Wykład XII „Okres rządów Władysława Gomułki w gospodarce

Wykład 8
Ekspansja polityczna,
ekonomiczna i kulturalna
Zachodu
po II WS
1
Obraz świata po II WS
• Dwubiegunowy świat Wschód <-> Zachód
i „zimna wojna”
2
Podstawowe pojęcia
charakteryzujące okres 1945 - 1991
•
•
•
•
•
•
„Zachód”, „Wschód” i „Trzeci Świat”
Zimna wojna,
Wyścig zbrojeń,
Żelazna kurtyna,
Rozbrojenie,
Odprężenie
3
Dekolonizacja świata
• Ameryka Łacińska XIX w.
• Azja (po II w.s.)
• Afryka (lata 50. i 60. XX w.)
4
Dekolonizacja Afryki
5
Ważniejsze gospodarcze instytucje
międzynarodowe powstałe w latach 40.
• Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)
– IMF –International Monetary Fund (lipiec
1944)
• Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju
(Bank Światowy) – IBRD – International Bank
for Reconstruction and Development (lipiec
1944)
• GATT (Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu)
– General Agreement on Tariffs and Trade
(Geneva 1947) dziś WTO
6
Inicjatywy gospodarczej odbudowy
Europy
• Pomoc międzynarodowa UNRRA (United
Nations for Relief Rehabilitation
Administration)
• „Plan Marshalla” Plan Odbudowy Europy
(European Recovery Program):
- ogłoszony w VI 1947r.
- czas trwania: od IV 1948r. do 1953r.
- Zaangażowane środki: 14 mld USD
- Skorzystało: 16 państw
7
Stymulatory rozwoju gospodarki
światowej 1956 - 1970
• Liberalizacja i rozwój handlu międzynarodowego
(GATT, dekolonizacja)
• Boom demograficzny (1956-70 wzrost o 850 mln;
ogółem 3,7 mld ludzi)
• Presja konkurencji ze strony „komunistów”
(powstanie „przyjaźniejszych” odmian kapitalizmu)
• Nacisk na edukację i naukę (USA, Europa Zach.
Japonia)  zmiany w wielkości i strukturze
zatrudnienia
• Wyniki: prod. rolna (wzrost o 30%),
przem. (o 100%)
8
Kierunki rozwoju „Zachodu”
• „Złoty okres” (od 1956 do 1971r.) 
czas niebywałego wzrostu gosp.
(PKB: USA-3%, RFN-7,5%, Francja-4,5% Włochy
5,5%, GB-2,5%, Japonia 12,5%)
• Wyścig zbrojeń Postęp naukowo-techniczny 
koncepcja B+R (skutki na Zachodzie i Wschodzie)
• Korporacje transnarodowe  (automatyka,
elektronika i chemia)
• Zniżkowa tendencja cen dla wyrobów masowej
konsumpcji (masowa motoryzacja, budownictwo,
elektronika użytkowa)
9
Wskaźniki produkcji przemysłowej wybranych krajów
kapitalistycznych w latach 1955-1970 (1955=100)
Państwo
1955
1960
1965
1970
USA
100
115
160
200
Kanada
100
120
170
200
Japonia
100
245
570
1400
Wielka Brytania
100
115
140
155
Francja
100
145
190
285
RFN
100
170
250
360
Włochy
100
180
270
400
Belgia
100
115
160
200
Holandia
100
130
175
230
Szwecja
100
130
190
250 10
Kierunki rozwoju „Zachodu”
• Zmiany energetyczne (ropa i gaz zamiast węgla)
• Zmiany w strukturze zatrudnienia i strukturze
tworzenia PKB (50-60% usługi, przemysł 35-45%)
• Boom w rolnictwie (mechanizacja, chemizacja,
genetyka)
• Tendencje integracyjne w Europie Zachodniej
(EWWiS, EWG, EFTA)
• Wzrost dobrobytu materialnego i cywilizacyjnego
11
Struktura zatrudnienia wybranych krajów w
1950 r. (procent zatrudnionych w
poszczególnych sektorach)
Państwo
Rolnictwo
Przemysł
Usługi
Wielka Br.
5
45
50
Francja
28
35
37
RFN
22
43
35
Holandia
14
40
46
Stany Zjedn.
13
34
53
Japonia
46
23
31
ZSRR
46
29
25
Chiny
77
7
16
12
Nowe oblicze kapitalizmu
• Koncepcje „kapitalizmu z ludzką twarzą”:
- Kapitalizm społeczny,
- Państwo dobrobytu,
- Państwo opiekuńcze.
