35 Uczulenia na owady.indd

A L E R G E N Y
Uczulenia na owady (cz. I)
Hypersensitivity to insects
S U M M A R Y
Insects (Insecta) are the most numerous order of animals in the world. Although Hymenoptera (Hymenoptera) are
among the representatives of insects (Insecta) which have been most profoundly recognised medically, still twelve
other orders have species capable of evoking allergic reactions in humans.
Insect venom, salivary gland secretions, digestive enzymes, faeces, haemoglobin proteins, small sections of hair,
hull, wings, exuviae/slough silk fibres all can be allergens or allergen sources.
Besides stinging, noted in people hypersensitive to Hymenoptera venom, insect allergens may penetrate to human
body via biting, inhalation, as well as with foodstuffs or contact.
...............................
Owady (Insecta) są najliczniejszą gromadą zwierząt na świecie. Choć błonkówki (Hymenoptera)
należą do najlepiej pod względem medycznym poznanych przedstawicieli Insecta, to jednak aż
wśród dwunastu innych rzędów spotyka się również gatunki zdolne do wywoływania odczynów
alergicznych u ludzi. Uczulać mogą owadzie jady, wydzielina gruczołów ślinowych, enzymy trawienne, kał, białka hemoglobin, drobne cząstki włosków, łusek, skrzydeł, wylinek, włókien jedwabnych. Obok użądleń - odnotowywanych wśród uczulonych na jady błonkówek, alergeny owadzie
mogą przeniknąć do ludzkiego organizmu drogą ukąszeń, drogą wziewną a także wraz z pokarmami oraz drogą kontaktową.
R
eakcje alergiczne wywoływane ukąszeniami komarów i kontaktami z antygenami karaczanów należą
do najczęstszych i najlepiej zbadanych w naszej
szerokości geograficznej.
Farmakoterapia odczynów alergicznych wywoływanych
przez wspomniane owady, w znakomitej większości jest tożsama z farmakoterapią stosowaną po użądleniach błonkówek (cz.II Tab.3, Tab.4, Tab.5).
Tematem części pierwszej niniejszego doniesienia są
owady uczulające ludzi w środowisku wewnątrz domowym
lub środowisku pracy.
W części drugiej omówione zostaną owady mogące na nas oddziaływać przede wszystkim w środowisku
zewnętrznym a więc takie jak: muchówki z należącymi
do nich ochotkowatymi oraz komarami; jętki; niektóre
chrząszcze, niektóre motyle, niektóre szarańcowate; chruściki i mszycowate.
Warto jednak podkreślić, że stworzenie tego typu – choć
do pewnego stopnia praktycznego - podziału ma charakter
wyraźnie umowny a wielu przedstawicieli wspomnianych
wyżej dwunastu rzędów może w sprzyjających okolicznościach oddziaływać na ludzi w obu środowiskach (1).
BALATTODEA ( karaczany, hełmce)
Objawy kliniczne
Do chorób wywoływanych alergenami karaczanów należy
przede wszystkim astma całoroczna często o cięższym przebiegu, z możliwością zaostrzania się w miesiącach zimowych.
Okazało się, że uczulenia na alergeny karaczanów są z jednej
strony statystycznie istotnym czynnikiem ryzyka dla interwencji
w ośrodkach pomocy doraźnej, z drugiej zaś stanowią ważną
przyczynę hospitalizacji i zwiększonej absencji w szkołach.
Karaczany są również źródłami alergenowymi wywołującymi
astmę zawodową. Ta ostatnia dotyczy pracowników laboratoriów. Poza astmą owady te sporadycznie wywołują zapalenie
skóry; bardzo rzadko zaś, objawy alergicznego nieżytu nosa.
Epidemiologia
Alergia na karaczany dotyczy głównie ubogiej ludności. Atopia zwiększa ryzyko wystąpienia uczulenia na te
owady. Wartości przekraczające 1 j.m. alergenu / g kurzu
domowego prowadzą do uczulenia wykrywanego w testach
skórnych, zaś graniczne poziomy, powyżej których zwiększa
się zagrożenie objawami klinicznymi tak alergii jak i astmy,
wynoszą w tej samej objętości kurzu odpowiednio 2 i 8 j.m.
Objawom uczulenia sprzyjają: przepełnione, często wielorodzinne mieszkania oraz szkoły miejskie. Poziom alergenów
w domach poza miastem jest istotnie niższy. Występowanie
w środowisku podwyższonych ilości ozonu zwiększa wśród
uczulonych na karaczany wrażliwość na ich antygeny.
Do czynników sprzyjających tej alergii należą również predyspozycje genetyczne (rasa czarna jest wrażliwsza od rasy
białej). Ok. 7 % ogólnej populacji ma dodatnie testy skórne
(+ dts) z ich antygenami. Z kolei 15-70% spośród uczulonej
populacji ma objawy astmy.
Dokonując oceny skórnej wrażliwość na liczne alergeny wziewne, występowanie +dts z alergenami karaczanów
stwierdzono aż u ponad 13% badanych. W aktualnej ocenie
chorobowość w alergii na karaczany jest najwyższa w Azji,
niższa w USA i najniższa w Europie
Dr n.med.
