE PIELĘGNACJA Od pierwszych dni uczymy dziecko, jak zachowywać się podczas jedzenia. Początkowo tłumaczymy, że pierś jest tylko wtedy, gdy jest ssanie. Wyjaśniamy, że sutek to nie smoczek i po najedzeniu każde grzeczne maleństwo jest odstawiane od piersi. Niemowlę powinno być karmione wtedy, kiedy sygnalizuje głód, do momentu, kiedy okazuje sytość; dlatego tak istotna jest umiejętność prawidłowego odczytywania z zachowań dziecka sygnałów głodu i sytości. Opiekunowie mogą być spokojni – karmienie dzieci nie jest wielką sztuką. Tylko w wyjątkowych sytuacjach potrzeba wsparcia, jeśli nie rodziny, to psychologa. Jeśli są podejrzenia, że matka ma depresję lub zaburzenia lękowe, konieczna jest konsultacja psychiatry. Nieprawidłowe relacje, szczególnie matka–dziecko, mogą niestety stwarzać problemy już w okresie niemowlęcym. Również psychospołeczne zaburzenia funkcji rodziny bywają przyczyną niejedzenia. Kolejne miesiące, to kolejne dobre przykłady i rady. Maluch powinien jeść w cichym pomieszczeniu, przy stole, posadzony na wysokim krześle, z którego za szybko nie ucieknie. Pora karmienia dzieci powinna odpowiadać porze posiłków dorosłych. Porcje muszą być odpowiednie do wieku. SZCZEPIENIA O zachowaniu przy stole CHOROBY Ministerstwo Zdrowia. Rodzice, po rozmowie z lekarzem, mogą zdecydować się na odpłatne szczepionki skojarzone lub szczepienia dodatkowe. Zalecane u niemowląt szczepienia odpłatne, to szczepienia przeciw pneumokokom (dla dzieci z grupy ryzyka 3 dawki refundowane) przeciw meningokokom oraz przeciw rotawirusom. Wybór szczepionek należy do rodziców. Muszą rozważyć ich przydatność oraz cenę. DTP Hib 3–4 miesiąc DTP Hib IPV 5–6 miesiąc DTP Hib IPV Gruźlica 1 doba BCG WZW B 2 miesiąc 7 miesiąc WZW B Nagminne porażenie dziecięce WZW B Skróty nazw szczepionek: −−BCG – szczepionka przeciwko gruźlicy, −−WZW B – szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu b, −−DTP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi, −−IPV – szczepionka przeciwko nagminnemu porażeniu dziecięcemu., 87 KARMIENIE Zakażenie pałeczką hemofilną typu b Wiek PIELĘGNACJA Błonica, tężec, krztusiec WZW typu b SZCZEPIENIA Szczepienia obowiązkowe (nieodpłatne) w pierwszym roku życia CHOROBY SZCZEPIENIA KARMIENIE Skrót symbolizujący szczepionkę w odpowiedniej kolumnie wskazuje optymalny wiek proponowany w programie szczepień. Ze wskazań medycznych możliwe mogą być inne terminy. Szacuje się, że dzięki wprowadzeniu przez WHO programu szczepień masowych liczba zgonów dzieci zmniejszyła się o o 3–4 miliony rocznie. Kolejny milion dzieci nie dozna dzięki szczepieniom trwałego uszczerbku na zdrowiu. Masowe stosowanie szczepień przyczyniło się do znaczącego ograniczenia chorób zakaźnych wieku dziecięcego, ale choroby te nie zostały całkowicie wyeliminowane i nadal są bardzo groźne. Tymczasem, paradoksalnie, wśród rodziców obawę przed chorobami zakaźnymi i ich powikłaniami, ze zgonem włącznie, obecnie zastępuje lęk przed ubocznymi skutkami szczepień. Oczywiście nawet w XXI wieku szczepionki nie są idealne i wyraźnie o ich niedoskonałościach trzeba informować, ale ze świadomością, że nie znamy innych skutecznych metod ochrony przed chorobami zakaźnymi. Co wiemy o szczepieniach? Co naprawdę daje szczepienie BCG? PIELĘGNACJA Wiemy, że szczepienie BCG hamuje rozsiew prątków przez krew i chroni niemowlęta i dzieci przed gruźlicą rozsianą oraz gruźliczym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Wpływ szczepienia BCG na gruźlicę płuc jest mniej pewny. Nie ma też jednoznacznych dowodów, że chroni ono przed zakażeniem prątkiem gruźlicy. Obecnie wiadomo, że pomimo szczepienia można na gruźlicę zachorować, ale stosowane szczepienie BCG zmniejsza ryzyko ciężkich postaci gruźlicy u najmłodszych dzieci. 