13
Tendencje integracyjne w Europie
Zachodniej
• Motywy integracji zachodnioeuropejskiej
po II WS
-
Zachowanie pokoju,
Przeciwstawienie się komunizmowi
Odbudowanie dawnej roli Europy
14
Tendencje integracyjne w Europie
Zachodniej
• EWO, EWP 1950-1951 r.
• EWWiS 1951 r. - (Traktaty Paryskie) – wspólny rynek przemysłu
węgla i stali
• EWG 1957 r. – (Traktaty Rzymskie) unia celna
• Jednolity Akt Europejski 1986 r. – wspólny rynek
• Traktat z Maastricht 1992 r. – budowa UE (unia walutowa i gosp.)
• Konstytucja dla Europy (2004 r.) …. I co dalej???
A co na Wschodzie?
RWPG (Rada Wzajemnej Pomocy
Gospodarczej) – 1949 r.
15
Udział poszczególnych regionów w światowym
PKB w 1970 r. w procentach
ZSRR i Europa
Wschodnia
13
Am eryka
Łacińska
9
Azja (bez
Japonii)
16
Japonia
8
Afryka
3
Europa
Zachodnia
26
USA, Kanada,
Australia, Now a
Zelandia
25
16
Recesja gospodarki światowej w
latach 70. i 80. XX w.
• Kryzys walutowy (1971r. koniec sys.
dolarowo-złotego gold-dollar standard 
system dolarowy  system wielodewizowy)
• Kryzys energetyczny (embargo OPEC):
Organization of the Petroleum Exporting Countries
- I kryzys (1973r.) podwyżka ceny
ropy z 5 do 17 USD
 załamanie gospodarcze
- II kryzys (1979 – 1980) podwyżka ceny ropy
- z 17 na 30 USD
17
Poziom inflacji i stopa bezrobocia w latach
1970-1989 (średnia dla krajów OECD)
STAGFLACJA i SLUMPFLACJA
16
14
inflacja
12
bezrobocie
10
8
6
4
2
0
1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988
18
Recesja gospodarki światowej w
latach 70. i 80. XX w.
• Wzrost poziomu światowego zadłużenia
(pułapka zadłużeniowa) np. dług Argentyny, Brazylii,
Meksyku i Wenezueli wzrósł z 25 mld (1972) do 255
mld USD (1982); kraje socjalistyczne 70 mld (1982)
• Wyostrzenie podziału „bogata Północ” i „biedne
Południe”
(skutki dekolonizacji, eksplozja demograficzna,
regres oświaty, brak kadr, korupcja, pułapka
zadłużeniowa)
19
Zadłużenie regionów świata w 1989 r.
(w procentach)
11
4
Azja
36
18
31
Am eryka
Łacińska
Afryka
ZSRR i Europa
Wschodnia
Pozostałe
20
PKB na mieszkańca w 1989 r. w dolarach
(o sile nabywczej z 1990 r.)
Miejsce
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Państwo
Stany Zjednoczone
Szwajcaria
Kanada
Dania
Norwegia
Japonia
Francja
Szwecja
Australia
Finlandia
Belgia
Holandia
RFN
Wielka Brytania
Austria
Włochy
Nowa Zelandia
Singapur
Izrael
Zjedn. Emiraty Arabskie
PKB na mieszkańca
23 059
21 062
19 174
18 267
18 173
17 941
17 728
17 593
17 039
16 940
16 738
16 699
16 551
16 404
16 293
15 988
14 040
13 438
12 637
11 995
21
Państwa o najniższym PKB na mieszkańca
w 1989 r. (poniżej 800 dolarów)
Państwo
PKB na mieszkańca
Czad
472
Tanzania
552
Niger
587
Uganda
590
Bangladesz
612
Afganistan
634
Komory
694
Rep. Środkowoafrykańska
701
Birma
744
Mali
745
Zambia
761
Nepal
771
Madagaskar
792
Togo
799
22
Kierunki rozwoju „Wschodu”
• Wzrost udziału RWPG w światowej produkcji przemysłowej
z 16% do 31%
• Wielki wysiłek inwestycyjny skupiony w dziale A 
niedorozwój działu B (braki na rynku, niepokoje społeczne
• Zmiany w strukturze zatrudnienia
• Upodabnianie gospodarek satelitów do gosp. ZSRR (tzw.
model radziecki)
• Brak elementu konkurencji  marnotrawstwo,
kapitałochłonność, materiałochłonność, pracochłonność
(PL, H, CS – zaledwie 30-50% efektywności zachodniej)
23