Piotr Brewczyński
Wojewódzka Poradnia
Alergologiczna
w Katowicach
Poradnia Alergologiczna
Wielospecjalistycznej
Przychodni
NZOZ „Dermed”
w Siemianowicach
Śląskich
Słowa kluczowe:
owady, uczulenie na
owady, alergeny
Key words:
insects, hypersensitivity
to insects, allergens
3/2006 ALERGIA
35
A L E R G E N Y
Diagnostyka
Opiera się przede wszystkim o diagnostyczne testy
skórne (dts) z wyciągami z całych owadów. Tego typu testy
pełnią rolę „złotego standardu”. Alergenowo swoiste imunoglobuliny klasy E (sIgE), czy też testy prowokacji donosowej
(tpdn) i dooskrzelowej (tpdo) mają znaczenie pomocnicze.
W porównaniu z innymi chorymi na astmę u chorych
uczulonych na karaczany charakterystyczne są wyższe
miana całkowitych IgE.
Zwalczanie
Działania w tym zakresie, muszą być, z powodu niedoskonałości stosowanych metod, wielokierunkowe. Z jednej
strony polegają one na intensywnym odkurzaniu i myciu
pomieszczeń silnym roztworem mydła (bezpośrednie
spryskiwanie karaczanów roztworem mydła działa na nie
zabójczo), z drugiej zaś na stosowaniu preparatów gotowych bądź sporządzanych ex tempore. Do preparatów
gotowych należą: odstraszacze, przynęty, pułapki [Boratox,
Mrówkosept, chlorpyrofos (Dursban), hydramethylon
(Combat), Prusakolep].
Preparaty sporządzane ex tempore to kwas borny lub
boraks zmieszany z cukrem pudrem lub nasączony nimi
chleb; chleb nasączony piwem, czy też soda do pieczenia
zmieszana (stos 1:1) z cukrem pudrem.
Najwięcej nadziei w walce z karaczanami wiąże się
z metodami biologicznymi. Należą do nich: okresowe wykładanie podłóg zainwestowanych pomieszczeń i / lub ich rejonów liśćmi paproci lekarskiej, liśćmi pimenty ostrej (Pimenta
acris); plastrami ogórków, czosnku; stosowanie kociej mięty
(Nepeta cataria) – sproszkowanej lub w formie spray’u
z uprzednio przygotowanego wywaru (aktywny składnik –
nepetalactone); wykorzystywanie zarodników chorobotwórczych grzybów z rodzaju Metarhizium anispoliae. Jak do tej
pory nie donoszono o alergennym wpływie zabójczych dla
karaczanów grzybów na ludzi.
Profilaktyka polega na:
• zmniejszeniu dostępu tych owadów do żywności ( szczelne pakowanie resztek) i wody (naprawa cieknących kranów, likwidacja kondensacji na rurach),
• poprawie wentylacji,
• wyeliminowywaniu szpar i szczelin (w miejscach połączeń ścian i podłóg wokół boazerii, listew przypodłogowych, mebli kuchennych, osprzętu instalacji wodno
– kanalizacyjnych), będących drogami wnikania i miejscami ukrywania się owadów (2).
COLEOPTERA (chrząszcze)
Nie wszystkie spośród chrząszczy uczulają ludzi w środowisku zamkniętym. Przykłady niektórych podano poniżej.
TENEBRIO MOLITOR (mącznik młynarek)
Objawy kliniczne
Wywołuje astmę, alergiczny nieżyt nosa, kontaktowe
zapalenie skóry, oraz zapalenie spojówek.
Epidemiologia
Wspomniane choroby występują przede wszystkim
u hodowców
i handlowców pracujących przy larwach tych owadów.
Używa się ich jako przynęt dla ryb .
36
ALERGIA 3/2006
Diagnostyka
Opiera się na d t s sporządzanych w oparciu o wszystkie
trzy stadia rozwojowe owada - larwę, poczwarkę oraz postać
dojrzałą. Uwzględnia się również oznaczanie stężeń sIgE.
Do stosowanych dotąd w tym celu metod należy RAST.
ALPHIOTOBIUS DIAPERINUS
Objawy kliniczne
Wywołać może zarówno objawy skórne pod postacią
świądu, obrzęku naczynioruchowego, pokrzywki jak i objawy
zapalenia spojówek, alergicznego nieżytu nosa czy astmy .
Epidemiologia
Chorobowość dotyczy zasadniczo pracowników laboratoriów
Diagnostyka
Opiera się na oznaczaniu stężeń sIgE metodą RAST (3).
TRIBOLIUM CONFUSUM (trojszyk ulec)
Objawy kliniczne
O wywoływaniu przez ten gatunek odczynów alergicznych jak na razie nie donoszono. Jednakże ze względu
na informacje dotyczące biologii tych owadów (patrz tabela.1), postuluje się, że potencjalnie owad ten jest znaczącym
źródłem alergenowym.
SITOPHILUS GRANARIUS (wołek zbożowy)
Objawy kliniczne
Wywołuje tzw. nadwrażliwość płucną (alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych -AZPP)
Epidemiologia
Może odgrywać istotną rolę w alergii zawodowej piekarzy.