88 Co robić w przypadku niepożądanej reakcji? Dramatyczne objawy ciężkiej reakcji występują w ciągu 30 minut, czyli (teoretycznie) dziecko powinno jeszcze przebywać na terenie ośrodka, w którym wykonano szczepienie i w którym może 95 CHOROBY SZCZEPIENIA KARMIENIE PIELĘGNACJA pokrzywka, świszczący oddech, obrzęk w obrębie jamy ustnej i gardła, trudności w oddychaniu, wymioty, spadek ciśnienia tętniczego, zaburzenia przytomności. Te objawy pojawiają się w ciągu 30 minut po szczepieniu i świadczą o ciężkiej, natychmiastowej reakcji uczuleniowej Na poważny NOP wskazują również następujące objawy: −−omdlenie lub zaburzenia przytomności, bąble pokrzywkowe lub uogólnione zaczerwienienie skóry, kłopoty z oddychaniem (świsty w klatce piersiowej, świst podczas wdechu), −−wysoka gorączka (ponad 40,5°C) w ciągu 2 dni po szczepieniu, −−trudny do uspokojenia płacz (krzyk) trwający co najmniej 3 godziny w ciągu 2 dni po szczepieniu, −−znacznie zmniejszone napięcie mięśni (dziecko staje się wiotkie) oraz utrudniony kontakt z dzieckiem lub bladość skóry w ciągu 2 dni po szczepieniu, −−drgawki (zazwyczaj w ciągu 2 dni po szczepieniu), −−zaburzenia przytomności lub wyraźna, niepokojąca zmiana zachowania dziecka (apatia, brak kontaktu) w ciągu 7 dni po szczepieniu, −−krew w stolcu lub wymioty zawierające żółć w ciągu miesiąca (zwykle w ciągu 7 dni) po podaniu szczepionki doustnej. W rozdziale: CHOROBY Dziecko płacze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Choroba przeziębieniowa niemowląt . . . . . . . . . . 106 Gorączka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Kolka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 SZCZEPIENIA Alergia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Atopowe zapalenie skóry (AZS). . . . . . . . . . . . . . . 127 Skórna uroda czy choroba? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Problemy z urodą, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czyli choroby skóry niemowląt. . . . . . . . . . . . . . . . 144 KARMIENIE Oczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Usta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Uszy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Nos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Paznokcie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 PIELĘGNACJA Brzuszek i jego problemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Kupka „zdrowa i niezdrowa” . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Intymne problemy dziewczynek i chłopczyków. . 184 100 103 CHOROBY SZCZEPIENIA KARMIENIE PIELĘGNACJA Rodzice, widząc, jak dziecko w pierwszych miesiącach pozwala się nosić obcym, a nawet odwzajemnia uśmiech, sądzą, że maleństwo niczego się nie boi. Ale to nieprawda. Niepokój dziecka jest znacznie większy, niż dorosłym się wydaje i może przemieniać się w paniczny strach. W drugim półroczu dziecko boi się i płacze, gdy ktoś obcy dla niego próbuje wziąć je na ręce. Takie zachowanie jest objawem tzw. lęku przed rozłąką. To naturalny etap rozwoju emocjonalnego, dziecko uczy się wtedy odróżniać obcych od swoich. Niemowlak najlepiej czuje się z rodzicami, niepotrzebne mu spotkania towarzyskie w licznym gronie. Będzie mu znacznie lepiej we właściwej domowej atmosferze, ze spokojnymi rodzicami. Dzieci niespokojnych rodziców i babć płaczą znacznie częściej. Niemowlę może wystraszyć nadmiar światła czy dźwięków, a nawet zapach. Niemowlęta mają wyjątkowo wrażliwy węch; w ten sposób rozpoznają osoby oraz pomieszczenia. Nowy intensywny zapach może im w tym przeszkadzać i stać