Diagnostyka
W zależności od podejrzenia wynikającego ze zgodnego wywiadu lekarskiego wymagane jest przeprowadzenie: spirometrii, rtg klatki piersiowej, poszukiwań obecność
prcypityn skierowanych przeciw antygenom wołka, płukania oskrzelowo-pęcherzykowego a w ostateczności biopsji
i badania histologicznego. W związku jednak z reguły z dużo
rzadszym i niestałym kontaktem ze Sitophilus granarius
w stosunku do bakterii, grzybów a nawet innych białek zwierzęcych i związków chemicznych mogących wywołać AZPP,
prawdopodobieństwo konieczności przeprowadzania najbardziej obciążających badań diagnostycznych jest trudne
do określenia. Ze względu jednak sIgE- RAST, CAP (4).
SITOPHILUS ORYZAE (wołek ryżowy)
Objawy kliniczne
Może wywoływać alergiczny nieżyt nosa i astmę oskrzelowa.
Epidemiologia
Opisane dotąd przypadki wywoływanych odczynów alergicznych dotyczyły m. in. mieszkańców przebudowywanych
na domy mieszkalne spichlerzy.
Diagnostyka
Opiera się o dts z wyciągami z całych ciał owadów oraz
stężenia sIgE –RAST.
ZABROTES SUBFACIATUS
Objawy kliniczne
Może wywoływać zapalenie spojówek, ANN, astmę.
Epidemiologia
Szczególnie zagrożoną grupą zawodową są sortownicy ziarna.
Diagnostyka
Do metod diagnostycznych, które okazały się przydatne
należą: testy skórne, prowokacje donosowe i dooskrzelowe
z wyciągami z całych ciał tych owadów.
A L E R G E N Y
Leczenie
Poza leczeniem objawowym, dotychczasowe pojedyncze doniesienia wskazują na skuteczność immunoterapii
alergenowej.
STEGOBIUM PANICEUM (żywiak chlebowiec)
Objawy kliniczne
Alergiczny nieżyt nosa, nawrotowe atopowe zapalenie
skóry (szczególnie dotyczące twarzy, szyi i dłoni), duszność.
Diagnostyka
Testy skórne z wyciągami z całych ciał owadów, sIgE- RAST.
OXYCOPIUS VITATA
Objawy kliniczne
Stwierdzony dotąd obraz dolegliwości klinicznych obejmuje zapalenie skóry (świąd, rumień, wykwity pęcherzykowe)
zlokalizowane – głównie na kończynach górnych i dolnych.
Diagnostyka
Szczególnie przydatny okazał się test kontaktowy z
wyciągiem z owada.
• Dermestes firschii
• Dermestes lardarius (skórnik słoniniec)
• Anthrenus museorum (mrzyk muzealnik)
• Attagenus megatoma
• Attagenus pellio (szubak dwukropek)
Objawy kliniczne
Obraz kliniczny wywoływany przez skórniakowate należy
do wyjątkowo bogatych. W zależności od drogi przenikania
antygenów obejmuje on: (1)zapalenie skóry [(a) świąd, zmiany rumieniowe lub pęcherzykowe; (b) reakcje pokrzywkowe];
(2) alergiczny nieżyt nosa, napady suchego, męczącego
kaszlu i astmę oraz (3) zapalenie jamy ustnej.
Epidemiologia
Opisywano przypadki reakcji u muzealników oraz dokerów portowych
Diagnostyka
Testy skórne i prowokacja donosowa z wyciągami
z postaci dojrzałych, wydzielin postaci dorosłych, larw, skóry
larw. Jedynie u należącego do Tragoderma augustum wykryto dotąd sIgE - CAP
Zwalczanie
Szczególnie istotne jest wykrywanie ich larw. Istnieje
możliwość stosowania środków chemicznych.
Profilaktyka
Polega na noszeniu przez narażonych masek ochronnych i właściwym przechowywaniu produktów zbożowych.
Leczenie
Może się odbywać farmakologicznie - w przypadkach
zaostrzeń z uwzględnieniem stosownych schematów – p.cz
II tab. 4 (5).
LEPIDOPTERA (łuskoskrzydłe, motyle)
Podobnie jak w przypadku chrząszczy tylko niektóre
spośród motyli uczulają ludzi w środowisku zamkniętym.
Stosowne przykłady podano poniżej.
EPHESTIA KUCHNIELLA (mklik mączny)
Objawy kliniczne
Przede wszystkim może on wywoływać objawy astmy
zawodowej
Epidemiologia
Choroba dotyczy przede wszystkim pracowników spichlerzy mąki lub kaszy.
Diagnostyka
Kluczowym dla diagnostyki badaniem są testy skórne
z wyciągami z całych ciał tych owadów.
TINEOLA BISSELLIELLA (mół włosienniczek)
Objawy kliniczne
Wywołuje on niesezonową astmę.
Zwalczanie i profilaktyka
Polega na częstym wietrzeniu odzieży (najlepiej na słońcu). W temp. otoczenia wynoszącej co najmniej 20OC dorosłe
owady giną już po kilkunastu minutach, jaja i larwy po ok. 3 h.