się przyczyną płaczu. Dziecko może się wystraszyć nie tylko na jawie, lecz także w czasie snu. Zaczyna w nocy szlochać i nie potrafi się wybudzić, albo odwrotnie – budzi się z głośnym krzykiem. Pewnie śniło mu się coś złego. Dziecko zaraz po obudzeniu często ma problemy z odróżnieniem snu od jawy, dlatego może płakać nawet kilkanaście minut. Należy zachować maksimum spokoju i opanowania. Niezależnie od przyczyny płaczu, staramy się maleństwo uspokoić. Pierwszym odruchem jest przytulenie dziecka do piersi, najlepiej natychmiast – może to być męczące, ale obserwacje wskazują, że dzieci matek, które szybciej reagowały na ich 107 CHOROBY SZCZEPIENIA KARMIENIE PIELĘGNACJA mogą być wydzielane z dróg oddechowych chorego nawet przez 3 tygodnie. Dziecka w pierwszych miesiącach życia lepiej jednak nie zarazić, ze względu na zbyt duże ryzyko rozprzestrzeniania się choroby do oskrzeli, płuc, czy też uszu. Szczególnie niebezpieczny jest 2–3 miesiąc życia dziecka. Ten okres nazywamy „dołkiem odpornościowym” – zanikają przeciwciała z okresu życia płodowego, a własne są wytwarzane w śladowych ilościach. Często rodzice błędnie sądzą, że katar jest taką samą łagodną chorobą dla małego dziecka, jak dla dorosłego. Tymczasem to, co jest banalną dolegliwością u dorosłego albo u starszego dziecka, może być poważne dla młodszego brata czy siostry. Jeśli w domu pojawi się choroba, wskazane jest zachowanie odpowiedniego reżimu sanitarnego. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową oraz przez styczność z wydzieliną nosa i gardła osoby chorej, a także przez zakażone przedmioty. Tak więc, przeziębione rodzeństwo lub ojciec nie powinni przebywać w jednym pokoju z niemowlęciem i jego matką. Chorych należy izolować przez cały czas choroby i jeszcze 3 dni po ustąpieniu gorączki, kataru i męczącego kaszlu. Warto rozważyć wysłanie chorego do rodziny, gdzie nie mieszkają niemowlęta. Przeziębiony podczas kaszlu i kichania powinien zasłaniać usta jednorazową chusteczką, a następnie wyrzucić ją do kosza i dokładnie umyć ręce (w razie braku chusteczki zaleca się zasłanianie ust przedramieniem, a nie dłonią); po oczyszczeniu nosa też trzeba wyrzucić chusteczkę do kosza i dokładnie umyć ręce; unikać kontaktu twarzą w twarz z innymi osobami; unikać dotykania niemytymi rękami ust, nosa i oczu; często dokładnie wietrzyć CHOROBY SZCZEPIENIA doodbytniczo, w dawce 5–7mg/kg (na zlecenie lekarza do 10 mg/kg) masy ciała dziecka i taką dawkę, w razie konieczności, powtórzyć po 6 godzinach. Obecnie na polskim rynku dostępne są: zawiesina doustna zawierająca 20 mg ibuprofenu w 1 ml, w postaci forte (dla starszych dzieci) – 40 mg w 1 ml, oraz czopki 60 mg. Po podaniu leku przeciwgorączkowego: −−ubierz dziecko w lekkie i przewiewne rzeczy, nie opatulaj go ciepłą kołdrą, −−utrzymuj temperaturę pomieszczenia na poziomie około 20°C, pamiętaj jednak, aby dziecko nie przebywało w przeciągu, −−podawaj dziecku więcej płynów do picia. Jest to szczególnie ważne, gdyż podczas gorączki zwiększa się utrata wody przez skórę i wzrasta ryzyko odwodnienia. KARMIENIE Drgawki gorączkowe PIELĘGNACJA U niemowląt podczas gorączki mogą wystąpić drgawki. Opiekunowie mogą je pomylić z drżeniem lub dreszczami. Noworodki i niemowlęta często reagują na bodźce nagłymi kilkusekundowymi drżącymi ruchami. Drżenie może być powstrzymane przez unieruchomienie kończyny. W przeciwieństwie do drżenia lub dreszczy, podczas drgawek występują gwałtowne skurcze ręki, nogi, a czasami wszystkich czterech kończyn. Aktywność ruchowa jest wyczuwalna, pomimo powstrzymywania drgających nóg lub rąk. Dziecko nawet traci przytomność. Napady drgawek gorączkowych zwykle nie są groźne, ustępują samoistnie po kilku minutach. W razie napadu drgawek u dziecka wykonaj następujące czynności: 116 CHOROBY SZCZEPIENIA KARMIENIE PIELĘGNACJA łapczywie, połykając duże ilości powietrza. Po chwilowym krótkotrwałym uspokojeniu dochodzi do skurczów jelitowych, objawiających się bólem i silny płacz przerywa karmienie. Jeśli dziecko uspokaja się podczas karmienia, to nie jest kolka. Przyczyny kolki jelitowej mogą być różne. Podejrzewane są: −−naturalna niedojrzałość układu nerwowego i przewodu pokarmowego, −−nieodpowiednie techniki karmienia, −−alergia na białka mleka krowiego, −−nietolerancja laktozy, −−nieprawidłowe relacje między rodzicami, dziadkami i dzieckiem, a szczególnie stany lękowe matki i stres w rodzinie. Szczególnie ważny, ale niedoceniany jest lęk dziecka. Pojawienie się bólów kolkowych ma bardzo silny związek ze sferą emocji. Dziecko może mieć zbyt dużo bodźców w otoczeniu i w ten sposób sygnalizuje potrzebę wyciszenia. Nie bez znaczenia są także nerwowa atmosfera w domu, zestresowana mama, głośny telewizor, nieprzyjemne rozmowy – to wszystko wzbudza niepokój i napięcie u dziecka. Uważa się, że kolkę mogą nasilać niektóre składniki diety karmiącej matki – być może: produkty mleczne, orzechy, ryby, pszenica, soja i jaja. Mogą to być silne alergeny. Usunięcie ich z jadłospisu przynosi poprawę – w postaci krótszego płaczu – u co trzeciego niemowlęcia. Ważne jest, żeby karmiąca jadła sześć niezbyt obfitych posiłków dziennie. Dobrym pomysłem byłaby rezygnacja z warzyw kapustowatych, cebuli i czekolady – wykazano, że nasilają kolkę 118 125 CHOROBY SZCZEPIENIA KARMIENIE PIELĘGNACJA wprowadzać go przed ukończeniem przez dziecko 9 miesiąca życia. Można mieć nadzieję, że „dojrzewający” przewód pokarmowy niemowlęcia zacznie lepiej tolerować mleko w mleku mamy. Dieta może być wydłużona do 12 miesięcy, jeśli obserwowane objawy są nasilone lub występują dodatkowe – objawy nadwrażliwości na pokarm (np. zmiany skórne). Jeśli po 10 dniach stosowania diety bezmlecznej nie widzimy poprawy, wskazane jest dodatkowe wyeliminowanie z diety matki karmiącej innych pokarmów mogących mieć istotne właściwości alergizujące: jaj, cytrusów, soi, orzechów, orzeszków ziemnych, pszenicy, kukurydzy, truskawek. W trakcie stosowania diety eliminacyjnej trzeba uważnie czytać skład spożywanych produktów, aby się upewnić, że nie zawierają alergenów nawet w śladowej ilości. Taką dietę należy stosować do 4 tygodni, kontrolując przyrost wagi. Jeżeli nadal nie ma poprawy, należy dokładnie zapisywać wszystkie spożywane pokarmy przez co najmniej 2 dni robocze i weekend. Dokładna analiza listy pokarmów może pomóc lekarzowi w identyfikacji alergenu. Przed wprowadzeniem bardziej restrykcyjnej diety lekarz powinien przeprowadzić bilans korzyści dla dziecka i ryzyka dla matki. Eliminacja pokarmów, takich jak ryby lub produkty zawierające gluten, wymaga konsultacji dietetyka, aby zapewnić matce spożycie odpowiedniej ilości substancji odżywczych. Jeśli jednak objawy alergii u dziecka są bardzo nasilone, alergolog może zalecić matce skrajnie hipoalergenową dietę, złożoną na przykład z jagnięciny, gruszek, musów owocowych i ryżu. Ciężkie postacie alergii powinny być leczone w ośrodkach specjalistycznych. Do czasu konsultacji CHOROBY SZCZEPIENIA KARMIENIE PIELĘGNACJA inne nieszczęścia, jak ząbkowanie, infekcje, pora roku czy też suche powietrze. Może to być zbyt wiele złego jak na jedną skórę maleństwa. Dopiero skóra dziecka powyżej trzeciego roku życia przypomina skórę dorosłego. W praktyce spotykam bardzo dużą nadrozpoznawalność AZS. Dyskretne zmiany odpowiadają jedynie kontaktowemu zapaleniu skóry (wypryskowi), ale nie spełniają kryteriów AZS. Często AZS jest mylone z łojotokowymi zmianami zapalnymi związanymi z zaburzeniami wydzielania łoju. Skóra nawet małego człowieka stanowi barierę zwykle skutecznie zapobiegającą wnikaniu alergenów do wnętrza organizmu. Tylko u niektórych nadwrażliwych maleństw z suchą skórą, w wyniku kontaktu z uczulającymi alergenami dochodzi do stanu zapalnego zwanego atopowym zapaleniem skóry (inaczej wypryskiem atopowym, dawniej egzemą). Kontakt z alergenem powoduje powstanie zmian skórnych – zaczerwienień, grudek, a nawet małych ranek. Typowy jest silny świąd suchej skóry zmuszający chorego do stałego drapania, co jeszcze bardziej ją uszkadza. Ewentualna alergia kontaktowa ma znacznie większe znaczenie niż ewentualna pokarmowa, która nie musi występować. Na przebieg AZS mają wpływ kontaktowe zapalenie skóry (tarcie), wiek i ogólny stan dziecka, współistniejące zakażenia oraz bardzo wiele czynników środowiskowych. Zmiany skórne nie są tylko i wyłącznie prostą reakcją na zjedzony pokarm, jak wielu sądzi. 128 Intymne problemy dziewczynek i chłopczyków CHOROBY Sklejone wargi sromowe SZCZEPIENIA KARMIENIE PIELĘGNACJA Sklejenie warg sromowych mniejszych u dziewczynek w wieku niemowlęcym występuje stosunkowo często, ale na szczęście zwykle można je leczyć w sposób zachowawczy. Takie leczenie jest wskazane, jeśli nie występują trudności w oddawaniu moczu. Postępowanie zachowawcze polega na miejscowym stosowaniu kremu z estrogenami (hormonami). Skuteczność takiego leczenia jest wysoka. W większości przypadków zrost ustępuje po 2–4 tygodniach. Leczenie można przedłużyć do 8–12 tygodni. Istotnym ograniczeniem takiego postępowania jest wystąpienie dolegliwości niepożądanych (jak powiększenie gruczołów piersiowych czy krwawienie z dróg rodnych). Alternatywną metodą leczenia zachowawczego jest miejscowe stosowanie preparatów sterydowych. W badaniu porównującym skuteczność obu metod wykazano, że po zastosowaniu sterydu betametazon szybciej obserwuje się ustępowanie zrostów, a nawroty i skutki uboczne są rzadsze. Potwierdzenie tego wymaga jednak dalszych badań. Leczenie zachowawcze może prowadzić lekarz pierwszego kontaktu (rodzinny, pediatra lub ginekolog). Regularna okresowa kontrola jest konieczna do oceny efektu leczenia i wykrycia ewentualnych działań niepożądanych stosowanej kuracji. Ręczne rozdzielenie warg sromowych wykonuje się, gdy występują dolegliwości, jak wspomniane trudności w oddawaniu moczu, oraz gdy leczenie zachowawcze nie przynosi oczekiwanego 184 INDEX alergeny 66, 73, 118, 124–128, 130, 135 alergia 44, 48, 57, 66, 79, 118, 119, 122–132, 135, 136, 172, 176, 182 anizokoria 153, 154 asymetria ułożeniowa 31 atopowe zapalenie skóry 124, 127, 128, 133, 135, 136, 144, 145 badania bilansowe 9 badanie okulistyczne 10–12, 152 badanie przesiewowe słuchu 12 bezdech 26, 28, 29, 105, 172 biała źrenica 157 bruzda międzypośladkowa 141 cholestaza 42 choroba krwotoczna 41, 42 ciemiączko 10, 143, 153, 155 ciemieniucha 22, 144 dokarmianie 64, 65 dołek odpornościowy 107 drgawki 28, 49, 94, 95, 96, 116, 173, 179 egzema 128 emoilenty 32, 34, 132, 133, 140 gluten 72, 74, 75, 76, 79, 80, 125 gorączka 59, 94–96, 107, 109, 111–116, 122, 143, 163, 173, 177, 179 ibuprofen 49, 58, 96, 115, 116 jaskra 150, 152, 156 kanaliki łzowe 11, 152, 159–161 karmiąca mama 43, 45–49, 52, 53, 57, 58, 68, 93, 108, 118, 125, 126, 131, 135, 167, 168 karmienie piersią 25, 28, 41–46, 48–65, 68–74, 79, 81, 83, 93, 104, 119, 120, 123, 124, 126, 137, 162, 167, 168, 171, 175, 176, 182 kąpiel 22, 33, 34, 36, 60, 64, 104, 132, 133, 148, 149, 168, 169, 186 kolka 44, 68, 101, 102, 117–122, 188 189