Zaleca się również posypywanie odzieży naftaliną, okładanie gazetami przesyconymi terpentyną, stosowanie impregnowanych worków.
Leczenie
Postępowanie farmakologiczne jak w atopowej astmie
oskrzelowej; zależy od stopnia zaostrzenia dolegliwości .
HEMILEUCA OLIVIAE
Objawy kliniczne
Objawy zbliżone do pyłkowicy. Przy intensywniejszej ekspozycji możliwe objawy ze strony dolnych dróg oddechowych
(ataki kaszlu i świszczącego oddechu jak w astmie atopowej) .
Epidemiologia
Oprócz pozazawodowych, opisywano objawy u entomologów (wdychanie owadziego pyłu z klatek hodowlanych).
Leczenie
Farmakologicznie – postępowanie winno być zbliżone
do stosowanego w pyłkowicy. W okresach zaostrzeń postępowanie jak w tab.3 cz II (6).
BOMBYX MORI (jedwabnik morwowy)
Objawy kliniczne
Mogą wywoływać zarówno astmę oskrzelowa jak i alergiczny nieżyt nosa.
Epidemiologia
Najczęściej występują u hodowców jedwabników, rzadziej mogą być przyczyną wspomnianych chorób bez związku z uprawianiem zawodu.
Diagnostyka
Do przydatnych w praktyce należą testy skórne i prowokacja dooskrzelowa z wyciągiem z kokonów, test precypitacji
w żelu.
Profilaktyka
Hermetyzacja automatyzacja produkcji w fabrykach
jedwabiu; zapewnienie właściwej wentylacji w pomieszczeniach hodowlanych; w razie pełnego potwierdzenia rozpoznania, zmiana miejsca pracy.
Leczenie
Postępowanie farmakologiczne typowe dla alergicznego
nieżytu nosa i atopowej astmy (7).
ORTHOPTERA (prostokrzydłe)
ACHETA DOMESTICA (świerszcz domowy)
Objawy kliniczne
Do wywoływanych dolegliwości alergicznych należą objawy: nieżytu nosa i / lub zapalenia spojówek i / lub
astmy.
Epidemiologia
Gatunek ten rzadko wywołuje alergię. Występuje ona
u wędkarzy oraz pracowników naukowych (entomolodzy)
i naukowo-technicznych hodujących je na pokarm dla
3/2006 ALERGIA
37
A L E R G E N Y
innych zwierząt laboratoryjnych, pracowników ogrodów
i sklepów zoologicznych.
Diagnostyka
Testy skórne, prowokacja donosowa i dooskrzelowa z wyciągami z całego ciała owada; sIgE – RAST.
W niejasnych przypadkach stosowano test uwalniania histaminy, i test biernego przeniesienia.
Profilaktyka
Skuteczna okazuje się przede wszystkim dobra wentylacja pomieszczeń hodowlanych. Pomocne jest stosowanie
maseczek ochronnych.
Leczenie
W okresach zaostrzeń – patrz. Tab. 4 i 5. Przy dolegliwościach ustabilizowanych postępowanie farmakologiczne jest
typowe dla alergicznego nieżytu nosa i atopowej astmy (8).
PSOCOPTERA (COPEOGNATA)
(gryzki, psotniki)
LIPOSCELIS BOSTRYCHOFILUS (wesz książkowa)
Objawy kliniczne
Opisano przypadki wywoływania astmy atopowej.
Astmę zawodową i inne alergie oddechowe zawodowe
opisano u oczyszczaczy pojemników służących do przechowywania ziarna zbożowego.
Diagnostyka
Przy zgodności klinicznej rozstrzygającym badaniem
jest oznaczenie przeciwciał reaginowych.
Profilaktyka
Polega na utrzymywaniu porządku, właściwym ogrzewaniu i wietrzeniu pomieszczeń (9).
SIPHONAPTERA (pchły)
Objawy kliniczne
Występowanie rozsianych, swędzących grudek i pęcherzyków oraz rumienia wielopostaciowego.
Diagnostyka
Przy zgodności klinicznej rozstrzygającym badaniem
jest oznaczenie stężenia sIgE. Niektórzy chorzy uczuleni
na kota mogą mieć podwyższone miano sIgE z alergenami Ctenocephalides felis, zaś podejrzani o alergie na kota
mogą być w istocie uczuleni tylko na pchły.
Leczenie
Objawowe obejmuje miejscowo steroidy, środki przeciwświądowe, w razie potrzeby antybiotyki. Odnośnie immunoterapii alergenowej panują rozbieżne opinie. Nowsze badania
sugerują zmniejszenie rozmiaru i skrócenie czasu trwania
odczynów bąblowych oraz zmniejszenie występowania świądu.
THYSANURA (szczeciogony)
ZYGENTOMA (rybiki)
Lepisma saccharina (rybik cukrowy)
Objawy kliniczne
Wywołuje astmę atopową (bardzo prawdopodobny
udział w patogenezie astmy wywoływanej alergenami kurzu
domowego).
Zwalczanie
Polega opryskiwaniu miejsc występowania np. Insektolem.
Profilaktyka
Wiąże się z utrzymywanie mieszkania w czystości
(dokładne odkurzanie w celu usunięcia cząstek pokarmu i jaj
38
ALERGIA 3/2006
owadów), niedopuszczanie do zawilgoceń (uwaga na przedostawanie się wody pod wykładziny podłogowe!) (10).
HOMOPTERA (równoskrzydłe)
DACTYLOPUS COCCUS, (koszenil)
Objawy kliniczne
Wywołuje astmę oskrzelowa zawodową, alergiczny nieżyt nosa, zewnątrzpochodne zapalenie pęcherzyków płucnych. Wyrazem alergii kontaktowej na produkowany z koszenili karmin może być zapalenie czerwieni warg. Alergia wynikająca ze spożycia zawierających karmin pokarmów może
ujawnić pod postacią pokrzywki /obrzęk naczyniowo-ruchowego oraz anafilaksji .
Diagnostyka
Do przydatnych w ustaleniu rozpoznania badan
należą: dts, tpdo, miano sIgE (przeciw koszenilom
i przeciwkarminowe) - RAST, test uwalniania histaminy
z leukocytów, immunoblotting surowic sIgE dodatnich.
Profilaktyka i leczenie
Polega na hermetyzacji procesów produkcyjnych; w skrajnych przypadkach zmiana zawodu; Postępowanie objawowe
jest tożsame ze stosowanym w alergicznym nieżytem nosa,
astmie oskrzelowej atopowej lub anafilaksji pokarmowej w okresach zaostrzeń p. tab.4 i tab. 5 (11).
HEMIPTERA (pluskwy)
Triatoma protracta – Triatoma rubida
Objawy kliniczne
W wyniku ukąszeń dojść może do ujawnienia reakcji
alergicznych typu natychmiastowego i opóźnionego.
Reakcje miejscowe polegają na wystąpieniu w miejscu
ukąszenia intensywnego świądu i utworzeniu rozległego
bąbla, utrzymującego się przez tydzień i dłużej;
Reakcjami układowymi określamy wystąpienie wymiotów, biegunki, obrzęku naczynio- ruchowego, duszności
i omdlenia; Do reakcji tego typu kwalifikuje się również stosunkowo liczne przypadki uogólnionej pokrzywki i wstrząsu
anafilaktycznego.
W niektórych rejonach USA częstość odczynów anafilaktycznych wywoływanych przez Hemiptera porównywana jest
z częstością występowania tego rodzaju odczynów w alergii
na jady owadów błonkoskrzydłych.
Pełny, eksperymentalnie ustanowiony wzór reakcji poukąszeniowych u osób nie mających wcześniej kontaktu z kąsającym owadem zbliżony jest do odczynów po komarach
i można by go streścić do występowania faz począwszy od:
1) braku odczynu - poprzez 2) odczyn opóźniony – 3) odczyn
typu natychmiastowego – do ponownego braku odczynu).
Diagnostyka
Opiera się na: dts, sIgE –RAST.
Leczenie
W okresach zaostrzeń postępowanie typowe – p. cz II tab. 3, 4., 5.
Istnieją wciąż rozbieżne opinie w zakresie oceny skuteczności immunoterapii alergenowej.
Choć odczulanie alergenami Triatoma protracta i Triatoma rubida jest skuteczne w nadwrażliwości typu anafilaktycznego, to istniejące dotąd doniesienia dotyczą jedynie
pojedynczych chorych (12).
Piśmiennictwo w następnym numerze.
A L E R G E N Y
1
TABELA
Alergogenne i ogólnobiologiczne własności wybranych przedstawicieli owadów niebłonkoskrzydłych
spośród uczulających ludzi w środowisku wewnątrz domowym lub odpowiadającym mu środowisku pracy
Upodobania, miejsca
bytowania
Rząd
Rodzina
Rodzaj (gatunek)
Źródło alergenu, alergen (y)
BALATTODEA
(karczany,
hełmce)
Świat : 3500
gatunków
Polska:16
gatunków
Blattidae
Periplaneta americana (przybyszka)
(1)
Blatta orientalis
(karaczan wschodni, karaluch) (2)
Bezpośredni kontakt z powłoką chitynową
Odżywiają się artykułami
(kolce chitynowe); wdychanie odchodów, śliny,
spożywczymi, skórą, papiecząstek martwych ciał i jaj owadów. Cząsteczki
rem, tkaninami. Występują
antygenów karaczanów należą do tak zwanych
w mieszkaniach, kuchniach
„alergenów wewnętrznych” i mogą być jednym z hotelowych, stołówkach,
istotnych alergenów kurzu; wielkością przyposzpitalach, bursach studencminają alergeny roztoczy – śr. > 10µm; unoszą
kich, sklepach, piekarniach,
się podczas ruchu powietrza i szybko opadają
magazynach , młynach.
(1) Głównie Japonia i Tajwan
(2) Główny przedstawiciel w
Wlk. Bryt.
(3) Główny przedstawiciel
w USA.
U (3) wykryto 29 antygenów, zaś alergogenne
oddziaływanie potwierdzono w odniesieniu do:
Prowadzą prawie zawsze
Bla g1 – funkcja nieznana – prawdopod.
nocny, ukryty tryb życia.
trawienna, cechuje go również wysoka homologia z bałkami magazynującymi energię w
mito-chondriach, białko o m.cz. 20-25kD, pHi
3,0-4,5 cz. wyst. IgE: 30-50%; reaguje krzyżowo
z alergenem
Per a 1 (wykazano między nimi 70% zgodności
w częściowo poznanej sekwencji aminokwasowej)
Bla g2 – nieaktywna proteaza aspartamu ;
m.cz.36kD, pHi 3,0-4.5; cz.wyst.IgE: 60%; wydalany z kałem enzym pokarmowy,
Bla g4 – lipokalina (kalicyna), m.cz.18kD, pHi
3,0-4.5, składa się ze
182 aminokwasów ; cz.wyst.IgE: 40-60%;
podejrzewana o własności wiązania feromonów,
uzyskano trój-wymiarowe modele 3-rzędowej
struktury.
Owady kosmopolityczne; prawdopodobnie
najstarsze na
świecie
Blattellidae
Ogółem 5 rodzin liczących
łącznie 435 rodzajów
Blattella germanica
(prusak, szwab,
francuz, szwed) (3)
Zbadano właściwości alergizujące 8
gatunków należących do 6 rodzajów
wywodzących się z
3 rodzin
Bla g5 S-transferaza glutationu; enzym detoksykacyjny karaczanów,
Bla g6- troponina C
Oznaczono kompletną sekwencję nukleotydową
Bla g2, Bla g4, Bla g5,
Bla g 6
COLEOPTERA
(chrząszcze)
Świat: ponad 130
rodzin; ok. 300
000 gatunków
Tenebrionidae (czarnuchowate)
Świat: 20 000 gatunków
Polska: 50 gatunków
Czarne lub brązowe, 2-35
mm dł. Poruszają się powoli.
Charakteryzują się prążkowanymi lub brodawkowatymi
pokrywami skrzydłowymi.
Opisane dotąd jako wywołujące alergie są szkodnikami
żywności (głównie mąki).
Curculionidae (ryjkowcowate), ryjkowce)
50 000 gatunków o rozmiarach 1-40 mm (w Polsce 600
gatunków). Odżywiają się
roślinami. Po wywierceniu
żuchwami otworów w
łodygach,
owocach, nasionach samice
składają jaja;
larwy odżywiają się otaczająca materią organiczną,
przepoczwarzają się i
wyłaniają się w formie postaci
dorosłej.
Tenebrio molitor
(mącznik młynarek)
Postać larwalna: Ten mI* o m.cz. 30 000.
Postać dojrzała: cząsteczki zewnętrznych szkieletów (oskórka).
Obie postaci używane jako pokarm - przynęta
dla ryb, zwierząt ziemno-wodnych, gadów.
Reaktywność krzyżowa z Alphitobius diaperinus.
Białko z wyciągu z larw m.cz. 90 000; białka z
wyciągu poczwarek m.cz. 84 000.
Odżywia się ziarnem zbożowym, otrębami, kaszami.
Przypadkowo można go
znaleźć w pakowanej żywności. Występuje w domach
towarowych, magazynach,
spichlerzach, stodołach,
stajniach. Jaja kształtu fasoli
pokryte lepką, klejącą wydzieliną składa na żywności.
Alphitobius diaperinus
Białka wyciągów z larw, poczwarek i dorosłych
osobników jw.
Reaktywność krzyżowa jw.
Dobrze znany szkodnik ziarna
zbożowego, kasz. Pośrednio
wpływa niekorzystnie na
przemysł drobiowy.
Występuje jw. oraz na fermach
kurzych.
Sitophilus granarius
(wołek zbożowy)
Analizując wyciąg z całych owadów, wykryto 6
różnych alergenów. Określono m.cz. dwóch:
60 000-70 000 oraz 30 000-40 000. Potwierdzono
występowanie reaktywności krzyżowej z
Sitophilus oryzae.
Bytuje głównie na polach
uprawnych obsianych
zbożem, łąkach, w centrach
magazynowych. Odżywia się
suchymi nasionami traw zbóż.
Za sprawą jednej pary może
namnożyć się 6000 młodych
w 4-6 pokoleniach rocznie.
Sitophilus oryzae
(wołek ryżowy)
Zdolność wiązania IgE wykryto wśród związków
chemicznych o m.cz. 35 000- 38000; 54 000;
67 000; 70 000 i ponad 94 000.
Szkodnik bytujący głównie
w przechowywanym ryżu.
W Polsce występuje sporadycznie.
3/2006 ALERGIA
39
A L E R G E N Y
Rząd
LEPIDOPTERA
(łuskoskrzydłe,
motyle)
Świat: 120 000
poznanych
gatunków
Europa:
>5000 gatunków
Polska: >3000
gatunków
ORTHOPTERA
(prostoskrzydłe)
Podrząd:
Ensifera- 29
rodzin (ponad
8500 gatunków)
Caclifera 30
rodzin (2000
rodzajów oraz
ponad 11 000
gatunków)
Polska: ponad
100 gatunków
40
ALERGIA 3/2006
Rodzina
Upodobania, miejsca
bytowania
Rodzaj (gatunek)
Źródło alergenu, alergen (y)
Zabrotes subfaciatus
Postaci dojrzałe pokryte są drobny-mi, włosopodobnymi łuskami, które ścierając się, łatwo mogą
być wdyhane przy występowaniu większej ilości
owadów w środowisku chorego. Rolę dostających się do wnętrza, zawierających substancje
odżywcze nasion pełnią w tym gatunku nie
osobniki dorosłe, lecz larwy. Tak jak u pozostałych przedstawicieli rodziny ryjkowcowatych
przepoczwarzają się one i dojrzewają we wnętrzu
wspomnianych nasion.
Jeden z najczęstszych
szkodników bytujących
głównie w przechowywanej
fasoli, grochu, soczewicy, na
terenach Meksyku i południowo-zachodnich stanów USA.
W krajach o klimacie umiarkowanym nie występuje.
Anobiidae
(koładkowate)
Stegobium
paniceum (żywiak
chlebowiec)
Kontakt z zakażonymi kaszami.
Najpospolitszy szkodnik
produktów spożywczych, do
których składa jaja. Występuje
na całym świecie - w mieszkaniach, sklepach, magazynach.
Larwy żerują w suchym
chlebie, produktach mącznych
a także w zbiorach przyrodniczych. Zjadając resztki kleju
może niszczyć książki.
Dermestidae (skórniakowate)
Świat: ok. 850 gatunków.
Opisano 6 gatunków wywołujących odczyny alergiczne
Dermestes firschii
Dermestes lardarius
(skórnik słoniniec)
Anthrenus
museorum (mrzyk
muzealnik)
Attagenus megatoma
Attagenus pellio
(szubak dwukropek)
Larwy niektórych skórniakowatych są pokryte
włoskami, które mogą penetrować skórę (1a),
być wdychane do dróg oddechowych (2)
lub spożywane (3). Alergeny mogą również
przenikać w następstwie ukąszeń osobników
dorosłych (1b).
Często związane z produktami
przechowywanymi. Karmią
się materiałami roślinnymi i
zwierzęcymi (m.in. mięsem,
wędzonym serem, wędzonymi
rybami). Uszkadzają też futra,
odzież, puch, zbiory entomologiczne.
Pyralidae (omacniowate)
Ephestia kuehniella
(mklik mączny)
Kontakt z zainfekowanymi mąkami i kaszami.
Gąsienice odżywiają się
zarówno listowiem, jak i wysuszonym materiałem roślinnym,
nie wyłączając produktów
przechowalni-czych (ziarna
zbóż).
Tineidae (molowate)
Tineola bisselliella
W Europie Środkowej żyje ok. (mól włosienniczek)
100 gatunków.
Kontakt droga powietrzną.
Drobne motyle ze słabo
wykształcona ssawką.
Pospolity szkodnik tkanin wełnianych i futer. Czas rozwoju
zależy od warunków otoczenia. Nie sprzyja mu suche
powietrze. Postać dorosła
żyje krótko (< 1 miesiąc). Nie
spożywa pokarmu. Jaja składa w miejscu żerowania. W
korzystnych warunkach może
rozwinąć się kilka pokoleń
ciągu roku. Larwy tkają domkipochewki. Przepoczwarzają
się na tkaninach (głównie
wełnianych) lub w oprzędzie
– w kokonie.
Saturniidae
(pawicowate)
Hemileuca oliviae
Kontakt z larwami i osobnikami dorosłymi.
Bombycidae
(jedwabnikowa-te)
Bombyx mori
(jedwabnik morwowy)
Antygen zlokalizowany w skrzydłach, wydzielinie
larw. Źródłem dolegliwości bywają jedwabne
kołdry.
Motyle prowadzą nocny tryb
życia. Gąsienice odżywiają się
głównie liśćmi morwy.
Gryllidae
świerszczowate
Acheta domestica
(świerszcz domowy)
Istotne alergeny nie zostały dotąd zidentyfikowane.
Żywi się mąką, chlebem ziarnem. Występują w domach,
mieszkaniach, piekarniach,
młynach; lubi ciepło.
A L E R G E N Y
Upodobania, miejsca
bytowania
Rząd
Rodzina
Rodzaj (gatunek)
Źródło alergenu, alergen (y)
PSOCOPTERA
(COPEOGNATA)
(gryzki, psotniki)
Świat: ok. 2600
gatunków;
głównie kraje
tropikalne
Europa: ok.
170 gatunków;
Polska: 72
gatunki
Liposcelidae
Liposcelis bostrychofilus (wesz
książkowa)
Wyciąg z całego ciała owada.
Ma udział w alergenności kurzu domowego.
Żywi się głównie mikroflorą.
Występuje w różnych
środowiskach: na obumarłych
liściach, pod korą drzew,
pod kamieniami, gruzem, w
domach, wśród starych książek, na produktach żywnościowych, na skórach, w zielnikach, w zbiorach suchych
owadów. Jej rozwojowi sprzyja
wilgotne powietrze. Rzadziej
spotykana w pomieszczeniach
z centralnym ogrzewaniem.
SIPHONAPTERA
(pchły)
Świat: ok. 2400
gatunków
Polska: 73
gatunki
Pulicidae
Ctenocephalides
felis (pchła kocia)
(1)
Ctenocephalides
felis orientalis
Ctenocephalides
canis canis (pchła
psia) Pulex irrtans
(pchła ludzka)
Tunga penetrans
Xneopsylla cheopis
(pchła szczurza)
Są gatunkami
kosmopolitycznymi.
Nazwy gatunkowe
pochodzą często
od ich głównych
żywicieli, chociaż
mogą również
atakować inne
zwierzęta. Na
przykład żywicielem
Ctenocephlides
canis może być
również kot, szczur,
mysz i tchórz.
(1) Hapten zawarty w wydzielinie narządu
gębowego – wg najnowszych badań o m.cz. 500
(wg wcześniejszych badań: składnik A o m.cz.
ok. 4000 – 10 000, składnik B o m.cz. ok. 1000).
Termostabilny, odporny na działanie kwaśnej
hydrolizy. Prawdopodobnie pełny alergen
tworzy po koniugacji z kolagenem skóry (próba
wyjaśnienia gwałtowne-go ujawniania się zmian
skórnych w miejscach starych ukąszeń pobudzanych nowymi ukąszeniami zlokalizowanymi
gdzie indziej).
Dorosłe pchły żywią się
krwią. Wcześniej wstrzykują
ofierze wydzielinę o aktywności przeciwzakrzepowej,
znieczulającej i antygenowej.
Robakowate w kształcie larwy
żyją samodzielnie w siedzibach żywicieli. Odżywiają
się resztkami organiczny-mi.
Pchły mają „powiększone”
stawy biodrowe. Umożliwia to
wykonywanie skoków przekraczających nawet 150- krotnie
ich własną długość. Jaja
składają w gniazdach bezpośrednio na skórze, pierzu,
sierści lub włosach żywicieli.
Bez pożywienia mogą przeżyć
miesiącami.
HOMOPTERA
(równoskrzy-dłe)
podrząd: Coccina (czerwce)
Dactylopiidae
Dactylopus coccus, Suszone sproszkowane ciała osobników żeń(koszenil)
skich używane do produkcji naturalnego barwnika – karminu [E120, color index no.75470] szeroko używanego w pokarmach (m.in. Campari,
jogurty, lody) oraz kosmetykach (szminki, cienie
do oczu). Główny alergen m.cz. 10 000-30 000.
Do organizmu może się przedostawać drogą
wziewną, pokarmową, kontaktową i ujawnia 3
typy reakcji alergicznych mediowanych przez
(IgE, IgG i komórki T)
W Środkowej i Południowej
Ameryce (Meksyk, Honduras,
Peru) żyje jako pasożyt na niektórych gatunkach kaktusów
(np. Nopalea cochenilifera,
Opuntia coccinellifera).
W Europie owady te
odkryte zostały na Wyspach
Kanaryjskich, gdzie uzyskiwane karminu ma duże
tradycje. Występują również w
kontynentalnej Hiszpanii.
HEMIPTERA
(pluskwy) ok. 50
rodzin
Reduvididae
(pluskwy azja-tyckie)
Ponad 20 pod-rodzin i 2500
gatunków.
Podrodzina
Triatominae
15 rodzajów; 111 gatunków.
Pozostałe najważniejsze z
medycznego punktu
widzenia:
Cinicidae
Lygacidae
Pentatomidae
Rhophalidae
Triatoma protracta
Triatoma rubida
Przechodzą niepełną metamorfozę. Żywią się wyłącznie
krwią kręgowców. Żyją w
bezpośrednim kontakcie ze
swoimi żywicielami (gniazda
ptaków, pomieszczenia
zwierząt domowych, ludzkie
domostwa).
Zdolne do wielokrotnych ukąszeń swoich ofiar. Prowadzą
nocny tryb życia. Przenoszą
choroby zakaźne
(np. ch. Chagasa, dur brzuszny). Ze względu na zdolność
wydzielania przez pluskwy
cuchnącej cieczy, zainfestowane nimi pomieszczenia
mają szczególny zapach.
Właściwości alergizujące
wykazano u przedstawicieli 6
rodzajów
Alergeny główne pochodzą z wyciągów
sporządzonych z gruczołów ślinowych. Są nimi
niskocząsteczkowe białka o masie 18 000 – 20
000 daltonów występujące w dwóch frakcjach
różniących się pod względem ogniskowania
izoelektrycznego
(pI 6.7 do 7.3 oraz pI 8.2 ).
Stosując technikę hamowania RAST wykazano,
że białka te mają zdolność do wzajemnie
całkowitego krzyżowego reagowa- nia z alergenowo-swoistymi IgE co sugeruje, że zawierają
dwie różne formy izoelektryczne tego samego
alergenu.
Hemolimfa i wyciąg z całych ciał owadów mają
w porównaniu z wydzieliną gruczołów ślinowych
znikomą aktywność alergenową.
Stwierdzono brak reaktywności krzyżowej między
wyciągami z gruczołów różnych gatunków
rodzaju Triatoma (T. protracta, T. rubida), jak i z
rodzaju Cimex (C. lactularius i C. hemipterus).
3/2006 ALERGIA
41